Cơ sở dữ liệu sinh học phân tử: Xây dựng trong nhận dạng loài động vật hoang dã phục vụ thực thi pháp luật và nghiên cứu đa dạng sinh học tại Việt Nam (Luận văn Thạc sĩ)

Ạ Ọ

Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I

ƯỜ

Ọ Ự

Ạ Ọ

TR

NG Đ I H C KHOA H C T NHIÊN

ị ươ

Lê Th Ph

ng

Ơ Ở Ữ Ệ

Ọ

Ự

Ử XÂY D NG C S D LI U SINH H C PHÂN T

Ậ

Ạ

Ộ

Ậ

TRONG NH N D NG CÁC LOÀI Đ NG V T HOANG DÃ

Ụ

Ự

Ứ

Ụ

Ậ

PH C V TH C THI PHÁP LU T VÀ NGHIÊN C U

Ọ Ạ

Ạ

Ệ

ĐA D NG SINH H C T I VI T NAM

ọ

ườ

Chuyên ngành: Khoa h c môi tr

ng

ố

Mã s : 60 85 02

Ọ

Ậ

Ạ LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C

ứ

ẫ

Ng

ườ ướ i h

ng d n khoa h c:

ọ TS. Lê Đ c Minh

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ộ Hà N i, 2012

Ờ Ả Ơ L I C M N

ậ ạ ố ỏ Trong su t quá trình hoàn thành lu n văn th c sĩ tôi xin bày t lòng bi ế t

ơ ắ ớ ầ ạ ộ n sâu s c t i th y giáo , công tác t i B môn Sinh thái môi ứ TS. Lê Đ c Minh

ườ ườ ạ ọ ọ ự ự ế tr ng – Khoa Môi tr ng – Đ i h c Khoa h c t nhiên. N u không có s quan

ướ ẫ ậ ủ ể ầ ậ tâm, h ng d n t n tình, chu đáo c a th y thì tôi không th hoàn thành lu n văn

này.

ử ờ ả ơ ớ ễ ề Tôi cũng g i l i c m n t i cô TS. Nguy n Ki u Băng Tâm và PGS.TS.

ầ ầ ườ ư ụ cùng các th y cô trong Khoa Môi tr ng cũng nh trong b ộ Tr n Văn Th y

ườ ệ ể ả ạ ượ môn Sinh thái môi tr ng đã nhi t tình gi ng d y đ giúp tôi có đ c hành trang

ứ ự ệ ệ ệ ậ tri th c cho vi c th c hi n lu n văn và công vi c sau này.

ố ờ ả ơ ế ấ ả ườ ạ Cu i cùng là l i c m n đ n t ữ t c nh ng ng i b n và gia đình đã luôn

ề ả ậ ấ ẫ ể ộ ầ ặ ạ ỡ ệ bên c nh đ đ ng viên, giúp đ tôi v c v t ch t l n tinh th n, đ c bi t là em

ễ ạ ọ ọ ự ọ ườ – K53 Sinh h c – Đ i h c Khoa h c t nhiên ng i đã giúp Nguy n Văn Thành

ự ề ệ ệ ậ ấ tôi r t nhi u trong vi c th c hi n lu n văn này.

ả ơ ấ ả ữ Xin chân thành c m n t ả t c nh ng tình c m quí báu trên!

ị ươ Lê Th Ph ng

2 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Ụ

M C L C

Ụ Ụ 3 M C L C .................................................................................................................

Ụ 9 DANH M C HÌNH ..................................................................................................

M Đ UỞ Ầ 11 ................................................................................................................

ƯƠ Ổ Ệ CH NG 1 T NG QUAN TÀI LI U 13 .............................................................

ọ ở ạ ệ 1.1.Đa d ng sinh h c Vi t Nam 13 .....................................................................

ọ ở ề ạ ệ 1.1.1.Ti m năng đa d ng sinh h c Vi t Nam 13 .............................................

ọ ở ự ạ ả 1.1.2.S suy gi m đa d ng sinh h c ệ VN hi n nay 16 ....................................

ọ ế ọ ở ạ ố ệ 1.2.Các m i đe d a đ n đa d ng sinh h c Vi t Nam 28 .....................................

ế ố ọ 1.2.1.M i đe d a gián ti p 28 ..............................................................................

ố ọ ự ế 29 1.2.2.M i đe d a tr c ti p ..............................................................................

ữ ự ệ ệ 43 1.3.1.Nh ng bi n pháp đã th c hi n ..............................................................

ộ ố ự ệ ệ 1.3.2.M t s khó khăn trong vi c th c hi n 48 ..................................................

ổ ử ử ụ ề ươ ậ ạ ng pháp sinh h c phân t

ọ s d ng trong nh n d ng loài 1.4.T ng quan v ph 51 .............................................................................................................................

ớ ươ ạ 1.4.1. Gi ệ i thi u ph 51 ng pháp mã v ch ADN ...............................................

ứ ụ ủ ươ ạ 1.4.2. Các ng d ng c a ph 52 ng pháp mã v ch ADN ..................................

ứ ụ ạ ậ ạ

ươ ộ ng pháp mã v ch ADN ng d ng trong nh n d ng các loài đ ng 1.4.3. Ph ậ 53 .................................................................................................... v t hoang dã

3 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ụ ệ ươ ọ ử ế ớ 1.4.3.Vi c áp d ng ph ng pháp sinh h c phân t trên th gi 64 i .................

ƯƠ Ố ƯỢ ƯƠ Ứ CH NG 2 Đ I T NG VÀ PH 66 NG PHÁP NGHIÊN C U ...................

ố ượ ứ 2.1.Đ i t 66 ng nghiên c u ...................................................................................

ươ 2.2.Ph ứ 66 ng pháp nghiên c u ..............................................................................

ề ứ ử ụ ụ ầ ọ 2.2.1.S d ng các ph n m m ng d ng trong sinh h c 66 ...............................

ươ ứ ộ ệ ự ả ậ ạ

ng pháp đánh giá m c đ hi u qu trong nh n d ng loài d a vào 2.2.2.Ph ả 68 kho ng cách ....................................................................................................

ƯƠ Ả Ậ Ế CH Ả 70 NG 3 K T QU VÀ TH O LU N .........................................................

ề ả 70 3.1.Kho ng cách di truy n gen Cyt b ......................................................................

ề ả 75 3.2. Kho ng cách di truy n gen COI ..................................................................

ữ ề ả 78 3.3. So sánh kho ng cách di truy n trung bình gi a hai gen Cyt b và COI ........

ề ả 82 3.4. Kho ng cách di truy n trong loài ....................................................................

ề ể ả 82 3.4.1. Kho ng cách di truy n trong loài ki u gen Cyt b và COI ....................

ậ 87 *Nh n xét: ......................................................................................................

ữ ề ể ả

3.4.2. So sánh kho ng cách di truy n trong loài gi a hai ki u gen COI và Cyt 87 ....................................................................................................................... b

90 3.5. Cây phát sinh loài gen Cyt b và COI ............................................................

90 3.5.1.Cây phát sinh loài gen Cyt b ..................................................................

3.5.2. Cây phát sinh loài gen COI 92 ...................................................................

ậ ả 93 3.6. Th o lu n .....................................................................................................

Ậ Ế Ế 4. K T LU N VÀ KI N NGH Ị 95 .............................................................................

ậ ế 95 4.1. K t lu n .......................................................................................................

ị ế 96 ...................................................................................................... 4.2. Ki n ngh

Ả Ệ TÀI LI U THAM KH O 98 .......................................................................................

4 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Ụ Ụ 100 PH L C ..............................................................................................................

5 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Ả

Ụ DANH M C B NG

6 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

STT TÊN B NGẢ Trang

ộ ế ủ ủ ừ ệ ộ ệ t Nam 13

Bi n đ ng di n tích và đ che ph c a r ng Vi ạ (giai đo n 1990 5/2005)

B ngả 1

ủ ị S l ng các loài c a Vi ầ t Nam b đe d a toàn c u 21

ố ượ ỉ ọ ấ

B ngả 2

ệ ố (ch tính các loài CR, VU và EN) và c p qu c gia(2004)

ố ự ậ ạ 22

ộ ỏ ậ ậ S loài th c v t, đ ng v t và b c phân h ng trong ệ t Nam (2007) Sách đ Vi

B ngả 3

ọ ượ ậ ở ệ ị Các loài b đe d a đ c ghi nh n Vi t Nam (IUCN, 23

2006)

B ngả 4

ả ề Kho ng cách di truy n trung bình gen Cyt b 65

B ngả 5

ả ề Kho ng cách di truy n trung bình gen COI 69

B ngả 6

ề ả ở ộ ố ọ m t s h 70

ữ So sánh kho ng cách di truy n trung bình ể gi a ki u gen Cyt b và COI

B ngả 7

ả ể 72

ữ Kho ng cách trong loài gi a các loài theo ki u gen Cyt b và COI

B ngả 8

ố 77

ả ố ề Th ng kê các thông s v kho ng cách trong loài theo %ỷ ệ t l

B ngả 9

ả ở ộ ố So sánh kho ng cách trong loài m t s loài 78

B ngả 10

ố ề ả 83

ể ố ề Th ng kê các thông s v kho ng cách di truy n 2 ể ki u gen ty th Cyt b và COI

B ngả 11

ụ 90

ậ ừ Danh m c các loài đ ng v t r ng nghiêm c m khai ụ ử ụ ươ ộ thác, s d ng vì m c đích th ấ ạ ng m i

B ngả 12

ụ ậ ừ Danh m c các loài đ ng v t r ng h n ch khai thác, 92

ụ ộ ử ụ s d ng vì m c đích th ế ạ ạ ươ ng m i

B ngả 13

7 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ụ ể ơ 97

Danh m c các loài và các ki u gen COI, Cyt b trên c ở ữ ệ s d li u Genbank

B ngả 14

8 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Ụ DANH M C HÌNH

9 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

TÊN HÌNH Trang STT

ừ Tê giác hai s ng (Dicerorhinus sumatrensis ) 16 Hình 1

Loài bò xám ( Bos sauveli) 16 Hình 2

ợ 17 L n vòi ( Tapirus indicus) Hình 3

ầ 17 C y rái cá( Cynongale lowei) Hình 4

ậ cá chình Nh t (Anguilla japonica). 18 Hình 5

18 Hình 6 Cá chép g c (ố Procypris merus)

ợ ấ Cyprinus multitaentiata Cá l thân th p ( 19 Hình 7

ươ Cervus nippon) 19 Hình 8 H u sao (

ấ Cá s u hoa cà ( Crocodylus porosus) 20 Hình 9

ộ ừ (Rhinoceros sondaicus) 20 Hình 10 Tê giác m t s ng

ỗ ở Tây Nguyên 31 Hình 11 Khai thác g trái phép

ậ ộ ở ợ các ch 34 Hình 12 Buôn bán đ ng v t hoang dã công khai

ẵ 35

ượ ạ Hình 13 Ho ng (gi ng Muntiacus), C y (h Viverridae) và các i các

ọ c nh i và bán t ộ ầ ầ ồ nhiên khác đ ắ ạ i vùng B c Trung B ố ắ ừ ự loài thú b t t t ườ ng t qu y bên đ

ừ ặ ủ ố c p bazo 121241 c a b n loài và 52 ạ Hình 14a Đo n gen cyt b t

ư loài ch a bi ế t

ươ ồ ng đ ng qua 120 52 ố ặ Hình 14b So sánh s c p bazo sai khác và % t

ặ c p bazo

ổ ự ả p 55 ự Hình 15 M t minh h a cho s thay đ i d a vào kho ng cách –

ọ ị ộ ỏ ủ ả c a c hai v trí gen cyt b (màu đen) và COI (màu đ )

ể ề ả ồ 71 Hình 16 Bi u đ so sánh kho ng cách di truy n trung bình

80 Hình 17 Cây phát sinh loài gen Cyt b

ị ặ ầ ệ ọ 81 Hình 18 M t minh h a cho vi c m t s loài đã b đ t nh m

ộ ỗ ộ ố ch trên cây phát sinh loài Cyt b.

82 Hình 19 Cây phát sinh loài gen COI

10 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Ở Ầ M Đ U

ệ ượ ướ ạ ọ Vi t Nam đ c đánh giá là 1 trong 16 n ấ c có đa d ng sinh h c cao nh t

ế ớ ớ ự ậ ặ ữ ạ ộ ề ệ ố th gi i v i nhi u lo i đ ng, th c v t đ c h u.[17].Song Vi t Nam cũng là qu c gia

ứ ở ứ ữ ề ấ ộ ơ ị đang đ ng m c báo đ ng cao v nguy c đánh m t nh ng giá tr quý giá mà thiên

ỏ ệ ự ậ ổ ộ ư nhiên u đãi. ố t Nam năm 2007 thì t ng s loài đ ng th c v t hoang Theo Sách đ Vi

ủ ệ ọ ị ớ dã trong thiên nhiên c a Vi ệ t Nam đang b đe d a hi n nay là 882 loài. Có t i 9 loài

ậ ượ ủ ệ ự ạ ệ ừ ư ộ đ ng v t đ c xem tuy t ch ng ngoài t nhiên t i Vi t Nam nh tê giác hai s ng,

ươ ầ ậ ố ấ heo vòi, cá s u hoa cà, h u sao, bò xám, c y rái cá, cá chép g c, cá chình Nh t, cá l ợ

ệ ự ủ ệ ấ ậ thân th p. Trong h th c v t, hai loài lan Hài quý đã tuy t ch ng ngoài thiên nhiên.

ố ượ ủ ậ ị ế ả S l ng các loài th y sinh v t có giá tr kinh t gi m sút nhanh chóng. Ngoài ra theo

ủ ơ ứ ả ổ ứ ả ồ ố ế kh o sát c a c quan ch c năng và các t ch c b o t n thiên nhiên qu c t , trên lãnh

ệ ổ ỉ ụ ể ể ả ả ổ th Vi t Nam, h ch còn kho ng vài ch c cá th , sao la còn kho ng 100 cá th phân

ố ượ ề ấ ớ ỹ ố ẹ ở b h p mi n Trung, s l ố ề ng voi cũng không còn nhi u...M i đây nh t Qu Qu c

ừ ứ ệ ố ế ả t b o v thiên nhiên (WWF) công b loài tê giác 1 s ng Java đã chính th c không

ổ ệ ề ề ấ ọ còn trên lãnh th Vi ặ t Nam. Đây là bài h c đau xót, đ t ra nhi u v n đ cho công tác

ọ ở ệ ạ ả ồ b o t n đa d ng sinh h c Vi t Nam.

ữ ả ặ ướ ề ệ M c dù nh ng năm qua Đ ng và Nhà n ế c ta đã có nhi u bi n pháp quy t

ệ ự ệ ế ậ ậ ậ ấ ằ ả ộ li t nh m b o v các loài đ ng v t, th c v t hoang dã, quí hi m. Tuy v y v n đ ề

ứ ề ẫ ồ ỏ khai thác quá m c ngu n tài nguyên này v n đang là đ tài nóng b ng, ỏ đòi h i chúng

ạ ộ ữ ự ể ệ ặ ả ạ ắ ơ ta có nh ng ho t đ ng tích c c h n đ ngăn ch n hi u qu tình tr ng săn b t, buôn

ự ế ệ ả ậ ậ ộ ườ ộ bán đ ng v t, th c v t hoang dã quý hi m, b o v môi tr ữ ng. M t trong nh ng

ư ạ ế ệ ặ ả ỉ nguyên nhân khi n công tác ngăn ch n ch a đ t hi u qu cao là chúng ta ch quan tâm

ố ượ ư ể ế ậ ắ ọ ơ ế đ n đ i t ụ ng là các b n săn b t, v n chuy n mà ch a quan tâm đ n n i tiêu th là

ế ữ ự ơ ượ ụ ở ữ các nhà hàng và các th c khách. H n th n a khi đ c tiêu th ơ nh ng n i này các

ế ế ự ậ ư ạ ộ đ ng th c v t hoang dã đã qua ch bi n và không còn gi ữ ượ đ c hình d ng nh ban

ứ ế ệ ệ ệ ấ ậ ạ ị ố ầ đ u khi n cho vi c đ nh d ng r t khó khăn. Do v y, vi c truy c u trách nhi m đ i

11 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ự ậ ụ ộ ữ ở ứ ớ v i nh ng cá nhân buôn bán và tiêu th đ ng th c v t hoang dã tr nên vô cùng ph c

ấ ầ ế ụ ữ ệ ả ằ ơ ộ ề ặ ạ t p. V n đ đ t ra là c n thi t ph i có m t công c h u hi u nh m giúp các c quan

ể ị ứ ạ ượ ạ ộ ậ ị ự ậ ch c năng có th đ nh d ng đ c chính xác các lo i đ ng v t, th c v t b buôn bán

ạ ầ trái phép khi chúng không còn hình d ng ban đ u.

ế ớ ứ ự ạ ọ ộ Trên th gi i các nhà khoa h c thu c nhóm nghiên c u D án mã v ch s ự

ố ế ế ậ ộ ố s ng qu c t (iBOL– International Barcode of Life project) đã thi ư ệ t l p m t th vi n

ộ ạ ậ ọ ẩ ự ủ c a các loài sinh v t có nhân chu n d a trên m t d ng phân tích m i ạ ớ g i là “mã v ch

ạ ớ ươ ỉ ầ ộ ỗ ADN” t i Toronto (Canada). V i ph ắ ng pháp này, ch c n m t chu i ADN ng n,

ệ ẽ ạ ạ ẩ ộ ị m t vùng “mã v ch” chu n, công ngh mã v ch ADN s cho phép xác đ nh các loài

ờ ẽ ứ ộ ươ ệ ẹ ạ ộ m t cách nhanh chóng. Công ngh mã v ch ADN ra đ i s h a h n m t t ng lai

ơ ớ ườ ể ậ ư ậ ộ m i, n i mà con ng i có th c p nh t nhanh chóng các thông tin nh tên, thu c tính

ấ ứ ủ ữ ứ ụ ậ ấ ọ sinh h c… c a b t c loài sinh v t nào trên Trái đ t. Ngoài nh ng ng d ng trong

ữ ứ ụ ệ ầ ạ ọ khám phá đa d ng sinh h c toàn c u, công ngh này còn có nh ng ng d ng quan

ụ ể ả ồ ậ ạ ọ ọ ế tr ng trong b o t n đa d ng sinh h c. C th là, nó giúp nh n bi ị ấ t các loài b c m

ử ụ ừ ổ ế ữ ủ ả ẩ ậ ộ buôn bán và s d ng t nh ng s n ph m c a đ ng v t hoang dã ph bi n trên th ị

ườ ỗ ợ ự ậ ở ệ ươ tr ng, h tr công tác th c thi lu t pháp Vi t Nam. Ngoài ra, ph ng pháp này

ư ỗ ự ứ ệ ố còn đóng góp vào vi c nghiên c u vùng phân b cũng nh n l c giám sát các loài

ả ướ ấ nguy c p trong c n c.

ấ ừ ệ ọ ở ạ ạ ệ Xu t phát t hi n tr ng đa d ng sinh h c Vi t Nam cũng nh đ gi ư ể ả i

ả ồ ề ặ ữ ứ ế ề ậ ấ quy t nh ng v n đ đ t ra trong công tác b o t n và nghiên c u, đ tài lu n văn

ơ ở ữ ệ ự ọ ử ậ ạ ậ ộ “Xây d ng c s d li u sinh h c phân t trong nh n d ng các loài đ ng v t hoang

ụ ụ ự ọ ạ ứ ạ ậ ệ dã ph c v th c thi pháp lu t và nghiên c u đa d ng sinh h c t i Vi t Nam” đ ượ c

ự ệ ằ ướ ộ ơ ở ữ ệ ự ề ạ ầ th c hi n nh m b c đ u xây d ng m t c s d li u v mã v ch ADN cho các

ậ ượ ộ ệ ủ ề ủ ị ị loài đ ng v t đ c li ả t kê trong ngh đ nh 32/2006/NDCP c a chính ph v “Qu n

ậ ừ ế ở ự ấ ộ ệ ậ ừ lý đ ng v t r ng, th c v t r ng nguy c p, quí hi m Vi ơ ở ữ ệ t Nam”. C s d li u

ứ ẽ ệ ộ ọ ơ ệ này s đóng m t vai trò quan tr ng trong vi c giúp các c quan ch c năng trong vi c

ể ừ ế ậ ạ ộ ặ ộ ị đ nh lo i chính xác các loài đ ng v t quý hi m đ t ệ đó ngăn ch n m t cách có hi u

12 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ụ ụ ả ệ ư ậ ộ qu vi c khai thác và buôn bán trái phép đ ng v t hoang dã, cũng nh ph c v công

ọ ạ ứ ạ ả ồ ạ ả ồ tác nghiên c u và b o t n đa d ng sinh h c t i các khu b o t n trong ph m vi c ả

c.ướ n

ƯƠ

Ổ

Ệ

CH

NG 1 T NG QUAN TÀI LI U

ọ ở ệ

ạ

1.1.Đa d ng sinh h c

Vi

t Nam

ọ ở ệ

ề

ạ

1.1.1.Ti m năng đa d ng sinh h c

Vi

t Nam

Vi tệ Nam có di nệ tích tự nhiên là 329.240 km2 tr iả dài g nầ 15 vĩ độ (từ

8030` 22022` vĩ độ B c)ắ và h nơ 7 kinh độ (từ 102010` 109020` kinh độ

Đông) từ Trung Qu cố ở phía B cắ đ nế v nhị Thái Lan ở phía Nam. Bảy mư iơ

lăm phần trăm di nệ tích là đ iồ núi chạy xu ngố vùng duyên h iả hẹp và có hai

vùng đ ngồ b ngằ chính là đ ngồ bằng sông Cửu Long ở miền Nam và đ ngồ

bằng sông H ngồ ở mi nề B c.ắ Vi tệ Nam có bờ bi nể dài v iớ hàng trăm hòn

đ o ả l nớ nhỏ nằm r iả rác d cọ bờ biển và có m t sộ ố qu nầ đ oả ngoài kh iơ là

ầ Qu n đ o ả Trư ngờ Sa ở phía Nam và qu nầ đ oả Hoàng Sa ở phía B cắ biển

Đông. Ngoài ra, ở miền Nam còn có hòn đ oả l nớ g nầ bờ đó là đ oả Phú Qu cố

và Côn Đ o nả ằm cách bờ bi nể phía Nam kho ng ả 100 Km (Chính phủ Vi tệ

Nam, 1994).

