LUẬN ÁN TIẾN SĨ: NHỮNG CHUYỂN BIẾN KINH TẾ - CÃ HỘI CỦA TỈNH BÌNH DƯƠNG TỪ 1945 ĐẾN 2005

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:274

Thêm vào BST

Báo xấu

177
lượt xem 58
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sự chuyển biến kinh tế - xã hội không những là quy luật vận động, phát triển của nền văn minh nhân loại mà nó còn minh chứngcho khát vọng vươn lên và khả năng thực hiện của con người. Tất nhiên, quá trình chuyển biến hinh tế xã hội còn chịu sự ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác, mà điển hình là tác động của điều kiện tự nhiên, điều kiện xã hội của từng giai đoạn

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN ÁN TIẾN SĨ: NHỮNG CHUYỂN BIẾN KINH TẾ - CÃ HỘI CỦA TỈNH BÌNH DƯƠNG TỪ 1945 ĐẾN 2005

Đ I H C QU C GIA THÀNH PH H CHÍ MINH TRƯ NG Đ I H C KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN NGUY N VĂN HI P NH NG CHUY N BI N KINH T - XÃ H I C A T NH BÌNH DƯƠNG T 1945 Đ N 2005 LU N ÁN TI N SĨ L CH S THÀNH PH H CHÍ MIN H - 2007
M CL C D N LU N 1. LÝ DO CH N Đ TÀI ................................................................. 1 2. L CH S NGHIÊN C U V N Đ .............................................. 2 3. Đ I TƯ NG VÀ PH M V I NGHIÊN C U ............................... 5 4. NGU N TÀI LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ........ 6 5. ĐÓNG GÓP KHOA H C C A LU N ÁN................................. 8 6. B C C C A LU N ÁN.............................................................. 9 CHƯƠNG 1 M TS Đ C ĐI M V T NHIÊN, KINH T - XÃ H I VÀ Đ A LÝ HÀNH CHÍNH C A T NH BÌNH DƯƠNG 1.1. Đ C ĐI M T NHIÊN..................................................................... 11 1.2. Đ C Đ I M K INH T - XÃ H I ........................................................ 15 1.2.1. Đ c đi m kinh t ........................................................................ 15 1.2.2. Đ c đi m xã h i ......................................................................... 18 1.3. Đ C ĐI M HÀNH CHÍNH ............................................................... 23 CHƯƠNG 2 NH NG CHUY N BI N K INH T - XÃ H I C A T N H BÌNH DƯƠNG T 1945 Đ N 1975 2.1. NH NG CHUY N BI N KINH T - XÃ H I C A T NH TH D U M T GIAI Đ O N 1945 - 1954 ............................................... 29 2.1.1. Nh ng y u t tác đ ng đ n s chuy n bi n kinh t - xã h i c a t nh Th D u M t giai đo n 1945-1954............................................................... 29 2.1.2. Chuy n bi n kinh t - xã h i trong vùng t m chi m ............................ 31
Chuy n b i n v kinh t ....................................................................... 31 Chuy n b i n xã h i ............................................................................. 39 2.1.3. Chuy n bi n v kinh t - xã h i vùng kháng chi n .......................... 46 Chuy n b i n kinh t ............................................................................ 47 Chuy n b i n x ã h i .............................................................................. 55 2.2. NH N G CHUY N BI N KINH T - XÃ H I GIAI ĐO N 1954 - 1975 .......................................................................................... 63 2.2.1. Chuy n bi n kinh t - xã h i c a t nh Th D u M t trong vùng t m chi m .................................................................................................... 64 Chuy n b i n kinh t ............................................................................. 64 Chuy n b i n x ã h i .............................................................................. 81 2.2.2. Chuy n bi n kinh t - xã h i chi n khu, vùng gi i phóng................ 92 Chuy n b i n kinh t ............................................................................. 92 Chuy n b i n x ã h i ............................................................................. 99 CHƯƠNG 3 NH N G CHUY N BI N KINH T - XÃ H I C A T N H BÌNH DƯƠNG GIAI ĐO N 1975 - 2005 3.1. NH N G CHUY N BI N KINH T - XÃ H I GIAI ĐO N 1975 - 1986 ....................................................................................................... 108 3.1.1. Tình hình Bình Dương sau ngày gi i phóng và nh ng đ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i .............................................. 108 3.1.2. Chuy n bi n kinh t .................................................................. 111 3.1.3. Chuy n bi n xã h i ................................................................... 117
