BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH
TRƯƠNG ĐỨC THÀNH
KIỂM TOÁN NGÂN HÀNG GÓP PHẦN
ỔN ĐỊNH HỆ THỐNG TÀI CHÍNH VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng
Mã số: 9.34.02.01
Người hướng dẫn khoa học: PGS.,TS. LÊ THỊ MẬN
TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019
1
TÓM TẮT
Luận án này nghiên cứu về các hoạt động Kiểm toán Nhà nước (KTNN) trong
việc kiểm toán ngân hàng trung ương (NHTW), ngân hàng thương mại có vốn nhà
nước và ngân hàng chính sách xã hội (NHCSXH). Nghiên cứu sử dụng phương pháp
định tính cách diễn giải, quy nạp, thống kê mô tả và phân tích tổng hợp để hệ thống
hóa lý luận về Kiểm toán Nhà nước trong mối quan hệ hoạt động kiểm toán NHTW,
NHNo, NHCT, NHNT và NHCSXH của KTNN.
Luận án đã trình bày, hệ thống lại các lý thuyết có liên quan đến kiểm toán, hệ
thống tài chính và các hoạt động kiểm toán trong lĩnh vực kiểm toán các tổ chức tài
chính nhà nước làm cơ sở đề luận giải các kết quả thu được khi phân tích. Nghiên
cứu sử dụng hai nguồn dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông
qua việc khảo sát ý kiến của các chuyên gia trong KTNN về quy trình thực hiện kiểm
toán toán NHTW, NHNo, NHCT, NHNT và NHCSXH của KTNN. Dữ liệu thứ cấp
được thu thập từ BCTC, báo cáo kiểm toán cũng như các văn bản Luật, nghị định,
thông tư của nhà nước Việt Nam để phân tích thực trạng, ưu nhược điểm của hoạt
động KTNN trong việc kiểm toán các hoạt động đặc thù của kiểm toán NHTW,
NHNo, NHCT, NHNT và NHCSXH của KTNN.
Luận án cũng làm rõ những ưu, nhược điểm của hoạt động KTNN trong việc
kiểm toán toán NHTW, NHNo, NHCT, NHNT và NHCSXH. Tuy nhiên, hoạt động
KTNN đối với kiểm toán ngân hàng vẫn còn có một số tồn tại như các số liệu kiểm
toán gồm các BCTC là số liệu thứ cấp. Ngoài ra, công tác kiểm toán NHTW và các
ngân hàng có vốn nhà nước chi phối luôn phải tuân thủ theo các Luật, nghị định và
thông tư, tuy nhiên trong thực tế vấn đề đồng bộ trong các văn bản này chưa cao dẫn
đến các kết luận của KTNN chưa thực sự thỏa đáng.
Từ kết quả nghiên cứu thu được, tác giả cũng trình bày định hướng và các giải
pháp nâng cao chất lượng hoạt động kiểm toán NHTW và các ngân hàng có vốn nhà
nước chi phối, đối với cơ quan quản lý nhà nước, Chính phủ trong việc điều hành,
quản lý các ngân hàng. Nghiên cứu cũng nêu ra các giải pháp nghiệp vụ theo hướng
chuyên sâu để nâng cao năng lực, trình độ của các KTVNN trong hoạt động kiểm
toán tại NHTW và các ngân hàng có vốn nhà nước chi phối tại Việt Nam
ý ng mại nhà nước ngày một tố
t hơn nhằm ổn định hệ thống tài chính quốc
gia.
