BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH
VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM
----------------------------------------------------------------------
Lê Thị Thanh
NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH ĐỒ THỜ CHẤT LIỆU ĐỒNG
Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT
Hà Nội – 2021
VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM
----------------------------------------------------------------------
Lê Thị Thanh
NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH ĐỒ THỜ CHẤT LIỆU ĐỒNG Ở
ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử Mỹ thuật
Mã số: 9210101
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS Lê Văn Tạo
Hà Nội – 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài luận án Nghệ thuật tạo hình đồ thờ chất liệu
đồng ở đồng bằng Bắc Bộ là công trình nghiên cứu của tôi thực hiện. Các
trích dẫn, số liệu và kết quả nêu trong luận án là trung thực và có xuất xứ rõ
ràng, chƣa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào trƣớc đây.
Hà Nội, ngày 20 tháng 8 năm 2021
Tác giả luận án
Lê Thị Thanh
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. iv
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN
VÀ KHÁI QUÁT VỀ ĐỒ THỜ CHẤT LIỆU ĐỒNG ................................... 14
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .............................................................. 14
1.1.1. Tình hình nghiên cứu về làng nghề đúc đồng ....................................... 14
1.1.2. Tình hình nghiên cứu về đồ thờ chất liệu đồng của tác giả trong nước16
1.1.3. Tình hình nghiên cứu về đồ thờ chất liệu đồng của tác giả nước ngoài
......................................................................................................................... 27
1.2. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 30
1.2.1. Khái niệm và thuật ngữ ......................................................................... 30
1.2.1.1. Khái niệm ........................................................................................... 30
1.2.1.2. Thuật ngữ ........................................................................................... 33
1.2.2. Lý thuyết nghiên cứu ............................................................................. 39
1.2.2.1. Lý thuyết về Tiếp biến văn hóa ........................................................... 39
1.2.2.2. Lý thuyết về tính tương đối văn hóa ................................................... 41
1.3. Khái quát về đồ thờ chất liệu đồng .......................................................... 43
1.3.1. Khái quát về đồng bằng Bắc Bộ ............................................................ 43
1.3.2. Khái quát về đồ thờ chất liệu đồng ở đồng bằng Bắc Bộ ..................... 46
Tiểu kết ............................................................................................................ 52
Chƣơng 2: BIỂU HIỆN CỦA NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH ĐỒ THỜ CHẤT
LIỆU ĐỒNG Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ ...................................................... 54
2.1. Đề tài và mô típ trên đồ thờ chất liệu đồng .............................................. 54
2.1.1. Đề tài và mô típ linh thú, động vật ........................................................ 54
2.1.2. Đề tài và mô típ thực vật và tranh dân gian ......................................... 67
2.1.3. Đề tài và mô típ đồ vật và chữ Hán – Việt ............................................ 78
2.2. Bố cục trong nghệ thuật tạo hình đồ thờ chất liệu đồng .......................... 81
2.2.1. Bố cục cân xứng .................................................................................... 82
2.2.2. Bố cục phi cân xứng .............................................................................. 86
iii
2.2.3. Bộ cục tự do ........................................................................................... 89
2.3. Đƣờng nét, hình khối, chất liệu và màu sắc trong nghệ thuật tạo hình đồ
thờ .................................................................................................................... 91
2.3.1. Đường nét .............................................................................................. 91
2.3.2. Hình khối ............................................................................................... 93
2.3.3. Chất liệu ................................................................................................ 98
2.3.4. Màu sắc ............................................................................................... 101
2.4. Các thủ pháp của nghệ thuật tạo hình đồ thờ chất liệu đồng ................. 104
2.4.1. Thủ pháp cách điệu ............................................................................. 104
2.4.2. Thủ pháp hiện thực .............................................................................. 105
2.4.3. Thủ pháp kết hợp điêu khắc và trang trí ............................................. 108
2.5. Kỹ thuật tạo hình .................................................................................... 109
Tiểu kết .......................................................................................................... 112
Chƣơng 3: BÀN LUẬN VỀ ĐẶC ĐIỂM VÀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA, NGHỆ
THUẬT CỦA ĐỒ THỜ CHẤT LIỆU ĐỒNG Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ 114
3.1. Đặc điểm của nghệ thuật tạo hình đồ thờ chất liệu đồng ....................... 116
3.1.1. Tính đa dạng trong bố cục, đồ án trang trí ......................................... 116
3.1.2. Sự phong phú về hình thức biểu đạt .................................................... 127
3.1.3. Sự tích hợp đa dạng các yếu tố tạo hình ............................................. 130
3.1.4. Tính dân gian, bản địa trong trang trí ................................................ 138
3.1.5. Sự tiếp thu và biến đổi các yếu tố tạo hình ngoại sinh ....................... 142
3.2. Giá trị văn hóa, nghệ thuật của tạo hình đồ thờ chất liệu đồng ............. 147
3.3.1. Ghi dấu ấn giai đoạn lịch sử ............................................................... 147
3.3.2. Tính thẩm mỹ ....................................................................................... 149
3.2.3. Một số vấn đề rút ra ............................................................................ 151
Tiểu kết .......................................................................................................... 155
KẾT LUẬN ................................................................................................... 157
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ....................................................... 160
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 161
PHỤ LỤC ...................................................................................................... 175