Luận án Tiến sĩ Luật học: Pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:194

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Luật học "Pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay" trình bày các nội dung chính sau: Những vấn đề lý luận về hợp đồng chuyển giao công nghệ và pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ; Thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay; Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HỒ MINH KHÁNH PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 9.38.01.07 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. BÙI NGUYÊN KHÁNH 2. TS. HỒ NGỌC HIỂN HÀ NỘI- 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn của giảng viên hướng dẫn khoa học. Mọi thông tin được trình bày trong luận án đều có tính trung thực, được trích dẫn nguồn chi tiết trung thực. Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật nếu luận án có những vi phạm về liêm chính học thuật. Tác giả Luận án NCS. Hồ Minh Khánh
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ APCTT Asian and Pacific Centre for Transfer of Technology - Trung tâm chuyển giao công nghệ Châu Á - Thái Bình Dương ASEAN Association of South East Asian Nations - Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á EU European Union - Cộng đồng Châu Âu FDI Foreign direct investment - Đầu tư trực tiếp nước ngoài R&D Research and development - Hoạt động nghiên cứu và phát triển RTA Hiệp định thương mại khu vực TAND Tòa án nhân dân TRIPs AGREEMENT ON TRADE – RELATED ASPECTS OF IPR UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development - Hội đồng Kinh tế và Xã hội của Liên Hợp Quốc WIPO World Intellectual Property Organization - Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới WTO The World Trade Organization - Tổ chức Thương mại Thế giới CPTPP Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu...................................................... 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................... 4 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu.................................. 5 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án.............................................. 7 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án............................................. 8 7. Kết cấu của luận án ............................................................................. 9 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................................................... 10 1.1. Tình hình nghiên cứu những vấn đề liên quan đến nội dung đề tài luận án ............................................................................................................. 10 1.1.1. Những vấn đề lý luận về chuyển giao công nghệ và hợp đồng chuyển giao công nghệ .................................................................................... 10 1.1.2. Những bình luận về thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ............................................... 16 1.1.3. Những nghiên cứu đề xuất hoàn thiện pháp luật và kiến nghị giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ................................................................................................................. 23 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những vấn đề luận án kế thừa, bổ sung và phát triển ............................................................. 28 1.2.1. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những vấn đề luận án kế thừa ........................................................................................... 28 1.2.2. Những vấn đề luận án tiếp tục bổ sung, phát triển ..................... 30 1.3. Lý thuyết nghiên cứu ..................................................................... 31 1.4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ............................... 34 Kết luận Chương 1 ................................................................................ 35 CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ VÀ PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ ................................................................................................. 38 2.1. Những vấn đề lý luận về chuyển giao công nghệ .......................... 38 2.1.1. Khái niệm, đặc điểm của chuyển giao công nghệ ...................... 37 2.1.2. Nội dung của chuyển giao công nghệ ......................................... 39
2.2. Những vấn đề lý luận về hợp đồng chuyển giao công nghệ và pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ........................................................ 42 2.2.1. Khái niệm, đặc điểm của hợp đồng chuyển giao công nghệ ...... 42 2.2.2. Các học thuyết chi phối đến hợp đồng chuyển giao công nghệ . 49 2.2.3. Phân loại hợp đồng chuyển giao công nghệ............................... 59 2.2.4. Ý nghĩa của hợp đồng chuyển giao công nghệ ........................... 60 2.3. Cấu trúc nội dung của pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ................................................................................................................. 62 2.3.1. Chủ thể của hợp đồng chuyển giao công nghệ ........................... 62 2.3.2. Đối tượng của hợp đồng chuyển giao công nghệ ....................... 62 2.3.3. Quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng chuyển giao công nghệ ................................................................................................................. 69 2.3.4. Hiệu lực và điều kiện có hiệu lực của hợp đồng chuyển giao công nghệ ................................................................................................................. 68 2.3.5. Hoạt động kiểm soát, giám sát và giải quyết tranh chấp liên quan đến hợp đồng chuyển giao công nghệ ............................................................. 74 Kết luận Chương 2 ................................................................................ 81 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ............................................................................. 