Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:240

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng, luận án "Giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi" đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 TRẦN THỊ LAN GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIAO TIẾP CHO HỌC SINH LỚP 5 QUA TRÒ CHƠI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 TRẦN THỊ LAN GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIAO TIẾP CHO HỌC SINH LỚP 5 QUA TRÒ CHƠI Chuyên ngành: Giáo dục học Mã số: 9 14 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS Đặng Thành Hưng HÀ NỘI, 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Hà Nội, ngày 20 tháng 3 năm 2023 Tác giả luận án Trần Thị Lan
ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Đặng Thành Hưng, người thầy đã tận tình, tỉ mỉ hướng dẫn tôi thực hiện và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Nhà trường, Phòng Đào tạo, Khoa Giáo dục Tiểu học, các thầy giáo, cô giáo là cán bộ giảng viên và cộng tác viên Trường Ðại học Sư phạm Hà Nội 2 đã trực tiếp giảng dạy, đóng góp ý kiến và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh lớp 5 các trường tiểu học trên địa bàn huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi khảo sát, thực nghiệm để có những số liệu tin cậy phục vụ nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin gửi những tình cảm sâu sắc tới các anh chị nghiên cứu sinh chuyên ngành Giáo dục học, Trường Ðại học Sư phạm Hà Nội 2, bạn bè và gia đình luôn quan tâm, động viên và nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành luận án. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 20 tháng 3 năm 2023 Tác giả luận án Trần Thị Lan
iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu .................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4 6. Cách tiếp cận nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu ................................ 4 7. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 6 8. Các luận điểm cần bảo vệ.............................................................................. 6 9. Đóng góp mới của đề tài ............................................................................... 7 10. Cấu trúc của luận án .................................................................................... 7 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIAO TIẾP CHO HỌC SINH LỚP 5 QUA TRÒ CHƠI ................................................. 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................. 8 1.1.1. Những nghiên cứu về giao tiếp, kĩ năng và kĩ năng giao tiếp ................ 8 1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ........................ 15 1.1.3. Đánh giá chung những kết quả đạt được và hướng triển khai nghiên cứu tiếp theo .................................................................................................... 18 1.2. Kĩ năng giao tiếp của học sinh lớp 5 ..................................................... 20 1.2.1. Một số khái niệm về giao tiếp và kĩ năng giao tiếp .............................. 20 1.2.2. Một số kĩ năng giao tiếp của học sinh tiểu học..................................... 22 1.2.3. Đặc điểm giao tiếp của học sinh lớp 5.................................................. 27 1.3. Trò chơi ở tiểu học ................................................................................. 29 1.3.1. Một số khái niệm về trò chơi ................................................................. 29 1.3.2. Những yêu cầu của trò chơi .................................................................. 32 1.3.3. Phân loại trò chơi ở tiểu học ................................................................ 33
iv 1.3.4. Cấu trúc chung của trò chơi ................................................................. 35 1.3.5. Nguyên tắc thiết kế và tiêu chí lựa chọn trò chơi ................................. 36 1.3.6. Vai trò của trò chơi trong việc phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5.... 37 1.4. Vấn đề giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi .. 40 1.4.1. Khái niệm giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi .............................. 40 1.4.2. Nguyên tắc giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ............................. 41 1.4.3. Mục tiêu giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ................................. 42 1.4.4. Nội dung giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ................................ 43 1.4.5. Con đường giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp qua trò chơi . 