2
GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU
1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Trong những năm gần đây, các ngân hàng đã không ngừng mở rộng, đa dạng hóa
các hoạt động kinh doanh của mình, cùng với đó những rủi ro trong hoạt động của hệ
thống ngân hàng cũng có chiều hướng gia tăng. Do đó, việc thiết lập và vận hành
hiệu quả một hệ thống ngân hàng nhằm giảm thiểu rủi ro là một nhiệm vụ quan trọng
đối với ngành kiểm toán góp phần vào ổn định HTTC quốc gia. Đối với một quốc
gia, nếu hoạt động kiểm toán tốt thì tiềm lực kinh tế của quốc gia nói chung và ổn
định HTTC trong lĩnh vực kiểm toán các NHNN sẽ được cải thiện. Trong giai đoạn
2010-2018, tổng kiến nghị xử lý của KTNN trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng đạt
trên 2.177 tỷ đồng, tăng thu NSNN trên 1.770 tỷ đồng, giảm chi thường xuyên trên
32 tỷ đồng; kiến nghị sửa đổi 72 văn bản; kiến nghị chuyển hồ sơ đề nghị cơ quan
điều tra 05 vụ việc. Cuộc kiểm toán chuyên đề tái cơ cấu lại hệ thống tổ chức tín
dụng giai đoạn 2010 – 2015 đã phát hiện và đưa ra các ý kiến đánh giá, kiến nghị về
chính sách tiền tệ mang tầm vĩ mô đối với HTTC Việt Nam như: Thực chất nợ xấu,
các vấn đề còn tồn tại của nhóm 03 ngân hàng 0 đồng, đánh giá tỷ lệ an toàn vốn của
toàn hệ thống các TCTD, tình trạng sở hữu chéo, tình trạng tài chính của một số
TCTD thua lỗ, mất vốn để lại hậu quả nghiêm trọng.
Hiện nay, các nghiên cứu về vấn đề kiểm toán và nâng cao chất lượng kiểm toán
thường tập trung vào các nghiên cứu về kiểm toán hoạt động hay kiểm soát nội bộ
gần đây như: Nguyễn Hữu Phúc (2009), Đỗ Trung Dũng và Cù Hoàng Diệu (2017),
Nguyễn Thanh Huệ (2018), .. Có thể thấy bối cảnh nghiên cứu ở nước ngoài và trong
nước về KTNN góp phần ổn định HTTC đặt ra hai vấn đề cần xem xét. Thứ nhất,
hầu như ở trong và ngoài nước chưa có nghiên cứu nào đề cập đến vấn đề này. Thứ
hai, ở trong nước lĩnh vực nghiên cứu này do sự khó khăn về tiếp cận tài liệu và dữ
liệu nghiên cứu, cũng như về vấn đề bảo mật thông tin nên chưa được quan tâm đến.
Do đó, không thể hình thành được cơ sở tham khảo cho các nhà hoạch định chính
sách, các cơ quan quản lý nhà nước về ngân hàng cũng như cho các nhà nghiên cứu,
các trường đại học về KTNN đối với hoạt động của hệ thống ngân hàng chính vì thế
tác giả lựa chọn đề tài: “ Kiểm toán ngân hàng góp phần ổn định hệ thống tài chính
Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu chuyên sâu lĩnh vực tài chính ngân hàng.
2. TÓM TẮT TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
3
TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC VÀ XÁC ĐỊNH KHOẢNG TRỐNG NGHIÊN
CỨU
2.1 Tóm tắt tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài trong và ngoài nước
Các nghiên cứu ngoài nước về mối quan hệ giữa kiểm toán và các khâu trong hệ
thống tài chính, cụ thể là trong lĩnh vực ngân hàng không nhiều có thể kể đến các
nghiên cứu sau: Goulart (2007); Dantas, J. A. và cộng sự (2014); Dinu, Vasile và
Nedelcu, Mariana (2015); Varchenko O., và cộng sự (2018); Atilla Arda và cộng sự
(2018).
Tại Việt Nam, việc nghiên cứu về KTNN nhằm ổn định hệ thống tài chính rất ít,
đa phần các nghiên cứu về hoàn thiện tổ chức, quy trình hoạt động, nâng cao chất
lượng KTNN trong các nghiên cứu sau:
Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ của Nguyễn Thanh Huệ, về “Hoàn thiện
hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán của Kiểm toán trưởng tại kiểm toán nhà
nước”, đề tài đã được nghiệm thu năm 2018.
“Tăng cường kiểm soát chất lượng kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng, hiệu
lực kiểm toán ngân sách Bộ, ngành”, 2017, đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ do tác
giả Đỗ Trung Dũng và Cù Hoàng Diệu đồng chủ nhiệm đề tài.