84 3.1. Thực trạng pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam ................................................................................................................. 84 3.1.1. Sự hình thành và phát triển pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam ..................................................................................... 84 3.1.2. Quy định pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay................................................................................................... 91 3.1.2.1. Định nghĩa pháp lý về hợp đồng chuyển giao công nghệ ........ 91 3.1.2.2. Chủ thể, đối tượng của hợp đồng chuyển giao công nghệ ...... 91 3.1.2.3. Quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng chuyển giao công nghệ ...................................................................................................... 102 3.1.2.4. Hoạt động kiểm soát, giám sát và giải quyết tranh chấp liên quan đến hợp đồng chuyển giao công nghệ .................................................. 111 3.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam ..................................................................................................... 121 Kết luận Chương 3 .............................................................................. 135
CHƯƠNG 4: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ Ở VIỆT NAM .......................................... 137 4.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay............................................................................. 137 4.2. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay ............................................................ 144 4.2.1. Tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý nhằm tạo nền tảng vững chắc cho việc giao kết và thực hiện các hợp đồng chuyển giao công nghệ tại Việt Nam ............................................................................................................... 144 4.2.2. Hoàn thiện quy định về định nghĩa pháp lý về hợp đồng chuyển giao công nghệ .............................................................................................. 144 4.2.3. Hoàn thiện quy định về đối tượng hợp đồng chuyển giao công nghệ ............................................................................................................... 148 4.2.4. Hoàn thiện quy định về quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng chuyển giao công nghệ ......................................................................... 150 4.2.5. Hoàn thiện quy định về hoạt động kiểm soát, giám sát và giải quyết tranh chấp liên quan đến hợp đồng chuyển giao công nghệ ........................ 154 4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ .............................................................................................. 157 4.3.1. Giải pháp nâng cao trình độ chuyên môn, hiểu biết pháp luật của các bên........................................................................................................... 157 4.3.2. Giải pháp hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát của cơ quan chuyên môn trong việc thực hiện hợp đồng chuyển giao công nghệ ............ 159 4.3.3. Giải pháp tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong việc xây dựng, sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật ................ 165 4.3.4. Giải pháp tăng cường vai trò của các cơ quan nhà nước nhằm phát hiện, ngăn ngừa kịp thời các sai phạm trong thực hiện hợp đồng chuyển giao công nghệ .............................................................................................. 165 4.3.5. Giải pháp nâng cao hiệu quả chuyển giao công nghệ của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam .................................................................... 170 Kết luận Chương 4 .............................................................................. 173 KẾT LUẬN ......................................................................................... 175 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA NGHIÊN CỨU SINH LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Khoa học - công nghệ là một trong những yếu tố chính là chìa khóa tạo động lực cho sản xuất; vì vậy, phát triển khoa học - công nghệ ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển kinh tế, đảm bảo cho sự phát triển của đất nước. Đặc biệt, đối với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, nhập khẩu công nghệ là nguồn tăng trưởng vật chất của nguồn lực sản xuất trong nước thông qua việc cung cấp thiết bị, nguyên vật liệu, linh kiện, hỗ trợ kỹ thuật, góp phần tạo ra nhiều việc làm mới, dẫn đến tăng năng suất và hiệu quả trong việc sử dụng các nguồn lực sẵn có, nâng cao chất lượng sản phẩm, cũng như tạo ra các sản phẩm mới có chất lượng cao. Như vậy, việc thỏa thuận để nhập khẩu công nghệ, nói một cách là hợp đồng chuyển giao công nghệ, góp phần chuyển dịch cơ cấu các ngành công nghiệp quốc gia và nền kinh tế nói chung của đất nước. Việc tìm hiểu và phân tích các quy định pháp luật liên quan đến hợp đồng chuyển giao công nghệ đóng vai trò quan trọng vì: Thứ nhất, nghiên cứu pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ là phù hợp với đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về chủ động hợp tác quốc tế trong đó có khoa học - công nghệ. Từ trước tới nay, Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định và chứng minh tầm quan trọng của khoa học - công nghệ đối với phát triển đất nước. Cụ thể, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhấn mạnh trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 (bổ sung, phát triển năm 2011), rằng khoa học và công nghệ đóng vai trò cốt lõi trong việc thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất hiện đại. Việc phát triển khoa học và công nghệ được xem là công cụ quan trọng để đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng nền kinh tế tri thức và từng bước đạt đến trình độ tiên tiến trên thế giới 1. Tiếp đó, một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm được đề ra tại Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần 1 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia. H 2011, tr 78.