Vi tệ Nam bị ảnh hưởng c aủ khí h uậ nhi tệ đ iớ gió mùa v iớ mùa mưa đi nể

ặ ị hình ở miền Nam và th iờ ti tế ôn hoà hơn ở miền Bắc. Về m t đ a s inh h c,ọ

Vi tệ Nam là giao điểm c aủ vùng Ấn Đ ,ộ Nam Trung Hoa và Malaysia. Ngoài

ư ừ ề ể ả ớ ệ ớ ườ ừ ra, v i nhi u ki u sinh c nh nh r ng nhi t đ i th ng xanh, r ng trên núi đá

ứ ộ ố ạ ạ ầ ầ ộ ọ vôi, đ m l y, sông su i, r n san hô, đây là m t vùng có m c đ đa d ng sinh h c

ả ơ ố ổ ố cao và là n i sinh s ng cho kho ng 10% t ng s loài chim và thú trên th gi ế ớ i.

[17]. M tộ số khu vực ở Vi tệ Nam đư cợ công nh nậ là những điểm ưu tiên b oả

t nồ toàn cầu v iớ tính đ cặ hữu cao.[1]

13 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ệ ượ ỹ ả ồ ậ ậ ộ Vi t Nam đ c Qu B o t n đ ng v t hoang dã (WWF) công nh n có 3

ổ ứ ả ồ ố ế ầ ơ trong h n 200 vùng sinh thái toàn c u; T ch c b o t n chim qu c t (Birdlife)

ổ ứ ả ồ ữ ậ ộ ặ công nh n là m t trong 5 vùng chim đ c h u; T ch c B o t n thiên nhiên th ế

ớ ạ ậ gi i (IUCN) công nh n có 6 trung tâm đa d ng v th c v t ề ự ậ .[17]

ệ ủ ề ạ ộ ố ố ồ Vi t Nam còn là m t trong 8 "trung tâm gi ng g c" c a nhi u lo i cây tr ng,

ụ ầ ặ ố ệ ồ ậ v t nuôi, trong đó có hàng ch c gi ng gia súc và gia c m. Đ c bi t các ngu n lúa

ữ ượ ố ừ ồ ệ ơ ở và khoai, nh ng loài đ c coi là có ngu n g c t Vi t Nam, đang là c s cho

ệ ả ế ố ươ ự vi c c i ti n các gi ng lúa và cây l ng th c trên th gi ế ớ [17] i.

ủ ệ ệ ậ ấ ộ H sinh thái c a Vi ơ ồ t Nam r t phong phú, bao g m 11.458 loài đ ng v t, h n

ự ề ậ ấ ả ậ 21.000 loài th c v t và kho ng 3.000 loài vi sinh v t, trong đó có r t nhi u loài

ậ ệ ể ượ ử ụ đ ấ c s d ng đ cung c p v t li u di truy n. ề [17]

ự ậ ượ ổ ộ ề Trong 30 năm qua, nhi u loài đ ng th c v t đ c b sung vào danh sách các

ệ ư ớ ớ ườ loài c aủ Vi t Nam nh 5 loài thú m i là sao la, mang l n, mang Tr ơ ng S n, chà

ỏ ằ ườ ớ ơ ướ ằ vá chân xám và th v n Tr ng S n, 3 loài chim m i là kh ầ u v n đ u đen,

ướ ọ ướ ể ả kh u Ng c Linh và kh u Kon Ka Kinh, kho ng 420 loài cá bi n và 7 loài thú

ể ề ớ ớ ộ ưỡ ư ậ bi n. Nhi u loài m i khác thu c các l p bò sát, l ộ ng c và đ ng v t không

ố ượ ả ề ự ậ ừ ươ x ng s ng cũng đã đ c mô t . V th c v t, tính t ế năm 1993 đ n năm 2002,

ỷ ệ ậ ọ ớ ọ các nhà khoa h c đã ghi nh n thêm 2 h , 19 chi và trên 70 loài m i. T l phát

ớ ặ ệ ệ ở ọ hi n loài m i đ c bi t cao h Lan. [17]

ự ề *S phong phú v loài:

ữ ự ề ậ ượ ể ỉ ế ố ượ Thu t ng s phong phú v loài đ c dùng đ ch đ n s l ng loài đ ượ c

ậ ở ộ ư ộ ự ị ấ ị ạ ẳ ộ ghi nh n ệ m t vùng hay m t khu v c đ a lý nh t đ nh, ch ng h n nh m t di n

ả ồ ộ ướ ấ ẫ ộ ặ tích l y m u, m t khu b o t n thiên nhiên, m t n ộ ụ ị c, ho c m t l c đ a. So sánh

ố ượ ữ ẽ ễ ị ữ ự ầ ẫ ố nh ng s l ng này gi a các qu c gia s d b nh m l n do s khác nhau v ề

ự ở ộ ủ ệ ế ả ố ộ ề ặ di n tích c a các qu c gia và s m r ng các cu c kh o sát. N u xét v m t

14 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ệ ệ ự ề ộ ố ờ di n tích, Vi ể t Nam là m t qu c gia có s phong phú v loài cao. Vào th i đi m

ệ ượ ế ộ ố ướ b ế ỷ c sang th k 21, Vi t Nam đ c x p vào m t trong 25 qu c gia trên th gi ế ớ i

ề ố ượ ự ậ ộ ơ ị ệ ầ ứ đ ng đ u v s l ng loài th c v t, chim, và thú trên m t đ n v di n tích. Giá

ị ề ự ố ượ ấ ơ ờ ự ủ ữ tr v s phong phú loài th ư ng th p h n s l ệ ng th c c a nh ng loài hi n

ạ ấ ư ậ ầ ở ị ậ ả ể có, b i vì g n nh không th nào thu th p và đ nh lo i t t c các sinh v t trong

ệ ộ m t vùng có di n tích l n. ớ [3]

ự ế ủ ố ượ ư ệ ầ ặ Trên th c t , vi c ch a đánh giá đ y đ s l ng loài này là đ c thù cho

ữ ư ố ệ ữ ề ướ ẫ nh ng qu c gia nh Vi ợ t Nam. Nh ng đ t đi u tra trong n ế ụ c v n ti p t c phát

ớ ể ư ữ ệ ậ ế hi n thêm nh ng sinh v t m i đ đ a vào danh các loài đã bi ạ t. Bên c nh nhóm

ậ ộ ươ ự ậ ủ ố ệ ị ả ưở ấ n m và đ ng v t không x ng s ng, th c v t c a Vi t Nam b nh h ề ng nhi u

ự ố ậ ướ ủ ự ầ ấ ằ nh t do s th ng kê không đ y đ . Các nhà th c v t ả c tính r ng có kho ng

ự ậ ố ạ ạ ệ ế 13.000 loài th c v t có m ch phân b t i Vi ớ t Nam. Tuy nhiên cho đ n nay m i

ầ ỉ ượ ố ượ ứ ch có g n 10.000 đ ậ c ghi nh n. S l ng các nghiên c u tăng nhanh trong

ữ ế ầ ướ ề ạ ọ ổ nh ng năm g n đây khi n cho ụ c tính v đa d ng sinh h c thay đ i liên t c.

ưỡ ố ạ ệ Từ năm 1999 đ nế năm 2004, số l ngượ các loài l ng c ư phân b t i Vi t Nam

ừ ề ự ế ố ượ ữ tăng t 100 đ n 157, tăng 57% v s phong phú loài. [3]. S l ng nh ng loài này

ế ụ ữ ứ ề ề ạ ầ ti p t c tăng m nh trong nh ng năm g n đây do có nhi u nghiên c u v phân

ạ ậ ưỡ lo i t p trung vào nhóm l ư ng c .[18]

ệ ứ ộ ướ ự Vi ạ t Nam có m c đ đa d ng cao trong nhóm các n c có s phong phú v ề

ứ ủ ệ ạ ấ ệ ầ ồ loài đ t m c cao nh t châu Á. Khu h chim c a Vi ầ t Nam g m có g n hai ph n

ướ ủ ộ ố ba các loài kh u c a Đông Nam Á thu c hai nhóm chính : 67% (26 trong s 39) là

ướ ọ ố ộ kh u (phân h Garrulacinae) và 64% (76 trong s 119) là phân t c kh ướ u

ướ ạ ạ ậ ọ (Timaliini). Rùa n ứ ộ c ng t và rùa c n có m c đ đa d ng cao t p trung ở ụ ị l c đ a

ị ượ ệ ạ ụ ố châu Á. Cho đ nế nay, 89 loài b nả đ a đã đ c li t kê t i châu l c. Trong s này,

ệ ượ ế ướ ự ề Vi t Nam có 29 loài và đ ộ c x p là m t trong 5 n c có s phong phú v loài

rùa cao nh t.ấ [3]

15 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Vi tệ Nam luôn đ cượ x pế vào nhóm hai m iươ qu cố gia có tính đa d ngạ

sinh h cọ cao nh tấ trên thế gi i.ớ Đ iố v iớ m tộ số nhóm sinh v t,ậ ví dụ như linh

ưở ố tr ng, Vi tệ Nam đ ngứ trong năm qu c gia hàng đ uầ về sự đa d ng.ạ Chỉ tính

riêng trên c nạ đã có h nơ 13.700 loài th cự v tậ (Bộ TNMT et al. 2005), kho ngả

870 loài cá có phân bố th ngườ xuyên (Bộ TNMT et al. 2005), 310 loài thú (Bộ

TNMT et al. 2005), 822 loài chim (BirdLife International 2006), 286 loài bò sát

(Bộ TNMT et al.2005) và 145 loài l ngưỡ cư (IUCN et al. 2006) đ cượ xác đ nhị

ườ và mô tả t iạ Vi tệ Nam. Môi tr ng bi n ể cũng ch aứ đ ngự tính đa d ngạ sinh

h cọ không kém v iớ h nơ 11.000 loài sinh v tậ bi nể đã đ cượ ghi nh nậ (Bộ

TNMT et al. 2005). Vi tệ Nam cũng là n iơ mà sự đa d ngạ sinh h cọ v nẫ ch aư

cượ khám phá đ yầ đủ r tấ nhi uề loài th cự v t,ậ bò sát, l đ ngưỡ c ,ư và th mậ chí

có b nố loài thú l nớ và ba loài chim m iớ đ cượ mô tả cho khoa h cọ trong m iườ

lăm năm qua (Sterling et al. 2006).

Giá trị b oả t nồ đa d ngạ sinh h cọ cao nh tấ c aủ Vi tệ Nam chính là các

ủ loài đ cặ h uữ c a qu c ố gia nh ngữ loài không đ cượ ghi nh nậ ở b tấ cứ n iơ nào

khác trên thế gi i.ớ Các loài phân bố h pẹ này cũng chính là các loài bị đe d aọ

ượ n ngặ nề nh t.ấ Kho ngả 10% các loài th cự v tậ c aủ Vi tệ Nam đ c cho là các loài

ặ ữ ị ặ ữ đ c h u (UNEP ọ 2001), tám loài chim đ c h u (trong đó sáu loài là loài b đe d a

ở ấ độ toàn c u),ầ năm loài thú và m tộ loài bò sát đ cặ h uữ là loài bị đe d aọ toàn c p

ưỡ ư ặ ữ ố ọ ị c u,ầ cu iố cùng là 39 loài l ng c đ c h u trong đó có b n loài b đe d a toàn

ầ c u (IUCN et al. 2006).

ọ ở

ự

ả

ạ

1.1.2.S suy gi m đa d ng sinh h c

ệ VN hi n nay

ệ ệ ặ ớ ả ố ạ ơ Hi n nay Vi t Nam đang ph i đ i m t v i nguy c suy thoái đa d ng sinh

ị ườ ễ ố ở ộ ộ h c. ọ Trong h i ngh môi tr ng toàn qu c đang di n ra Hà N i, các nhà khoa

ự ạ ằ ọ ượ ể ệ ở ự ả ọ h c cho r ng s suy thoái đa d ng sinh h c đ c th hi n ủ s suy gi m c a

16 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ừ ệ ệ ự ố ượ ọ di n tích r ng có h sinh thái t nhiên quan tr ng, s l ể ủ ng cá th c a các loài

ể ậ ồ sinh v t bi n, các loài hoang dã, các ngu n gen hoang dã...

ấ ượ ạ ả ư ừ ệ *Di n tích r ng tăng lên nh ng ch t l ừ ng r ng l i suy gi m

ế ỷ ệ ề ừ ấ ượ ấ ộ Cách đây m t th k , Vi t Nam còn r t nhi u r ng giàu ch t l ng cao,

ư ả ướ ủ ầ ủ ừ ộ ố ỉ che ph g n nh c n c. Năm 1943, ả đ che ph r ng gi m xu ng ch còn 14,3

ể ừ ệ ệ ặ ổ ừ ừ tri u hecta, ho c 43% di n tích lãnh th . K t ả đó, r ng không ng ng suy gi m

ộ ệ ữ ế ớ v i m t t c ộ ố đ nhanh chóng, ặ đ c bi t là trong nh ng năm chi n tranh và giai

ạ ướ ớ ủ ừ ộ đo n 1976 – 1985. Chính ph ủ c tính t ả i năm 1990, đ che ph r ng đã gi m

ừ ệ ề ặ ố ờ xu ng còn 10,88 tri u hecta, ho c 28,2 %. T năm 1993, nh có nhi u chính sách

ớ ự ỗ ự ủ ự ệ ệ ắ ươ ố đúng đ n v i s n l c c a toàn dân, vi c th c hi n các ch ng trình qu c gia

ồ ầ ư ụ ệ ặ ạ ớ l n nh 327, 556 và 661 đã ngăn ch n n n suy thoái và ph c h i d n di n tích

̀ ̀ ̃ ̉ ư ư ế ̉ ̣ ̣ ̣ ́ ạ ừ r ng. Tính đ n năm 2006, tông diên tich r ng đa tăng manh, đô phu r ng đ t

ơ ấ ừ ứ ớ ợ ơ ướ 38.2%, tăng 10% so v i m c năm 1990, c c u r ng đã h p lý h n tr ệ c (2 tri u

ặ ụ ừ ừ ừ ệ ệ ả ấ ộ ha r ng đ c d ng, 5 tri u ha r ng phòng h và 8 tri u ha r ng s n xu t).[4]

ủ ủ ừ ế ộ ộ ệ ả ệ B ng 1: Bi n đ ng di n tích và đ che ph c a r ng Vi ạ t Nam (giai đo n

1990 5/2005)

Ha/đ uầ ộ ủ Năm Đ che ph

ừ Di n tích r ng (1000 ha) ự ệ R ng từ R ngừ ng iườ ộ ổ T ng c ng nhiên tr ngồ

8.430 8.252 9.444,2 9.865 10.005 10.088.3 10.177,7 745 1.050 1.491 1. 919,6 2.090 2.218,6 2.486,2 9.175 9.302 10.915 11.785 12.095 12.306,9 12.663,9 (%) 27,8 28,2 33,2 35,8 36,1 36,7 38,2 0,14 0,12 0,14 0,14 0,14 0,15 0,15 1990 1995 2000 2002 2003 2004 2006

17 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ợ ừ ụ ể C c Ki m lâm, 2004; State of World's Forest, FAO, ổ (Ngu nồ : t ng h p t

ườ ố ROME, 2001. Báo cáo môi tr ng qu c gia, 2007. )

ấ ở ả ư ừ ể Nh có th nhìn th y b ng trên, trong vòng 15 năm (t 1990 2005)

ừ ủ ệ ệ ẹ ừ ổ t ng di n tích r ng c a Vi t Nam đã tăng nh t 9.175 nghìn ha lên 12.663 nghìn

ủ ừ ộ ừ ha, đ che ph r ng tăng t 27,8% lên 38,2%.

ộ ọ ệ ị * Các h sinh thái b tác đ ng nghiêm tr ng

ừ

ệ

ự

ẹ

ị

Di n tích r ng t

nhiên có tính ĐDSH cao đang b thu h p

ủ ừ ầ ơ ệ ừ ừ ệ H n hai ph n ba di n tích r ng c a Vi ồ t Nam là r ng nghèo, r ng tr ng

ụ ừ ừ ế ồ ỉ ho c r ng ặ ừ đang ph c h i, trong khi đó r ng giàu và r ng kín ch chi m 3,4%

ừ ừ ổ ỉ ệ (năm 2000) và 4,6% (năm 2004) t ng di n tích r ng. R ng nguyên sinh ch còn

ố ả ệ ả ở ộ ố ự kho ng 0,57 tri u ha phân b r i rác ư m t s khu v c nh Tây Nguyên, Tây

ạ ừ ơ ộ ụ ừ ắ ấ ồ B c. R t ít c h i ph c h i hoàn toàn lo i r ng giàu vì các khu r ng này đã b ị

ữ ệ ả ắ ậ ổ ố ỏ chia c t và cô l p thành nh ng m nh nh . Theo th ng kê, 62% t ng di n tích

ừ ệ ạ ầ ậ ặ ớ ồ ố ấ ừ r ng ng p m n trên toàn qu c hi n nay là r ng m i tr ng, thu n lo i, ch t

ả ề ừ ề ầ ạ ỡ ượ l ữ ng r ng kém c v kích c , chi u cao cây và đa d ng thành ph n loài. Nh ng

ừ ư ừ ệ ầ ặ ậ ổ ậ cánh r ng ng p m n nguyên sinh h u nh không còn. T ng di n tích r ng ng p

ặ ủ ả ướ ệ ả ả ỉ m n c a c n c hi n ch còn kho ng 155.290 ha, gi m 100.000 ha so v i tr ớ ướ c

ế ụ ố ệ ấ ả ẫ ố ố ộ ấ năm 1990 và v n ti p t c gi m nhanh. Các s li u th ng kê cho th y, t c đ m t

ữ ả ấ ậ ừ r ng ng p m n ặ ở ướ n ề c ta là r t cao, kho ng 4.400 ha/năm. Nh ng vùng có nhi u

ữ ừ ấ ồ ờ ừ r ng nh t, đ ng th i cũng là nh ng vùng r ng giàu tr ữ ượ l ng và có ch t l ấ ượ ng

ấ ở ệ ộ ẫ ư ắ ộ cao nh t Vi ế t Nam nh Tây Nguyên, B c Trung B , Đông Nam B v n ti p

ơ ấ ừ ừ ắ ả ấ ỡ ị ị ụ t c suy gi m, c u trúc và c c u r ng b phá v . Các vùng r ng b chia c t và b ị

ọ ớ ấ ạ ạ ố ộ ọ ủ ố ớ tác đ ng m nh là m i đe d a l n đ i v i các c u thành đa d ng sinh h c c a

18 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ụ ừ ậ ả ộ ồ ộ ừ r ng bao g m c các loài đ ng v t ph thu c vào r ng, và là nguyên nhân chính

ừ ụ ệ ấ ả ị làm suy gi m d ch v sinh thái và hàng hoá mà h sinh thái r ng cung c p.

ệ ướ ọ ộ ị ị c ng t n i đ a b suy thoái H sinh thái n

ồ ầ ứ ệ ị ị Các h sinh thái sông, h , đ m phá cũng đang b khai thác quá m c, b đe

ụ ụ ự ư ể ề ậ ớ ầ ạ ầ ọ ặ d a n ng n do các d án phát tri n h t ng l n nh ngăn đ p ph c v nhu c u

ủ ợ ủ ế ề ệ ấ ẫ ườ ề ố th y l i và th y đi n. Đi u đó d n đ n m t môi tr ủ ng s ng c a nhi u loài

ủ ầ ứ ủ ầ ả th y sinh và làm suy gi m ch c năng sinh thái c a đ m phá. Các vùng đ m phá b ị

ổ ẫ ứ ề ế ễ ặ ấ thay đ i d n đ n m t ch c năng đi u ti ế ướ t n c đã gây nhi m m n các con sông

ưở ớ ờ ố ủ ườ ả làm nh h ng t i đ i s ng c a ng i dân.

ể ị ọ ệ H sinh thái bi n b suy thoái nghiêm tr ng

ủ ế ể ệ ầ ệ ề ị H u h t các h sinh thái bi n c a Vi ộ t Nam đ u đang b suy thoái m t

ề ở ễ ặ ọ ọ ị ị ấ ứ cách nghiêm tr ng do b khai thác quá m c, b đe d a n ng n b i ô nhi m ch t

ả ắ ễ ầ ầ ọ ườ ễ ể ị th i, l ng đ ng tr m tích và ô nhi m d u tràn. Môi tr ặ ng bi n b ô nhi m n ng

ả ừ ạ ộ ệ ệ ồ ấ ở b i ch t th i t ủ ả các ho t đ ng công nghi p, nông nghi p và nuôi tr ng th y s n,

ấ ượ ạ ả ấ ơ ư ủ ể ề ầ và ch t th i sinh ho t. Ch t l ng tr m tích đáy bi n, n i c trú c a nhi u loài

ủ ầ ố ế ứ ế ễ ẩ ậ ị ị sinh v t đáy, b ô nhi m quá m c theo quy đ nh c a h u h t các chu n qu c t .