3.2. NH NG CHUY N BI N KINH T - XÃ H I GIAI ĐO N 1986 - 1996 ............................................................................................... 122 3.2.1. Đ nh hư ng phát tri n .............................................................. 122 3.2.2. Chuy n bi n kinh t .................................................................. 124 3.2.3. Chuy n bi n xã h i ................................................................... 132 3.3. NH N G CHUY N BI N KINH T - XÃ H I C A T NH BÌNH DƯƠNG GIAI ĐO N 1997 - 2005 ....................................... 137 3.3.1. Tình hình Bình Dương sau khi tái thành l p và nh ng đ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i ............................................. 137 3.3.2. Chuy n bi n kinh t .................................................................. 140 3.3.3. Chuy n bi n xã h i ................................................................... 165 K T LU N ............................................................................................... 184 TÀI LI U THAM KH O........................................................................ 200 PH L C ................................................................................................ 223
1 D N LU N 1. LÝ DO CH N Đ TÀI S chuy n bi n kinh t - xã h i không nh ng là quy lu t v n đ ng, phát tri n c a n n văn minh nhân lo i mà nó còn minh ch ng cho khát v ng vươn lên và kh năng th c hi n c a con ngư i. T t nhiên, quá trình chuy n bi n kinh t - xã h i còn ch u s nh hư ng c a nhi u y u t khác, mà đi n hình là tác đ ng c a đi u ki n t nhiên, đi u ki n xã h i c a t ng giai đo n l ch s c th . Đ i v i Bình Dương, s thăng tr m c a n n kinh t - xã h i trong su t hơn 300 năm qua cũng không n m ngoài quy lu t trên. Dư i tác đ ng c a đi u ki n t nhiên, xã h i c a vùng đ t phương Nam, c a c nư c, t năm 1698 đ n nay, s phát tri n kinh t - xã h i trên đ a bàn Bình Dương tr i qua nhi u thăng tr m và n ch a c trí thông minh, lòng qu c m, s năng đ ng, tính dám nghĩ, dám làm, s ch u thương, ch u khó c a cư dân Bình Dương. Su t trong chi u dài l ch s đó, m hôi, nư c m t và c máu c a nhi u th h cư dân Bình Dương n i ti p nhau đ xu ng và xây d ng nên t nh Bình Dương hôm nay. Dù đã và đang tr thành m t đi m sáng trong vùng kinh t tr ng đi m phương Nam, dù cánh bu m kinh t - xã h i Bình Dương đang no gió và lao nhanh ra bi n l n, nhưng hi n nay n n kinh t - xã h i Bình Dương v n còn n ch a nhi u b t c p. Đi u này không ch x y ra Bình Dương mà còn x y ra nhi u đ a phương khác trên kh p c nư c, nh t là các t nh công nghi p. Do đó, s chuy n bi n kinh t - xã h i đang tr thành đ tài khoa h c nóng h i, thu hút s quan tâm c a gi i nghiên c u, nh m làm sáng t nh ng v n đ lý lu n và th c ti n cho s phát tri n đi lên c a cách m ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam. V v n đ này, trong chuy n đi thăm và làm vi c t i Bình Dương,
2 T ng Bí thư Nông Đ c M nh đã ch đ o: “Bình Dương c n t ng k t kinh nghi m không ch cho riêng mình mà cho c nư c khi bư c vào ngư ng c a công nghi p hóa, có th t th c ti n nâng lên thành lý lu n, góp ph n tăng nhanh t c đ tăng trư ng kinh t c a c nư c nói chung và nên ti p t c nghiên c u v trí vai trò c a mình và bi t cách khai thác ti m năng, thu hút trí tu , công ngh hi n đ i...” [50, tr.235]. Vì v y, vi c nghiên c u v nh ng chuy n bi n kinh t - xã h i trong chi u dài l ch s 60 năm qua Bình Dương tr thành m t yêu c u c p thi t nh m lý gi i nh ng thành công cũng như nh ng h n ch c a quá trình phát tri n kinh t - xã h i trên đ a bàn t nh, t đó rút t a nh ng bài h c kinh nghi m, nh t là kinh nghi m trong vi c thu hút đ u tư, phát tri n công nghi p, xây d ng và phát tri n ngu n nhân l c ch t lư ng cao theo yêu c u c a s nghi p công nghi p hóa, hi n đ i hóa nh m ph c v cho công cu c xây d ng và phát tri n kinh t - xã h i c a đ a phương. Đó cũng là lý do đ tác gi lu n án ch n đ tài “Nh ng chuy n bi n kinh t - xã h i c a t nh Bình Dương t 1945 đ n 2005” làm lu n án ti n sĩ s h c, chuyên ngành l ch s Vi t Nam c n đ i và hi n đ i. 2. L CH S NGHIÊN C U V N Đ Là nh ng lĩ nh v c tr ng y u t rong ti n trình phát tri n c a m i q u c gia c ũng như c a t ng đ a p hương, nên nh ng v n đ k inh t - xã h i luôn thu hút s q uan tâm đ c b i t c a các nh à nghiên c u c ũng như c a các cơ quan nghiên c u, k c c a các c p c hính quy n t trư c t i nay. Trư c năm 1975 mi n Nam, c ũng như sau ngày gi i p hóng hoàn toàn mi n Nam đ n nay, trên ph m vi c nư c, đ ã có không ít công trình khoa h c, lu n á n, lu n văn, sách, bài báo khoa h c… đ c p đ n nh ng n i d ung liên quan tr c t i p ho c gián ti p đ n đ t ài c a lu n á n này.