2 thứ XIII của Đảng ngày 01/02/2021 là “đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ”. Thêm vào đó, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 xác định phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế- xã hội, với tiêu đề: phát triển mạnh mẽ khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm tạo bứt phá nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Vì vậy, việc đẩy mạnh nghiên cứu để hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam về hợp đồng chuyển giao công nghệ là rất phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước ta. Thứ hai, nghiên cứu pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ là vô cùng cần thiết để đẩy mạnh cũng như tối ưu hóa hiệu quả hoạt động chuyển giao công nghệ tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Chuyển giao công nghệ, mặc dù chỉ mới xuất hiện trong những thập niên gần đây nhưng đã nhanh chóng trở thành một chủ đề được nhiều nhà nghiên cứu chú trọng. Khái niệm này mang ý nghĩa quan trọng đối với nền kinh tế toàn thế giới nói chung, đối với các quốc gia đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa như Việt Nam nói riêng. Theo đó, chuyển giao công nghệ ngày càng quan trọng đối với các giao dịch thương mại, phản ánh tầm quan trọng của sở hữu trí tuệ trong nền kinh tế tri thức hiện đại. Các doanh nghiệp từ tất cả các lĩnh vực sản xuất kinh doanh, từ tất cả các quy mô lớn và nhỏ, cần phải hiểu về đàm phán các thỏa thuận liên quan đến chuyển giao công nghệ, trong nước và quốc tế. Do vậy, việc nghiên cứu, hoạch định chính sách, xây dựng và hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ là vô cùng cần thiết để nâng cao hiệu quả của hoạt động này, góp phần phát triển đất nước trong tình hình mới. Thứ ba, nghiên cứu pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ là vô cùng cần thiết để khắc phục những hạn chế, tồn tại, bất cập trong hoạt động chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay. Sau khi thực hiện chủ trương xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và trong cuộc cách mạng công nghệ, Việt Nam đã và đang phải đứng trước những thách thức, khó
3 khăn mới của một nước đang phát triển. Trên cơ sở Luật Chuyển giao công nghệ 2017 có hiệu lực và Bộ luật Dân sự 2015 được ban hành kèm theo và thông qua các quy định về chuyển giao công nghệ, Việt Nam có thể tiếp nhận, lựa chọn và đáp ứng nhanh chóng các nhu cầu công nghệ trong các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế quốc dân, không cần bắt đầu nghiên cứu tốn kém, không mất nhiều thời gian, không chấp nhận rủi ro nhưng có thể lựa chọn và sử dụng công nghệ phù hợp theo nhiệm vụ và điều kiện của Việt Nam, học hỏi từ những thành công và thất bại của các quốc gia khác. Tuy nhiên, Việt Nam cũng phải vượt qua một số khó khăn như sự bùng nổ về gia tăng dân số và ô nhiễm môi trường; cơ sở hạ tầng chưa phát triển, thiếu kiến thức, kinh nghiệm quản lý… Bên cạnh đó, tình trạng chuyển giao công nghệ và trang thiết bị hiện đại ở nước ta vẫn còn nhiều bất cập. Số lượng các dự án hiện nay vẫn còn hạn chế, chính sách thu hút đầu tư chưa thực sự có điểm nhấn, trong khi chiến lược kinh doanh cụ thể chưa chú trọng đúng mức đến việc chuyển giao công nghệ tiên tiến. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa nhận thức đầy đủ về vai trò quan trọng của công nghệ hiện đại trong việc thúc đẩy năng lực, nhất là trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực. Thực trạng này chủ yếu xuất phát từ những hạn chế trong việc phát triển thị trường khoa học và công nghệ, mà hợp đồng chuyển giao công nghệ chính là một thành phần cốt lõi. Hợp đồng chuyển giao công nghệ đóng vai trò nền tảng trong việc cho phép một chủ thể sở hữu công nghệ chuyển giao công nghệ cho bên tiếp nhận và áp dụng. Do vậy, việc nghiên cứu pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ để đảm bảo một cơ sở pháp lý phù hợp, hiệu quả, khả thi, là vô cùng cần thiết để khắc phục những hạn chế tồn tại trong hoạt động chuyển giao công nghệ ở Việt Nam nêu trên. Với những nội dung nêu trên, có thể khẳng định rằng, việc nghiên cứu đề tài “Pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay” là hoàn toàn có tính thời sự - cấp bách, thể hiện được sự cấp thiết cũng như ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn.
