ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------
LÊ THU HÀ
SỰ GIAO THOA GIỮA THƠ VÀ VĂN XUÔI
TRONG TRUYỆN NGẮN VÀ TẢN VĂN CỦA
NGUYỄN QUANG THIỀU
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 60 22 34
Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Xuân Thạch
Hà Nội – 2013
1
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 3
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 3
2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................... 4
3. Mục đích, ý nghĩa của đề tài: .................................................................. 12
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:.......................................................... 13
5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 13
6. Cấu trúc của luận văn .............................................................................. 14
NỘI DUNG ................................................................................................. 15
Chương 1: TIỀN ĐỀ LÝ THUYẾT VÀ TIỀN ĐỀ THỰC TIỄN ........ 15
1.1. Tiền đề lý thuyết .............................................................................. 15
1.1.1. Hiện tượng giao thoa thể loại trong văn học ............................. 15
1.1.2 Sự giao thoa giữa thơ và văn xuôi .............................................. 20
1.2. Tiền đề thực tiễn .............................................................................. 26
1.2.1 Sự giao thoa thể loại - một đặc điểm của văn học đương đại ..... 26
1.2.2. Chân dung Nguyễn Quang Thiều trong dòng chảy chung của văn
học đương đại. ...................................................................................... 31
Chương 2: SỰ GIAO THOA GIỮA THƠ VÀ VĂN XUÔI TRONG
TRUYỆN NGẮN NGUYỄN QUANG THIỀU ....................................... 36
2.1. Những xúc cảm trữ tình trên trang văn........................................ 36
2.1.1.Chất thơ của cuộc sống thường nhật ........................................... 37
2.1.2.Chất thơ của tâm hồn ................................................................... 45
2.1.3.Chất thơ từ bức tranh thiên nhiên ............................................... 49
2.2. Những biểu tượng nghệ thuật đặc sắc........................................... 52
2.2.1. Biểu tượng dòng sông ................................................................. 54
2.2.2 Biểu tượng vầng trăng ................................................................. 64
2.2.3. Trẻ em - biểu tượng về sự sống, sự trong sáng........................... 72
2
2.3. Nghệ thuật tự sự phi cốt truyện ..................................................... 76
2.3.1.Tính chất phi cốt truyện hóa. ....................................................... 76
2.3.2. Tạo dựng tình huống truyện........................................................ 79
Chương 3: SỰ GIAO THOA GIỮA THƠ VÀ VĂN XUÔI TRONG
TẢN VĂN NGUYỄN QUANG THIỀU .................................................. 85
3.1. Cái tôi trữ tình ................................................................................. 86
3.1.1. Cái tôi trăn trở về sự suy kiệt của thế gian trong thời đại công
nghiệp hóa, đô thị hóa .......................................................................... 88
3.1.2. Cái tôi hồi tưởng nặng lòng với kí ức tuổi thơ ........................... 95
3.2. Giọng điệu trữ tình ......................................................................... 99
3.2.1. Giọng giáo huấn sắc lẹm .......................................................... 100
3.2.2. Giọng trò chuyện tâm tình ........................................................ 102
3.3. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhịp điệu ............................................. 104
3.3.1. Ngôn ngữ giàu hình ảnh ........................................................... 104
3.3.2. Ngôn ngữ giàu nhịp điệu .......................................................... 107
KẾT LUẬN .............................................................................................. 111
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 113
3
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Từ sau Đại hội Đảng lần thứ VI, xã hội Việt Nam có những biến
chuyển mạnh mẽ trên nhiều phương diện. Nền kinh tế thị trường, xu thế
“toàn cầu hóa” và sự bùng nổ thông tin đã tạo nên diện mạo mới cho một
xã hội hiện đại, dân chủ. Cùng với những thay đổi cơ giới là sự chuyển
biến sâu xa trong thế giới nội cảm, trong cách nghĩ, lối sống và tư tưởng cá
nhân, trong tâm thức văn hóa cộng đồng. Sự rộng mở của một thế giới đa
chiều kích còn dẫn đến những biến đổi quan trọng trong thế giới quan, nhân
sinh quan của người cầm bút. Văn học giai đoạn này đã trải qua những
chấn động mạnh mẽ với những cuộc lột xác trong tư duy và trong cách thức
biểu đạt thế giới. Đổi mới, cách tân trở thành khát vọng tự thân thôi thúc
người nghệ sĩ tìm tòi, sáng tạo. Không chỉ mở rộng biên độ phản ánh, khám
phá hiện thực ở bề sâu, các nhà văn còn nỗ lực phá vỡ các khuôn mẫu nghệ
thuật truyền thống. Một trong những nỗ lực ấy là việc xóa nhòa ranh giới
loại hình, thể loại. Văn học du nhập vào trong nó cách biểu đạt của các
môn nghệ thuật khác như: hội họa, kiến trúc, điện ảnh… nhằm tạo ấn tượng
mạnh cho độc giả. Không ít chuẩn mực chặt chẽ của thể loại cũng bị nhiều
người viết “ngang nhiên” phá bỏ để tạo dựng một thế giới nghệ thuật mang
đậm dấu ấn cá nhân và biểu lộ sức sáng tạo dồi dào của mình.