3 Có th k đ n m t s công trình và tác ph m đư c công b mi n Nam trư c năm 1975 nghiên c u v các v n đ kinh t - xã h i c a Th D u M t - Bình Dương như: V n đ cao su Vi t Nam c a Đ Văn Minh (Lu n án t t nghi p Trư ng QGHC Sài Gòn), Vi c m u d ch lúa g o và cao su t i Vi t Nam C ng hòa t 1954 đ n 1968 c a Tr n Th Khánh Vân (Lu n văn cao h c, Đ i h c Văn khoa, Sài gòn, 1970); Th c tr ng kinh t qu n B n Cát trư c ngày đóng quân c a quân đ i Hoa Kỳ: tình hình an ninh, chính tr , đ n đi n cao su, lúa g o, ngũ c c, ti u công ngh , chăn nuôi…c a Huỳnh Vi t Sơn (Lu n văn t t nghi p H c vi n Qu c gia Hành chính Sài Gòn, 1973); Th c tr ng n n giáo d c t i t nh Bình Dương hi n nay - v n đ giáo d c t nh Bình Dương c a Lâm Châu Ng c B u (Lu n văn t t nghi p H c vi n Qu c gia Hành chính Sài Gòn, 1973); Chăn nuôi gà t i Lái Thiêu, t nh Bình Dương (phúc trình c a sinh viên Lê Vi t Dũng, Vi n đ i h c Đà L t, 3/1975) v.v... m t ph m vi không gian r ng l n hơn là toàn mi n Nam, có các công trình và tác ph m như N n k ngh Vi t Nam c a Nguy n Tr ng Đ t (Lu n văn t t nghi p H c vi n Qu c gia Hành chính Sài Gòn, 1969); Nh n đ nh tình hình kinh t Vi t Nam t 1955 đ n 1970 c a Nguy n Văn H o (Ngân hàng Qu c gia Sài Gòn, 1972); Kinh t Vi t Nam c ng hoà c a Nguy n Văn Ngôn (Nhà xu t b n C p Ti n, Sài Gòn , 1972); Nhân l c trong công cu c tái thi t và phát tri n qu c gia c a Nguy n Văn Ánh (Sài Gòn, 1973)… Ngoài ra còn có nhi u bài báo có liên quan đư c đăng t i trên Vi t Nam kinh t t p san, Ch n hưng kinh t , Phát tri n xã h i và báo Công lu n… N i dung các n ph m trên đây đã cung c p đư c nh ng s li u và nh n đ nh đáng chú ý v th c tr ng và k ho ch phát tri n kinh t c a chính quy n Sài Gòn; làm rõ di n m o kinh t và ho t đ ng thương m i c a t nh Bình Dương ho c m t s đơn v hành chính tr c thu c; gi i thi u th c tr ng giáo
4 d c và ngu n nhân l c c a đ a phương trong "công cu c tái thi t, phát tri n"…Tuy nhiên, do đi sâu vào t ng lĩnh v c c th nên các công trình này chưa th hi n đư c toàn c nh đ i s ng kinh t - xã h i Th D u M t - Bình Dương v i nh ng chuy n bi n c a nó qua các giai đo n l ch s . M t khác, m t s nh n đ nh đánh giá trong các công trình, tác ph m này cũng c n đư c xem xét theo quan đi m s h c mác xít đ có cách nhìn khách quan, khoa h c hơn. T năm 1975 đ n nay, n u không k nh ng công trình và tác ph m nghiên c u v toàn c nh kinh t - xã h i Vi t Nam ho c c a khu v c Nam b (trong đó có đ c p đ n Bình Dương v i m t li u lư ng nh t đ nh) thì s lư ng các đ tài khoa h c, các n ph m vi t v đ i s ng kinh t - xã h i Sông Bé - Bình Dương cũng còn khá khiêm t n. Đáng chú ý, có th k đ n m t s công trình như: Kinh t trang tr i t nh Bình Dương - th c tr ng và gi i pháp phát tri n (T nh y Bình Dương, 2000); Tác đ ng c a c i cách hình chính đ i v i s c phát tri n kinh t - xã h i t nh Bình Dương do Ban ch đ o C i cách hành chính c a Chính ph nghiên c u ( y ban nhân dân t nh Bình Dương phát hành, 2002), Th D u M t - Bình Dương đ t lành chim đ u c a Vũ Đ c Thành (ch biên, 1999), Bình Dương th và l c m i trong th k XXI c a Chu Vi t Luân (ch biên, 2003). Bên c nh đó là m t s lu n văn, lu n án nghiên c u v s hình thành và phát tri n c a các ngành sơn mài, g m s … trên đ a bàn Th D u M t - Bình Dương; cùng các bài báo vi t v tình hình kinh t - xã h i Sông Bé - Bình Dương trên các t p chí, t p san, nh t báo: H c t p, C ng s n, Nhân dân, Xưa và Nay, Văn hóa Ngh thu t… Qua danh m c trên đây, có th t h y t uy Bình D ương đã và đang thu hút s q uan tâm c a nhi u cơ quan nghiên c u và nhi u nhà khoa h c , nhưng cho đ n nay v n c hưa có công trình nào đ i sâu tái hi n và phân tích nh n g chuy n b i n k inh t xã h i trên đ a bàn Bình D ương trong quãng