45 1.4.6. Đánh giá quá trình giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ................ 46 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 52 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIAO TIẾP QUA TRÒ CHƠI CHO HỌC SINH LỚP 5 ......................................................... 53 2.1. Khái quát tình hình kinh tế, văn hóa, giáo dục của quận Cầu Giấy, huyện Mê Linh, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội....................................... 53 2.1.1. Quận Cầu Giấy ..................................................................................... 53 2.1.2. Huyện Mê Linh ...................................................................................... 54 2.1.3. Huyện Ba Vì .......................................................................................... 56 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ......................................................... 57 2.2.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 57 2.2.2. Đối tượng khảo sát ................................................................................ 57 2.2.3. Địa bàn khảo sát ................................................................................... 58 2.2.4. Nội dung khảo sát ................................................................................. 59 2.2.5. Phương pháp khảo sát .......................................................................... 59 2.2.6. Tiêu chí và thang đánh giá kết quả khảo sát ....................................... 59 2.3. Phân tích kết quả khảo sát thực trạng ................................................ 60 2.3.1. Nhận thức về giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ........................ 60 2.3.2. Thực trạng giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ............................. 65
v 2.3.3. Đánh giá thực trạng kĩ năng giao tiếp của học sinh lớp 5 ................... 71 2.3.4. Một số khó khăn của giáo viên trong quá trình giáo kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 ........................................................................................... 76 2.4. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................... 78 2.4.1. Những mặt mạnh ................................................................................... 78 2.4.2. Những mặt hạn chế và nguyên nhân ..................................................... 78 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 80 Chương 3: BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIAO TIẾP CHO HỌC SINH LỚP 5 QUA TRÒ CHƠI ................................................................... 81 3.1. Những nguyên tắc cơ bản của biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi .................................................................................................... 81 3.1.1. Nguyên tác đảm bảo phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh qua tổ chức trò chơi ................................................................................................... 81 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo vừa sức, phù hợp với học sinh lớp 5 ................... 81 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả trong việc giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ..................................................................................................... 81 3.2. Các biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ...................... 82 3.2.1. Xây dựng quy trình thiết kế và lựa chọn trò chơi giáo dục kĩ năng giao tiếp .......................................................................................................... 82 3.2.2. Xây dựng kĩ thuật thiết kế kế hoạch bài dạy/ hoạt động giáo dục nhằm giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi .......................................................... 87 3.2.3. Tổ chức giáo dục kĩ năng giao tiếp qua một số trò chơi giáo dục kĩ năng giao tiếp .................................................................................................. 92 3.2.4. Thiết kế và tổ chức môi trường khuyến khích rèn luyện kĩ năng giao tiếp .... 105 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh qua trò chơi .......................................................................................... 110 Kết luận chương 3 ......................................................................................... 113