ự ậ ị ộ ố ọ ộ *S loài đ ng th c v t b đe d a ngày m t tăng

ủ ề ậ ậ ộ ệ ị ự Nhi u loài đ ng v t, th c v t hoang dã c a Vi ọ t Nam đang b đe d a

ộ ộ ậ ọ ủ ị ặ ọ ệ ỳ nghiêm tr ng, ông Đ ng Huy Hu nh, Ch t ch H i đ ng v t h c Vi t Nam,

ỏ ệ ạ ộ ự ổ ố ả c nh báo. Theo Sách Đ Vi ậ t Nam 2007, t ng s các lo i đ ngth c v t

ệ ị ộ ọ hoang dã trong thiên nhiên đang b de d a hi n nay là 882 loài (418 loài đ ng

ự ậ ể ạ ớ ờ ậ v t và 464 lo i th c v t), tăng 161 loài so v i th i đi m năm 1992. Trong Sách

ệ ọ ủ ộ ị ứ ậ ầ ộ ỏ Đ Vi ỉ ớ t Nam, ph n đ ng v t (1992), m c đ b đe d a c a các loài ch m i

ạ ở ạ ể ấ ờ ớ ộ ừ d ng l ế h ng “nguy c p”, thì đ n th i đi m này đã có t i ậ i 9 loài đ ng v t

19 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ủ ự ạ ệ ụ ể ượ đ ệ c xem đã tuy t ch ng ngoài t nhiên t i Vi t Nam, c th là: Tê giác 2

ừ s ng ( Dicerorhynus sumatrensis), Bò xám (Bos sauveli), Heo vòi (Tapirus

ầ indicus), C y rái cá ( Cynogale lowei), cá Chép g c (ố Procypris merus), cá Chình

ươ ợ Nh t ậ (Angilla japonica), cá L thân th p ấ (Cyprinus multitaeniata), H u sao

ự ệ ậ (Cervus nippon), cá S uấ hoa cà (Crocodylus porosus). Trong h th c v t,

ộ ố ệ ủ ệ m t s loài Lan hài Vi t Nam đã tuy t ch ng ngoài thiên nhiên. S l ố ượ ng

ặ ậ ỷ ệ ị các loài thu sinh v t, đ c bi t các loài tôm, cá có giá tr kinh t ế ị ả b gi m

ố ượ ể ướ ế ọ sút nhanh chóng. S l ng cá th các loài cá n c ng t quý hi m, có giá

ị ế ư ị ả ậ tr kinh t , các loài có t p tính di c b gi m sút.[4]

ả ươ ủ ỏ ệ Trong phiên b n t ng lai c a Sách đ Vi ệ ụ t Nam, danh m c các loài tuy t

ắ ẽ ủ ấ ắ ộ ớ ớ ộ ừ ch ng ch c ch n s tăng lên v i ít nh t m t cái tên m i. Đó là tê giác m t s ng,

ứ ượ ậ ộ ủ ở ệ ậ ệ loài đ ng v t đã chính th c đ c xác nh n tuy t ch ng Vi ớ t Nam m i đây.[8]

ừ ọ Dicerorhinus sumatrensis ), còn g i là tê giác Hình 1: Tê giác hai s ng (

ố ở ỉ ượ ủ ệ ị ừ Sumatra, t ng phân b t nh Khánh Hòa đ c xác đ nh là đã tuy t ch ng t ạ i

ệ ồ Vi t Nam. (Ngu n: Baodatviet.vn)

20 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ừ ố ạ ị ệ i Tây Nguyên đã b tuy t Hình 2: Loài bò xám ( Bos sauveli), t ng sinh s ng t

ạ ệ ồ ủ ch ng t i Vi t Nam. (Ngu n: Baodatviet.vn)

ợ ở ủ ệ ị Tây Nguyên b coi là đã tuy t ch ng. Tapirus indicus) Hình 3: L n vòi (

ồ (Ngu n: Baodatviet.vn)

21 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ừ ượ ệ ạ ồ c phát hi n t i h Ba B ể Cynongale lowei) là t ng đ ầ Hình 4: C y rái cá(

ư ề ệ ấ ấ ắ ạ ồ (B c K n) nh ng trong nhi u năm qua đã không còn th y xu t hi n. (Ngu n:

Baodatviet.vn)

ừ ự ả ộ ồ ị Hình 5: Hà N i (khu v c sông H ng ch y qua Thanh Trì) t ng là đ a bàn sinh

ủ ủ ệ ị ố s ng c a cá chình Nh t ( ậ Anguilla japonica). Loài này đã b tuy t ch ng do

ứ ồ khai thác lam th c ăn. (Ngu n: Baodatviet.vn)

22 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ừ ố ở ỳ ỉ ạ sông K Cùng t nh L ng Hình 6: Cá chép g c (ố Procypris merus) t ng s ng

ệ ơ ồ ị ủ S n nay cũng đã b tuy t ch ng. (Ngu n: Baodatviet.vn)

ợ ừ ố ạ thân th p ( ấ Cyprinus multitaentiata) t ng s ng t ố i các sông su i Hình 7: Cá l

ề ắ ồ mi n núi phía B c. (Ngu n: Baodatviet.vn)

23 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ươ ượ ủ ệ Cervus nippon) đ c coi là đã tuy t ch ng ngoài môi Hình 8: H u sao (

ườ ự ướ ố ạ ừ ơ ừ ắ tr ng t nhiên dù tr c đây t ng phân b t ề i nhi u n i t B c vào Nam.

ồ (Ngu n: Baodatviet.vn)

ấ ượ ệ Crocodylus porosus) cũng đ ủ c cho là đã tuy t ch ng Hình 9: Cá s u hoa cà (

ồ ngoài thiên nhiên. (Ngu n: Baodatviet.vn)

24 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ộ ừ ứ ệ Rhinoceros sondaicus) đã chính th c tuy t Hình 10: Loài tê giác m t s ng (

ủ ở ệ ồ ch ng Vi t Nam. (Ngu n: Baodatviet.vn)

ố ượ ả ủ ệ ọ ầ ị ỉ B ng 2: S l ng các loài c a Vi t Nam b đe d a toàn c u (ch tính các

ố ấ loài CR, VU và EN) và c p qu c gia(2004)

Loài

Năm 1992, 199 IUCN, 1996, Sách đỏ IUCN Sách đỏ

ư ng c

Thú Chim Bò sát ưỡ L Cá ĐVKXS ậ ậ ự Th c v t b c 1998 38 47 12 1 3 0 125 1992, 1996 78 83 43 11 75 75 337

41 41 24 15 23 0 145

94 76 39 14 89 105 605

cao N mấ T oả T ngổ

226 7 12 721

289 16 18 1065

25 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ệ ạ ồ ườ ệ ầ [Ngu n: Báo cáo hi n tr ng môi tr ng Vi ạ t Nam năm 2005, ph n Đa d ng

sinh h c]ọ

ể ấ ằ ừ ả ừ ự ậ T b ng chúng ta có th th y r ng: t ố 1992 – 2004 s loài th c v t và

ậ ở ệ ụ ủ ằ ỏ ệ ộ đ ng v t Vi t Nam n m trong danh m c c a IUCN và Sách đ Vi t Nam

ể ặ ệ ỏ ừ đã gia tăng đáng k , đ c bi t là trong sách đ (tăng t 721 lên 1065 loài).

ấ ở ả ự ậ ậ ụ ề Nhóm các loài tăng nhi u nh t c 2 danh m c là: thú, cá, th c v t b c cao

ộ ố ấ ạ ặ ả ố ọ ị và n m trong khi đó có m t s nhóm l ẫ i gi m m c dù s loài b đe d a v n

ằ ở ứ n m ư m c cao nh : chim, bò sát.

ự ậ ố ộ ậ ậ ạ ả B ng 3: S loài th c v t, đ ng v t và b c phân h ng trong Sách đ Vi ỏ ệ t

Nam (2007)

ớ L p/phân EX EW CR EN VU LR DD

1 37 178 210 4 h ngạ ự ậ Th c v t

29 96 147

Ngành M cộ lan ớ L p 2 lá m mầ ớ L p 1 lá 1 4 69 34 3

m mầ

4 4 18 1

1 1

ỉ

5 2

Ngành Thông Ngành ươ D ng x Ngành Thông đ tấ Ngành Rong đỏ Ngành Rong nâu

26 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ộ 4 5 48 3 113 3 189 17 30 Ngành N mấ ậ Đ ng v t

4 1 1 12 11 11 30 17 22 30 25 19 5 11 8 9

ậ 3 4 10 28 16 51 64 1 3 10

Thú Chim Bò sát ch Ế nhái Cá ộ Đ ng V t KXS

ủ ủ ệ ấ ệ (Ghi chú: EX: Tuy t ch ng; EW: Tuy t ch ng ngoài thiên nhiên; CR: R t

ẽ ế ấ ấ ẫ ấ ấ nguy c p; EN: Nguy c p; VU: S nguy c p; LR: ít nguy c p; DD: Thi u d n

li u.)ệ

ỏ ệ ự ậ ế Chi m m t t ộ ỷ ệ ớ l l n trong Sách Đ Vi t Nam 2007 là các loài th c v t

ậ ở ấ ộ ớ ự ậ ầ ọ ớ ị và đ ng v t c p EN, VU. Trong gi i th c v t thì l p 2 lá m m b đe d a

ở ấ ở ấ ớ ộ ậ ấ ớ ớ l n nh t v i 96 loài c p EN và 147 loài c p VU. Trong gi i đ ng v t thì

ậ ộ ươ ọ ớ ấ ố ớ ị thú và đ ng v t không x ng s ng là hai l p b đe d a l n nh t.

ọ ượ ả ị ậ ở ệ B ng 4: Các loài b đe d a đ c ghi nh n Vi t Nam (IUCN, 2006)

ị

CR 25 11 5

ố ngưỡ cư 0 4 0 52 ọ Loài b đe d a toàn c u VU 85 23 23 14 13 20 0 172 ầ T ngổ 148 45 41 8 18 30 0 311 EN 38 11 13 7 5 6 0 87

Th cự v tậ Thú Chim Bò sá 29L Cá Các loài khác T ng sổ ả ổ ự ậ ị ọ ở ộ ệ ố Theo b ng trên thì t ng s loài đ ng, th c v t b đe d a Vi t Nam theo

ở ẽ ấ ấ ấ ấ ấ IUCN (2006) 3 c p: CR (r t nguy c p), EN (nguy c p), VU (s nguy c p) là

ự ậ ế ố 311 loài. Trong đó chi m đa s là các nhóm: chim (41 loài), th c v t (85 loài),

27 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

thú (23 loài).

ọ ế

ọ ở ệ

ố

ạ

1.2.Các m i đe d a đ n đa d ng sinh h c

Vi

t Nam

ố

ọ

ế

1.2.1.M i đe d a gián ti p

ự ế ố ố ọ ế ự S gia tăng dân s và nghèo đói chính là các m i đe d a gián ti p đ n s

ả ọ ạ suy gi m đa d ng sinh h c.

ố ủ ấ ướ ế ỷ ấ ừ Dân s c a đ t n c tăng lên r t nhanh chóng vào th k 20 t ệ 15,6 tri u

ườ ế ệ ế ệ ầ ng i vào năm 1921 đ n 54 tri u vào năm 1982, đ n g n 80 tri u vào năm 2004;

ể ạ ế ố ố ệ dân s có th đ t đ n con s 150 tri u vào năm 2050. Khi dân s c a đ t n ố ủ ấ ướ c

ố ớ ự ụ ầ ề tăng nhu c u đ i v i tài nguyên thiên nhiên cũng tăng theo. S tiêu th không b n

ồ ướ ấ ề ấ ướ ắ ượ ẩ ữ v ng ngu n tài nguyên n c và trên đ t li n kh p đ t n c đ c thúc đ y do

ầ ủ ị ườ ạ ị ươ ố ế ạ ự nhu c u c a các th tr ng t i đ a ph ng, trong khu v c và qu c t ố , t o ra m i

ự ế ọ ủ ạ ọ ớ ệ ố ớ đe d a to l n và tr c ti p đ i v i đa d ng sinh h c c a Vi t Nam.[4]

ự ế ả ướ Ngoài ra, s nghèo đói và y u kém trong công tác qu n lý nhà n ế c (thi u

ế ự ề ữ ậ ồ ố ệ ố h th ng pháp lu t, thi u s đi u hành và ngu n ngân sách) cũng là nh ng m i

ế ự ế ả ạ ọ ệ đe d a gián ti p khác đ n s suy gi m đa d ng sinh h c ọ ở ướ n c ta.Vi t Nam là

ộ ướ ụ ệ ộ m t n c ph thu c vào nông nghi p và tài nguyên thiên nhiên. Trong các khu

ị ươ ự ừ ệ ố ả ồ b o t n, 90% dân đ a ph ờ ng s ng d a vào nông nghi p và khai thác r ng. Đ i

ọ ấ ủ ấ ọ ắ ả ộ ố s ng c a h r t th p, k ộ ệ ho ng trên 50% thu c di n đói nghèo. H b t bu c

ả ộ ấ ủ ộ ph i khai thác, bóc l t ru ng đ t c a mình, làm cho tài nguyên càng suy thoái

ơ ộ m t cách nhanh chóng h n.[1]

ươ ủ ườ ủ ỏ Các ch ng trình và chính sách c a Chính ph th ệ ng mang tính th a hi p

ự ủ ề ể ờ ộ ố ọ ố ớ và vào nhi u th i đi m đã làm tăng thêm s tác đ ng c a các m i đe d a đ i v i

ế ỷ ử ủ ữ ạ ọ ươ ị đa d ng sinh h c. Trong n a sau c a th k 20, nh ng ch ng trình tái đ nh c ư

28 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ướ ỡ ầ ể ố ượ ườ ắ do nhà n c đ đ u đã di chuy n m ột s l ớ ng l n ng ấ i dân trên kh p đ t

ướ ườ ừ ủ ế ữ ệ ằ ồ n c, th ng là t nh ng vùng đ ng b ng ch y u làm nông nghi p và có

ậ ộ ố ớ ề ượ ủ m t đ dân s cao t ự i các khu v c mi n núi đ ư c cho là ch a có đ ng ườ i

ổ ừ ừ ệ ở ứ ể ấ ệ ả s n xu t. Vi c chuy n đ i t r ng sang canh tác nông nghi p m c đ ộ

ữ ề ệ ấ ớ ớ ễ không b n v ng và v i qui mô l n di n ra sau đó đi kèm theo vi c m t đi đa

ạ ọ ươ ự ủ ệ ề ậ ỷ d ng sinh h c. T ng t , Chính ph Vi t Nam trong nhi u th p k đã

ị ể ụ ế ệ ạ ồ khuy n khích nông dân tr ng các lo i cây nông nghi p có giá tr đ ph c v ụ

ả ượ ữ ế ấ ẩ ọ xu t kh u. Nh ng chính sách này chú tr ng đ n s n l ầ ng mà không c n

ữ ừ ế ề ệ ể ẩ ổ quan tâm đ n tính b n v ng và thúc đ y vi c chuy n đ i các khu r ng t ự

ụ ị ườ ụ ạ ồ ụ ư ở nhiên sang các lo i cây tr ng ph c v th tr ng, thí d nh cà phê vùng

ặ ở ổ ồ cao nguyên ho c nuôi tôm châu th sông H ng và sông Mê Kông. Các tác

ộ ườ ổ ự đ ng tiêu c c lên môi tr ớ ủ ng ngày càng gia tăng do chính sách đ i m i c a

ủ ượ ữ ữ ộ Chính ph đ c phát đ ng vào gi a nh ng năm 1980.[3]

ố

ọ ự ế 1.2.2.M i đe d a tr c ti p

ự ự ề ế ế ả ạ ố ọ ọ Có nhi u m i đe d a tr c ti p đ n s suy gi m đa d ng sinh h c bao

ễ ấ ả ố ườ ế ậ ồ g m: m t và suy thoái sinh c nh s ng, ô nhi m môi tr ổ ng, bi n đ i khí h u, s ự

ậ ủ ư ự ứ ạ ộ xâm nh p c a các loài ngo i lai…nh ng s khai thác quá m c và buôn bán đ ng

ự ậ ấ ọ ọ ố th c v t hoang dã chính là m i đe d a nghiêm tr ng nh t.

ố ấ ả *M t và suy thoái sinh c nh s ng

ố ớ ự ệ ạ ố ọ ọ M i đe d a chính đ i v i đa d ng sinh h c là do s tàn phá các h sinh

ấ ơ ư ấ ơ ư ủ ậ ầ thái, làm m t n i c trú c a các sinh v t. M t n i c trú là nguyên nhân đ u tiên

ậ ươ ự ậ ị ẫ ố ọ ị ộ làm cho các đ ng v t có x ế ng s ng b đe d a và th c v t b suy thoái d n đ n

ố ừ ủ ế ủ ừ ừ ệ ặ tuy t ch ng. Nguyên nhân ch y u là do ch t phá r ng b a bãi, đ t r ng làm

ử ụ ụ ừ ủ ể ệ ẫ ổ ươ n ng r y, chuy n đ i m c đích s d ng, cháy r ng, phá h y các h sinh thái…

ừ ả Sinh c nh r ng:

29 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ủ ừ ấ ượ ư ặ ộ ừ ặ ệ M c dù đ che ph r ng tăng lên nh ng ch t l ng r ng, đ c bi ừ t là r ng

ị ả ấ ạ ọ ọ có tính đa d ng sinh h c cao thì đang b gi m sút nghiêm tr ng.R t khó đ ể ướ c

ượ ế ừ ừ ư ệ ầ ị ở tính đ c di n tích r ng đã b tàn phá nh ng nhìn chung h u h t r ng Vi ệ t

ừ ừ ế Nam không còn là r ng nguyên sinh. Có hai nguyên nhân chính khi n cho r ng b ị

ệ ệ ể ấ ấ ạ ỗ ổ ự ấ ủ h y ho i là vi c khai thác l y g và chuy n đ i sang đ t nông nghi p. S m t

ự ụ ộ ượ ả ự ậ ậ ớ ộ ừ r ng đã kéo theo s s t gi m m t l ệ ng l n các loài đ ng v t và th c v t. Vi c

ỗ ả ợ ả ưở ừ ế ớ khai thác g (c h p pháp và trái phép) đã nh h ng l n đ n các khu r ng ở

ệ ề ừ ủ ế ế ộ ỹ Vi t Nam. Khi k t thúc cu c chi n tranh M thì chính sách v r ng c a Chính

ầ ớ ủ ế ủ ậ ỗ ượ ả ấ ở ph t p trung ch y u vào s n xu t. Ph n l n g đ c khai thác b i các lâm

ườ ướ ữ ả ườ tr ng cho nhà n c qu n lý và trong năm 1992 nh ng lâm tr ng này đã khai

3 g . Ngoài ra vi c chuy n đ i t ệ

ổ ừ ừ ể ỗ ườ ự thác 1,2 tri u mệ r ng và các môi tr ng t nhiên

ừ ệ ấ ả ồ ọ khác sang s n xu t nông nghi p và tr ng tr t cũng là nguyên nhân tàn phá r ng ở

ệ ươ ờ ỳ ư ớ ấ ướ ị Vi t Nam. Các ch ng trình tái đ nh c l n th i k sau khi đ t n ộ ậ c đ c l p đã

ệ ể ữ ự ượ ọ di chuy n 5 tri u ng ườ ớ i t i nh ng khu v c di dân đ c g i là vùng kinh t ế ớ m i.

ữ ườ ư ữ ự ể ề ị Sau khi nh ng ng ệ i tái đ nh c di chuy n vào nh ng khu v c này, nhi u di n

ừ ớ ượ ể ồ ấ ỗ ộ tích r ng r ng l n đ c khai thác l y g và sau đó phát quang đ tr ng cây

ự ươ ụ ụ ư ẩ ạ ạ ấ ươ l ng th c và cây th ề ng m i nh cà phê và h t đi u ph c v cho xu t kh u và

ư ừ ệ ệ ế ả ỗ ị ẫ làm bãi chăn th . Vi c tái đ nh c đã d n đ n vi c khai thác g và phá r ng, xói

ấ ượ ả ạ ấ ấ ọ mòn, làm gi m ch t l ng đ t và m t đi đa d ng sinh h c.

ả ồ ỏ Sinh c nh đ ng c :

ỏ ự ệ ả ấ ồ ẽ ạ ơ Vi c m t đi sinh sinh c nh đ ng c t nhiên có l ớ đáng lo ng i h n so v i

ấ ả ỉ ạ ấ ề ồ ượ ừ m t sinh c nh r ng vì ch còn l ỏ i r t ít đ ng c . Đi u này đ ặ ể ệ c th hi n đ c

ệ ệ ở ồ ử ằ ơ ườ ổ ầ ế bi t rõ r t đ ng b ng sông C u Long n i mà con ng ế i đã bi n đ i h u h t

ằ ậ ộ ướ ủ ỏ ồ toàn b vùng đ ng b ng ng p n ấ c theo mùa có c và cói che ph thành đ t

ữ ệ ệ ể ả ạ ộ ế nông nghi p. Nh ng ho t đ ng nông nghi p có th làm c nh quan bi n

ỡ ủ ấ ệ ẽ ề ặ ả ạ ộ ở ổ đ i m nh m , đi u này gây ra b i vi c gi m đ màu m c a đ t ho c làm thay

ụ ể ặ ặ ả ấ ổ đ i các dòng ch y mà r t khó ho c không th khôi ph c ho c ph c h i l ụ ồ ạ ượ c. i đ

30 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ỏ ươ ồ ố ộ ệ Hai vùng đ ng c t ố ng đ i r ng cu i cùng còn sót l ạ ở i Vi ồ t Nam là vùng đ ng

ở ỉ ườ ố ở ỉ ằ b ng Hà Tiên t nh Kiên Giang và V n Qu c gia Tràm Chim ồ t nh Đ ng

ữ ậ ồ ỏ ướ ể Tháp. Nh ng vùng đ ng c ng p n c theo mùa và không th thay th đ ế ượ c

ơ ư ủ ở ủ ữ ơ này là n i c trú c a các loài chim không có nh ng n i khác c a đ t n ấ ướ c,

ế ầ trong đó có S u đ u đ ( ỏ Grusantigone sharpii) và Ô tác (Houbaropsis

bengalensis).

ệ ể ể H sinh thái bi n và ven bi n

ự ư ế ế ọ ị ở Chúng b đe d a tr c ti p do khai thác cũng nh gián ti p b i

ạ ộ ạ ộ ữ ệ ệ ễ nh ng ho t đ ng công nghi p hóa, nông nghi p và các ho t đ ng khác di n ra

ấ ề trên đ t li n.

ệ ử ụ ả ấ ề ậ ấ ạ Vi c s d ng đ t không có quy ho ch đã gây ra nhi u h u qu x u cho

ơ ủ ự ể ệ các khu v c ven bi n và ngoài kh i c a Vi ệ ạ ộ t Nam. Các ho t đ ng nông nghi p

ể ắ ọ ở ể ạ và phát tri n đã t o ra l ng đ ng vùng ven bi n thông quá quá trình xói mòn

ướ ị ử ả ượ ưỡ ấ ấ đ t, n c th i và phân bón b r a trôi làm hàm l ng dinh d ng tăng lên r t cao

ữ ế ề ễ ể ả ả ọ ộ ồ và t o m c quá nhi u khi n n ng đ ôxi gi m và gây ô nhi m bi n. Nh ng thay

ọ ự ồ ạ ủ ầ ở ứ ộ ủ ạ ổ đ i này đe d a s t n t i c a các qu n xã đây và m c đ đa d ng c a chúng.

ệ ữ ế ấ Vi ỏ ể t Nam đã m t 40 đ n 50% các bãi c bi n vào nh ng năm 1980 và 1990 do

ọ ở ư ị ữ ể ậ ồ ắ quá trình l ng đ ng ộ các vùng ven bi n lân c n. Nh ng bãi b i ch a b xáo tr n

ả ạ ừ ệ ằ ấ ậ ặ ọ ồ ở ộ ị ả đã b đe d a b i vi c tr ng r ng ng p m n đ c canh nh m c i t o đ t vào b o

ừ ả ả ộ ợ ệ ờ ể v b bi n tránh xói mòn. R ng đ c canh không ph i là sinh c nh thích h p cho

ề ấ nhi u loài chim, trong đó có loài Cò thìa ( ộ Platalea minor, thu c nhóm nguy c p) b ị

ầ ọ đe d a toàn c u.