5 t h i gian 60 năm (t 1 945 đ n 2 005). Chính vì v y, tác gi lu n á n này mong mu n đ ư c t p h p nhi u ngu n tài li u và k t h a nh ng k t q u đ ã có, đ t i p c n và nghiên c u đ tài "Nh ng chuy n b i n Kinh t - xã h i c a t nh Bình Dương t 1945 đ n 2005" m t cách h t h ng, toàn di n và đ y đ hơn. 3. Đ I TƯ NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U 3.1. Đ i tư ng nghiên c u Đ i tư ng nghiên c u c a lu n án đã đư c xác đ nh như đúng tên g i c a đ tài, đó là nh ng chuy n bi n trên hai lĩnh v c chính - kinh t và xã h i - c a t nh Bình Dương t 1945 đ n 2005. Trên lĩnh v c kinh t , lu n án s t p trung nghiên c u nh ng chuy n bi n v cơ c u kinh t , s phát tri n c a các ngành kinh t , s chuy n d ch c a các thành ph n kinh t . Trên lĩnh v c xã h i, lu n án đi sâu nghiên c u các v n đ v cơ c u dân cư, thi t ch xã h i (đ i s ng văn hóa v t ch t và đ i s ng văn hóa tinh th n c a cư dân), v hi n tr ng và nh ng v n đ xã h i g n li n v i quá trình hình thành và phát tri n c a t nh Bình Dương. T hai lĩnh v c trên, lu n án s ti n hành phân tích và tìm ra nh ng nguyên nhân ch y u t o nên s chuy n bi n tích c c v kinh t - xã h i c a t nh; đ ng th i, tìm ra nh ng t n t i, nh ng h n ch c n nhanh chóng kh c ph c đ ti p t c phát tri n kinh t - xã h i t nh Bình Dương m t cách toàn di n và b n v ng hơn. 3.2. Ph m vi nghiên c u - Ph m vi th i gian
6 Lu n án nghiên c u nh ng chuy n bi n kinh t - xã h i c a t nh Bình Dương t 1945 đ n 2005, qua các giai đo n 1945-1954, 1954-1975, 1975- 1986, 1986-1996 và 1997-2005. Đ ng th i, đ có cái nhìn t ng th , bi n ch ng hơn v nh ng bư c phát tri n kinh t - xã h i c a t nh, trong m t ch ng m c nh t đ nh, lu n án có m r ng th i gian v trư c năm 1945, nh m kh c h a rõ nét hơn các đ c đi m v t nhiên, dân cư và nh ng y u t xã h i khác nh hư ng đ n nh ng chuy n bi n kinh t - xã h i t nh Bình Dương th i kỳ 1945 - 2005. - Ph m vi không gian Lu n án l a ch n ph m vi không gian là đ a bàn t nh Bình Dương hi n nay (m c dù qua các th i kỳ l ch s khác nhau, đ a bàn t nh có nhi u bi n đ i v i nhi u tên g i khác nhau: Th D u M t, Sông Bé, Bình Dương...; trong đó, m t s đ a phương trong t ng th i kỳ đã c t - nh p vào các t nh xung quanh). Tuy nhiên, trong m t c h n g m c n h t đ n h, lu n á n c ũ ng đ c p đ n m t s đ a b àn ph c n nh m s o sánh, làm rõ s c huy n b i n k inh t - xã h i t rong m i t ương quan, s t ác đ ng l n n hau gi a t nh B ình D ương v i c ác t nh khác mi n Đ ông Nam B , Nam B và c nư c. 4. NGU N TÀI LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 4.1. Ngu n tài li u Ngu n tài li u ch y u s d ng cho vi c nghiên c u đ tài “Nh ng chuy n bi n kinh t - xã h i t nh Bình Dương t 1945 đ n 2005” g m ba ngu n chính sau đây: - M t là, các văn b n, ngh quy t, báo cáo, báo cáo t ng k t, tài li u lưu tr (c a ta và c a ch đ cũ), hi n đang lưu gi t i các kho lưu tr đ a phương
7 và Trung ương như Văn phòng T nh y, Văn phòng UBND t nh, B Ch huy Quân s t nh; S K ho ch và Đ u tư các t nh, thành, Vi n nghiên c u Xã h i thành ph H Chí Minh, Thư vi n T ng h p thành ph H Chí Minh, Trung tâm Lưu tr Qu c gia I, II, III, T ng Liên đoàn Lao đ ng Vi t Nam,… Đây chính là ngu n tư li u g c và có vai trò “xương s ng” đ th hi n n i dung lu n án. - Hai là, các tác ph m chuyên kh o v kinh t - xã h i, đ a chí văn hóa... c a các t nh, thành, đã đư c xu t b n; các công trình nghiên c u khoa h c v kinh t - xã h i đã đư c công b và các bài vi t v kinh t - xã h i đăng trên các báo, t p chí chuyên ngành; các bài tham lu n v kinh t - xã h i in trong các k y u h i th o khoa h c liên quan, hi n đư c lưu gi t i các thư vi n c a các t nh, thành đ a phương và Trung ương. - Ba là, ngu n tư li u đư c khai thác t các nhân ch ng l ch s - nh ng ngư i đã t ng s ng, lao đ ng, chi n đ u trong 30 năm kháng chi n ch ng xâm lư c và trong hơn 30 năm xây d ng, b o v T qu c trên đ a bàn t nh Bình Dương. Ngoài ra, ngu n tư li u còn đư c khai thác trong nh ng tài li u thu th p t các chuy n kh o sát th c đ a t i các huy n, th xã trên đ a bàn t nh Bình Dương. 4.2. Phương pháp nghiên c u: Trên cơ s phương pháp lu n Mácxít, đ tài “Nh ng chuy n bi n kinh t - xã h i t nh Bình Dương t 1945 đ n 2005” đư c ti n hành ch y u b ng phương pháp l ch s , k t h p v i phương pháp lôgic. M t khác, tác gi cũng s d ng phương pháp phân tích, t ng h p, th ng kê, so sánh và phương pháp liên ngành nh m làm sáng t nh ng v n đ mang tính đ c thù, riêng bi t v nh ng