4 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu: Mục đích của luận án là nhằm hoàn thiện các vấn đề lý luận cốt lõi về hợp đồng chuyển giao công nghệ và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Nhiệm vụ nghiên cứu: Nhằm đạt được mục tiêu nghiên cứu, luận án sẽ tập trung vào bốn nhiệm vụ chính, cụ thể như sau: Thứ nhất, luận án sẽ đào sâu vào các vấn đề lý luận cơ bản về hợp đồng chuyển giao công nghệ và pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ; Thứ hai, luận án sẽ phân tích, đánh giá toàn diện các quy định pháp luật hiện hành về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam, chỉ ra những ưu điểm và những bất cập cần khắc phục; Thứ ba, luận án sẽ xem xét hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ trên thực tiễn ở Việt Nam; Thứ tư, trên cơ sở những phân tích và đánh giá nêu trên, luận án sẽ đề xuất các phương hướng, giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam trong tương lai. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là: (i) Những vấn đề lý luận về hợp đồng chuyển giao công nghệ và pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ; (ii) Quy định pháp luật hiện hành về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam; (iii) Thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: Luận án nghiên cứu về hợp đồng chuyển giao công nghệ dưới góc độ luật kinh tế. Các khía cạnh lý luận cốt lõi của hợp đồng chuyển giao công nghệ được nghiên cứu bao gồm định nghĩa về hợp đồng nói chung và hợp đồng chuyển giao công nghệ nói riêng, các học thuyết có liên quan, chủ
5 thể tham gia, đối tượng chuyển giao, các loại hợp đồng chuyển giao công nghệ cũng như ý nghĩa của các loại hợp đồng này và các quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Ngoài ra, luận án cũng phân tích thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ tại Việt Nam. - Về thời gian: Trong quá trình nghiên cứu các vấn đề lý luận, luận án xem xét và phân tích quan điểm của nhiều học giả về hợp đồng chuyển giao công nghệ, theo sát quá trình hình thành và phát triển của loại hợp đồng này trong lịch sử. Bên cạnh đó, luận án tập trung nghiên cứu pháp luật hiện hành của Việt Nam về hợp đồng chuyển giao công nghệ (từ năm 2017 đến nay). - Về không gian: Luận án nghiên cứu đề tài luận án trong phạm vi tại Việt Nam; bên cạnh đó có tham chiếu ở một số quốc gia châu Á khác như: Nhật Bản, Trung Quốc... 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận: Luận án này vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử để nghiên cứu hợp đồng chuyển giao công nghệ. Cụ thể, luận án xem xét hợp đồng chuyển giao công nghệ trong mối quan hệ với hợp đồng nói chung, nhận thức rằng hợp đồng chuyển giao công nghệ là một dạng đặc thù của hợp đồng và việc hiểu rõ bản chất của hợp đồng nói chung là tiền đề để nắm bắt được đặc điểm của hợp đồng chuyển giao công nghệ. Đồng thời, luận án cũng phân tích các khía cạnh pháp lý của hợp đồng chuyển giao công nghệ trong bối cảnh pháp luật Việt Nam, làm rõ các điều kiện bảo đảm thực hiện hợp đồng trong mối tương quan với từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Cùng với đó, để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu đã đặt ra, luận án vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về cải cách tư pháp và khoa học - công nghệ thể hiện trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 (bổ sung, phát
6 triển năm 2011), Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng ngày 01/02/2021 và Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về “tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới”. Luận án sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau để tiếp cận vấn đề một cách toàn diện, cụ thể như sau: Phương pháp phân tích bao gồm phương pháp phân tích định tính và phương pháp phân tích định lượng thứ cấp. Cụ thể, phương pháp định tính được sử dụng để phân tích, lý giải các vấn đề lý luận, đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Đồng thời, phương pháp này cũng được dùng để xây dựng luận cứ cho các đề xuất hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi. Bên cạnh đó, phương