ố ở ạ ữ ể ở ả ề ắ Các r n san hô phân b phía trên nh ng đáy bi n nông c mi n B c và

ề ệ ấ ấ ạ ộ ủ ạ ườ mi n Nam Vi t Nam đang trong tình tr ng r t x u: ho t đ ng c a con ng i đe

ế ế ầ ạ ộ ố ỉ ọ d a h u h t toàn b các r n san hô này (85 đ n 95%) và ch có 1/4 trong s này

ể ế ề ặ ố ơ ớ ữ có san hô đang s ng và phát tri n chi m 50% ho c nhi u h n. Cùng v i nh ng

31 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ấ ề ạ ộ ạ ộ ự ế ạ ở ọ ị ấ ho t đ ng trên đ t li n, các r n san hô này b đe d a tr c ti p b i ho t đ ng l y

ừ ệ ử ụ ể ắ ở ạ ươ đá vôi t san hô và vi c s d ng xyanua đ b t cá r n san hô và ph ng pháp

ế ả này vô tình gi t c san hô.

ườ ễ *Ô nhi m môi tr ng

ấ ượ ệ ườ ề ấ Hi n nay, ch t l ng môi tr ố ng nói chung đã xu ng c p. Nhi u thành

ầ ườ ấ ả ạ ị ph n môi tr ễ ng b suy thoái, tình tr ng ô nhi m do các ch t th i khác nhau

ượ ử ườ ọ ớ không đ ổ c x lý đ ra môi tr ng bên ngoài là nguyên nhân đe d a t ạ i đa d ng

ố ượ ả ọ ạ ơ ư ủ ế ể ế sinh h c: gây ch t, làm gi m s l ng cá th , gián ti p làm h y ho i n i c trú

ườ ủ ậ ố và môi tr ng s ng c a các loài sinh v t hoang dã.

ệ ệ ớ ề ấ ả Vi t Nam có kho ng 7.000 nhà máy và xí nghi p l n và r t nhi u trong s ố

ẫ ử ụ ả ự ữ ế ả ệ này v n s d ng nh ng công ngh cũ và th i tr c ti p rác th i ch a đ ư ượ ử c x lý

ườ ầ ả ấ ọ vào môi tr ạ ớ ng. Các nhà máy l c d u cùng v i các nhà máy s n xu t kim lo i,

ế ế ấ ầ ự ặ ẩ ấ ệ ệ d t, làm gi y, ch bi n th c ph m và hóa ch t c n quan tâm đ c bi ả t vì rác th i

ứ ư ủ ạ ồ ộ ủ c a chúng ch a các kim lo i có tính đ c nh asen, đ ng, th y ngân và chì. Vi ệ t

ớ ầ ớ ậ ỏ ỏ ở ỉ ả Nam có t i 560 m , ph n l n là m than t p trung ắ t nh Qu ng Ninh và B c

ư ỏ ạ Thái, nh ng cũng có m khai thác kim lo i (trong đó có vàng) và đá quý. Các công

ỏ ạ ỏ ồ ọ ị ả ừ ữ ệ ty khai thác m đã b l i nh ng vùng đ i tr c và các di n tích r ng b gi m sút

ạ ộ ủ ự ữ ệ ế ẫ ấ và nh ng ho t đ ng c a các công ty này đã d n đ n vi c tăng s xói mòn đ t,

ượ ễ ắ ọ ướ ậ ở tăng l ng l ng đ ng và làm ô nhi m các vùng n ạ c lân c n b i các kim lo i

ả ặ n ng th i ra.[4]

ệ ườ ử ụ ừ ố Trong nông nghi p nông dân th ng xuyên s d ng thu c tr sâu và phân

ả ướ ủ ệ ệ ấ ơ ế bón trên đ t nông nghi p chi m h n 20% di n tích c a c n ạ ề c. Nhi u lo i

ữ ừ ề ể ậ ả ộ ố ọ thu c tr sâu có tính đ c cao có th gây ra nh ng h u qu nghiêm tr ng v sinh

ộ ệ ố ị ườ ạ ế ị ệ ấ thái. Bên c nh đó, trong m t h th ng do th tr ng quy t đ nh, có xu t hi n xu

ử ụ ạ ố ừ ẻ ơ ướ h ng s d ng ngày càng tăng các lo i thu c tr ể ư sâu r h n nh ng nguy hi m

32 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ộ ố ử ụ ị ấ ố ở ỹ ữ ơ h n; m t s thu c đã b c m s d ng ẫ M , trong đó có DDT, asen, nh ng v n

ườ ở ệ ượ ử ụ đ c s d ng th ng xuyên Vi t Nam.

ậ ủ ự ậ ạ *S xâm nh p c a sinh v t ngo i lai

ự ự ạ ậ ấ S xâm l n các loài ngo i lai là s du nh p loài này hay loài khác vào vùng

ữ ườ ụ ư này hay vùng khác theo nh ng con đ ng và m c đích khác nhau nh buôn bán,

ả ầ ớ ể ế ậ ả gi ố i trí, phát tri n kinh t …Ph n l n các loài du nh p không có kh năng s ng

ộ ố ệ ề ớ ợ ớ ặ ố sót vì không thích h p v i đi u ki n s ng m i. Tuy nhiên, m t s loài có đ c

ể ươ ự ớ ệ ề ị ươ ế ậ đi m thích nghi sinh thái t ng t v i đi u ki n đ a ph ng, thi t l p đ ượ ự c s

ể ấ ớ ộ ượ ộ ẹ ố s ng trên vùng đ t m i thì chúng phát tri n m t cách v t tr i và mau l .

ạ ậ ệ ề ườ Các loài ngo i nh p đã vào Vi t Nam theo nhi u con đ ng khác nhau.

ư ỏ ạ ộ ố ượ ộ M t s loài, nh c d i, đã đ ẫ c mang vào m t cách ng u nhiên theo các con tàu

ặ ỏ ỏ ố ộ ho c trong hàng hóa. C hôi ( Chromolaena odorata), m t loài c s ng lâu có

ố ừ ồ ệ ớ ỹ ượ ư ữ ngu n g c t vùng nhi t đ i châu M , đ c đ a vào châu Á vào nh ng năm

ẽ ở ứ ướ ể ữ ề ằ 1800, có l là trong các thùng ch a n c đ gi cho thuy n thăng b ng trên các

ừ ệ ạ ề ờ ư ể ỏ ở tàu tr hàng t vùng Carribê. Hi n t i ch a có thông tin gì v th i đi m C hôi

ệ ư ẽ ệ ẫ ỏ ượ ư đ c đ a vào Vi t Nam, nh ng có l là ng u nhiên và loài c này hi n phân b ố

ấ ướ ủ ế ố ở ữ ộ ơ ố ị ắ trên kh p đ t n c. Nó ch y u s ng ấ nh ng vùng b xáo tr n, n i nó s ng r t

ế ư ự ế ậ ờ ớ ấ dai, phân tán nhanh và chi m u th so v i các loài th c v t khác nh các ch t

ả ả ự ả ủ ự ể ể ọ hóa h c nó gi ậ ầ i phóng đ ngăn c n s n y m m và phát tri n c a các th c v t

ộ ố ậ ạ ố ượ ư lân c n. Các loài xâm h i khác, trong đó có m t s loài cá và c, đ c đ a vào có

ủ ữ ề ế ủ ề ch ý vì nh ng ti m năng v kinh t c a chúng. [2]

ế ổ ậ ầ * Bi n đ i khí h u toàn c u

ệ ướ ệ ủ ế ạ ả ớ ộ ổ Vi t Nam là n ặ c đ c bi t nh y c m v i các tác đ ng c a bi n đ i khí

ầ ướ ưở ầ ọ ậ h u toàn c u và là 1 trong 10 n ị ả c ch u nh h ủ ng nghiêm tr ng và đ u tiên c a

ổ ế ở ế ệ ề ắ ậ ổ ở ị bi n đ i khí h u. Các h sinh thái b chia c t (đi u đã tr nên ph bi n Vi ệ t

ỏ ơ ả ứ ẽ ắ ắ ướ ữ ự ổ Nam) ch c ch n s ph n ng kém c i h n tr c nh ng s thay đ i này và có

33 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ậ ớ ố ộ ấ ỏ ự ấ ể ẽ th s không tránh kh i s m t mát các loài sinh v t v i t c đ r t cao. Các vùng

ộ ượ ắ ằ ổ ộ ữ ự ồ đ ng b ng châu th Nam B và B c B đ ẽ ị ả c d báo là nh ng vùng s b nh

ấ ủ ự ế ậ ọ ổ ướ ể ẽ ưở h ng nghiêm tr ng nh t c a bi n đ i khi h u. M c n c bi n tăng s có

ố ớ ữ ạ ậ ấ ậ ả ớ ọ ướ nh ng h u qu to l n đ i v i đa d ng sinh h c vùng đ t ng p n ể c ven bi n.

ớ ủ ự ộ ệ ự ướ ằ Các khu v c r ng l n c a Vi ạ t Nam n m trong ph m vi 1 m trên m c n ể c bi n

ự ướ ể ẽ ậ ấ ướ trung bình. M c n ậ c bi n tăng s làm ng p các vùng đ t ng p n c và vùng

ầ ằ ọ ờ ể ồ đ ng b ng, làm xói mòn b bi n, làm tr m tr ng thêm lũ l ụ ở t ể vùng ven bi n,

ượ ố ở ử ướ ặ ả ầ tăng l ng mu i các c a sông và trong n ấ c ng m và m t khác làm gi m ch t

ướ ề ở ủ ủ ạ ổ ổ ượ l ng n c, thay đ i ph m vi c a th y tri u ị các con sông, v nh và thay đ i các

ể ắ ơ ọ ị đ a đi m n i các con sông có phù sa l ng đ ng.[4]

ệ ộ ẽ ấ ố Nhi ầ ổ t đ trung bình tăng s làm thay đ i vùng phân b và c u trúc qu n

ậ ủ ứ ệ ề ể ọ th sinh v t c a nhi u h sinh thái. Các nhà khoa h c đã ch ng minh đ ượ ự c s di

ộ ố ự ấ ủ ề ấ ư ủ c c a m t s loài do s m lên c a trái đ t, nhi u loài cây trên dãy Hoàng Liên

ể ồ ạ ể ả ơ ơ ệ ộ ị S n đang ph i chuy n d ch lên cao h n đ t n t i. Nhi t đ tăng còn làm gia

ừ ừ ừ ấ ấ ả tăng kh năng cháy r ng, nh t là các khu r ng trên đ t than bùn v a gây thi ệ ạ t h i

ừ ượ ả ậ tài nguyên sinh v t, v a gia tăng l ế ng phát th i khí nhà kính làm gia tăng bi n

ậ ổ đ i khí h u.[4]

ấ ợ ứ ộ ậ *Khai thác quá m c và buôn bán b t h p pháp đ ng v t hoang dã

ố ượ ứ ế ủ Khai thác quá m c có nghĩa là khai thác đ n khi s l ấ ng c a loài th p

ứ ố ụ ồ ế ự ế ẫ ủ ể ể ệ ơ h n m c t ủ i thi u mà loài có th ph c h i. Vì th d n đ n s tuy t ch ng c a

ả ạ ọ loài, gây suy gi m đa d ng sinh h c.

ứ ị ườ ữ ị ế Các loài b khai thác quá m c th ng là nh ng loài có giá tr kinh t cao

ị ử ụ ặ ặ ệ ị ề ẩ ị ề ư ỹ ưỡ ho c có giá tr s d ng đ c bi t nh giá tr v th m m , giá tr v dinh d ng …

ứ ệ ồ ở ệ Vi c khai thác quá m c các ngu n tài nguyên thiên nhiên Vi t Nam liên quan

ạ ộ ề ỗ ắ ộ ắ ế đ n nhi u ho t đ ng trong đó có săn b t, đánh cá, khai thác g và săn b t đ ng

ề ữ ự ậ ứ ở ộ ố ậ v t và thu hái th c v t không b n v ng. Khai thác quá m c đã tr thành m t m i

34 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ọ ủ ố ớ ạ ọ ọ ệ đe d a nghiêm tr ng đ i v i đa d ng sinh h c c a Vi t Nam và ngày càng m ở

ự ậ ề ộ ị ả ộ r ng ra nhi u loài đ ng th c v t khác trong khi đã có hàng trăm loài b nh

ưở h ng.

ự ậ Khai thác và buôn bán th c v t

ệ ự ậ ị ở ễ ả ắ ỏ ơ Khu h th c v t b khai thác ự kh p n i. Qu cây, hoa, v cây, r , nh a,

ộ ượ ụ ề ậ ừ ứ ố ỗ g và toàn b cây đ c thu th p vì nhi u m c đích, t làm th c ăn và thu c cho

ấ ồ ạ ụ ệ ệ ệ ủ ụ ả ỹ ế đ n làm th công m ngh , d t và s n xu t đ đ c và ph c v vi c buôn bán

ấ ở ữ ề ả ệ ườ ự ậ ị cây c nh. Nh ng loài th c v t b khai thác nhi u nh t Vi t Nam th ng là các

ị ế ư ầ ươ ạ ỗ loài có giá tr kinh t cao nh : song mây, sâm, tr m h ng, các lo i g quý.

ượ ượ ư Đ c đánh giá cao và đ ẻ ự ế ợ ủ ộ ề c a thích do s k t h p c a đ b n và tính d o

ế ụ ượ ắ dai, song mây ti p t c đ c khai thác t ừ ự t ố ủ nhiên trên kh p vùng phân b c a

ệ ố ủ ơ ố chúng. Vi ấ t Nam là n i phân b c a (ít nh t) 21 loài và trong s đó 5 loài đ ượ c

ụ ể ề ặ ầ ấ ọ ị ế x p vào nhóm b đe d a toàn c u. R t ít ho c không có thông tin gì c th v tình

ủ ể ạ ầ ự ệ ầ ị ệ tr ng c a các qu n th trong t nhiên ngoài vi c chúng g n b khai thác ki ệ t qu .

ư ệ ộ Cũng nh song mây, Sâm Vi t Nam ( ế Panax vietnamensis) là m t loài hi m

ả ồ ủ c a chi bao g m c Sâm M ( ỹ P. quinquefolius) và Sâm châu Á (P. ginseng). Các

ượ ử ụ ể ữ ệ ố ổ ở ả ươ loài sâm này đ c s d ng đ ch a b nh và làm thu c b c ph ng Đông và

ươ ề ệ ệ ấ ầ ớ ố ph ng Tây. Do nhu c u mang tính truy n th ng cùng v i vi c xu t hi n ngày

ạ ộ ề ố ướ ệ càng nhi u các ho t đ ng buôn bán cây thu c trong n ồ ế c và vi c thi u các ngu n

ế ớ ồ ệ ệ ọ ọ ị cây tr ng m i thay th , Sâm Vi t Nam b đe d a nghiêm tr ng do vi c khái thác

ứ ệ ệ ế ộ ị trái phép quá m c. Sâm Vi ọ ố t Nam hi n là m t trong s 250 loài hi m, b đe d a

ấ ượ ư ỏ ệ và nguy c p đã đ c đ a vào Sách đ Vi t Nam.[3]

ấ ấ ừ ừ ữ ẩ ả ộ ỗ ị M t trong nh ng s n ph m phi g có giá tr cao nh t l y t r ng đ ượ c

ở ầ ươ ươ ề ỗ khai thác Đông Nam Á là tr m h ầ ng. Tr m h ự ng là lõi g có nhi u nh a

ộ ố ể ả ộ phát tri n bên trong m t s loài cây thu c chi Aquilaria. Tuy nhiên, không ph i

35 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ứ ề ầ ộ ươ ạ ấ ả t t c các loài thu c chi Aqualaria đ u ch a tr m h ng. Đây là lý do t ấ i sao r t

ỗ ị ề ạ nhi u g b khai thác mà không mang l ạ ợ i l i ích gì. Ở ệ Vi t Nam, loài cây t o ra

ươ ố ở ồ ử ằ ầ tr m h ng là A. crassna, đây là loài có phân b đ ng b ng sông C u Long và

ở ự ể ế ề ớ ộ ể ắ ọ đai đ cao du i 800 m và v phía B c d c theo các khu v c ven bi n đ n đi m

ắ ủ ề ệ ầ ươ ượ ở ậ t n cùng v phía Đông B c c a Vi t Nam. Tr m h ạ ng lo i 1 đ c bán Vi ệ t

ầ ớ ươ ồ ố ỳ Nam v i giá 3.500 đô la/kg và tr m h ng làm thu c (k nam) có ngu n g c t ố ừ

ể ượ ự ễ ớ các r cây có nh a có th đ c bán v i giá 15.000 đô la/kg. Khó có th bi ể ế ượ c t đ

ượ ươ ượ ẩ ấ ừ ệ chính xác l ầ ng tr m h ng đ c xu t kh u t Vi t Nam hàng năm;

ấ ẩ ượ ế ấ ừ ả ấ ượ l ng xu t kh u hàng năm đ c bi ố t đã gi m xu ng 10 t n t ữ 50 t n vào gi a

ố ự ế ữ ẽ ề ặ nh ng năm 1980, m c dù con s th c t có l ơ còn cao h n nhi u.[3]

ạ ỗ ệ ộ Ngoài ra thì vi c khai thác và buôn bán các lo i g trái phép cũng là m t

ở ệ ở ề ắ ệ ề ấ v n đ nóng Vi t Nam. Hai loài cây lá kim mi n B c Vi ả t Nam đang ph i

ị ở ứ ị ươ Taiwania ứ ch u s c ép ộ m c đ đ a ph ng: Bách tán Đài Loan (

ệ ữ Xanthocyparis cryptomerioides) và loài Bách tán vàng Vi ặ t Nam đ c h u (

ượ ả ể ấ ả ầ ỏ vietnamensis) đ c mô t vào năm 2002. C hai cùng có các qu n th r t nh và

ự ủ ự ế ệ ấ ọ ố ả ị b đe d a do s xu ng c p c a sinh c nh và vi c khai thác tr c ti p lo i g ạ ỗ

ồ ủ ự ự ụ ể ề ơ ụ nhi u nh a và có mùi th m đ ph c v xây d ng, làm áo quan và đ th công

ự ỳ ệ ế ấ ỹ m ngh . IUCN x p các loài cây này vào nhóm c c k nguy c p.[3]

ỗ ở ồ Tây Nguyên (Ngu n:http://dangcongsan.vn) Hình 11: Khai thác g trái phép

36 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ủ ả ắ ứ . Đánh b t th y s n quá m c

ủ ả ứ ủ ắ ệ ư Các hình th c đánh b t th y s n mang tính h y di ấ ổ t nh dùng ch t n ,

ấ ộ ệ ố ướ ỏ ướ ắ ứ ả ạ ch t đ c, s c đi n, l i m t nh d i m c cho phép làm suy gi m đa d ng sinh

ậ ướ ệ ấ ọ ể ọ h c nghiêm tr ng các h sinh thái đ t ng p n c ven bi n, đe d a s t n t ọ ự ồ ạ ủ i c a

ạ ở ệ ủ ệ ồ ố ơ h n 80% các r n san hô Vi t Nam, và h y di ố t các ngu n cá gi ng, tôm gi ng

ấ ậ ướ ờ ộ ị ậ ở ả ồ trong các vùng đ t ng p n c ven b n i đ a. Th m chí ể các khu b o t n bi n

ả ồ ư ự ể ệ ị nh Khu b o t n bi n v nh Nha Trang (Khánh Hòa) là khu v c có h sinh thái đa

ượ ả ắ ả ả ướ ệ ấ ứ ọ ạ d ng phong phú, đ c b o v và c m đánh b t h i s n d i m i hình th c. Tuy

ợ ả ả ở ư ề nhiên, vì l i ích cá nhân, nhi u ng dân đã khai thác trái phép h i s n đây, h ọ

ủ ể ặ ả ử ụ s d ng c mìn đ khai thác, theo ông Eniko d’ La Mancha, ch trung tâm l n và

ị ạ ữ ạ ọ văn phòng du l ch Amigos t i Nha Trang, thì h dùng nh ng lo i mìn mà các

ề ườ ạ ổ thuy n đánh cá phi pháp th ng dùng, lo i mìn n chìm d ướ ướ i n c. Hay ở ườ V n

ế ả ấ ố ả ồ ầ Qu c gia Đ t mũi Cà Mau, theo ông Tr n Văn M n, Phó Ban Qu n lý và b o t n

ồ ợ ủ ả ể ế ướ ữ ườ ngu n l i th y s n bi n: n u tr c đây nh ng ng i khai thác nghêu, dùng tay

ờ ọ ổ ướ ẩ cào hay te đ y thì bây gi h dùng máy hút th i nghêu vào l i.[3]

2r n san

ả ệ ả ạ ủ Theo kh o sát c a các nhà khoa h c tọ rên di n tích kho ng 1.100km

ế ạ ổ ố hô ở ướ n c ta có 350 loài san hô và 800 lo i cá sinh s ng, chi m 1860% t ng s ố

ở ướ ề ề ộ ệ loài cá ể vùng bi n các n c láng gi ng. M t báo cáo đi u tra san hô Vi t Nam

ế ọ ọ ọ ị ị cho bi ấ t, 96% san hô b đe d a trong đó 75% b đe d a nghiêm tr ng và r t

nghiêm tr ng.ọ [3]

ậ ắ ộ Săn b n và buôn bán trái phép đ ng v t hoang dã

ể ầ ơ ạ ị ớ ố ộ ả “Không n i nào mà qu n th hoang dã l i b suy gi m v i t c đ đáng báo

ư ở ệ ấ ả ề ụ ộ đ ng nh Vi t Nam , t t c đ u do buôn bán và tiêu th trái phép” Ông Eric

ưở ủ ể ệ ể ạ ệ Coull, Tr ng đ i di n c a WWF Greater Mekong phát bi u. Và đ Vi t Nam

ự ế ề ậ ầ ả ắ ở ủ ừ đ ng tr thành “kho ng tr ng” v các sinh v t quý hi m, c n có s góp tay c a

ườ ướ ừ ế ậ ị ỗ m i ng i, mà tr ạ ộ c h t là ng ng ăn th t các lo i đ ng v t hoang dã trái phép.

37 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ạ ộ ọ ớ ụ ể ấ ắ ả Ho t đ ng săn b t và tiêu th trái phép đang là hi m h a l n nh t làm suy gi m

ể ộ ậ ầ ự ặ ệ nhanh chóng các qu n th đ ng v t ngoài t nhiên, đ c bi ớ t là các loài thú l n

ổ ấ ư nh voi, h , g u.