8 chuy n bi n kinh t - xã h i t nh Bình Dương so v i các đ a phương khác Nam B và trong c nư c. 5. ĐÓNG GÓP KHOA H C C A LU N ÁN Đ tài “Nh ng chuy n bi n kinh t - xã h i t nh Bình Dương t 1945 đ n 2005” có nh ng đóng góp khoa h c c th như sau: - Sưu t m, t p h p, h th ng nhi u ngu n tư li u l ch s , trong đó có m t s tư li u l n đ u tiên đư c phát hi n và công b . Trên cơ s đó, lu n án ph c d ng b c tranh toàn c nh v kinh t - xã h i t nh Bình Dương trong 60 năm (1945-2005) ; đ ng th i, góp ph n hi u đính nh ng s ki n l ch s chưa chính xác đã công b trong các n ph m xu t b n trư c đây. - Làm rõ nh ng thành qu và h n ch c a quá trình phát tri n kinh t - xã h i t nh Bình Dương t 1945 đ n 2005 ; t đó, rút t a m t s kinh nghi m cho quá trình phát tri n kinh t - xã h i c a t nh trong m i quan h , tác đ ng qua l i v i các đ a phương khác Nam B và c nư c qua t ng th i kỳ l c h s. - Làm rõ hơn v vai trò, v trí c a kinh t - xã h i t nh Bình Dương trong n n kinh t - xã h i c nư c, nh m phát huy hơn n a vai trò, v trí c a Bình Dương trong s nghi p công nghi p hóa, hi n đ i đ t nư c hi n nay. Trên cơ s t ng k t th c ti n c a Bình Dương, cung c p nh ng lu n c khoa h c cho vi c hoàn thi n đư ng l i đ i m i và đ y m nh công nghi p hoá, hi n đ i hóa c a Đ ng và Nhà nư c, nh m th c hi n th ng l i m c tiêu dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh. - T o t i n đ c ho vi c t i p c n, nghi ên c u c ác công trình khoa hcv s c huy n b i n k inh t - xã h i t n h Bình D ương nói riêng, c a N am B và c n ư c n ói chung.
9 6. B C C C A LU N ÁN Lu n án g m 199 trang, bao g m: d n lu n (10 trang), ba chương n i dung (173 trang), k t lu n (16 trang). Ngoài ra, còn có tài li u tham kh o (23 trang) và ph l c (48 trang). Chương 1 M TS Đ C ĐI M V T NHIÊN, KINH T - XÃ H I VÀ Đ A LÝ HÀNH CHÍNH T NH BÌNH DƯƠNG Trình bày các đ c đi m v t nhiên, dân s , dân cư và s phân b dân cư, cũng như trình bày các đ c đi m v kinh t , văn hóa, xã h i và s bi n đ i đ a gi i hành chính qua các th i kỳ l ch s c a t nh đã tác đ ng, nh hư ng đ n quá trình chuy n bi n kinh t - xã h i Bình Dương giai đo n t 1945 đ n 1975. Chương 2 NH NG CHUY N BI N KINH T - XÃ H I C A T NH BÌNH DƯƠNG GIAI ĐO N 1945 - 1975 (Chia thành 2 m c l n) M c 2.1. Trình bày nh ng chính sách kinh t - xã h i c a Pháp th c thi Th D u M t; các ho t đ ng và s chuy n bi n c a các ngành, các thành ph n kinh t vùng t m chi m; cơ c u giai c p, t ng l p xã h i, đ i s ng v t ch t và đ i s ng văn hóa tinh th n c a cư dân; nh ng chính sách kinh t - xã h i c a Pháp, c a Chính ph kháng chi n tác đ ng đ n vùng kháng chi n; ho t đ ng c a các ngành và các thành ph n kinh t ; nh ng thay đ i n i b t v kinh t - xã h i. M c 2.2. Trình bày chính sách kinh t - xã h i c a M - ng y trên đ a bàn Bình Dương; di n bi n tình hình kinh t - xã h i; ho t đ ng c a các ngành và các thành ph n kinh t ; cơ c u giai c p, t ng l p và đ i s ng v t ch t, tinh th n c a dân cư vùng t m chi m; chính sách c a M t tr n Dân t c gi i
10 phóng, c a Chính ph Lâm th i C ng hòa Mi n Nam Vi t Nam v phát tri n kinh t - xã h i vùng chi n khu, vùng gi i phóng; ho t đ ng c a các ngành và các thành ph n kinh t ; đ i s ng v t ch t và đ i s ng văn hóa tinh th n c a cư dân vùng chi n khu, vùng gi i phóng. Chương 3 NH NG CHUY N BI N KINH T - XÃ H I C A T NH BÌNH DƯƠNG GIAI ĐO N 1975 - 2005 (chia thành 3 m c l n) M c 3.1. Trình bày chính sách kinh t - xã h i c a Đ ng và Nhà nư c trong th i kỳ bao c p và nh ng h qu cho s phát tri n kinh t - xã h i Bình Dương; nh ng đ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i Bình Dương trong th i kỳ 1975 – 1986 ; Ho t đ ng c a các ngành và các thành ph n kinh t Bình Dương; nh ng thay đ i v m t cơ c u xã h i, đ i s ng văn hóa v t ch t và đ i s ng văn hóa tinh th n. M c 3.2. Trình bày nh ng chính sách đ i m i c a Đ ng và Nhà nư c t sau năm 1986; nh ng đ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i c a Bình Dương th i kỳ sau 1986; s phát tri n kinh t - xã h i trên đ a bàn trong th i kỳ đ i m i; nh ng bi n đ i v m t văn hóa - xã h i. M c 3.3. Trình bày quá trình tái l p t nh Bình Dương; nh ng đ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i Bình Dương trong th i kỳ 1997 - 2005; cơ c u kinh t và cơ ch qu n lý kinh t ; s phát tri n c a m t s lĩnh v c kinh t ch y u Bình Dương trong th i kỳ 1997 - 2005; s thay đ i cơ c u dân cư, s phân t ng xã h i và phân hóa giai c p Bình Dương; nh ng phát tri n v xã h i c a Bình Dương trên các m t đ i s ng xã h i.