“Tổ chức kiểm toán ngân sách nhà nước do kiểm toán nhà nước Việt Nam
thực hiện”, 2009, đề tài Luận án Tiến sĩ của tác giả Nguyễn Hữu Phúc, đã bảo vệ
thành công tại Đại học Kinh tế quốc dân.
“Định hướng và giải pháp đổi mới công tác kiểm toán NSNN trong điều kiện
thực hiện Luật NSNN sửa đổi” 2004, đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ do tác giả
Vương Đình Huệ làm chủ nhiệm đề tài.
“Hoàn thiện tổ chức kiểm toán ngân sách cấp Bộ”, 2000, đề tài Luận án Tiến
sĩ của tác giả Mai Vinh, đã bảo vệ thành công tại Đại học Kinh tế quốc dân.
Ngoài ra, còn có các nghiên cứu khác liên quan như: Vương Văn Quang, 2013 về
“Hoàn thiện Quy chế kiểm soát chất lượng kiểm toán của Kiểm toán nhà nước”; Đề
tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ của Vũ Thị Thu Huyền, 2019 về “Hoàn thiện công
tác kiểm toán hoạt động chi tiêu ngân sách của các bộ, ngành”. Các nghiên cứu về ổn
định HTTC tại Việt Nam không có nhiều, có thể đề cập đến các nghiên cứu gần đây
như: Vũ Như Thăng (2014); Trương Văn Phước (2017); Phan Thị Linh và Trần Thị
Vân Trà (2019).
4
Nhìn chung, các nghiên cứu tại Việt Nam chỉ đề cập đến các vấn đề trong hoạt
động kiểm toán của KTNN và chưa đi sâu vào nghiên cứu lĩnh vực ngân hàng chịu
sự quản lý của nhà nước, cụ thể là NHTW và các ngân hàng do nhà nước chi phối.
Tính đến thời điểm hiện tại chưa có công trình khoa khọc nào kể cả trong và ngoài
nước nghiên cứu về các hoạt động của KTNN góp phần ổn định HTTC quốc gia. Do
đó, tác giả lựa chọn vấn đề này làm đề tài nghiên cứu của mình.
2.2 Khoảng trống trong lĩnh vực nghiên cứu
Các khoảng trống nghiên cứu hiện nay gồm:
Chưa có nghiên cứu nào ở Việt Nam nghiên cứu vể hoạt động kiểm toán NHTW
với góc nhìn toàn diện tất cả các hoạt động riêng có tại NHTW, đặc biệt là kiểm toán
tại NHTW với mục tiêu ổn định tiền tệ và kiểm soát hệ thống các TCTD. Từ đó, để
đưa ra các khuyến nghị hoàn thiện hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật liên
quan đến NHTW cũng như nâng cao chất lượng kiểm toán, góp phần ổn định HTTC
VN về mặt quản lý điều hành chung hệ thống ngân hàng.
(ii) Chưa có nghiên cứu nào ở Việt Nam nghiên cứu vể hoạt động kiểm toán tại
các ngân hàng có vốn nhà nước chi phố, cụ thể tại NHNo, NHCT, NHNT và
NHCSXH với các đặc thù riêng có trong việc dẫn dắt thị trường tín dụng nông thôn,
các chương trình ổn định việc làm, ưu đãi giáo dục thông qua các chính sách lãi suất
của NHCSXH… cho thấy vai trò của các ngân hàng này đặc biệt quan trọng đối với
quá trình phát triển kinh tế Việt Nam.
(iii) Chưa có nghiên cứu nào ở Việt Nam nghiên cứu vể hoạt động kiểm toán tại
NHCSXH với các đặc thù riêng có gồm các hoạt động tín dụng nhằm vào các đối
tượng được hưởng CSXH của nhà nước, góp phần đẩy lùi tín dụng đen góp phần vào
ổn định HTTC của đất nước.
3 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu mối quan hệ giữa KTNN về hoạt động của hệ thống ngân hàng
trong mối quan hệ với ổn định của hệ thống tài chính quốc gia.
- Phân tích thực trạng hoạt động KTNH của KTNN Việt Nam.
- Xây dựng các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng KTNN về hoạt động của hệ
thống ngân hàng góp phần ổn định hệ thống tài chính Việt Nam.