ủ ứ ố ơ ừ Theo th ng kê c a các c quan ch c năng, t ế năm 1996 đ n 2007, c n ả ướ c

ụ ệ ể ớ ử ệ ị ố đã phát hi n, x lý 14.757 v vi c liên quan, t ch thu 181.670 cá th v i kh i

ự ượ ầ ấ ể ượ l ng 635 t n. Năm 2008 và 6 tháng đ u năm 2009, l c l ng ki m lâm đã phát

ệ ộ ụ ử ệ ề ả ả ậ ạ ị hi n, x lý 1.946 v vi ph m các quy đ nh v qu n lý và b o v đ ng v t hoang

ữ ị ươ ự ấ ồ ồ dã. Nh ng đ a ph ng, khu v c “nóng” nh t là TP H Chí Minh, Đ ng Nai, Tây

ệ ệ ồ ướ ộ Ninh, Lâm Đ ng, Thanh Hóa, Ngh An, Đi n Biên, Bình Ph ữ c, Hà N i... Nh ng

ự ậ ạ ộ ế ậ ắ ộ ẻ k chuyên ho t đ ng săn b t, buôn bán đ ng v t, th c v t hoang dã quý hi m t ổ

ạ ộ ớ ườ ứ ẽ ấ ặ ộ ớ ch c ho t đ ng r t ch t ch , tinh vi v i đ ầ ng dây quy mô ngày m t l n. G n

ụ ắ ấ ữ ấ ạ đây nh t, qua v b t gi ẩ 25 t n tê tê đông l nh và v y tê tê vào tháng 102008 và

ạ ả ả ấ ệ ở ấ ụ ắ v b t 6,2 t n ngà voi t i C ng H i Phòng cho th y Vi ơ t Nam đang tr thành n i

ạ ộ ụ ữ ự ể ậ ậ ộ ơ ậ trung chuy n đ ng v t hoang dã. N i tiêu th nh ng lo i đ ng v t, th c v t

ế ở ư ồ hoang dã quý hi m không ộ đâu xa mà chính trong c ng đ ng dân c chúng ta,

ủ ế ở ử ả ố ớ ị ậ t p trung ch y u các thành ph , th xã v i nhan nh n các c a hàng ăn “chim

ừ ử ề ờ ượ ừ tr i, thú r ng”, nhi u c a hàng bày bán hàng trăm bình r u ngâm thú r ng các

ệ ể ệ ặ ạ ầ ệ lo i... Có “c u” làm vi c “cung” ngày càng phát tri n; làm vi c ngăn ch n vi c

ố ỏ ể ự ậ ư ể ế ắ ậ ộ ừ săn b t, v n chuy n đ ng th c v t hoang dã quý hi m nh “mu i b bi n”, r ng

ị ườ ự ấ ừ ngày càng b tàn phá, môi tr ng t nhiên ngày càng x u đi t chính bàn tay và

ạ ườ “d dày” con ng i.[11]

ị ấ ớ ở ầ ớ ố ệ ợ Ph n l n các thành ph và th tr n l n Vi ộ t Nam có ch buôn bán đ ng

ệ ủ ấ ả ậ ố ề ạ ấ ơ ộ ậ v t hoang dã n i có r t nhi u loài đ ng v t s ng là đ i di n c a t t c các nhóm

ươ ủ ế ố ừ ắ ế ươ ậ ộ đ ng v t có x ng s ng ch y u, t ế t c kè, rùa và ch đ n tê tê, h u và linh

ưở ặ ả ườ ụ ụ ị ộ ậ tr ng. Các quán ăn đ c s n th ng xuyên ph c v th t đ ng v t hoang dã, đôi

ữ ả ả ớ ượ ặ ạ ượ khi qu ng cáo các món ăn v i nh ng b ng giá đ c đ t c nh áp phích đ c in

ụ ụ ụ ụ ả ồ ữ ằ ườ ế nh m ph c v m c đích giáo d c b o t n. Nh ng ng i đ n ăn có th th ể ườ ng

38 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ậ ị ộ ố ồ ị ọ xuyên xem các loài đ ng v t b nh t trong chu ng (trong đó có các loài b đe d a

ư ầ ị ể ậ ắ ầ ớ ộ ụ toàn c u) nh c y và r n. Cùng v i các loài đ ng v t hoang dã và th t đ tiêu th ,

ữ ườ ế ề ạ ố ở nh ng ng ị ấ i bán hàng còn ti p th r t nhi u lo i chim s ng ợ ớ các ch l n nh t ấ ở

ố ồ ầ ộ ộ ứ ủ ề Hà N i và thành ph H Chí Minh. Đi u này m t ph n cũng là do ý th c c a

ườ ệ ủ ạ ạ ộ ng i dân Vi t Nam nh l ườ ư ờ Anh Hoàng M nh C ng, m t ch trang tr i nuôi i

ế ạ ố ộ ấ thú quý hi m t i thành ph Buôn Ma Thu t cho bi ế “Ng t: ườ ướ i n c ngoài r t có ý

ử ụ ứ ư ự ề ậ ẩ ộ th c cái đi u là có s d ng đ ng v t hoang dã làm th c ph m. Nh ng thói quen

ệ ự ẩ ủ c a Vi ọ t Nam mình thì càng hoang dã thì h càng thích dùng làm th c ph m.” [5]

ộ ậ ở ợ (Ngu n:ồ Hình 12: Buôn bán đ ng v t hoang dã công khai các ch

Tinmoitruong.net)

ủ ộ ữ ệ ấ ẩ ậ ả ậ ộ ề Nh ng b ph n và s n ph m c a đ ng v t hoang dã cũng xu t hi n nhi u

ủ ế ượ ụ ể ợ ượ ẩ ổ ạ t i các ch . Đ c tiêu th ch y u đ làm d ặ ố c ph m và thu c b , các m t

ụ ồ ươ ổ ả ổ hàng ph này bao g m: x ng h và cao làm t ừ ươ x ậ ấ ng h ; m t g u và c túi

ạ ạ ươ ề ậ ệ ư ạ ưở ượ ọ m t; nhi u lo i g c h ặ u, đ c bi t là lo i ch a tr ng thành đ ớ c b c trong l p

ế ả ầ ươ ủ nhung; v y tê tê; các tuy n x t ạ ừ ươ h ị u và c y; th t khô và x ng c a linh tr ưở ng

ế ế ừ ầ ạ ố ượ ử ụ đ c s d ng làm cao thu c và các lo i thành ph n ch bi n khác; s ng tê giác;

ượ ượ ậ ằ ượ và r ố u thu c đ c làm b ng cách ngâm con v t vào trong bình r ạ u g o

ườ ộ ắ ắ ự ư ưở (th ng là r n đ c b t trong t nhiên nh ng đôi khi là linh tr ộ ng). Các loài đ ng

ư ế ơ ậ v t hi m h n nh Saola ( Pseudoryx nghetinhensis) và H (ổ Panthera tigris) g nầ

ư ệ ấ ố nh không bao gi ờ ượ đ ư c buôn bán lúc còn s ng nh ng thay vì đó xu t hi n trên

39 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ị ườ ướ ạ ươ ừ ặ ượ ế ế th tr ng d i d ng da, x ng và s ng ho c đã đ ộ c ch bi n thành cao. Đ ng

ượ ế ế ụ ụ ể ả ị ướ ậ v t hoang dã cũng đ c ch bi n đ ph c v khách du l ch, c trong n c và

ố ế ẩ ả ượ ạ ộ ồ ộ ượ qu c t . Các s n ph m đ c bán r ng rãi bao g m các lo i h p và đũa đ c làm

ỗ ứ ế ở ạ ệ ớ ự ọ ừ t các lo i cây g c ng hi m vùng nhi t đ i, cá ng a (h Syngnathidae) và sao

ể ả ẩ ọ ừ ủ ồ ồ Eretmochelys bi n (h Stelleroidae), các s n ph m làm t mai c a Đ i m i (

ạ ượ ư ộ ự ố ượ ắ ế ợ imbricata) nh qu t, l c và h p đ ng thu c lá, r u r n và các chi n l ẩ i ph m

ừ ộ t ậ đ ng v t săn đ ượ [3] c.

ố ọ ẵ ắ ầ Hình 13: Ho ng (gi ng Muntiacus), C y (h Viverridae) và các loài thú b t

ượ ồ ạ ườ ạ ừ ự t t nhiên khác đ c nh i và bán t ầ i các qu y bên đ ng t ắ i vùng B c

ộ ả ụ Trung B ( nh do Cal Snyder ch p)

ủ ậ ộ ệ ượ ấ Đ ng v t hoang dã c a Vi t Nam còn đ c cung c p cho các th ị

ườ ộ ớ ọ ổ ồ tr ố ng r ng l n bên ngoài lãnh th . Các đ i tác buôn bán quan tr ng g m có Thái

ố ướ ề ố Lan, Singapore, Hàn Qu c, Trung Qu c và các n ơ c khác n i nhi u ng ườ ẫ i v n

ự ậ ử ụ ề ố ộ ộ duy trì thói quen truy n th ng là s d ng các loài đ ng th c v t hoang dã. Cu c

ệ ậ ể ậ ậ ả ộ kh o sát vào năm 19931996 t p trung vào vi c v n chuy n đ ng v t hoang dã t ừ

ệ ế ỉ ậ ẫ ả ộ ố Vi ố ủ t Nam đ n t nh Qu ng Tây lân c n c a Trung Qu c v n là m t trong s ít

ữ ứ ệ ằ ệ ạ ộ ố ượ nh ng nghiên c u toàn di n nh m li ậ t kê lo i đ ng v t buôn bán, kh i l ng và

ụ ự ộ ươ ủ ệ ả các đ ng l c tiêu th . Vì các ph ng ti n giao thông c a Qu ng Tây t ố ơ t h n,

40 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ạ ộ ậ ớ ệ ộ 95% ho t đ ng buôn bán đ ng v t hoang dã qua biên gi i Vi ễ tTrung di n ra qua

ố ượ ẩ ớ ệ ỉ ử c a kh u này; kh i l ng buôn bán qua biên gi ữ i gi a Vi t Nam và t nh Vân

ủ ế ụ ạ ị ề ầ ấ ấ ơ ươ Nam th p h n nhi u và ch y u cung c p cho nhu c u tiêu th t i đ a ph ng.

ố ượ ẩ ậ ộ ừ ệ Kh i l ậ ng nh p kh u đ ng v t hoang dã hàng ngày t Vi ử t Nam qua 3 c a

ấ ề ủ ể ằ ẩ ằ ố ừ kh u c a Trung Qu c (2 n m trong đ t li n, 1 n m trên bi n) t ế 2,3 đ n 29,3

ằ ằ ế ắ ố ố ộ ộ ấ t n, trong s đó rùa (61%), r n (13%) và th n l n (11%) chi m đa s . M t cu c

ả ừ ề ế kh o sát sau đó (t tháng 1 đ n tháng 6 năm 2002) v tình hình buôn bán trái phép

ị ủ ạ ậ ướ ố ượ ộ đ ng v t hoang dã và các lo i th t c a chúng đã c tính kh i l ng buôn bán

ỉ ộ ử ố ượ ấ ấ ượ hàng năm là 3.050 t n, x p x m t n a kh i l ng này đ ụ c tiêu th trong n ướ c.

[3]

ệ ậ ộ ớ ọ ố ộ Vi c buôn bán đ ng v t hoang dã là m i đe d a chính v i các loài đ ng

ươ ở ệ ặ ệ ậ v t có x ố ng s ng Vi t Nam, đ c bi ộ ố t là các loài thú, m t s loài chim và rùa.

ố ớ ủ ế ọ ố ượ ủ ệ ố M i đe d a ch y u đ i v i các loài v n đen c a Vi t Nam (gi ng Hylobates

ắ ố ọ [Nomascus]) và vo c (gi ng Trachypithecus và Pygathrix) là săn b t ph c v ụ ụ

ạ ộ ươ ứ ạ ị ượ các ho t đ ng buôn bán th ng m i. Các nhà nghiên c u đã đ nh l ng đ ượ c

ữ ấ ố ả ướ ể ữ ắ nh ng m t mát t i thi u trong c n c gi a năm 1990 và 2000 do săn b t gây ra

ữ ở ặ ệ ầ ắ ọ T. poliocephalus cho 2 loài đ c h u Vi t Nam, Vo c đ u tr ng (

ắ ọ ố ượ ể ủ ả poliocephalus) và Vo c mông tr ng ( T. delacouri). S l ng cá th c a c hai

ỷ ớ ố ượ ộ ử ị ả ậ ố ộ ươ ứ loài b gi m xu ng m t n a trong vòng m t th p k , v i s l ng t ng ng t ố i

ể ị ấ ể ắ ấ ắ thi u là 100 và 316 cá th , b m t đi vì săn b t. Săn b t đã làm m t đi thêm 30 cá

ể ủ ữ ể ầ ầ ắ ọ th Vo c đ u tr ng gi a năm 2000 và 2002 và qu n th c a loài này vào năm

ể Ướ ế ằ ả ả 2004 n m trong kho ng 50 đ n 60 cá th . c tính có kho ng 270302 cá th ể

ọ ầ ồ ạ ắ ẫ Vo c đ u tr ng v n còn t n t i.[3]

ể ể

ệ

ặ

1.3. Các bi n pháp đ ki m soát và ngăn ch n vi c buôn bán trái phép

ộ

ậ

ạ

ệ

đ ng v t hoang dã t

i Vi

t Nam

41 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ở ệ ế ớ ả ệ Không riêng gì Vi t Nam mà ngay c trên th gi i vi c buôn bán trái

ự ể ấ ậ ộ ở ố ớ ệ ộ phép đ ng v t hoang dã đang tr thành m t m i nguy hi m l n nh t cho s tuy t

ủ ủ ề ở ế ừ ể ố ch ng c a các loài. Đi u đáng nói đây là m i nguy hi m này đ n t chính con

ườ ậ ỉ ườ ể ể ớ ượ ng i chúng ta và do v y ch có con ng i m i có th ki m soát đ c. Quan

ệ ặ ả ấ ạ ả ọ ủ ể tr ng là chúng ta ph i tìm ra các cách đ ngăn ch n hi u qu nh t. Ph m vi c a

ụ ạ ộ ế ậ ộ ồ các v ph m t ề i liên quan đ n buôn bán đ ng v t hoang dã thì bao g m nhi u

ứ ừ ờ ụ ố ử ự ế ẫ ậ ắ hình th c t buôn bán tr c ti p các m u v t, săn b n theo th i v , đ i x tàn ác

ủ ậ ườ ể ử ụ ắ ấ ố ộ ị ớ ộ v i đ ng v t, phá h y môi tr ng s ng, săn b t l y th t, săn tr m đ s d ng các

ư ủ ạ ậ ậ ọ ộ ộ b ph n cho tr ng bày, cho y h c…Ph m vi c a buôn bán đ ng v t hoang dã bao

ủ ộ ự ạ ề ạ ồ g m s đa d ng c a t i ph m và vì lý do này nhi u bài báo qu c t ố ế ườ th ng trích

ố ệ ư ậ ộ ộ ẫ d n s li u nh : “Buôn bán trái phép đ ng v t hoang dã là m t ngành công

ệ ỷ ứ ứ ữ ệ ố nghi p có doanh thu 20 t USD/năm, đ ng th 2 sau thu c phi n. Nh ng con s ố

ệ ẽ ằ ả ỷ ượ ẫ ề ti n t này s n m trong kho ng 620 t USD/năm và đ c trích d n t ừ

ậ ằ ố Interpol”. Tuy nhiên Iterpol cũng xác nh n r ng tuyên b này không đ n t ế ừ ọ h .

ề ườ ể ướ ư ặ ậ ộ Trong khi đi u này d ố ị ng nh là m t tuyên b b a đ t thì th t khó đ c tính

ố ượ ạ ộ ế ộ chính xác s l ụ ng các v ph m t ậ i liên quan đ n đ ng v t hoang dã vì không có

ộ ộ ố ế ạ ộ ộ ế ố ạ m t đ i ngũ giám sát qu c t dành riêng cho lo i t i ph m này. M t y u t liên

ụ ế ạ ộ ồ ợ ữ ộ ẽ quan đ n các v ph m t i này n a là m t ngu n l ả i tài chính cao s làm gi m

ị ắ ủ ọ ộ ả ế ạ ậ ạ kh năng b b t c a b n t ấ ị ắ i ph m, th m chí n u b b t thì hình ph t cũng r t

ẹ nh .[13]

ỹ ộ ế ớ ề ầ ậ ộ ộ ủ Theo m t cu c đi u tra g n đây c a Qu đ ng v t hoang dã th gi i thì

ỉ ạ ế ớ ch có 3200 con h ( ổ Panthera tigris) còn l i trong th gi i hoang dã. Đây là m t s ộ ự

ế ỷ ả ơ ươ ự ư ế gi m h n 90% trong th k qua. T ng t ố ủ nh th dân s c a loài tê giác đen

ữ ả (Diceros bicornis) cũng đã gi m 96% gi a các năm 1970 1992. Năm 1970 ng ườ i

ướ ằ ấ ỉ ở ư ớ ta c tính r ng có x p x 65000 con tê giác đen Châu Phi nh ng t i năm 1993

ố ỉ ự ụ ọ thì ch còn 2300 con s ng sót trong t nhiên. Các ví d trên đã minh h a cho tác

ủ ươ ể ầ ổ ộ đ ng c a th ng m i t ạ ớ ố ượ i s l ng qu n th tê giác đen và h .[13]

42 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ậ ệ ọ ượ ộ ơ ể Các v t li u sinh h c đ ả c đem bán thì không ph i toàn b c th mà là

ư ậ ộ ươ ụ ừ ề ạ ộ các b ph n nh : da, x ộ ng, s ng d ng b t. Các ví d khác v các loài đ ng

ủ ư ậ ậ ộ ị ậ ấ v t có vú mà các b ph n c a nó b buôn bán trái phép nh : ngà voi, m t g u,

ẩ ệ ưỡ ư ễ ả s n ph m t ừ ươ h u. Tuy nhiên vi c buôn bán bò sát và l ng c còn di n ra

ỏ ơ ữ ễ ề ậ ầ ở ộ ơ nhi u h n, m t ph n là b i vì nh ng loài này thì nh h n và do v y d dàng

ể ệ ấ ị che gi u đ tránh b phát hi n.[13]

ầ ữ ấ ậ ộ Đ u nh ợ ng năm 1990, buôn bán b t h p pháp đ ng v t hoang dã t ạ i

ệ ướ ệ ế ạ ỗ ị ướ Vi t nam c tính đ t giá tr 24 tri u USD m i năm. Đ n năm 2000, c tính

ạ ệ đ t 66,5 tri u USD.[12]

ướ ổ ượ ậ ộ Năm 2008, c tính t ng l ng buôn bán đ ng v t hoang dã trong và ngoài

ệ ấ ạ ệ Vi t Nam đ t 3.500 – 4.000 t n 1 năm (Nguyen Van Song, 2008). Vi t Nam

ở ừ ậ ộ ộ đang tr thành m t trung tâm buôn bán trái phép đ ng v t hoang dã. T năm

ấ ắ ấ ả ả ạ ơ ị ộ 2005, lãnh đ o c ng H i phòng đã b t 13,5 t n ngà voi và h n 30 t n th t đ ng

ộ ả ệ ả ả ậ v t hoang dã. Năm 2010, cán b h i quan c ng H i phòng đã phát hi n ra 4

ườ ạ ậ ợ ệ ể ấ tr ng h p ngà voi t m nh p trái phép vào Vi t Nam đ tái xu t.[12]

ư ậ ệ ệ ậ ặ ộ Nh v y vi c ngăn ch n vi c buôn bán trái phép đ ng v t hoang dã chính

ế ứ ầ ệ ế ể ặ ự ủ ủ ệ ả là vi c làm h t s c c n thi t đ ngăn ch n s tuy t ch ng và suy gi m c a các

ệ ế ậ ộ loài đ ng v t quí hi m hi n nay.

ữ

ự

ệ

1.3.1.Nh ng bi n pháp đã th c hi n

ướ ố ế ề ả ệ ọ ạ * Tham gia các công c qu c t v b o v đa d ng sinh h c và buôn bán

ộ ậ trái phép đ ng v t hoang dã

ủ ẩ ướ ố ế Vào năm 1994, Chính ph đã phê chu n 2 công c qu c t : Công ướ ề c v

ệ ử ụ ề ữ ọ ậ ạ ẽ ệ ướ Đa d ng sinh h c t p trung vào vi c s d ng b n v ng và có l là hi p c toàn

ề ệ ả ồ ệ ạ ấ ọ ọ ầ c u quan tr ng nh t hi n nay v vi c b o t n đa d ng sinh h c và Công ướ c

ố ế ề ệ ướ ậ ộ Qu c t ự ậ v Buôn bán Đ ng v t và Th c v t hoang dã (CITES), là hi p c quy

43 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ệ ấ ị ệ ằ ố ị đ nh vi c buôn bán các loài b nguy c p. Vi t Nam n m trong s ít các n ướ ở c

ẩ ấ ả ướ ố ế ề ả ồ ọ Đông Nam Á đã phê chu n t t c 4 công c qu c t quan tr ng v b o t n đa

ọ ướ ố ế ề ự ậ ậ ộ ạ d ng sinh h c. Công c Qu c t v Buôn bán Đ ng v t và Th c v t hoang

ữ ể ể ắ ạ ộ dã (CITES) là nh ng chính sách trên nguyên t c đ ki m soát ho t đ ng

ố ế ự ề ậ ậ ộ ươ buôn bán qu c t v đ ng v t và th c v t. Do Ch ng trình Phát

ủ ệ ể ả ố ượ ư tri n c a Liên hi p qu c qu n lý, CITES đ ệ c đ a ra vào năm 1975 và hi n

ữ ộ ướ ề ả ồ ượ ế ế đang là m t trong nh ng công c v b o t n đ c bi ấ ề t đ n nhi u nh t,

ớ ướ ế ộ v i 167 n ậ c thành viên vào năm 2005. Cho đ n năm 2004, 63 loài đ ng v t

ưở ự (trong đó có 6 loài linh tr ậ ng, 17 loài chim và 6 loài rùa) và 15 loài th c v t

ấ ả ề ủ ộ ệ ượ (t t c đ u thu c chi Lan hài, Paphiopedilum) c a Vi t Nam đã đ ư c đ a

ụ ụ vào trong ph l c này.