pháp phân tích định lượng thứ cấp được sử dụng để thu thập và phân tích số liệu thống kê, qua đó minh chứng cho những nhận định về thực trạng pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Phương pháp tổng hợp: được sử dụng để thu thập và kết nối các quan điểm, lý thuyết đa dạng về hợp đồng chuyển giao công nghệ; từ đó, luận án có thể đánh giá một cách khách quan, toàn diện và rút ra kết luận chính xác cho vấn đề nghiên cứu. Phương pháp hệ thống: được sử dụng để xâu chuỗi các thông tin liên quan đến từng nội dung thuộc phạm vi nghiên cứu của luận án trong một chỉnh thể thống nhất. Phương pháp này giúp luận án đảm bảo sự gắn kết chặt chẽ giữa các nội dung lý luận, thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật, cũng như mối quan hệ logic giữa những hạn chế, bất cập được chỉ ra với các đề xuất, kiến nghị hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Phương pháp so sánh: được sử dụng để nghiên cứu kinh nghiệm của một số quốc gia về việc áp dụng pháp luật như công cụ quan trọng để điều chỉnh các quan hệ về chuyển giao công nghệ, từ đó đối chiếu với Việt Nam nhằm tiếp
7 thu và tìm ra phương hướng cũng như giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ tại Việt Nam. Phương pháp case study (nghiên cứu tình huống): được sử dụng để nghiên cứu về tranh chấp liên quan đến hợp đồng chuyển giao công nghệ trong bối cảnh thực tế tại Việt Nam hiện nay khi phân tích thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Phương pháp lịch sử: được sử dụng để nghiên cứu các học thuyết, quan điểm pháp lý liên quan đến hợp đồng chuyển giao công nghệ theo sự biến đổi trong nhận thức và tư duy pháp lý về hợp đồng chuyển giao công nghệ; đồng thời, đánh giá sự phát triển của hệ thống pháp luật Việt Nam trong lĩnh vực này, qua đó làm nổi bật những bước tiến và cả những tồn tại, hạn chế cần được khắc phục. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Luận án đã đạt được những kết quả nghiên cứu mới, đóng góp vào sự phát triển của khoa học như sau: Một là, từ những cách tiếp cận, quan điểm khác nhau trên thế giới và tại Việt Nam về những khía cạnh thuộc lý luận liên quan đến chuyển giao công nghệ và hợp đồng chuyển giao công nghệ, kết quả nghiên cứu của luận án không chỉ mang tính ứng dụng cao mà còn góp phần củng cố cơ sở lý luận về chuyển giao công nghệ nói chung và hợp đồng chuyển giao công nghệ nói riêng. Hai là, luận án đưa ra một cái nhìn toàn diện về thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ tại Việt Nam. Thông qua việc phân tích, đánh giá hệ thống pháp luật hiện hành và kết quả thực thi trong thời gian qua, luận án đã chỉ ra những thành tựu đạt được, đồng thời làm rõ những tồn tại, hạn chế cần khắc phục để hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Do đó, nghiên cứu này góp phần bổ sung những thiếu sót trong các công trình nghiên cứu về thực tiễn áp dụng hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay, từ đó cung cấp cái nhìn đầy đủ và cập nhật hơn về lĩnh vực này.
8 Ba là, một đóng góp quan trọng nữa của luận án là những đề xuất hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Các đề xuất, kiến nghị này được đúc kết từ kết quả nghiên cứu lý luận, phân tích thực tiễn, qua đó cung cấp thêm những ý tưởng và giải pháp mới nhằm hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Trước hết, kết quả nghiên cứu của luận án mang đến những tri thức mới, góp phần phát triển khoa học luật kinh tế, đặc biệt là trong lĩnh vực hợp đồng chuyển giao công nghệ. Nghiên cứu này góp phần hệ thống hóa và làm sâu sắc hơn những hiểu biết về hợp đồng chuyển giao công nghệ, đồng thời làm rõ các vấn đề lý luận quan trọng liên quan đến loại hợp đồng này. Thông qua việc nghiên cứu các học thuyết và giải quyết những vấn đề còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau trong giới luật học, luận án sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà khoa học, giảng viên và sinh viên luật kinh tế tại Việt Nam. Mặt khác, trên cơ sở phân tích quy định về hợp đồng chuyển giao công nghệ trong pháp luật Việt Nam, nghiên cứu sinh chỉ ra những ưu điểm, hạn chế trong quy định của pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Từ đó, luận án hướng đến việc đóng góp thiết thực vào quá trình hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Nghiên cứu này không chỉ phân tích, đánh giá thực trạng mà còn chỉ ra những bất cập, hạn chế cần khắc phục trong hệ thống pháp luật hiện hành. Từ đó, luận án đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi nhằm hoàn thiện chính sách và pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ, đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy cải cách tư pháp, phát triển khoa học - công nghệ và bảo vệ quyền con người trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Các kết quả nghiên cứu, đặc biệt là những đề xuất, kiến nghị của luận án có thể là nguồn tham khảo hữu ích cho các nhà lập pháp trong quá trình sửa đổi, bổ sung pháp luật về hợp đồng chuyển
9 giao công nghệ tại Việt Nam. Đồng thời, luận án cũng có giá trị tham khảo đối với các cơ quan có thẩm quyền để áp dụng pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ một cách đúng đắn và hiệu quả hơn. Ngoài ra, nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ còn mang lại lợi ích thiết thực cho các chủ thể tham gia vào quan hệ chuyển giao công nghệ tại Việt Nam, bao gồm cả bên chuyển giao và bên nhận chuyển giao, thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ một cách hiệu quả và bền vững ở Việt Nam. 7. Kết cấu của luận án Bên cạnh phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận án được triển khai trong bốn chương, mỗi chương tập trung vào một khía cạnh cụ thể của hợp đồng chuyển giao công nghệ và pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đề tài luận án Chương 2: Những vấn đề lý luận về hợp đồng chuyển giao công nghệ và pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ Chương 3: Thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam hiện nay Chương 4: Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao công nghệ ở Việt Nam
10 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu những vấn đề liên quan đến nội dung đề tài luận án 1.1.1. Những vấn đề lý luận về chuyển giao công nghệ và hợp đồng chuyển giao công nghệ Các nghiên cứu về chuyển giao công nghệ và hợp đồng chuyển giao công nghệ tại Việt Nam đã có những bước tiến nhất định. Nhiều công trình nghiên cứu đã đề cập và phân tích các khía cạnh khác nhau của lĩnh vực này, góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng. Trong đó, những vấn đề lý luận về chuyển giao công nghệ và hợp đồng chuyển giao công nghệ được thể hiện trong các công trình được công bố dưới dạng sách chuyên khảo, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ và bài viết đăng tải trên các tạp chí khoa học chuyên ngành luật, tiêu biểu như: Sách chuyên khảo Công nghệ và chuyển giao công nghệ, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, 2017 do tác giả Phan Xuân Dũng làm chủ biên; Luận án “Dịch vụ chuyển giao công nghệ theo pháp luật Việt Nam hiện nay”, của tác giả Trần Văn Nam, Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Hà Nội, 2018; Luận văn “Hợp đồng chuyển giao công nghệ theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành”, của tác giả Nguyễn Danh Sơn, Khoa Luật (nay là Trường Đại học Luật), Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2008; Bài viết “Một số vấn đề cơ bản hợp đồng chuyển giao công nghệ theo pháp luật Việt Nam”, được đăng tải trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Số 1(117), 1998, của tác giả Phạm Duy Nghĩa; Bài viết “Bàn về khái niệm công nghệ và chuyển giao công nghệ trong Luật Chuyển giao công nghệ”, được tăng tải trên Tạp chí Khoa học và Công nghệ Việt Nam, tập 4, số 1, 2015, của tác giả Nguyễn Vân Anh. Trong số các công trình nghiên cứu về chuyển giao công nghệ tại Việt Nam, luận án tiến sĩ luật học của tác giả Trần Văn Nam về “Dịch vụ chuyển