11 CHƯƠNG 1 M TS Đ C ĐI M V T NHIÊN, KINH T - XÃ H I VÀ Đ A LÝ HÀNH CHÍNH C A T NH BÌNH DƯƠNG 1.1. Đ C ĐI M T NHIÊN Bình Dương n m mi n Đông Nam b , “là m t trong m y t nh t t đ p và trong lành nh t Nam kỳ” [34, tr.214-215], là đ a bàn n m v trí chuy n ti p n i Nam Trư ng Sơn v i các t nh đ ng b ng sông C u Long. Di n tích t nhiên c a t nh là 2.695,54 km2, phía B c giáp t nh Bình Phư c, phía Đông giáp t nh Đ ng Nai, phía Tây giáp thành ph H Chí Minh và giáp t nh Tây Ninh, phía Nam giáp thành ph H C hí Minh. Nhìn t ng th , Bình Dương là t nh bình nguyên có đ a hình lư n sóng y u t cao đ n th p xu ng d n t 5m đ n 10m so v i m t bi n. V trí trung tâm vào t a đ đ a dư t 10o 50’ 27’’ đ n 11o 24’ 32’’ vĩ đ B c và t c a t nh 106o 20’ đ n 106o 25’ kinh đ Đông [58, tr.10]. Bình Dương còn là t nh có nhi u vùng đ a hình khác nhau, bao g m: vùng đ a hình núi th p có lư n sóng y u, vùng có đ a hình b ng ph ng, vùng thung lũng bãi b i... Ngoài ra, t nh còn có hai ng n núi th p đó là núi Châu Th i (huy n Dĩ An), núi C u (còn g i là núi L p Vò) huy n D u Ti ng và m t s đ i g n sóng, cao th p khác nhau n m r i rác kh p trên đ a bàn c a t nh. Đ t đai Bình Dương r t đa d ng, phong phú v ch ng lo i và r t màu m , phù h p v i nhi u lo i cây tr ng như: lúa, mía, đ u ph ng, khoai mì, dưa, thu c lá, cà phê và đ c bi t là cao su [34, tr.214-215]. Trong đó, đ t xám trên phù sa c , có di n tích 200.000 ha, phân b trên các huy n D u Ti ng, B n
12 Cát, Thu n An, th xã Th D u M t. Lo i đ t này phù h p v i nhi u lo i cây tr ng, nh t là cây công nghi p, cây ăn trái. Đ t nâu vàng trên phù sa c , có kho ng 35.206 ha n m trên các vùng đ i th p tho i xu ng, thu c các huy n Tân Uyên, Phú Giáo, khu v c th xã, Thu n An và m t ít ch y d c Qu c l 13. Đ t này có th tr ng rau màu, cây ăn trái ch u đư c h n như cây mít, cây đi u. Đ c bi t, vùng Lái Thiêu, v i h th ng kênh r ch ch ng ch t, đã hình thành nh ng vư n cây trái đ c s n n i ti ng như s u riêng, măng c t…, đ ng th i t o cho nơi đây m t c nh quan môi trư ng sinh thái trong lành, h p d n. Đ t phù sa Glây (đ t d c t ), ch y u là đ t d c t trên phù sa c , n m phía B c huy n Tân Uyên, Phú Giáo, B n Cát, D u Ti ng, Thu n An, Dĩ An. Đ t th p mùn Glây có kho ng 7.900 ha n m r i rác t i nh ng vùng trũng ven sông r ch, su i, có c phèn và a-xít nên ch có th tr ng lúa, rau và cây ăn trái... Khí h u Bình Dương cùng chung v i ch đ khí h u c a khu v c mi n Đông Nam b : n ng nóng và mưa nhi u, đ m khá cao. Đó là khí h u nhi t đ i gió mùa n đ nh, phân chia thành hai mùa rõ r t: mùa khô và mùa mưa. Bình Dương h u như không có bão, mà ch b nh hư ng nh ng cơn bão g n. Nhi t đ trung bình hàng năm t 26oC - 27oC. Nhi t đ cao nh t có lúc lên t i 39oC và th p nh t t 16oC -17oC (ban đêm) và 18oC vào sáng s m. Lư ng nư c mưa trung bình hàng năm t 1.800 - 2.000mm [58, tr.11]. Bình Dương có 3 con sông l n, nhi u r ch các đ a bàn ven sông và nhi u su i nh khác. Sông Đ ng Nai là con sông l n nh t mi n Đông Nam b , b t ngu n t cao nguyên Lâm Viên (t nh Lâm Đ ng) dài 635 km, nhưng ch ch y qua đ a ph n Bình Dương Tân Uyên. Sông Đ ng Nai có giá tr l n v cung c p nư c tư i cho s n xu t nông nghi p, giao thông v n t i đư ng th y và cung c p th y s n cho nhân dân. Sông Sài Gòn dài 256 km, b t ngu n