ườ ệ ố ắ ộ ộ ể ậ *Tăng c ự ng h th ng pháp lu t và tích c c các cu c ki m tra, vây b t t i

ề ộ ặ ạ ệ ớ ậ ph m v đ ng v t hoang dã, đ c bi t là buôn bán qua biên gi i

ộ ơ ở ụ ệ ấ ạ ớ V i m c đích t o ra m t c s pháp lý cho vi c nghiêm c m buôn bán trái

ử ạ ậ ộ ộ ủ ệ phép đ ng v t hoang dã và x lý các hành vi ph m t i thì Chính ph Vi t Nam đã

ớ ậ ả ệ ộ ệ ể ậ ố ạ ạ gi i thi u lu t b o v đ ng v t hoang dã đ ch ng l i n n buôn bán trái phép

ệ ậ ắ (Lu t: 29/2004/QH11,20/2008/QH12; S c l nh 32/2006/NDCP, 82/2006/ND

CP).

ủ ứ ố ơ ừ Theo th ng kê c a các c quan ch c năng, t ế năm 1996 đ n 2007, c n ả ướ c

ụ ệ ể ớ ử ệ ị ố đã phát hi n, x lý 14.757 v vi c liên quan, t ch thu 181.670 cá th v i kh i

ự ượ ầ ấ ể ượ l ng 635 t n. Năm 2008 và 6 tháng đ u năm 2009, l c l ng ki m lâm đã phát

ệ ộ ụ ử ệ ề ả ả ậ ạ ị hi n, x lý 1.946 v vi ph m các quy đ nh v qu n lý và b o v đ ng v t hoang

ụ ắ ầ ữ ấ ạ ẩ ấ dã. G n đây nh t, qua v b t gi 25 t n tê tê đông l nh và v y tê tê vào tháng 10

ụ ắ ấ ạ ả ả ấ ệ 2008 và v b t 6,2 t n ngà voi t i C ng H i Phòng cho th y Vi t Nam đang tr ở

ụ ể ậ ả ả ơ ộ ổ ả thành n i trung chuy n đ ng v t hoang dã. Theo T ng c c H i quan C ng H i

ừ ụ ế ệ ậ ẩ ơ Phòng, t năm 2005 đ n nay c quan này đã phát hi n 14 v nh p kh u trái phép

44 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ậ ạ ả ả ữ ấ ấ ơ ị ộ đ ng v t hoang dã t i c ng H i Phòng, thu gi 13,5 t n ngà voi, h n 30 t n th t,

ấ ớ ệ ả v y, mai rùa... M i đây nh t vào tháng 4/2011, Công an Móng Cái đã phát hi n

ế ườ ạ ơ trong kho có 122 chi c ngà, nghi là ngà voi. Công an môi tr ng L ng S n năm

ậ ề ố ợ ụ ế ậ ạ ắ ể 2007 đ n nay, đã ph i h p b t 33 v vi ph m pháp lu t v buôn bán v n chuy n

ậ ữ ể ể ỉ ộ đ ng v t hoang giã, thu gi ắ 130 cá th kh đuôi dài, 296 chim i ng, 122,5kg r n

ế ừ ạ ươ ộ các lo i, 180 chi c s ng h u, 49 b da trăn...[11]

ộ ả ồ ố ượ ệ ậ ộ Theo Hi p h i b o t n đ ng v t hoang dã, các đ i t ng buôn bán trái

ệ ế ạ ạ ấ phép loài hoang dã đang có d u hi u liên k t thành m ng l ướ ộ i t i ph m xuyên

ự ậ ả ố ộ ở qu c gia. Có kho ng 13 42% các loài đ ng, th c v t hoang dã Đông Nam Á

ơ ế ế ỷ ủ ấ ệ có nguy c bi n m t hoàn toàn trong th k này. Chính ph Vi t Nam đã có ch ỉ

ộ ị ươ ố ợ ự ẽ ể ả ặ ạ đ o các b , ngành và đ a ph ng ph i có s ph i h p ki m tra ch t ch , ngăn

ể ặ ậ ế ổ ộ ặ ậ ệ ch n hành vi v n chuy n, buôn bán, gi t m đ ng v t hoang dã, đ c bi ấ t là xu t

ậ ẩ ớ nh p kh u trái phép qua biên gi i.[11]

ả ồ ộ ậ ậ *Thành l p các khu b o t n đ ng v t hoang dã

ề ổ ứ ạ ệ Nhi u t ch c t i Vi ả ồ t Nam đang tìm cách b o t n các loài và nhóm loài b ị

ứ ậ ơ ị ủ ề ệ ằ khai thác nhi u và có nguy c b tuy t ch ng cao b ng cách nghiên c u t p tính

ọ ủ ự ươ ể ả ồ ế ợ sinh h c c a chúng và xây d ng các ch ng trình k t h p đ b o t n chúng. Hai

ươ ầ ở ứ ộ ữ ệ ch ả ồ ng trình b o t n ban đ u m c đ loài là nuôi gi ẻ ặ cho đ , đ c bi t là các

ậ ộ ữ ượ ừ ạ ộ ậ ộ loài đ ng v t thu gi c t đ các ho t đ ng buôn bán đ ng v t hoang dã và th ả

ự ơ ố ượ ể ấ ủ ệ ầ ị ạ l i chúng vào các khu v c n i s l ặ ng qu n th th p ho c đã b tuy t ch ng.[3]

ứ ưở ệ ằ Trung tâm Nghiên c u Linh tr ự ng n m trên khu v c có di n tích 5 ha t ạ i

ườ ố ươ ượ ậ ể ứ ụ ộ ồ V n Qu c gia Cúc Ph ng đ ả c l p ra đ c u h , ph c h i, cho sinh s n,

ứ ưở ữ ả ồ nghiên c u và b o t n các loài linh tr ị ng b thu gi ắ ộ ể . Các cán b ki m lâm đã b t

ữ ữ ậ ộ ừ ợ ừ ậ ợ ộ gi nh ng đ ng v t này t th săn và t các ch buôn bán đ ng v t hoang dã

ặ ừ ữ ườ ộ ỗ ự ớ ậ ả ộ ho c t nh ng ng ủ i nuôi đ ng v t làm c nh trái phép. M t n l c l n khác c a

ụ ườ ề ầ ủ ưở trung tâm là giáo d c ng ọ i dân v t m quan tr ng c a các loài linh tr ng b ị

45 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ề ấ ậ ườ ố ự ư nguy c p, v sinh thái, t p tính và môi tr ng s ng trong t nhiên cũng nh tính

ả ồ ố ợ ủ ủ ệ ặ ẽ ớ ấ c p bách c a vi c b o t n. Các nhân viên c a Trung tâm ph i h p ch t ch v i

ậ ả ệ ộ ể ể ậ ự ượ l c l ng ki m lâm đ thi hành lu t b o v đ ng v t hoang dã. Vào năm 2004,

ứ ể ộ ọ ượ ộ ơ Trung tâm c u h có h n 110 cá th vo c, v n và cu li thu c 14 loài và phân

ố ượ ở ấ ỳ ơ ế ớ loài. Sáu loài trong s này không đ c nuôi b t k n i nào trên th gi ầ i và g n

ắ ặ ư ả ự ấ nh c 6 loài này r t khó b t g p trong t nhiên.[3]

ự ỗ ợ ủ ụ ộ ề ườ *Tuyên truy n giáo d c và huy đ ng s h tr c a ng i dân

ạ ộ ơ ở ủ ệ ạ ướ Ho t đ ng trên c s tình nguy n, các thành viên c a M ng l ả i B o v ệ

ự ậ ấ ả ấ ỗ ự ộ đ ng v t hoang dã đã n l c và tích c c tham gia t ế ề t c các v n đ liên quan đ n

ệ ộ ủ ữ ự ự ệ ệ ả ộ ọ ậ lĩnh v c này. M t trong nh ng tr ng tâm c a vi c th c hi n b o v đ ng v t

ơ ở ề ể ằ ả ả hoang dã là đi u tra, ki m tra, giám sát các c s kinh doanh, nh m đ m b o làm

ậ ề ả ệ ộ ủ ậ ọ ị ồ cho h tuân th đúng các quy đ nh pháp lu t v b o v đ ng v t hoang dã. Đ ng

ờ ế ệ ẽ ạ ọ th i n u phát hi n các vi ph m nghiêm tr ng, các thành viên s thông báo ngay

ứ ơ ị ươ ặ ườ cho các c quan ch c năng đ a ph ng ho c đ ễ ng dây nóng mi n phí 18001522

ừ ử ế ệ ậ ạ ướ ả ể đ có bi n pháp x lý. T khi thành l p đ n nay, M ng l ậ ệ ộ i B o v đ ng v t

ố ế ợ ệ ộ ủ ậ ớ ả hoang dã đã ph i k t h p v i Phòng b o v đ ng v t hoang dã c a Trung tâm

ụ ử ệ ớ ơ Giáo d c Thiên nhiên phát hi n, x lý và thông báo t ứ i c quan ch c năng trên

ụ ệ ệ ộ ề ả ậ ạ ợ ớ ơ 3.000 v vi c vi ph m v b o v đ ng v t hoang dã, h p tác v i các c quan

ứ ả ứ ượ ể ộ ề ch c năng gi i c u đ ậ c hàng ngàn cá th đ ng v t, trong đó có nhi u loài đã

ỏ ệ ư ấ ượ ế ọ ọ ượ ư đ c đ a vào Sách đ Vi t Nam nh : g u, v ầ n hay vo c mũi h ch, v c qu n

ệ ạ ướ ạ ơ ố đùi....Hi n t ạ i, M ng l ệ i đã có h n 2.800 tình nguy n viên, đa s là các b n tr ẻ

ạ ộ ạ ộ ỉ ạ trên 32 t nh thành và 8 Câu l c b thành viên đang ho t đ ng t i các thành ph ố

ả ướ ể ề ậ ộ ớ l n, các đi m nóng v buôn bán đ ng v t hoang dã trên c n c.[10]

ọ ỏ ố ợ ủ ệ ổ ứ ả ệ ộ ậ *Ph i h p và h c h i kinh nghi m c a các t ch c b o v đ ng v t hoang

dã trên th gi ế ớ i

46 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ự ậ ữ ệ ệ ậ ấ ấ ộ B t ch p nh ng bi n pháp này, vi c buôn bán đ ng v t và th c v t hoang

ế ụ ậ ượ ữ ề ế ẫ ộ dã v n đang ti p t c. Đi u này là do thi u nh ng cán b thi hành lu t đ c đào

ỗ ự ề ồ ự ữ ư ế ế ộ ị ạ t o, thi u nh ng n l c v chính tr cũng nh xã h i và thi u ngu n l c, không

ủ ậ ở ấ ướ ợ ế ạ có đ lu t pháp c p nhà n c, và còn do l ề i ích v kinh t do nó đem l i quá

ể ố ự ế ớ ộ ươ ớ l n. Đ đ i phó v i th c t này, TRAFFIC m t ch ng trình giám sát buôn

ỹ ộ ự ậ ậ ậ ộ ộ bán đ ng v t và th c v t hoang dã thu c Qu Đ ng v t hoang dã Th ế

ớ ủ ể ệ ệ ộ gi ụ i và IUCN, và C c Ki m lâm c a Vi ộ t Nam thu c B Nông nghi p và

ự ể ầ ộ ộ Phát tri n Nông thôn đã xây d ng m t khung hành đ ng chung vào đ u năm 2001

ạ ộ ự ể ề ậ ậ ằ ộ ở nh m ki m soát ho t đ ng v buôn bán đ ng v t và th c v t hoang dã Vi ệ t

ơ ị ượ ư ượ ạ ạ ộ Nam. H n 16 ho t đ ng đã xác đ nh đ c đ a ra và đ c nhóm l ụ i vào 4 m c

ủ ự ủ ủ ệ ệ ả ố tiêu chính: (1) c ng c kh năng c a Chính ph trong vi c th c hi n và thi hành

ở ấ ướ ầ ử ụ ả ậ CITES và các lu t có liên quan c p nhà n ố c; (2) gi m nhu c u s d ng đ i

ủ ế ụ ấ ộ ọ ị ớ v i các loài thu c nhóm nguy c p và b đe d a, ch y u thông qua giáo d c và

ứ ủ ườ ứ ề ế ậ nâng cao nh n th c c a ng ạ ộ i dân; (3) nâng cao ki n th c v giám sát ho t đ ng

ở ộ ự ệ ế ậ ậ ộ buôn bán đ ng v t và th c v t hoang dã, và (4) m r ng vi c khuy n khích v ề

ế ữ ặ ả ế ố ớ ệ ộ ể phát tri n kinh t ho c nh ng gi ậ i pháp thay th đ i v i vi c buôn bán đ ng v t

ự ậ ố ợ ữ ữ ự ề ệ ữ và th c v t trái phép và không b n v ng. Nh ng bi n pháp có s ph i h p gi a

ướ ố ế ụ ệ ả ố trong n c và qu c t ầ là c n thi ế ể ạ ượ t đ đ t đ c m c tiêu cu i cùng: b o v đa

ọ ủ ệ ứ ộ ị ạ d ng sinh h c c a Vi t Nam không b khai thác quá m c do buôn bán đ ng và

ự ậ th c v t hoang dã gây ra. [3]

ệ ườ ỗ ự ự ự ệ ậ ờ Vi c tăng c ự ng n l c th c thi pháp lu t trong th i gian th c hi n d án

ạ ế ả ệ ậ ề ụ ạ đã đem l i k t qu đáng khích l : 88 v vi ph m pháp lu t v buôn bán, tiêu th ụ

ữ ậ ừ ể ộ ố ượ ả ứ ả ạ ề ừ ị ắ b b t gi , 731 cá th đ ng v t r ng còn s ng đ c gi i c u và th l i v r ng,

ỷ ử ị ộ ệ ạ ậ ị ị ồ ơ h n 900kg th t đ ng v t hoang dã b t ch thu và tiêu hu , x ph t 178 tri u đ ng

ề ậ ầ ấ ị (g n 9.000 USD), 1 gi y phép kinh doanh và nhi u tang v t khác b thu gi ữ [9] .

47 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ộ ố

ự

ệ

1.3.2.M t s khó khăn trong vi c th c hi n

ự ư ư ệ ề ệ ề ấ ặ M c dù đã th c hi n nhi u bi n pháp nh trên nh ng v n đ này

ữ ề ệ ạ ẫ ỏ ỏ ộ hi n v n đang là đ tài nóng b ng, đòi h i chúng ta có nh ng ho t đ ng

ự ệ ể ắ ạ ả ặ ơ ộ ậ tích c c h n đ ngăn ch n hi u qu tình tr ng săn b t, buôn bán đ ng v t,

ự ế ệ ả ậ ườ ữ ằ th c v t hoang dã quý hi m, b o v môi tr ỗ ự ng. Nh ng n l c nh m làm

ạ ộ ặ ả ở ủ ạ gi m ho t đ ng buôn bán này đang g p tr ồ ự ng i vì không có đ ngu n l c

ủ ứ ể ế ậ ế ạ ộ tài chính, không đ ki n th c đ nh n bi t các ho t đ ng trái phép và

ế ố ề ữ ứ ạ ấ ậ ộ ấ ả nh ng loài thu c nhóm nguy c p và c nh n th c h n ch đ i v tính ch t

ủ ủ ề ấ ọ ư ế nghiêm tr ng c a v n đ này nh th nào. Theo báo cáo c a WWF v s ề ố

ượ ể ổ ạ ự ố ộ l ng cá th tê giác, h và voi t i 23 qu c gia thu c khu v c châu Á và

ệ ướ ứ ầ ộ ạ châu Phi, Vi t Nam là n c đ ng đ u danh sách t ộ i ph m buôn bán đ ng

ả ậ ươ v t hoang dã. Bà Elisabeth McLellan, Qu n lý Ch ầ ng trình Loài Toàn c u

ể ể ờ ệ ả ậ ầ ủ c a WWF phát bi u: “Đây là th i đi m mà Vi t Nam c n ph i nh n ra

ụ ấ ừ ệ ạ ợ ắ ằ r ng chính vi c tiêu th b t h p pháp s ng tê giác đã gây ra n n săn b n

ạ ủ ầ ả ằ ỏ ườ ộ tr m t i châu Phi và r ng chính ph c n ph i phá b các đ ng dây buôn

ừ ấ ợ ệ ạ bán s ng tê giác b t h p pháp. Vi t Nam nên xem xét l ạ i khung hình ph t

ạ ộ ố ậ ứ ị ườ ặ ạ ớ đ i v i lo i t i ph m này và ngay l p t c ngăn ch n th tr ụ ng tiêu th ,

ỡ ỏ ừ ệ ả ả ồ ộ bao g m c vi c d b qu ng cáo bán s ng tê giác trên Internet.” Có m t

ư ế ệ ạ ặ ả ố s khó khăn chính khi n cho công tác ngăn ch n ch a đ t hi u qu cao là:

ườ ấ ứ *Ý th c ng i dân còn th p

ứ ủ ề ậ ườ ở ề ậ ế ả ầ Nói v nh n th c c a ng i dân đây chúng ta c n đ c p đ n c hai

ữ ọ ườ ụ ế ố ượ đ i t ng là b n buôn bán và nh ng ng ộ i tiêu th . Rõ ràng n u không có m t

ụ ổ ồ ồ ự ệ ộ ngu n tiêu th kh ng l ậ là các nhà hàng và th c khách thì vi c buôn bán đ ng v t

ệ ư ế ề ố ị ẽ hoang dã s không ác li ễ t nh th . Theo ch Nguy n Vân Anh (đi u ph i viên

ụ ậ ệ ế ộ đ ng v t hoang dã, Trung tâm Giáo d c Thiên nhiên Vi t Nam) thì có đ n 50%

48 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ộ ượ ướ ạ ủ ế ả ượ s n l ậ ng đ ng v t hoang dã đ ụ c tiêu th trong n c, còn l ấ i ch y u xu t

ố ướ ố ượ ụ ươ sang Trung Qu c và các n c Châu Âu khác. Đ i t ng tiêu th đ ng nhiên là

ữ ườ ấ ộ ấ ư ữ ể ể ọ nh ng ng ẳ i r t giàu và h có th là nh ng cán b c p cao nh ng có th kh ng

ứ ề ệ ệ ộ ứ ề ế ả ậ ộ ọ ậ ị đ nh m t đi u là h có nh n th c kém và thi u ý th c v vi c b o v đ ng v t

ẩ ả ừ ộ ậ ượ ụ ạ ấ hoang dã. Các s n ph m t đ ng v t hoang dã đ ừ c tiêu th m nh nh t là: s ng

ậ ấ ữ ế ề ổ ị ườ tê giác, m t g u, cao h , th t rùa, ba ba …Không nh ng th nhi u ng i còn s ử

ể ệ ủ ể ấ ẳ ồ ớ ấ ụ d ng đ làm đ trang trí, th hi n đ ng c p c a mình. Theo báo cáo m i nh t

ủ ề ố ố ủ c a WWF v 23 qu c gia c a châu Phi và châu Á vào nhóm các qu c gia đang

ặ ớ ả ố ấ ủ ứ ể ạ ậ ắ ộ ph i đ i m t v i m c báo đ ng cao nh t c a n n săn b n, v n chuy n và tiêu

ậ ủ ổ ụ ấ ợ ừ ộ ệ th b t h p pháp ngà voi, s ng tê giác và các b ph n c a h thì Vi t Nam đ ượ c

ị ườ ụ ừ ế ạ ấ đánh giá là th tr ng tiêu th s ng tê giác m nh nh t. Năm 2011, có đ n 448 cá

ị ế ạ ể ấ ừ ể ạ ệ th Tê giác đã b gi t h i đ l y s ng t i Vi ấ t Nam, và đã m t thêm 262 cá th ể

ế ờ ể khác cho đ n th i đi m này năm nay.[6]

ề ẽ ườ ệ ằ ẩ Đi u này có l là do ng i dân Vi ả t Nam tin r ng các s n ph m này có tác

ườ ị ộ ố ệ ứ ữ ư ặ ỏ ụ d ng tăng c ng s c kh e và ch a tr m t s b nh nan y m c dù ch a có nghiên

ề ẳ ọ ị ứ c u khoa h c nào kh ng đ nh đi u này.

ế ề ả *Công tác qu n lý còn nhi u thi u sót

ư ự ể ệ ề ệ ặ ườ Có th nói là m c dù đã th c hi n nhi u bi n pháp nh ng d ư ấ ng nh v n

ư ượ ứ ơ ươ ứ ẫ ề đ này v n ch a đ c các c quan ch c năng quan tâm thích đáng t ớ ng ng v i

ế ủ ấ tính c p thi t c a nó.