11 giao công nghệ theo pháp luật Việt Nam hiện nay” là một công trình tiêu biểu. Luận án này đã đi sâu phân tích các vấn đề lý luận, đặc biệt là khái niệm dịch vụ chuyển giao công nghệ, nội dung của dịch vụ chuyển giao công nghệ. Công trình nghiên cứu này đã kế thừa và phát triển từ những nghiên cứu trước đó, trong đó có những tài liệu quý giá đóng vai trò nền tảng cho luận án. Tác giả cho rằng một định nghĩa chính xác về chuyển giao công nghệ cần tập trung vào hai yếu tố cốt lõi: bản chất và mục đích của hoạt động chuyển giao. Dịch vụ chuyển giao công nghệ cũng là một quá trình hoạt động mang lại giá trị thỏa mãn cho yêu cầu của việc phát triển công nghệ. Bên cạnh đó, cũng cần kể đến Bài viết “Bàn về khái niệm công nghệ và chuyển giao công nghệ trong Luật Chuyển giao công nghệ” của tác giả Nguyễn Vân Anh. Bài viết đã phân tích khái niệm chuyển giao công nghệ một cách đa chiều, từ đó chỉ ra những đặc điểm cơ bản của hoạt động này. Theo tác giả, chuyển giao công nghệ có thể được hiểu là sự chuyển giao quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng công nghệ từ bên chuyển giao sang bên nhận, bao gồm cả việc ứng dụng công nghệ hiện có và chuyển giao kiến thức kỹ thuật. Đây là một tập hợp các hoạt động kỹ thuật, thương mại và pháp lý nhằm giúp bên nhận có được năng lực công nghệ tương tự như bên chuyển giao. Chuyển giao công nghệ có thể diễn ra qua biên giới quốc gia hoặc giữa các giai đoạn khác nhau của quá trình phát triển công nghệ, từ nghiên cứu cơ bản đến thương mại hóa sản phẩm. Các công trình nghiên cứu nêu trên là nguồn tư liệu quý giá, cung cấp nền tảng kiến thức quan trọng và những góc nhìn đa chiều về chuyển giao công nghệ, hỗ trợ đắc lực cho quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận án này. Trên thế giới, khi nhận thức được ý nghĩa và vai trò của hoạt động chuyển giao công nghệ, các nghiên cứu liên quan đến chuyển giao công nghệ và hợp đồng chuyển giao công nghệ ngày càng được phát triển. Không chỉ trong nước, các vấn đề lý luận về chuyển giao công nghệ và hợp đồng chuyển giao công nghệ cũng đã thu hút sự quan tâm của đông đảo các học giả và nhà nghiên cứu
12 trên thế giới. Nhiều công trình nghiên cứu nước ngoài đã phân tích, làm rõ những khía cạnh đa dạng của lĩnh vực này, đóng góp vào sự phát triển chung của tri thức về chuyển giao công nghệ. Cụ thể, những vấn đề lý luận về chuyển giao công nghệ và hợp đồng chuyển giao công nghệ được thể hiện trong các công trình được công bố dưới dạng từ điển khoa học, bài viết đăng tải trên các tạp chí nghiên cứu chuyên ngành luật và báo cáo khoa học, tiêu biểu như: Từ điển Dictionary of International Trade (Từ điển thương mại quốc tế), NXB Global Marketing Strategies, Washington D.C, 2015, do tác giả Olegario Llamazares làm chủ biên; Bài viết “Technology transfer and public policy: a review of research and theory (Chuyển giao công nghệ và chính sách công: tổng quan nghiên cứu và lý luận)”, được đăng tải trên Tạp chí Research Policy, (29) 2000, của tác giả Barry Bozeman; Bài viết: “International technology transfer as a mechanism of activating the innovative development of a country (Chuyển giao công nghệ quốc tế - cơ chế thúc đẩy sự phát triển đổi mới của một quốc gia)”, Littera Scripta, 2019, Volume 12, Issue 2 của nhóm tác giả Alla Kasych và Gulnara Medvedeva; Bài viết “Technology Transfer Contracts and the clauses covered under it (Hợp đồng chuyển giao công nghệ và các điều khoản trong hợp đồng chuyển giao công nghệ)”, được đăng tải trên E-Journal of Legal Service India, 2020, của tác giả Komal Chowbey; Bài viết: “The Technology Transfer Contract (Hợp đồng chuyển giao công nghệ)”, được đăng tải trên International Journal of Doctrine, Legislation and Judiciary, Volume 2, Issue 3, 2022, của tác giả Samiha EL Qalyoubi; Báo cáo “The role of patent system in the transfer of technology report/prepared jointly by the United Nations Department of Economic and Social Affairs, the UNCTAD Secretariat and the International Bureau of the World Intellectual Property (Vai trò của hệ thống bằng sáng chế trong việc chuyển giao công nghệ do Hội đồng Kinh tế và Xã hội của Liên Hợp Quốc, Ban thư ký UNCTAD và Văn phòng quốc tế về sở hữu trí tuệ thế giới phối hợp soạn thảo), 1975 của Liên Hợp quốc; Báo cáo