13 t vùng đ i cao huy n L c Ninh (t nh Bình Phư c). Sông có nhi u chi lưu, ph lưu, r ch, su i và ch y qua Bình Dương v phía Tây. Đo n sông t Lái Thiêu lên t i D u Ti ng dài 143 km, đ d c nh nên thu n l i v giao thông v n t i, phát tri n th y s n và cung c p nư c cho s n xu t nông nghi p. Sông Th Tính chính là ph lưu c a sông Sài Gòn b t ngu n t đ i Cam Xe, huy n Bình Long (t nh Bình Phư c) ch y qua B n Cát r i l i đ vào sông Sài Gòn đ p Ông C . Sông Sài Gòn, sông Th Tính mang phù sa b i đ p cho nh ng cánh đ ng B n Cát, Th D u M t, Thu n An, cùng v i nh ng cánh đ ng d c sông Đ ng Nai, t o nên vùng lúa năng su t cao và nh ng vư n cây ăn trái xanh t t. Sông Sài Gòn ch ng nh ng có giá tr v kinh t mà còn có giá tr v m t quân s . Sông Bé dài 360 km, b t ngu n t các sông Đ c Rơ-Láp, Đ c Giun, Đ c Huýt thu c vùng núi t nh Đ c L c h p thành t đ cao 1.000 mét. ph n h lưu, đo n con sông ch y vào đ t Bình Dương dài 80 km. Sông Bé không thu n ti n cho vi c giao thông đư ng th y do có b d c đ ng, lòng sông nhi u đo n có đá ng m, l i có nhi u thác gh nh, tàu thuy n không th đi l i. Do đ c đi m khí h u nhi t đ i m, đ t đai màu m và nhi u sông su i nên r ng Bình Dương xưa phát tri n m nh và r t đa d ng, phong phú v ch ng lo i. R ng m c thành mi n, khu li n kho nh, b t ngàn v i nhi u lo i g quý như: căm xe, sao, tr c, gõ đ , c m lai, giáng hương [58, tr.14]... R ng còn có nhi u loài th o m c quý có th dùng làm thu c ch a b nh, có nhi u loài cây th c ph m như: c n n, cù mài, c ch p, tàu bay, lá bư m, lá bép cùng nhi u lo i trái cây khác như: ươi, dâu, gu i… và nhi u loài đ ng v t quý hi m. Cư dân nơi đây có th “thu đư c m t ngu n l i r t l n nh khai thác lâm s n, bán g súc”, cũng như khai thác đư c “nhi u phó s n d u, nh a, m " và săn b t đư c nhi u “dã thú như: h , báo, th r ng, sóc, l n lòi, nai, hươu, trâu r ng, tê giác, voi…” [34, tr.214-215]. Cùng v i nh ng giá tr quý giá v tài nguyên
14 r ng, Bình Dương còn là m t vùng đ t đư c thiên nhiên ưu đãi, ch a đ ng nhi u lo i khoáng s n phong phú, ti m n dư i lòng đ t. Đó chính là đ t cao lanh, đ t sét tr ng, đ t sét màu, s n tr ng, đá xanh, đá ong n m r i rác nhi u nơi, nhưng t p trung nh t là các huy n: Tân Uyên, Thu n An, Dĩ An và th xã Th D u M t. Các nhà chuyên môn đã phát hi n vùng Đ t Cu c (huy n Tân Uyên) có m t m cao lanh l n phân b trên m t ph m vi hơn 1km2, v i tr lư ng l n. Đ t cao lanh đây đư c đánh giá là lo i đ t t t, có th s d ng trong ngh g m và làm các ch t ph gia cho vi c s n xu t m t s s n ph m công nghi p... Do v y, Bình Dương s m tr thành cái nôi c a các ngành ngh truy n th ng như: g m s , điêu kh c, m c, sơn mài và s n ph m c a nó t r t s m đã n i ti ng kh p c l c t nh Nam kỳ. T nh Bình Dương có h th ng giao thông đư ng b và đư ng th y r t quan tr ng n i li n gi a các vùng trong và ngoài t nh. Trong h th ng đư ng b , n i lên đư ng Qu c l 13 - con đư ng chi n lư c r t quan tr ng xu t phát t thành ph H Chí Minh, ch y su t chi u dài c a t nh t Nam lên B c, qua t nh Bình Phư c và n i li n Vương qu c Campuchia đ n biên gi i Thái Lan. Đây là con đư ng có ý nghĩa chi n lư c c v quân s và kinh t . Đư ng Qu c l 14 ch y t Tây Ninh qua D u Ti ng đi Chơn Thành, Đ ng Xoài, Bù Đăng (t nh Bình Phư c) xuyên su t vùng Tây Nguyên r ng l n. Qu c l 14 chính là con đư ng chi n lư c quan tr ng c trong chi n tranh cũng như trong th i kỳ hòa bình xây d ng đ t nư c. Ngoài ra, còn có liên t nh l 1A t Th D u M t đi Phư c Long (t nh Bình Phư c); liên t nh l 13 t Chơn Thành đi Đ ng Phú, D u Ti ng; liên t nh l 16 t Tân Uyên đi Phư c Vĩnh; liên t nh l 14 t B n Cát đi D u Ti ng... và h th ng đư ng n i th xã v i các th tr n và đi m dân cư trong t nh.