ứ ấ ứ ệ ằ ườ ề Th nh t là vi c tuyên truy n nh m nâng cao ý th c ng i dân ch a đ ư ượ c

ự ệ ườ ở ậ ứ ườ ậ th c hi n th ng xuyên và đúng m c.B i v y ng ứ ư i dân cũng ch a nh n th c

ủ ệ ệ ả ọ ớ ọ ượ ầ đ c t m quan tr ng c a vi c b o v . Ngoài ra chúng ta cũng m i chú tr ng t ớ i

ư ọ ồ ớ ầ ồ ngu n cung mà ch a chú tr ng t i ngu n c u. Đó chính là các nhà hàng và các

ự ệ ả ẩ ừ th c khách. Trong khi vi c tiêu dùng các s n ph m t ạ thú hoang dã là vi ph m

ừ ẫ ậ ọ ị ở ắ ạ ơ pháp lu t, thì các nhà hàng bán th t thú r ng v n m c lên kh p n i. Lo i hình

49 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ạ ấ ở ị ế ụ ạ ộ ả ẫ du l ch trang tr i g u Qu ng ninh v n ti p t c ngang nhiên ho t đ ng trong

ế ờ ộ ị ườ ế m t th i gian dài, đón ti p hàng trăm khách du l ch ng ố i Hàn Qu c đ n xem

ậ ấ ọ ể ọ ệ ậ ấ ch c hút m t g u và bán m t g u cho h đ mang ra ngoài Vi ế t Nam. Cho đ n

ờ ị ị ấ ẫ ạ ị gi ử các trang tr i này v n không b đóng c a, các con g u không b t ch thu và các

ủ ạ ị ố ch trang tr i không b truy t .[5]

ố ượ ử ứ ệ ư ạ Th hai là vi c x lý các đ i t ng vi ph m ch a nghiêm minh và tri ệ t

ọ ộ ế ữ ạ ộ ồ ể đ , đôi khi đã vô tình ti p tay cho b n t i ph m. H i gi a năm 2008, B Nông

ể ệ ằ ộ ướ ẫ nghi p và Phát tri n Nông thôn ban hành m t công văn nh m h ng d n chính

ề ấ ỉ ạ ộ ụ ử ấ ậ ổ ế quy n c p t nh x lý các v liên quan đ n g u, h và các lo i đ ng v t hoang dã

ả ướ ấ ố ị nguy c p khác đang b nuôi nh t trái phép trên c n ộ ố c. Theo m t s chuyên gia,

ể ượ ứ ể ậ ơ thì công văn này có th đ ệ c hi u là c quan ch c năng đã b t đèn xanh cho vi c

ở ữ ậ ộ ố ạ ệ ợ h p pháp hóa hành vi s h u, nuôi nh t các loài đ ng v t hoang dã t i Vi t Nam,

ượ ả ự ỳ ứ ệ ấ ữ ể ả k c nh ng loài đ c b o v trong nhóm 1B, t c là c c k nguy c p, theo ngh ị

ủ ộ ườ ắ ổ ứ ị đ nh 32 c a B . Căn c vào công văn này, ng ể ể i săn b t h trái phép có th hi u

ữ ể ệ ế ậ ắ là n u anh ta thành công trong vi c săn b t và v t chuy n nh ng con thú đó v ề

ạ ề ạ ặ ứ ể ả ấ ị ệ nhà thì hình ph t n ng nh t anh ta có th ph i ch u là m c ph t ti n 30 tri u

ậ ị ạ ồ đ ng khung hình ph t hành chính cao nh t ấ do pháp lu t quy đ nh. Ngoài ra,

ủ ệ ộ ố ườ ệ ấ ợ chính ph Vi ự t Nam cũng cho th c hi n m t s tr ng h p bán đ u giá các

ấ ị ậ ộ ượ ế ệ loài đ ng v t hoang dã nguy c p t ch thu đ c. Vi c này đã vô tình ti p tay

ạ ộ ế cho ho t đ ng buôn bán trái phép các loài thú quý hi m.[5]

ể ấ ằ ư ậ ứ ủ ườ ự Nh v y có th th y r ng chính ý th c kém c a ng ế i dân và s thi u

ạ ớ ứ ủ ế ấ ơ ở quan tâm c a các c quan ch c năng là tr ng i l n nh t khi n cho công tác ngăn

ặ ậ ạ ệ ư ạ ệ ả ộ ch n buôn bán đ ng v t hoang dã t i Vi t Nam còn ch a đ t hi u qu cao. Các

ứ ậ ẫ ộ ướ ơ ị ế loài đ ng v t quí hi m v n đang đ ng tr ụ ấ ắ c nguy c b săn b t và tiêu th b t

ụ ể ạ ả ắ ướ ầ ứ c lúc nào. Đ kh c ph c tình tr ng này Đ ng và nhà n c ta c n quan tâm và

ữ ệ ả ậ ộ ớ ầ ư ơ đ u t ệ h n n a cho công tác b o v các loài đ ng v t hoang dã. Đi đôi v i vi c

ụ ứ ề ể ườ ướ tuyên truy n giáo d c đ nâng cao ý th c ng i dân thì nhà n ầ ầ c cũng c n đ u

50 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ứ ề ơ ươ ể ạ ậ ư t ệ nhi u h n cho vi c nghiên c u các ph ng pháp đ nh n d ng các loài b ị

ụ ể ử ư ể ẽ ơ ặ ồ ộ ấ c m buôn bán cũng nh ki m soát ch t ch h n các ngu n tiêu th đ x lý m t

ệ ể ớ ấ ể ề ộ cách tri t đ . Liên quan t ậ i v n đ này thì có m t khó khăn là làm sao đ nh n

ế ầ ậ bi ế ượ t đ ạ ạ c các loài khi nó đã không còn hình d ng ban đ u. N u không nh n d ng

ộ ượ ắ ắ ỏ ớ ộ ượ đ c thì ch c ch n chúng ta đã b sót m t l ng l n t ạ i ph m.

ề ươ

ổ

ọ

ử ử ụ

ậ

1.4.T ng quan v ph

ng pháp sinh h c phân t

s d ng trong nh n

ạ

d ng loài

ớ

ươ

ạ

1.4.1. Gi

ệ i thi u ph

ng pháp mã v ch ADN

ụ ỗ ợ ệ ụ ụ ạ ậ ạ ằ ộ Nh m t o ra m t công c h tr vi c nh n d ng các loài ph c v nghiên

ậ ặ ạ ọ ộ ứ c u đa d ng sinh h c và ngăn ch n buôn bán trái phép đ ng v t hoang dã các nhà

ứ ủ ự ự ố ố ế ạ ộ ọ khoa h c thu c nhóm nghiên c u c a d án Mã v ch s s ng qu c t (iBOL) đã

ế ậ ư ệ ộ ạ ự ậ ẩ ộ thi t l p m t th vi n các loài sinh v t có nhân chu n d a trên m t d ng phân

ờ ẽ ứ ẹ ớ ọ ạ ạ ộ ệ tích m i g i là mã v ch ADN. Công ngh mã v ch ADN ra đ i s h a h n m t

ớ ườ ể ậ ậ ươ t ơ ng lai m i, n i mà con ng i có th c p nh t nhanh chóng các thông tin nh ư

ủ ấ ứ ậ ấ ộ ọ ươ tên, thu c tính sinh h c… c a b t c loài sinh v t nào trên trái đ t. Ph ng pháp

ệ ả ồ ụ ẽ ạ ộ ọ phân tích mã v ch ADN cũng s là m t công c quan tr ng trong vi c b o t n và

ế ứ ỏ ủ ấ ộ ườ ư ợ theo dõi các loài có tác đ ng x u đ n s c kh e c a con ng i cũng nh l i ích

ệ ạ ứ ậ ượ kinh t ế ừ t chúng. Hi n t i, các nhà nghiên c u đã thu th p đ ủ c mã ADN c a

ự ế ư ệ ẽ ế ượ ơ h n 80.000 loài. D ki n đ n năm 2015, th vi n s có đ ụ c danh m c ADN

ẫ ự ố ệ ệ ấ ả ạ ủ c a kho ng năm tri u m u s s ng, đ i di n cho 500.000 loài trên trái đ t. Đây

ệ ể ộ ố ỉ ườ ế ế ổ ch là m t nhóm đáng k trong t ng s 1,7 tri u loài mà con ng i bi ệ t đ n hi n

ề ệ ẽ ệ ấ ọ ẩ nay. Hy v ng công ngh này s thúc đ y vi c khám phá ra r t nhi u loài còn

ư ượ ế ế ch a đ c bi t đ n trên trái đ t. ấ [15]

ươ ạ ử ộ ỹ ể ậ ặ ị Ph ng pháp mã v ch phân t ể là m t k thu t dùng đ xác đ nh đ c đi m

ậ ằ ử ụ ộ ự ắ ừ ộ ị ủ c a các loài sinh v t b ng cách s d ng m t trình t ADN ng n t m t v trí gen

ượ ủ ứ ể ố ộ ẩ tiêu chu n đã đ ạ ư c ki m ch ng. Cũng gi ng nh mô hình đ c đáo c a mã v ch

51 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ấ ậ ạ ả ẩ ộ ộ ủ ạ trong nh n d ng s n ph m, m t mã v ch ADN là m t mô hình duy nh t c a

ự ể ử ụ ể ố ự ệ ể ậ ạ ộ trình t ADN có th s d ng đ nh n di n m t th c th s ng. Mã v ch ADN

ể ượ ả ắ ả ừ ẫ ng n, kho ng 700 nucleotit, có th đ ấ c s n xu t nhanh t ậ hàng nghìn m u v t

ượ ề ầ và đ c phân tích rõ ràng trên các ph n m m máy tính. [15]

ữ ạ ườ ả ậ Mã v ch ADN cho phép nh ng ng ạ i không ph i chuyên gia nh n d ng

ậ ộ ừ ỏ ị ư ỏ ậ ệ ữ các loài m t cách khách quan, th m chí t nh ng v t li u nh , b h h ng và đã

ế ế ệ ượ đ c ch bi n công nghi p.

ủ

ụ

ứ

ươ

ạ

1.4.2. Các ng d ng c a ph

ng pháp mã v ch ADN

ạ ượ ạ ụ ề ể Mã v ch ADN có th giúp chúng ta đ t đ ể c nhi u m c tiêu phát tri n

ạ ớ ỷ ụ ủ ướ ạ ọ thiên niên k và đ t t i m c tiêu c a công c đa d ng sinh h c.

ệ ả ể *Ki m soát côn trùng trong nông nghi p, gi m nghèo và đói

ố ạ ữ ườ ế ớ Nh ng m i h i do côn trùng làm cho ng i nông dân trên th gi ố i tiêu t n

ỷ ươ ể ạ ị hàng t ỗ đô la m i năm. Ph ng pháp mã v ch ADN có th cho phép xác đ nh sâu

ở ấ ỳ ủ ể ễ ạ ờ ệ b nh b t k giai đo n nào c a vòng đ i, làm cho chúng ta d dàng ki m soát

ầ ẽ ế ệ ầ ả ạ chúng. Sáng ki n mã v ch Tephritid toàn c u s góp ph n vào vi c qu n lý loài

ẽ ấ ồ ớ ụ ể ậ ạ ấ ru i gi m và s cung c p cho thanh tra biên gi i các công c đ nh n d ng và

ị ớ ồ ừ d ng d ch ru i qua biên gi i.[14]

ậ ơ ệ ạ *Nh n d ng vect b nh t ậ t

ạ ệ ề ậ ấ ủ ể ễ ề ườ Nhi u lo i b nh t t truy n nhi m nguy hi m nh t c a con ng ộ i và đ ng

ư ố ề ạ ậ v t nh s t sét lây truy n qua máu và các loài trung gian. Mã v ch ADN cho

ạ ọ ể ầ ử ụ ậ ạ phép chúng ta không c n s d ng phân lo i h c đ nh n d ng các loài trung gian

ự ủ ể ể này, qua đó giúp chúng ta hi u và kìm hãm s phát tri n c a các loài côn trùng

ế ề ệ ệ ạ ầ ầ ỗ ộ mang b nh và các m m b nh. M t sáng ki n mã v ch toàn c u v mu i đang

ể ỗ ợ ư ệ ự ả ạ ộ ơ xây d ng m t th vi n mã v ch tham kh o cái mà có th h tr các c quan y t ế

52 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ệ ế ệ ậ ố ộ ố ơ công c ng trong vi c kh ng ch các loài v t trung gian gây b nh này t t h n và

ụ ố ộ ệ ơ ph thu c ít h n vào thu c di t côn trùng.[14]

ề ữ ủ ườ *Tính b n v ng c a môi tr ng

ứ ư ệ ấ ỗ ồ Vi c khai thác quá m c các ngu n tài nguyên nh cá và cây l y g đang

ệ ự ư ự ụ ổ ủ ủ ủ ệ ế ự ạ ẫ d n đ n s c n ki t, s tuy t ch ng c a các loài cũng nh s s p đ c a các

ế ự ả ngành kinh t ể ể d a vào chúng. Các nhà qu n lý tài nguyên thiên nhiên có th ki m

ấ ợ ệ ẩ ả ượ ế ế ừ soát vi c buôn bán b t h p pháp các s n ph m đ c ch bi n t chúng thông qua

ệ ử ụ ạ vi c s d ng mã v ch ADN.[14]

ả ệ ấ *B o v các loài nguy c p

ể ử ụ ể ệ ạ ạ ậ ậ Vi c thi hành pháp lu t có th s d ng mã v ch ADN đ nh n d ng các

ọ ị ượ ạ ậ loài b đe d a đang đ ầ c mua bán trái phép. Do v y, mã v ch ADN đã góp ph n

ả ồ ạ ọ ọ quan tr ng vào b o t n đa d ng sinh h c.[14]

ấ ượ ể *Ki m soát ch t l ng n ướ c

ướ ố ộ ở ồ N c u ng đang ngày m t tr thành ngu n tài nguyên quý giá. Ch t l ấ ượ ng

ố ườ ượ ướ ượ ứ ằ ồ ủ c a các ao, h , sông, su i th ng đ c l c ng b ng cách nghiên c u các vi

ậ ố ạ ượ ử ụ ể ị sinh v t s ng trong đó. Mã v ch ADN đang đ c s d ng đ xác đ nh các loài

ế ể ậ ơ ị ị ỉ ườ ch th này n u không thì th t khó đ xác đ nh. C quan môi tr ng có th s ể ử

ươ ấ ượ ệ ể ạ ướ ụ d ng ph ng pháp mã v ch đ nâng cao vi c đánh giá ch t l ng n ạ c, t o ra

ố ơ ề ữ ấ ả ả ự và th c thi t t h n các chính sách đ m b o cung c p b n v ng ngu n n ồ ướ ố c u ng

ỏ ườ ứ an toàn cho s c kh e con ng i.[14]

ươ

ứ

ạ

ậ

ạ

1.4.3. Ph

ụ ng pháp mã v ch ADN ng d ng trong nh n d ng các loài

ậ

ộ đ ng v t hoang dã

Ứ ệ ự ụ ề ệ ộ ạ ng d ng công ngh d a trên ADN vào vi c đi u tra t i ph m buôn bán

ụ ộ ả ậ ở ườ ả ự ệ và tiêu th đ ng v t hoang dã đã m ra kh năng tăng c ng hi u qu th c thi

53 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ụ ậ ườ ợ ử ụ ể ị pháp lu t. Ví d trong tr ể ng h p s d ng kính ki n vi đ xác đ nh loài đ ượ c

ươ ạ ừ ữ ế ượ ệ ị cho là Linh d ng Tây T ng t nh ng chi c khăn quàng đ ệ c d t, vi c xác đ nh

ể ượ ộ ự ệ ệ ằ ị ớ ấ t i c p đ loài có th đ ể ử ụ c th c hi n b ng cách s d ng vi c xác đ nh ki u

ủ ủ ự ế ả ơ ườ ể ADN n i mà k t qu không d a vào phán đoán ch quan c a ng i ki m tra.

[13]

ướ ự ệ *Các b c th c hi n

ậ ộ ự ặ ậ ậ ẫ ậ Thu th p m u v t đ ng v t hoang dã trong khu v c ho c vùng lân c n.

ế ế ấ ừ ẫ ặ ậ ệ ượ Chi t xu t và tinh ch ADN t m u mô ho c v t li u đ ế ế c ch bi n.

ự ụ ể ủ ể ằ ụ ạ ế ạ ặ ạ ộ Khu ch đ i m t khu v c c th c a gen l c l p ho c ty l p th b ng cách

ả ứ ệ ằ ả ẩ PCR và phân tích s n ph m PCR b ng ph n ng đi n li keo.

ử ụ ể ệ ậ S d ng Blast ( Basic Local Alignment Search Tool ) đ nh n di n các trình t ự

ơ ở ữ ệ trong c s d li u.

ử ụ ụ ắ ề ế ự ự ể S d ng các công c s p x p nhi u trình t và xây d ng cây đ phân tích các

ệ ố m i quan h phát sinh loài.

ủ * Vai trò c a ADN

ể ở ế ộ ẩ B gen ty th t ậ bào nhân chu n có 37 gen, 22 gen mã hóa ARN v n

ể chuy n (tARN), 2 gen mã hóa ARN ribosomal (rARN) và 13 gen khác mã hóa

ủ ế ố ượ ế ấ ệ protein ch y u liên quan đ n quá trình hô h p oxi hóa. S l ng gen trên h gen

ầ ớ ế ấ ấ ả ể ủ ệ ty th ể ph n l n là b t bi n cho t ộ t c các h gen ty th c a các loài đ ng

ậ ươ ứ ự ủ ứ ự ủ ư ố ổ v t có x ng s ng nh ng th t ể c a các gen có th thay đ i. Th t c a các

ệ ể ị ươ ự ậ v trí trên h gen ty th thì t ng t ư ộ nhau trong các loài đ ng v t có vú nh ng

ụ ứ ự ữ ể ậ ạ ữ có th khác nhau gi a các b c phân lo i: ví d th t khác nhau gi a gen ty

ể ủ ậ ầ ộ th c a gia c m và đ ng v t có vú. [13]

54 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ệ ử ụ ể ộ ộ M t lý do chính cho vi c s d ng ADN ty th (mtADN) là không có m t

ổ ợ ủ ớ ấ ả ủ ệ ầ ự s tái t h p c a mtADN. V i t t c các thành ph n mã hóa c a h gen ty th ể

ặ ử ế ấ ườ mã hóa cho protein ho c phân t ARN liên quan đ n hô h p, ng ọ i ta hi v ng

ẽ ệ ự ấ ỳ ộ ự ổ ở ộ ự ả ằ r ng s có m t s b o v các trình t khi b t k m t s thay đ i nào protein

ặ ử ự ế ể ậ ộ ố ho c phân t ư ạ ARN có th tác đ ng tiêu c c đ n sinh v t. Không gi ng nh h t

ỗ ả ồ ạ ể ể ữ nhân, không có l ệ ọ i x y ra trong vi c đ c enzyme t n t ữ i trong ty th đ s a ch a

ữ ượ ố ộ ố nh ng g c ADN đ c thêm vào m t cách không chính xác trong su t quá trình

ự ậ ụ ủ ổ ơ ở ữ ẻ ể sao chép. Do v y, s tích t c a nh ng thay đ i c s riêng l trong ty th là cao

ữ ấ ầ ớ ỗ ự ơ h n g p 5 l n so v i nh ng l ề ạ i do s sao chép trong h t nhân. Ngoài ra có nhi u

ủ ể ế ạ ả ớ ả b n sao c a ADN ty th trên 1 t ủ bào so v i 2 b n sao c a ADN h t nhân. Trong

ỗ ế ạ ế ụ ề ể ộ ể ỗ m i t bào có nhi u ty th ph thu c vào lo i t bào và trong m i ty th có

ộ ớ ể ả ề ể ể ệ nhi u ADN ty th . Các ty th có m t l p protein đ b o v các mtADN kh i s ỏ ự

ậ ệ ủ ủ ả ọ ị phân h y. Các v t li u sinh h c đã b phân h y cao , do đó, có kh năng tuân theo

ự ầ ể ệ ề ơ ị ế vi c xác đ nh ki u mtADN nhi u h n là s c n thi ề ộ ồ ơ t sinh ra m t h s di truy n

ể ạ ị ươ ặ ừ t ADN h t nhân khi xác đ nh ki u răng, x ng ho c tóc.[13]

ị ượ ử ụ *V trí gen đ ạ c s d ng trong phân lo i

ủ ự ự ậ ạ ọ ị ượ Các v trí gen c a s l a ch n cho nh n d ng pháp y các loài đ ự c d a

ố ừ ồ ạ ứ vào các nghiên c u có ngu n g c t ủ ế phân lo i và cây phát sinh loài và ch y u

ấ ở ộ ộ ố ể ạ ự ượ đ c tìm th y b gen ty th . Trong ph m vi mtADN m t s trình t gen đ ượ c

ự ế ể ệ ủ ạ ổ ủ cho là th hi n ít s bi n đ i trong cùng ch ng lo i (trong các thành viên c a

ư ộ ạ ủ ự ế ể ệ ủ ầ ổ cùng m t loài) nh ng l ạ i th hi n đ y đ s bi n đ i không trong ch ng lo i

ữ ể ề ứ ộ (gi a các loài khác nhau) đ cho phép ướ ượ c l ố ầ ng v m c đ liên quan và s l n

ồ ệ ỉ ị ượ ử ụ ồ sai khác qua đ ng h phân t ử ượ đ c hi u ch nh. V trí chính đ c s d ng trong

ứ ủ ề ế ạ ầ ạ các nghiên c u v phân lo i và phát sinh ch ng lo i cho đ n g n đây là gen

ữ ệ ấ cytocrome b (cyt b) cái mà xu t hi n gi a hai bazo 14747 và 15887 trong mtADN

ườ ề ị ủ c a ng i và mã hóa 1 protein có chi u dài 380 amino axit. V trí cyt b đã đ ượ ử c s

ứ ạ ậ ộ ồ ộ ụ d ng r ng rãi trong các nghiên c u phân lo i và pháp y, bao g m các b ph n c ơ

55 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ể ủ ổ ứ ấ ỏ ố ậ ừ th c a h , tr ng rùa, v và da cá s u, s ng tê giác, ngà voi, con công tr ng , m t

ệ ử ụ ầ ơ ấ g u. G n đây h n, vi c s d ng gen cytochrome c oxidase I (COI) đã tăng lên

ủ ế ủ ổ ự ự ố ứ ủ ạ ch y u do s thông qua c a t ch c mã v ch c a s s ng (Barcod of life

ượ ữ ấ ở consortium CBOL). COI đ c tìm th y gi a các bazo 5904 và 7945 mtADN

ườ ầ ượ ử ụ ể ậ ạ ậ ộ ng i. COI ban đ u đ c s d ng đ nh n d ng các loài đ ng v t không x ươ ng

ự ẳ ở ọ ị ọ ố s ng. Ch ng bao lâu sau nó đã tr thành v trí l a ch n trong c ôn trùng h c pháp

ộ ị ứ ể ế ậ ạ ấ ọ y đ nh n d ng u trùng b cánh c ng trên xác ch t. Vì đây là m t v trí có

ể ậ ạ ượ ử ụ ụ ề ơ ớ ữ th nh n d ng nh ng loài này, nó đã đ c s d ng nhi u h n v i m c tiêu

ở ị ượ ự ậ ạ ọ ấ ả ậ ộ tr thành v trí đ c l a ch n cho nh n d ng t t c các loài đ ng v t.[13]

ệ ể ị ượ ử ụ Các v trí gen khác trên h gen ty th cũng đã đ ậ c s d ng trong nh n

ồ ọ ị ộ ố ạ d ng m t s loài. Chúng bao g m các v trí rARN 12s và 16s và h gen NDH. D

ượ ử ụ ư ậ loop (Displacement loop) đ ề ạ c s d ng ít trong nh n d ng các loài nh ng nhi u

ự ế ổ ớ ủ ạ ậ ạ ở ơ ơ h n trong nh n d ng các loài trong cùng ch ng lo i. B i vì s bi n đ i l n h n

ở ự ượ ờ ượ ử ụ ư ộ các trình t không đ c mã hóa, nó bây gi đang đ c s d ng nh m t công

ặ ủ ự ặ ậ ạ ộ ệ ề ỗ ợ ụ ể c đ nh n d ng s có m t c a m t loài đ c bi t trong h n h p nhi u loài khác

nhau.[13]

ị ạ ể ử ụ *Các v trí gen ty th s d ng trong phân lo i

ậ ạ ọ ở Quá trình nh n d ng các loài trong khoa h c pháp y đang tr nên th ườ ng

ư ượ ẫ ơ ớ ộ ị ấ ấ ư xuyên h n nh ng v n ch a đ ẩ c chu n hóa t ấ i m t v trí gen duy nh t. B t ch p

ượ ử ụ ươ ự ượ ế ặ ượ ị v trí gen đ c s d ng, quá trình t ng t không đ c bi t, ho c đ ặ c đ t câu

ẫ ượ ầ ủ ế ằ ộ ẫ ỏ h i, m u v n đ ủ ế ạ c phân tích b ng cách khu ch đ i m t ph n c a gen, ch y u

ạ ầ ặ ộ là m t ph n gen cyt b ho c COI. Đo n PCR (polymerase chain reaction) này sau

ượ ạ ự ộ ự ế ự ẽ ượ đó đ c ch y trình t m t cách tr c ti p và trình t ADN s đ ớ c so sánh v i

ự ừ ộ ữ ệ ắ ở các trình t ADN t ắ ư m t ngân hàng d li u m nh Genbank. Không ch c ch n

ả ừ ộ ẽ ẫ ộ ế ự ệ ế ằ r ng s có m t m u tham kh o t m t loài đã bi t cho vi c so sánh tr c ti p, vì

ộ ự ữ ệ ụ ộ ự ậ v y có m t s ph thu c vào d li u trình t ơ ở ữ ệ ADN trên c s d li u. Genbank

56 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ệ ệ ơ ự ả ộ hi n có h n 108 tri u trình t (tháng 08/2009), và do đó, có m t kh năng cao là

ư ẫ ượ ế ẽ ộ ớ ợ ự ừ ộ ẫ m u ch a đ c bi t s phù h p v i m t trình t ADN t ả m t m u tham kh o

ườ ự ươ ợ ồ ượ ử đ ơ ở ữ ệ c g i lên c s d li u. Trong tr ng h p có 100% s t ng đ ng thì chúng

ể ẫ ắ ượ ế ủ ộ ắ ằ ta có th ch c ch n r ng m u không đ c bi t là m t thành viên c a loài mà có

ự ớ ợ ướ ự ươ ộ trình t ADN phù h p v i nó. Hình d ỉ i đây ch ra s t ủ ng thích c a m t trình

ẫ ấ ừ ượ ệ ừ ươ ủ ạ P. ự ủ t c a m u l y t khăn choàng đ c d t t lông c a Linh D ng Tây T ng (

ớ ự ơ ở ữ ệ ủ ướ hodgsonii) v i trình t trên c s d li u c a Genbank. Hình 14a và 14b d i đây

ỏ ộ ỉ ự ủ ự ầ ch ra m t ph n nh trình t ADN gen cyt b và s khác nhau cho 4 loài c a chúng.