Là một tác giả không thể không nhắc đến của văn học đương đại,
Nguyễn Quang Thiều được biết đến như một hiện tượng văn học phức tạp.
Gây sóng gió trên thi đàn với tập thơ Sự mất ngủ của lửa xuất bản năm
1992, từ đó đến nay, những thi phẩm của anh luôn được người đọc và giới
nghiên cứu, phê bình quan tâm đánh giá rất sôi nổi. Nói đến Nguyễn Quang
Thiều người ta vẫn thường nói đến phương diện người viết thơ, gần như bỏ
quên phương diện người viết văn xuôi, mặc dù cây bút này đã từng cho ra
4
mắt đến 14 tập văn xuôi gồm đủ các thể loại: Truyện ngắn, tản văn, tiểu
thuyết… Và điều đáng nói là, văn xuôi của Nguyễn Quang Thiều cũng thể
hiện rất rõ ý thức tìm tòi, đổi mới về mặt thể loại. Chính vì vậy, chúng tôi
lựa chọn đề tài Sự giao thoa giữa thơ và văn xuôi trong truyện ngắn và tản
văn của Nguyễn Quang Thiều với hy vọng khám phá một cách toàn diện
thế giới nghệ thuật mà nhà thơ, nhà văn này đã dày công xây đắp.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Những công trình, bài viết nghiên cứu về sự tương tác giữa các thể
loại văn học.
Kể từ khi lý luận về thi pháp học thể loại lên ngôi, các công trình
nghiên cứu chuyên sâu về các thể loại xuất hiện rất nhiều. Ở mỗi công
trình, các nhà nghiên cứu đã lưu ý đến hiện tượng giao thoa, tương tác giữa
các thể loại văn học. Tuy nhiên, dường như chưa có công trình cụ thể nào
tập trung nghiên cứu một cách sâu sắc vấn đề này.
Công trình đầu tiên không thể không nhắc đến, đó là các chuyên luận
của M. Bakhtin: Lí luận và thi pháp tiểu thuyết; Những vấn đề thi pháp
Đoxtoiepxki. Đặc biệt, ngay từ năm 1941, trong bài viết Tiểu thuyết như
một thể loại văn học (in trong chuyên luận Lí luận và thi pháp tiểu thuyết),
tuy không dùng đến khái niệm tương tác thể loại nhưng M. Bakhtin đã đưa
ra những luận điểm quan trọng về một“cuộc đấu tranh sâu sắc hơn và
mang tính lịch sử hơn giữa các thể loại, sự biến thái và phát triển nòng cốt
thể loại của văn học” [4]. Ông đề cao vai trò của tiểu thuyết trong việc tác
động, khuấy đảo, tạo nên những quan hệ không hài hòa giữa các thể loại:
lấn át thể loại này, thu hút thể loại kia vào trong cấu trúc của mình, biện
giải lại và sắp xếp trọng tâm cho chúng. Tiểu thuyết xúc tác làm đổi mới tất
cả các thể loại khác. Do vậy, vào những thời đại tiểu thuyết thống ngự, tiểu
thuyết về nhiều phương diện, đã và đang báo trước sự phát triển của tương