vi Chương 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................. 114 4.1. Khái quát về thực nghiệm ................................................................... 114 4.1.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................... 114 4.1.2. Đối tượng, qui mô và địa bàn thực nghiệm ........................................ 114 4.1.3. Nội dung thực nghiệm ......................................................................... 114 4.1.4. Tiến trình, phương pháp thực nghiệm................................................. 114 4.1.5. Phương pháp đo đạc, đánh giá kết quả .............................................. 116 4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ........................................................... 119 4.2.1. Phân tích mức độ tích cực giao tiếp ở nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng ...................................................................................................... 119 4.2.2. Phân tích kết quả sự tiến bộ về kĩ năng giao tiếp của học sinh qua trò chơi ..... 130 4.2.3. Phân tích trường hợp cải thiện kĩ năng giao tiếp ............................... 142 4.3. Đánh giá chung kết quả thực nghiệm................................................. 146 4.3.1. Về tác dụng của trò chơi ..................................................................... 146 4.3.2. Về sự cải thiện kĩ năng giao tiếp ......................................................... 146 Kết luận chương 4 ......................................................................................... 147 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ....... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 152 PHỤ LỤC
vii DANH MỤC CHỮ VẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ BGDĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo CBQL Cán bộ quản lí ĐC Đối chứng GDKNGT Giáo dục kĩ năng giao tiếp GDTH Giáo dục tiểu học GT Giao tiếp GV Giáo viên HS Học sinh KNGT Kĩ năng giao tiếp TH Tiểu học TN Thực nghiệm
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Số liệu điều tra khảo sát.......................................................................58 Bảng 2.2. Lợi ích của việc sử dụng trò chơi trong GDKNGT cho học sinh lớp 5 (khảo sát giáo viên) .............................................................................61 Bảng 2.3. Lợi ích của việc sử dụng trò chơi trong GDKNGT cho học sinh lớp 5 (Khảo sát học sinh) ..............................................................................62 Bảng 2.4. Đánh giá mức độ cần thiết của các KNGT đối với học sinh tiểu học .63 Bảng 2.5. Đánh giá mức độ cần thiết giáo dục các kĩ năng giao tiếp với học sinh (Khảo sát học sinh) ..............................................................................64 Bảng 2.6. Đánh giá mức độ sử dụng con đường tổ chức GDKNGT qua trò chơi.....66 Bảng 2.7. Đánh giá mức độ yêu thích tổ chức GDKNGT qua các hình thức giáo dục (khảo sát học sinh) ........................................................................67 Bảng 2.8: Đánh giá mức độ thực hiện tổ chức các nội dung nhằm GDKNGT cho học sinh lớp 5 ......................................................................................68 Bảng 2.9: Mức độ thực hiện tổ chức các hoạt động nhằm GDKNGT cho học sinh lớp 5 .............................................................................................69 Bảng 2.10. Tổng hợp kết quả khảo sát giáo án ....................................................70 Bảng 2.11. Những biểu hiện của học sinh khi tham gia trò chơi GDKNGT .......72 Bảng 2.12. Những biểu hiện trong quá trình giao tiếp qua trò chơi (khảo sát học sinh) .............................................................................................73 Bảng 2.13. Đánh giá của GV về KNGT của học sinh lớp 5 ................................75 Bảng 2.14. Đánh giá của học sinh về KNGT của mình .......................................75 Bảng 2.15. Một số khó khăn của GV khi tổ chức GDKNGT cho học sinh qua trò chơi.....76 Bảng 4.1: Phân bổ đối tượng thực nghiệm và đối chứng...................................114 Bảng 4.2: Tiêu chí đánh giá mức độ ảnh hưởng ................................................119 Bảng 4.3: Kết quả đánh giá mức độ tích cực giao tiếp trước thực nghiệm của nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................119 Bảng 4.4: Kết quả thống kê mô tả cho mức độ tích cực giao tiếp trước thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC .................................................120 Bảng 4.5: Kết quả Test of Homogeneity of Variances cho mức độ tích cực giao tiếp trước thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ........................121