13 khoa học “Technology Transfer, Intellectual Property and “Access” (Chuyển giao công nghệ, Sở hữu trí tuệ và Cách tiếp cận)” của Cynthia Cannady, 2021. Trước hết, có thể kể đến cuốn Dictionary of International Trade (Từ điển thương mại quốc tế) do tác giả Olegario Llamazares làm chủ biên. Từ điển đã đưa ra định nghĩa cụ thể về hợp đồng chuyển giao công nghệ. Theo đó, hợp đồng chuyển giao công nghệ là hợp đồng được sử dụng khi Bên cấp phép chuyển nhượng hoặc cấp phép cho Bên được cấp phép đã đăng ký quyền sở hữu trí tuệ và công nghiệp (bằng sáng chế, mô hình tiện ích, nhãn hiệu, bản quyền, v.v.) cũng như hỗ trợ kỹ thuật và bí quyết. Trong trường hợp thứ nhất, kiến thức và độc quyền được cấp, được công nhận và đăng ký để sản xuất và tiếp thị sản phẩm, trong khi ở trường hợp thứ hai, kiến thức được chuyển giao mà không được pháp luật công nhận, nhưng bản thân nó có giá trị. Trong hợp đồng chuyển giao công nghệ, giá chuyển nhượng quyền sở hữu công nghiệp và trí tuệ, cũng như bí quyết ban đầu được trả một số tiền (phí) nhất định và trong thời hạn của hợp đồng, một tỷ lệ phần trăm (tiền bản quyền) được tính trên số tiền bán sản phẩm theo giấy phép, được thực hiện bởi Bên được cấp phép. Thỏa thuận chuyển giao công nghệ ngày càng được sử dụng nhiều hơn trong các chiến lược hợp tác công nghệ, thông qua đó các doanh nghiệp nỗ lực tham gia cạnh tranh trong các lĩnh vực hoặc thị trường nhất định nhưng không phải phát triển nội bộ công nghệ cần thiết cho mục đích đó và công nghệ có được thông qua loại hợp đồng này đối với các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, bài viết: “International technology transfer as a mechanism of activating the innovative development of a country (Chuyển giao công nghệ quốc tế - cơ chế thúc đẩy sự phát triển đổi mới của một quốc gia)”, Littera Scripta, 2019, Volume 12, Issue 2 của nhóm tác giả Alla Kasych và Gulnara Medvedeva. Bài báo đề cập đến các vấn đề lý thuyết, phương pháp luận và phân tích về sự phát triển của chuyển giao công nghệ quốc tế đang ngày càng trở nên quan trọng trong quá trình phát triển quá trình đổi mới ở các quốc gia khác
14 nhau. Việc xác định đặc điểm nội dung của các hình thức chuyển giao công nghệ quốc tế chủ yếu cho phép vạch ra phương pháp tiếp cận phương pháp luận để phân tích hiệu quả của chúng. Theo các quy định về phương pháp luận hiện có, các tác giả đề xuất hệ thống hóa một bộ chỉ số phân tích hiệu quả của thương mại quốc tế đối với hàng hóa công nghệ cao và dịch vụ công nghệ cao, thương mại quốc tế về sở hữu trí tuệ, đầu tư trực tiếp nước ngoài và di cư quốc tế của lực lượng lao động có tay nghề cao và học sinh. Hay trong bài viết: “The Technology Transfer Contract (Hợp đồng chuyển giao công nghệ)”, tác giả Samiha EL Qalyoubi đã xác định hợp đồng chuyển giao công nghệ là một cấu trúc pháp lý thể hiện rằng các bên trong hợp đồng đồng ý rằng bên sở hữu hoặc sở hữu một công nghệ nhất định sẽ chuyển giao công nghệ đó cho một bên khác. Công nghệ đề cập đến ứng dụng thực tế của nghiên cứu khoa học và lý thuyết. Đó là một cách để đạt được những ứng dụng tốt nhất từ nghiên cứu khoa học. Chuyển đổi công nghệ nói chung và ở hầu hết các hình thức là chuyển giao công nghệ từ các xã hội đã đạt được thành công phát triển trong nhiều lĩnh vực sang các xã hội đang tìm cách đạt được kết quả tương tự trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội và các lĩnh vực khác của họ. Về mặt này, công nghệ được coi là tri thức và thông tin có được từ việc áp dụng khoa học tự nhiên trong một xã hội cụ thể để đạt được giải pháp cho các vấn đề cụ thể bằng các khả năng sẵn có. Theo đó, nó là kết quả của một số trường hợp nhất định đòi hỏi phải tính đến cơ sở hạ tầng của các nước đó khi chuyển nó sang các nước đang phát triển. Đồng thời, tác giả thảo luận về ý nghĩa của việc đàm phán trong hợp đồng chuyển giao công nghệ, các điều kiện hạn chế trong hợp đồng chuyển giao công nghệ và các nghĩa vụ phát sinh từ các hợp đồng đó, bao gồm nghĩa vụ của bên cung cấp công nghệ, nghĩa vụ của bên nhận công nghệ và nghĩa vụ liên đới giữa họ. Ngoài ra, bài viết “Technology Transfer Contracts and the clauses covered under it (Hợp đồng chuyển giao công nghệ và các điều khoản trong hợp đồng chuyển giao công nghệ)”, được đăng tải trên E-Journal of Legal