BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
NGÔ THANH DUNG
BIỂU TƯỢNG NGHỆ THUẬT
TRONG THƠ NÔM ĐƯỜNG LUẬT
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 9.22.01.21
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. LÃ NHÂM THÌN
HÀ NỘI - 2025
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu mà tôi đã thực hiện dưới sự hướng
dẫn của GS.TS Lã Nhâm Thìn. Những kết quả nghiên cứu của luận án là trung thực,
chưa được công bố bởi bất kỳ tác giả nào hay ở bất cứ công trình nào khác. Tất cả
các thông tin được trích dẫn trong luận án đều được định rõ nguồn gốc.
Tác giả
Ngô Thanh Dung
ii
LỜI CẢM ƠN
Trước hết, tôi xin gửi tới GS. TS Lã NhâmThìn – người đã hướng dẫn tôi
thực hiện luận án này, lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo trong và
ngoài cơ sở đào tạo – những người đã giúp cho tôi rất nhiều kiến thức bổ trợ vô
cùng hữu ích trong thời gian vừa qua. Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân
thành tới Ban Giám Hiệu trường ĐHSP Hà Nội, Phòng Đào tạo sau Đại học, Ban
Chủ nhiệm Khoa Ngữ Văn, Tổ bộ môn Văn học trung đại Việt Nam và Phân hiệu
ĐHSP Hà Nội tại Hà Nam nơi tôi đang công tác trực tiếp đã tạo điều kiện giúp đỡ
tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu.
Tôi xin trân quý gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, những người đã luôn ở bên
động viên, khích lệ, tạo mọi điều kiện có thể để tôi trọn vẹn hành trình nghiên cứu.
Tôi xin trân trọng cảm ơn !
Hà Nội, tháng 7 năm 2025
Tác giả luận án
iii
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................. 2
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 3
4. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 4
5. Đóng góp của luận án .............................................................................................. 5
6. Bố cục luận án ......................................................................................................... 6
NỘI DUNG .................................................................. Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CÁC LÝ THUYẾT
LIÊN QUAN .............................................................................................................. 8
1.1. Giới thuyết khái niệm ........................................................................................... 8
1.1.1. Giới thuyết khái niệm biểu tượng ...................................................................... 8
1.1.2. Khái niệm biểu tượng nghệ thuật .................................................................... 15
1.2. Những nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án ............................................ 25
1.2.1. Nghiên cứu liên quan đến BTNT trong TNĐL. ................................................... 25
1.2.2. Vấn đề BTNT trong nghiên cứu TNĐL .......................................................... 36
1.2.3. Nghiên cứu diễn tiến của biểu tượng nghệ thuật trong TNĐL. .......................... 38
1.3. Cơ sở lí thuyết của đề tài .................................................................................... 40
1.3.1. Lí thuyết kí hiệu học ....................................................................................... 40
1.3.2. Lý thuyết liên ngành ........................................................................................ 48
1.3.3. Lý thuyết loại hình học. ................................................................................... 53
CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BIỂU TƯỢNG NGHỆ THUẬT
TRONG THƠ NÔM ĐƯỜNG LUẬT ....................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Tiền đề của biểu tượng nghệ thuật trong thơ Nôm Đường luật ........................ 58
2.1.1. Tiền đề tư tưởng - văn hóa .............................................................................. 58
2.1.2. Tiền đề văn học ............................................................................................... 66
2.2. Khảo sát, thống kê BTNT trong TNĐL ............................................................. 75
2.2.1. Đối tượng, tiêu chí khảo sát ........................................................................... 75
2.2.2. Kết quả khảo sát: ............................................................................................ 78
Tiểu kết Chương 2 ..................................................................................................... 91
iv
CHƯƠNG 3. BIỂU TƯỢNG NGHỆ THUẬT TRONG THƠ NÔM ĐƯỜNG
LUẬT NHÌN TỪ HỆ THỐNG CẤU TRÚC ......................................................... 94
3.1. Hệ thống BTNT có nguồn gốc thiên tạo, từ đời sống tự nhiên .......................... 94
3.1.1. BTNT từ đất trời, non nước ............................................................................ 95
3.1.2. BTNT từ cây, hoa ............................................................................................ 97
3.1.3. BTNT từ loài vật, muông thú ........................................................................ 107
3.2. Hệ thống BTNT có nguồn gốc nhân tạo, từ đời sống xã hội ........................... 109
3.2.1. Hệ thống BTNT từ sách vở ............................................................................ 109
3.2.2. Hệ thống BTNT từ đời sống hiện thực .......................................................... 117
Tiểu kết Chương 3 ................................................................................................... 136
CHƯƠNG 4. HỆ THỐNG BIỂU TƯỢNG NGHỆ THUẬT TRONG THƠ
NÔM ĐƯỜNG LUẬT NHÌN TỪ LỊCH ĐẠI ..................................................... 138
4.1. Từ BTNT trong sách vở đến biểu tượng nghệ thuật trong đời
sống ......................................................................................................................... 138
4.1.1. Từ BTNT trong sách vở ................................................................................ 138
4.1.2. Đến BTNT trong đời sống ........................................................................... 142
4.2. Từ BTNT mang tính chung cộng đồng đến BTNT biểu tượng mang tính sáng
tạo cá nhân ............................................................................................................... 145
4.2.1. Từ BTNT mang tính chất chung cộng đồng .................................................. 145
4.2.2. Đến BTNT mang tính sáng tạo cá nhân ........................................................ 148
4.3. Nguyên nhân của sự vận động hệ thống BTNT trong TNĐL ............................... 154
4.3.1. Yếu tố thời đại ............................................................................................... 154
4.3.2. Yếu tố tác giả ................................................................................................. 157
Tiểu kết Chương 4 ................................................................................................... 163
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 165
NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................................................ 169
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 170
PHỤ LỤC ............................................................................................................... 184