ix Bảng 4.6: Kết quả ANOVA cho mức độ tích cực giao tiếp trước thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................122 Bảng 4.7: Kết quả Robust Tests cho mức độ tích cực giao tiếp trước thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ..............................................................123 Bảng 4.8: Kết quả đánh giá mức độ tích cực giao tiếp sau thực nghiệm của nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................124 Bảng 4.9: Kết quả thống kê mô tả cho mức độ tích cực giao tiếp sau thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ..............................................................125 Bảng 4.10: Kết quả Test of Homogeneity of Variances cho mức độ tích cực giao tiếp sau thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ...........................126 Bảng 4.11: Kết quả ANOVA cho mức độ tích cực giao tiếp sau thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................127 Bảng 4.12: Kết quả Robust Tests cho mức độ tích cực giao tiếp sau thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ..............................................................128 Bảng 4.13: Mức độ ảnh hưởng của các biện pháp đối với tích cực giao tiếp ....130 Bảng 4.14: Kết quả đánh giá các kĩ năng giao tiếp trước thực nghiệm của nhóm TN và nhóm ĐC ................................................................................131 Bảng 4.15: Kết quả thống kê mô tả cho kĩ năng giao tiếp trước thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................132 Bảng 4.16: Kết quả Test of Homogeneity of Variances cho kĩ năng giao tiếp giữa thực nghiệm trước nhóm TN và nhóm ĐC .......................................133 Bảng 4.17: Kết quả ANOVA cho kĩ năng giao tiếp trước thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ................................................................................133 Bảng 4.18: Kết quả Robust Tests cho kĩ năng giao tiếp trước thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................134 Bảng 4.19 Kết quả đánh giá các kĩ năng giao tiếp giữa thực nghiệm của nhóm TN và nhóm ĐC ................................................................................135 Bảng 4.20: Kết quả thống kê mô tả cho kĩ năng giao tiếp giữa thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................135 Bảng 4.21: Kết quả Test of Homogeneity of Variances cho kĩ năng giao tiếp giữa thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC .........................................136
x Bảng 4.22: Kết quả ANOVA cho kĩ năng giao tiếp giữa thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ................................................................................136 Bảng 4.23: Kết quả Robust Tests cho kĩ năng giao tiếp giữa thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................137 Bảng 4.24: Mức độ ảnh hưởng của các biện pháp đối với kĩ năng giao tiếp .....138 Bảng 4.25: Kết quả đánh giá các kĩ năng giao tiếp sau thực nghiệm của nhóm TN và nhóm ĐC ................................................................................138 Bảng 4.26: Kết quả thống kê mô tả cho kĩ năng giao tiếp sau thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................139 Bảng 4.27: Kết quả Test of Homogeneity of Variances cho kĩ năng giao tiếp sau thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC .........................................140 Bảng 4.28: Kết quả ANOVA cho kĩ năng giao tiếp sau thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ................................................................................140 Bảng 4.29: Kết quả Robust Tests cho kĩ năng giao tiếp sau thực nghiệm giữa nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................141 Bảng 4.30: Mức độ ảnh hưởng của các biện pháp đối với kĩ năng giao tiếp .....142
xi DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1: Quy trình phân tích One-Way ANOVA bằng phần mềm SPSS……...118