15 H th ng giao thông đư ng th y cũng như đư ng b c a Bình Dương có th n i li n v i các c ng l n phía Nam, v i thành ph H Chí Minh, v i các t nh Đông Nam B , v i vùng Tây Nguyên r ng l n và có th giao lưu hàng hóa v i các t nh đ ng b ng sông C u Long. Có th nói, các y u t t nhiên trên đã tác đ ng không nh đ n s chuy n bi n kinh t - xã h i t nh Bình Dương qua các th i kỳ l ch s . Đ u tiên, là tác đ ng đ n s l a ch n đ a bàn đ nh cư, ti p đó là nh hư ng đ n s hình thành và phát tri n c a các lo i hình kinh t và sau đó là tác đ ng m nh m đ n quá trình phát tri n kinh t - xã h i c a cư dân Bình Dương. 1.2. Đ C ĐI M KINH T - XÃ H I 1.2.1. Đ c đi m kinh t C ũng như các vùng khác N am b , x u t p hát đi m c a k inh t B ình D ương là n n k inh t nông nghi p lúa nư c . Đi u k hác bi t là, kinh t đ ây hình thành s m hơn, ngay t t h i c s c h k hông ph i c h m i h ình thành t k hi Th n g su t N guy n H u C nh vào Nam, thay m t C húa Nguy n xác l p đ a lý hành chính. Ti p đ ó, cho đ n t h k X VII, qua nhi u đ t d i dân, m d ân c a C húa Nguy n, dân xiêu tán v i t ruy n t h ng canh tác lúa nư c v ùng đ n g b ng mi n B c , mi n Trung đ ã có m t vùng đ t Bình D ương xưa ngày càng nhi u. Đ c b i t , các cu c d i dân sau này ngày càng m n h m hơn, l c l ư n g nông dân do v y đ ư c b s ung không ng n g cho vùng đ t m i, nên đ t k h n hoang ph c v n gh nông ngày càng đư c m r n g, đó
16 c hính là cơ s đ u t iên đ h ình thành nên n n k inh t nông nghi p l úa nư c c a vùng đ t Bình D ương. Sách G ia Đ n h thành thông chí c a Tr n h Hoài Đ c g hi rõ, ru n g lúa Bình An th i k ỳ này chia ra làm hai lo i, s ơn đi n và th o đ i n. Đi u này minh ch n g r n g, đ t đ ai Bình D ương có nhi u đ i gò, không có nh n g mi t r u n g th n g cánh cò bay như c ác vùng đ t k hác. Y u t đ a h ình đ ã chi ph i m n h m đ n t i n t rình t c ư và quá tr ình tích chi m ru ng đ t làm cho Bình D ương xưa h u n hư không, ho c r t ít đ a c h l n. Do ru ng đ t canh tác không l n, nên ngư i nông dân Bình Dương thư ng g n ch t v i nh ng khu đ t nông nghi p v a ho c nh . Đ c đi m này đã t o ra nét đ c trưng riêng cho cơ c u nông nghi p và các hình thái s h u ru ng đ t c a cư dân Bình Dương trong các giai đo n sau. M t khác, cung cách t cư và phương th c s d ng đ t làm cho cơ c u kinh t nông nghi p c a cư dân Bình Dương g n ch t v i lo i hình kinh t vư n như tr ng các lo i cây ăn trái, cây lương th c, th c ph m… phát tri n m nh m và chi m m t v trí quan tr ng trong cơ c u kinh t nông nghi p c a cư dân Bình Dương. Đi u đ c bi t là, lo i hình kinh t vư n đây t r t s m đã vư t qua gi i h n c a cơ ch t cung, t c p đ ti n t i m t th trư ng hàng hóa, buôn bán, trao đ i gi a cư dân các vùng trong và ngoài t nh. Bình Dương là m t t nh n m v trí giao thông thu n l i và có ngu n tài nguyên t nhiên phong phú, đó chính là các m cao lanh và r ng g nhi t đ i b t ngàn - ngu n nguyên li u mang tính quy t đ nh đ các ngành ngh th công ra đ i, t n t i và phát tri n. Tuy nhiên, các ngh th công Bình Dương ra đ i không ch đơn thu n xu t phát t ngu n tài nguyên thiên nhiên s n có và