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Cuộc cách mạng khoa học 4.0 với sự tiến bộ vượt bậc của khoa học, công nghệ, kỹ thuật,… nhiều ngành nghề có nguy cơ bị thay thế bởi trí tuệ nhân tạo. Trong bối cảnh đó, vai trò và vị trí của người lao động càng cần được “nâng cấp” và khẳng định. Sự kết nối thông tin, cảm xúc giữa con người với con người ngày càng được quan tâm nhiều hơn. Vì thế, giao tiếp được xem là vấn đề thời sự trong nhiều lĩnh vực, nhất là những lĩnh vực đòi hỏi sự trao đổi thông tin nhiều như giáo dục, ngoại giao, kinh doanh, du lịch,… Để thỏa mãn nhu cầu giao tiếp và tiến hành giao tiếp có hiệu quả, con người cần có kỹ năng giao tiếp, như I.C.Vapilic đã viết: “Giao thiệp với mọi người là một nghệ thuật mà không phải ai cũng nắm được. Bất kỳ ai cũng phải học điều đó.” [37, tr.3] Giáo dục kĩ năng giao tiếp là một nhiệm vụ quan trọng của nhà trường tiểu học, cấp học đặt nền móng cho sự phát triển toàn diện nhân cách của học sinh. Trong chương trình giáo dục phổ thông mới (2018), Năng lực Giao tiếp – hợp tác được xác định là năng lực chung mà mọi môn học đều cần chú ý rèn luyện, phát triển cho học sinh. Để giáo dục kĩ năng giao tiếp, một trong những hướng đi phổ biến ở nhà trường nói chung và ở tiểu học nói riêng hiện nay là dạy học tích hợp trong các môn học cụ thể, gắn liền với những nhiệm vụ học tập của môn học đó, ví dụ giải toán (Nguyễn Minh Hải (2001)[26], Nguyễn Văn Lộc (1995)[65], làm văn (Xuân Thị Nguyệt Hà (2008)[25] (Đỗ Xuân Thảo (1996) [98], (Nguyễn Thị Chim Lang (2009)[57]), v.v… Tuy vậy, giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh trong nhà trường chưa được quan tâm đúng mức. Giáo dục kĩ năng giao tiếp trong nhà trường có thể được thực hiện bằng nhiều con đường khác nhau, thông qua việc dạy học tích hợp các môn học trên lớp, thông qua các hoạt động tập thể, sinh hoạt, thông qua quá trình giao tiếp trong nhà trường, gia đình và xã hội,.. học sinh đều có thể được học, được rèn luyện kĩ năng giao tiếp. Trò chơi là một phương pháp giáo dục hiệu quả để giúp học sinh lớp 5 nắm bắt và phát triển kỹ năng giao tiếp của mình một cách tự nhiên và thú vị. Bằng cách sử
2 dụng trò chơi, học sinh có thể trải nghiệm và thực hành các kỹ năng giao tiếp như lắng nghe, thể hiện ý kiến, thái độ, cảm xúc và tương tác xã hội một cách đồng thời. Trò chơi không chỉ mang lại niềm vui và hứng thú cho học sinh, mà còn tạo ra một môi trường giao tiếp tự nhiên và không áp lực. Có thể nói, sử dụng trò chơi để giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học là cách làm phù hợp nhất. Với học sinh tiểu học, chơi là một nhu cầu cần thiết đối với các em, có thể nói nó quan trọng như ăn, ngủ, học tập trong đời sống các em. Chính vì vậy học sinh luôn tìm mọi cách và tranh thủ thời gian trong mọi điều kiện để chơi. Khi chơi các em biểu lộ tình cảm rất rõ ràng: niềm vui khi chiến thắng và buồn bã khi thất bại, vui mừng khi thấy đồng đội hoàn thành nhiệm vụ, thấy có lỗi khi không làm tốt được nhiệm vụ của mình. Đây chính là đặc tính thi đua rất cao của các trò chơi. Khi tham gia các trò chơi, học sinh thường tập trung hết khả năng sức lực, tập trung sự chú ý, trí thông minh và sáng tạo của mình để chơi. Chính vì thế, trò chơi được sử dụng nhiều trong dạy học các môn học và các hoạt động ngoại khóa ở tiểu học. Mặc dù trò chơi được sử dụng thường xuyên và phổ biến trong trường tiểu học, song lí luận về chơi, trò chơi và trò chơi còn nhiều mơ hồ với giáo viên tiểu học, dẫn đến chưa phát huy được hết tác dụng của trò chơi. Việc giáo dục kĩ năng giao tiếp trong dạy học các môn học, theo hướng dạy học hợp tác, dưới các hình thức học nhóm, thảo luận nhóm, học tập theo dự án, chủ đề tích hợp v.v…tức là dạy học dựa vào quan hệ hợp tác và phát triển kĩ năng giao tiếp của học sinh, trên thực tế đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, những nghiên cứu đó chưa thực sự làm rõ khái niệm kĩ năng giao tiếp như là một trong những kĩ năng học tập cơ bản mà thường chỉ bàn chung chung và chỉ tập trung vào tri thức về kĩ năng chứ chưa hẳn là rèn luyện kĩ năng. Đặc biệt vấn đề kĩ năng giao tiếp ở lứa tuổi tiểu học lại càng chưa được giải quyết thuyết phục. Vấn đề sử dụng trò chơi để giáo dục kĩ năng giao tiếp còn ít được nghiên cứu. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh hiệu quả của trò chơi trong giáo dục tiểu học, mầm non để phát triển trí tuệ và nhận thức, rèn luyện vận động thể chất, giáo dục hành vi
3 giao tiếp, phát triển ngôn ngữ (Phan Thị Lan Anh (2010)[3], Lê Thị Minh Hà (2002)[21], Nguyễn Thị Hòa (2003) [33], Trương Thị Xuân Huệ (2004)[40], Bùi Thị Lâm (2011)[52] Vũ Ngọc Khánh, Phạm Minh Thảo, Nguyễn Thị Thu Hà (2003), Từ điển văn hoá giáo dục Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, Hà Nội. [53], Vũ Thị Ngân (2007)[74], Lê Bích Ngọc (2004) [76], Trần Thị Minh Thành (2013), v.v…). Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào về giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ở tiểu học. Từ những lí do trên, chúng tôi nghiên cứu đề tài “Giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi” nhằm làm sáng tỏ thực trạng và lí luận của vấn đề giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi cho học sinh lớp 5; góp thêm những giải pháp nhằm phát triển KNGT cho học sinh đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục KNGT trong nhà trường tiểu học. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và đánh giá thực trạng giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi, luận án đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 trong nhà trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi trong nhà trường tiểu học. 4. Giả thuyết khoa học Giáo dục KNGT cho học sinh là nhiệm vụ quan trọng trong nhà trường tiểu học nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường nói chung đồng thời giúp cho học sinh phát triển bản thân và tự tin trong môi trường hoạt động lứa tuổi. Song trong thực tế, Giáo dục KNGT cho HS còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khác nhau. Nếu các biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp dựa vào trò chơi mà
4 luận án đề xuất được thiết kế và thực hiện phù hợp với chính những trò chơi đó, tạo được môi trường khuyến khích học sinh giao tiếp và trải nghiệm, tạo nhiều cơ hội rèn luyện kĩ năng thì chúng sẽ góp phần phát triển kĩ năng giao tiếp và cải thiện kết quả học tập của các em. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lí luận và trực trạng của việc giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi ở tiểu học. 5.2. Đề xuất các biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi. 5.3. Thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả nghiên cứu bằng thực nghiệm sư phạm. 6. Cách tiếp cận nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu 6.1. Cách tiếp cận nghiên cứu Trong quá trình thực hiên luận án, chúng tôi đã quán triệt các quan điểm, phương pháp luận và cách tiếp cận sau đây: 6.1.1. Quan điểm hệ thống - cấu trúc Giáo dục KNGT cho học sinh qua trò chơi là một hệ thống toàn vẹn bao gồm các thành tố giáo dục: Mục tiêu; nguyên tắc; nội dung; hình thức, đánh giá kết quả GD và các thành tố này không tồn tại độc lập mà tác động qua lại và phụ thuộc lẫn nhau. 6.1.2. Quan điểm tích hợp Tích hợp giáo dục KNGT qua trò chơi trong các môn học và các hoạt động giáo dục giúp nội dung giáo dục tránh được sự trùng lặp, đồng thời phát triển được tri thức mới, hiểu biết mới, tạo môi trường thuận lợi cho giáo dục KNGT, phát huy sự sáng tạo, hứng thú của học sinh trong nhiều trò chơi ở các môn học khác nhau. 6.1.3. Quan điểm hoạt động Kĩ năng giao tiếp của học sinh được hình thành và phát triển thông qua hoạt động do đó quá trình giáo dục KNGT muốn đạt được hiệu quả cần tổ chức đa dạng các trò chơi khác nhau, ở các hoạt động và môn học khác nhau để tạo điều kiện cho học sinh được trải nghiệm một cách tích cực, chủ động, sáng tạo theo khả năng của bản
5 thân và phát huy khả năng thích ứng với thực tiễn cuộc sống. 6.1.4. Quan điểm tiếp cận năng lực Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, năng lực giao tiếp là một trong những năng lực chung mà mọi môn học đều phải hình thành và phát triển cho học sinh; đồng thời năng lực giao tiếp cũng là năng lực chuyên biệt cần phát triển cho học sinh qua Môn Tiếng Việt. Chính vì thế, việc giáo dục KNGT cho học sinh thông qua trò chơi phải gắn liền với quan điểm tiếp cận năng lực trong chương trình giáo dục phổ thông mới. 6.1.5. Quan điểm tiếp cận kĩ năng sống Kĩ năng giao tiếp là một trong những kĩ năng cốt lõi, quan trọng nhất của kĩ năng sống cần hình thành và giáo dục cho học sinh.“Giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi theo tiếp cận kĩ năng sống là cách tiếp cận tập trung vào việc thay đổi hành vi giao tiếp cho học sinh theo hướng tích cực, hiệu quả nhất. Cách tiếp cận này cho phép học sinh chuyển dịch kiến thức, hiểu biết về giao tiếp thành thái độ, giá trị thành hành động giao tiếp trong thực tiễn.” 6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lí thuyết Trên cơ sở sưu tầm, đọc tài liệu, sách báo… luận án đã phân tích, tổng hợp, phân loại, khái quát hóa công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước liên quan đến GD KNGT cho học sinh lớp 5 qua trò chơi. Hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về giáo dục KNGT cho học sinh lớp 5 qua trò chơi. Từ đó, rút ra các kết luận khoa học làm cơ sở để khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp và thiết kế các hoạt động giáo dục KNGT cho học sinh lớp 5 qua trò chơi. 6.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn (chuyên gia, GV và HS), quan sát, phân tích hồ sơ dạy học của giáo viên để đánh giá thực trạng giáo dục kĩ năng giao tiếp và sử dụng trò chơi nhằm giáo dục kĩ năng giao tiếp ở tiểu học.
6 - Phương pháp thực nghiệm sư phạm. Thực nghiệm được tiến hành tại 03 trường tiểu học ở huyện Mê Linh để đánh giá mức độ khả thi và hiệu quả của biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp dựa vào trò chơi. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp nhằm làm rõ hơn và cụ thể hơn sự tiến bộ của 02 học sinh trước thực nghiệm, trong thực nghiệm và sau thực nghiệm. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia. Gặp gỡ phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lí và giáo viên theo nội dung chuẩn bị sẵn để khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp và đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp đã đề xuất trong luận án. 6.2.3. Phương pháp thống kê toán học - Sử dụng các công thức thống kê toán học với sự hỗ trợ của phần mềm SPSS phiên bản 20.0 để xử lí số liệu, đánh giá thực trạng và tổ chức thực nghiệm nhằm kiểm tra tính khả thi của các biện pháp giáo dục luận án đưa ra. 7. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Luận án sử dụng trò chơi giáo dục (trò chơi được sử dụng trong hoạt động giáo dục/dạy học và có mục đích giáo dục) để làm phương tiện giáo dục KNGT cho học sinh lớp 5, và gọi tắt trò chơi giáo dục là trò chơi; Các biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp được giới hạn ở cấp trường và tập trung vào một số kĩ năng thiết thực, thích hợp và cần thiết đối với học sinh cuối cấp tiểu học. - Địa bàn điều tra thực trạng: Luận án tiến hành khảo sát thực trạng GV và HS lớp 5 tại các trường TH trên địa bàn TP Hà Nội trong đó: Đại diện cho mẫu trường thuộc khu vực trung tâm thành phố (5 trường khu vực quận Cầu Giấy); đại diện cho mẫu trường thuộc khu vực nông thôn (5 trường khu vực huyện Mê Linh); đại diện cho mẫu trường thuộc khu vực miền núi (5 trường khu vực huyện Ba vì). - Thời gian nghiên cứu: Thời gian khảo sát thực tế (Học kì 2 năm học 2021 – 2022); thời gian thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại một số trường tiểu học huyện Mê Linh (học kì 1, 2 năm học 2022 – 2023). - Giáo án thực nghiệm: Kế hoạch bài dạy thực nghiệm thiết kế 2 tiết. Thực nghiệm ở phân môn Luyện từ và câu, môn Tiếng Việt lớp 5 và giờ sinh hoạt lớp 8. Các luận điểm cần bảo vệ
7 - Giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh trong nhà trường tiểu học có ý nghĩa, vai trò vô cùng to lớn trong việc hình thành năng lực, phẩm chất của người lao động thời đại mới. - Giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học qua trò chơi có lợi thế lớn vì trò chơi vốn có bản chất xã hội sâu sắc, là môi trường dễ tạo cơ hội giao tiếp và làm việc hợp tác. Mỗi trò chơi có thể giáo dục một số kĩ năng giao tiếp phù hợp với chính trò chơi đó, mặt khác mỗi kĩ năng giao tiếp có thể được giáo dục qua một số trò chơi khác nhau. - Hiệu quả của giáo dục kĩ năng giao tiếp qua trò chơi phụ thuộc vào việc đề xuất các biện pháp giáo dục KNGT phù hợp và có thể thực hiện để giáo dục KNGT cho học sinh. 9. Đóng góp mới của đề tài - Luận án góp phần làm rõ quan niệm khoa học về kĩ năng giao tiếp ở lứa tuổi tiểu học và giáo dục kĩ năng đó qua trò chơi; Xác định một số kĩ năng giao tiếp cơ bản như là kĩ năng học tập cần được giáo dục đối với học sinh tiểu học. - Luận án đã phát hiện những tồn tại và hạn chế trong quá trình giáo dục KNGT qua trò chơi cho học sinh lớp 5 tại một số trường tiểu học (đại diện cho mẫu trường thuộc khu vực thành thị; khu vực nông thôn, khu vực miền núi) trên địa bàn thành phố Hà Nội đồng thời phân tích, đánh giá và xác định được các yếu tố ảnh hưởng tới quá trình GD này. - Đề xuất được các biện pháp giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5 qua trò chơi trong đó xây dựng kĩ thuật thiết kế một số trò chơi có nội dung tích hợp (khoa học, nghệ thuật, kĩ thuật, sinh hoạt, xã hội, văn hóa, kinh tế, học tập, môi trường v.v…) nhằm giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 5. Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tài liệu tham khảo cần thiết để giáo dục KNGT cho học sinh của giáo viên tiểu học, phụ huynh học sinh, và những người quan tâm đến học sinh tiểu học và sự phát triển của giáo dục tiểu học. 10. Cấu trúc của luận án Cấu trúc luận án bao gồm: (1) Phần mở đầu, (2) Nội dung, (3) Kết luận và khuyến nghị, (4) Danh mục công trình liên quan tới luận án, (5) Tài liệu tham khảo;