ủ ặ ỉ ươ Hình 14a ch ra c p bazo 121 241 c a gen cyt b cho loài linh d ạ ng Tây T ng

ớ ự ươ ậ ộ ớ (accession number AF034724) so v i các loài đ ng v t có vú v i s t ồ ng đ ng

ấ ớ ủ ầ ự ừ ộ ầ g n nh t v i m t ph n c a trình t ; là c u (Ovis aries: accession AB0068000),

the Pyrenean Chamoix (Rupicapra pyrenaica: accession number AF034726) và

ộ ự m t con dê ( Capra sumatrensis: accession number AY669321). Trình t ư ch a

ế ế ừ ộ ấ ừ ộ ủ ế ờ ị ượ đ c bi t đ n t m t chi c khăn choàng b nghi ng là l y t b lông c a linh

ươ d ạ ng Tây T ng.[13]

ấ ố ượ ữ ố ủ ặ Hình 14b cho th y s l ng c p bazo sai khác gi a b n loài (đáy c a hình

ầ ươ ự ườ ườ tam giác) và t ỷ ệ l ph n trăm t ng t ặ qua 120 c p. Thông th ng ng i ta

ườ ử ụ ự ươ ể ế ặ ự ư th ng s d ng trên 400 c p bazo đ tìm ki m s t ng t nh ng trên đây là

ỉ ử ụ ử ứ ệ ặ nghiên c u th nghi m nên ch s d ng 120 c p.

121 131 141 151 161 171 181

TTGGTTTTACAAATCCTAACAGGCCTATTCCTAGCAATACACTACACATCTGATACAACA

Unknown1

TTGGTTTTACAAATCCTAACAGGCCTATTCCTAGCAATACACTACACATCTGATACAACA

Pantholops

Ovis

57 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

TTAATTTTACAGATTCTAACAGGCCTATTCCTAGCAATACACTATACACCCGACACAACA

TTAATTTTACAGATCCTAACGGGCCTATTCCTAGCAATACACTACACATCTGACACAACA

Rupricapra

CTAATTCTACAAATCCTAACAGGCCTATTCCTAGCAATACACTACACATCCGATACAACG

Capra

182 191 201 211 221 231 241

ACAGCATTCTCTTCTGTAACCCACATTTGCCGAGATGTTAACTATGGCTGAATTATTCGA

Unknown1

ACAGCATTCTCTTCTGTAACCCACATTTGCCGAGATGTTAACTATGGCTGAATTATTCGA

Pantholops

ACAGCATTCTCCTCTGTAACCCACATTTGCCGAGACGTGAACTATGGCTGAATTATCCG

Ovis

ATAGCATTCTCCTCTGTAACCCACATTTGCCGAGATGTAAACTACGGCTGAATCATCCGA

Rupricapra

ACAGCATTTTCTTCTGTAACACACATTTGCCGAGACGTAAACTATGGCTGAATTATCCG

Capra

ừ ặ ư ế ạ Hình14a: Đo n gen cyt b t ủ ố c p bazo 121241 c a b n loài và loài ch a bi t.

Pantholops Ovis 90.00 Rupricapra 91.67 91.67 12 10 10 Capra 90.84 90.84 88.33 Unknown 1 100.00 90.00 91.67 Pantholops Ovis Rupricapra

58 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

90.84 11 0 11 12 14 10 11 Capra Unknown 1

ố ặ ươ ồ Hình 14b: So sánh s c p bazo sai khác và % t ặ ng đ ng qua 120 c p

bazo

ơ ở ữ ệ ự ẵ ữ ủ ượ ậ S s n có c a nh ng c s d li u ADN đ ế ở c truy c p m đã mang đ n

ậ ợ ề ồ ạ ư ủ ữ ề nhi u thu n l i nh ng cũng luôn t n t ở ấ ị i nh ng r i ro nh t đ nh. Đi u này là b i

ữ ự ượ ở ầ ằ vì nh ng trình t ADN đ c đăng ký ẫ Genbank đã không yêu c u r ng m u

ướ ả ế ừ ẫ ứ ừ ụ ư ẫ ừ ệ ả tr c tiên ph i đ n t ậ m u v t ch ng t ví d nh các m u t vi n b o tàng cái

ượ ứ ừ ượ ệ ẫ ẳ mà đ ư ẫ c coi nh m u ch ng t đã đã đ ạ ầ c phát hi n là nh m l n. Ch ng h n

ề ấ ư ứ ộ ườ ệ ả nh trong m t nghiên c u v n m ng ằ i ta đã phát hi n ra r ng có kho ng 20%

ể ị ị các trình t ự ượ đ ơ ở ữ ệ ầ c đăng ký có th b xác đ nh nh m. Tuy nhiên các c s d li u

ộ ố ộ ấ ố ự ề ế ể ộ tr c tuy n và công c ng đang phát tri n theo m t t c đ c p s nhân, nhi u trình

ơ ở ữ ệ ề ơ ọ ự ơ ẽ ượ t h n s đ c thêm vào c s d li u.và quan tr ng h n nhi u trình t ự ừ t các

ố ượ ễ ề ậ loài gi ng nhau đ ạ c thêm vào, đi u này làm cho chúng ta d dàng nh n d ng

ự ấ ỳ ầ ẫ ự ự ể ạ ỏ ơ h n và có th lo i b các trình t ế nh m l n. N u b t k trình t nào có s sai

ớ ự ự ườ ẽ ằ ở ấ ớ khác l n nh t v i các trình t khác thì trình t khác th ng này s n m ố cu i

ấ ợ ề ỉ ủ ề ệ trong danh sách. Đi u này không ch cho th y l i ích c a vi c có nhi u trình t ự

ế ẽ ầ ạ ậ ả ộ ỉ khác nhau cho cùng m t loài mà còn ch ra kh năng s nh n d ng nh m n u ch ỉ

ự ụ ể ở ộ ị ụ ể ộ ộ có m t trình t cho m t loài c th m t v trí gen c th .[13]

ế ự ừ ẫ ượ ế ộ ự ấ N u các trình t ADN t các m u không đ c bi t cho th y m t s phù

ớ ự ả ầ ớ ợ h p 100% v i trình t tham kh o cho ấ ế P. hodgsonii và 84% v i loài g n nh t ti p

ắ ằ ư ể ẫ ắ ượ ế ươ theo thì có th ch c ch n r ng m u ch a đ c bi t chính là Linh D ng Tây

ự ắ ế ừ ẫ ặ ạ ắ ỏ ươ ạ T ng. S ch c ch n này đã đ t ra câu h i m u đ n t Linh d ng Tây T ng và

ộ ố ả ả ử ư ấ ả ượ ư không ph i là m t s loài khác gi s nh : (1) t t c các loài đ c đ a ra trên c ơ

ự ượ ộ ở ữ ệ s d li u và không có m t loài nào có cùng trình t ADN đ c phân tích, (2) t ấ t

ủ ươ ạ ộ ự ư ả c các thành viên c a Linh d ng Tây T ng có cùng m t trình t ADN nh đã

59 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ị ượ đ ữ ệ ế c đăng ký trên Genbank (không có bi n d trong cùng loài) và (3) d li u

ự ấ ế ệ ạ ầ trình t cho loài g n nh t ti p theo (theo hình trên là loài dê) cũng là đ i di n cho

ủ ẫ ộ loài này và không m t thành viên nào c a loài này, ng u nhiên, có trình t ự ươ ng t

ự ủ ẫ ượ ư ế ầ ầ ẫ ộ ự ư t nh trình t c a m u đ c yêu c u. Cho đ n g n đây v n ch a có m t nghiên

ị ượ ế ể ạ ị ứ c u nào đ nh l ng bi n th trong loài trong ph m vi các v trí gen đ ượ ử ụ c s d ng

ư ậ ẽ ả ứ ậ ạ ộ ả ị cho nh n d ng loài. M t nghiên c u nh v y s gi ế i quy t các gi đ nh trên và

ề ự ự ắ ấ ộ ợ ị ắ cung c p m t giá tr cho s ch c ch n v s phù h p 100%. Nó cũng s gi ẽ ả i

ế ấ ớ ự ể ặ ợ ị ề quy t v n đ liên quan t i s phù ệ ỏ ơ h p 99% ho c nh h n đ xác đ nh li u

ấ ỳ ự ế ổ ự ế ả ị b t k s bi n đ i trình t có ph i là do bi n d trong loài hay không.[13]

ườ ủ ự ệ ợ Tr ng h p c a cyt b và COI các vi c th c hành nhìn chung là đ ể

ệ ế ạ ầ ộ ự ơ khu ch đ i m t ph n gen cho vi c phân tích trình t ề ữ . H n n a, nhi u

ượ ể ở ạ ấ ứ ể ế ề ế ẫ m u đ c ki m tra có th d ng v t, có nhi u ch t c ch quá trình

ủ ị ườ ủ ạ ợ ượ PCR, và b phân h y cao. Trong tr ng h p đo n cyt b c a gen đ c s ử

ụ ườ ườ ợ d ng thông th ầ ng là 400 bazo đ u tiên và trong tr ử ụ ng h p s d ng COI

ả ặ ơ là kho ng 600 c p và không ít h n 500 bazo.

ự ế ổ *S bi n đ i trong loài và khác loài gen Cyt b và COI

ằ ử ụ ố B ng cách s d ng mô hình2 tham s Kimura (K2P Kimura 2

ả ậ ằ ự parameter model), nhìn chung các tác gi ị nh n đ nh r ng s ổ thay đ i

ữ ạ ằ ớ trong cùng loài n m trong ph m vi < 23% (gi a 7.93% và 0.43% v i loài

ữ ữ ớ chim cho COI; gi a 5.7% và 1.5% v i loài Stenella cho Cyt b). Khi nh ng

ấ ườ ề ả ượ ể ặ b t th ng n y sinh, đi u này đ ẩ c hi u là các loài n sinh m c dù các

ể ượ ẩ ự ế ổ ừ ỉ loài n sinh này có th đ c d a vào bi n đ i trong loài t ể ch 2 cá th .

ụ ụ ể ế ắ ộ ộ ỹ ứ Ví d c th này liên quan đ n m t loài chim B c m . M t nghiên c u

ượ ự ệ ề ạ ở đ c th c hi n b i Kartavtsev và Lee đã đi u tra các lo i nucleotit

ữ ở ứ ể ầ ộ ọ gi a cyt b và COI ộ m c đ loài, chi và qu n th . H đã phân tích m t

ủ ậ ạ ộ ộ ươ ố ph m vi r ng c a các loài đ ng v t có x ng s ng và không có x ươ ng

60 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ấ ấ ả ư ế ả ợ ệ ố s ng nh ng đã h p nh t t t c các k t qu mà không tách bi t thành các

ẫ ằ ầ ấ ọ ơ ỳ ị ự ớ l p khác nhau. H đã xác đ nh r ng b t k hai m u nào g n gũi h n d a

ẽ ầ ự ề ề ặ ạ ả ơ theo phân lo i, chúng s g n gũi h n v m t di truy n d a theo kho ng

ươ ự ự ư ệ ữ ấ cách – p (t ng t K2P nh ng không có s phân bi t gi a xác su t cho

ự ế ể ự ướ ứ s chuy n ti p và s ể chuy n đ i ủ i). Các nghiên c u c a ư ổ nh hình d

ị ượ ằ ỉ ề ả ị Kartavtsev và Lee đã ch ra r ng các giá tr đ c đ ngh cho c hai gen

ể ệ ấ ấ này xu t hi n là chính xác. Tuy nhiên, rõ ràng chúng ta có th th y đ ượ c

ộ ự ự ữ ủ ế ồ ổ có m t s ch ng chéo gi a s bi n đ i trong loài và khác loài c a COI

ớ ị v i các loài anh ch em.

61 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ổ ự ự ộ ọ ả ủ Hình 15: M t minh h a cho s thay đ i d a vào kho ng cách – P c a

ỏ ằ ử ụ ị ả c hai v trí gen cyt b (màu đen) và COI (màu đ ) b ng cách s d ng các

ữ ộ ổ ậ ạ ạ nhóm đ ng v t phân lo i khác nhau. Nhóm 1 là nh ng thay đ i trong ph m

ổ ữ ộ ế ị ổ vi m t loài; nhóm 2 là bi n đ i gi a các loài anh ch em; nhóm 3 là thay đ i

ổ ữ ữ ộ ế ạ gi a các loài trong ph m vi cùng m t chi và nhóm 4 là bi n đ i gi a các loài

ộ ọ ư ỉ trong các chi khác nhau nh ng cùng m t h . Hình vuông trung tâm ch ra giá

ộ ớ ạ ở ơ ố ẩ ị tr trung bình, h p l n h n là sai s chu n (SE) ± 1.00 và các v ch các

ủ ộ ể ệ ồ ị ố ẩ ượ ể phía c a h p th hi n sai s chu n ± 1.96. Đ th này thì đ c chuy n th ể

ứ ủ ả ừ ế t k t qu nghiên c u c a Kartavtsev và Lee.

ứ ề ầ ộ ỉ ở ậ ủ M t nghiên c u g n đây c a Tobe et al, đi u tra ch ộ nhóm đ ng v t có

ớ ự ượ ậ ộ vú v i các trình t gen Cyt b và COI đã đ c so sánh cho 217 loài đ ng v t có vú

ự ế ổ ủ ể ườ khác nhau đ đánh giá s bi n đ i c a các loài khác loài, 945 ng i, 130 gia súc

ế ể ị nuôi trong nhà và 35 chó nuôi trong nhà đ đánh giá bi n d trong cùng loài.

62 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ữ ự ữ ệ ổ ượ ữ ả ỉ ộ Nh ng d li u này đã ch ra m t kho ng cách gi a s thay đ i đ ấ c nhìn th y

ổ ầ ớ ự ấ ấ ự ớ l n nh t trong cùng loài (1.5%) v i s thay đ i g n nh t khác loài (2.5%), d a

ộ ị ưỡ ể ứ ư ụ ự ệ trên giá tr K2P. M t ng ng có th ng d ng cho vi c đ a ra d đoán v s ề ự

ổ ớ ế ấ bi n đ i l n nh t trong và khác loài.

ế ấ ả ộ ữ ệ ạ ớ ệ ầ ằ B ng cách liên k t t t c các b d li u l i v i nhau, g n 1 tri u so sánh

ượ ả ủ ọ ỉ ự ệ ế ả ằ ặ K2P đã đ c th c hi n. K t qu c a h ch ra r ng m c dù c hai loài thì t ươ ng

ệ ể ệ ố ơ ụ ể ự t ả nhau trong kh năng phân bi t các loài c th , cyt b đã th hi n t ớ t h n so v i

ộ ưỡ ở ằ ớ ỉ ố ươ COI. M t ng ng K2P 1.5 ch ra r ng, v i COI, t ỷ ệ l sai s d ng là 4.85x10

ị ươ ự ớ ố ươ và giá tr d ng d đoán là 0.9995, trong khi đó v i cyt b, t ỷ ệ l sai s d ng tính

ị ươ ượ ố ệ ự ỉ là 2.02x104 và giá tr d ng đ ữ c d đoán là 0.998. Nh ng s li u này ch ra

ể ệ ệ ắ ắ ậ ả ị ạ ộ ộ ằ r ng c hai v trí gen đã th hi n m t đ ch c ch n cao trong vi c nh n d ng

ữ ệ ế ằ ớ ư ậ ả các loài n u d li u n m trong ranh gi i cùng loài nh ng th m chí kh năng

ế ử ụ ở ộ ủ ư ệ ầ ẫ ơ ộ nh m l n là ít h n n u s d ng cyt b. Nh là m t thí nghi m m r ng c a 2 gen,

ữ ệ ử ụ ự ằ Tobe at el đã xây d ng các cây phát sinh loài b ng cách s d ng d li u trình t ự

ớ ấ ứ ấ ằ ậ ọ ỗ ươ cho m i gen. H đã nh n th y r ng v i b t c ph ng pháp cây nào đ ượ ử c s

ộ ố ị ặ ầ ỗ ấ ụ d ng, m t s loài luôn luôn b đ t nh m ch . Nhìn chung, gen Cyt b đã cho th y

ộ ự ự ạ ề ậ ơ ộ m t s xây d ng l ơ i chính xác h n v phát sinh loài các loài đ ng v t có vú h n

ở ấ ộ ọ ộ COI ộ c p đ h , b và trên b .

ả ệ ạ ươ ế *Báo cáo k t qu hi n t i và t ng lai

ườ ề ế ứ ế ế ợ ị Trong tr ng h p thi u ki n th c v bi n d trong loài và khác loài, có

ế ể ắ ắ ằ ộ ạ ả ủ ử ế ệ ự m t h n ch đ ch c ch n r ng các k t qu c a các th nghi m trình t có th ể

ệ ạ ậ ạ ự ươ ế ữ ồ ự ả nh n d ng loài. Hi n t i, n u có s t ng đ ng 100% gi a trình t tham kh o và

ẫ ượ ặ ả ả ầ trình t ự ượ đ c yêu c u, có hai kh năng x y ra. Ho c là m u đ ầ c yêu c u đ n t ế ừ

ộ ươ ờ ươ ế ừ ộ m t loài mà t ặ ng thích ho c tình c t ng thích và đ n t m t loài không đ ượ c

ế ờ ỉ ự ư ượ ự ế ầ bi t mà ch tình c có trình t ADN nh loài đ c yêu c u. N u không có s phù

ớ ấ ỳ ự ơ ở ữ ệ ư ợ h p 100% v i b t k trình t nào trên c s d li u nh ng có 99.5% s t ự ươ ng

63 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ớ ộ ự ớ ữ ự ề ổ ồ đ ng v i m t trình t v i 2 bazo khác nhau gi a 2 trình t trên t ng chi u dài 400

ự ươ ậ ồ ầ bazo và loài g n nh t ti p ấ ế theo có 96% s t ng đ ng, v y thì có hai kh ả

ặ ẫ ượ ế ừ năng là: (1) ho c là m u đ ầ c yêu c u đ n t loài mà có 99.5% s t ự ươ ng

ự ặ ớ ồ ổ ế đ ng v i nó và s sai khác là do bi n đ i trong loài ho c (2) nó đ n t ế ừ ộ m t

ư ượ ế ự ươ ư ồ loài ch a đ c bi t nh ng có s t ớ ng đ ng 99.5% v i loài có quan h h ệ ọ

ư ầ ượ ơ ở ữ ệ ậ ấ hàng g n nh t mà ch a đ c ghi nh n trên c s d li u.

ề ể ữ ệ ề ẽ ế ả Tuy nhiên có nhi u báo cáo v ki u d li u này s xem xét đ n kh năng

ư ể ệ ự ươ ế ổ ồ ị ư ế bi n đ i trong loài cao nh th , nh th hi n 96% s t ng đ ng cho các v trí

ư ự ề ể ế ậ ậ gen nh cyt b và COI, đi u này th t khó đ là s thay th đáng tin c y cho các

ượ ự ươ ể ồ ộ ỉ ả ị ẫ m u đ ầ c yêu c u có s t ng đ ng 99.5%. Đây ch có th là m t gi đ nh cho

ứ ề ế ứ ữ ế ớ ổ các nghiên c u mà thôi. V i nh ng ki n th c v bi n đ i trong loài và khác loài

ể ượ ả ầ ị ả ượ đ c nêu chi ti ế ở t ph n trên, ba k ch b n trên có th đ c gi ộ ế ớ i quy t v i m t

ấ ấ ả ậ ượ ể ộ xác su t. Trong t ộ t c các loài đ ng v t có vú đ ả c ki m tra, có m t kho ng

ữ ế ổ ộ ố ươ cách rõ ràng gi a bi n đ i trong loài và khác loài. M t sai s âm và d ng có th ể

ộ ự ắ ắ ằ ẫ ượ ẫ ầ ượ đ c trích d n cho phép m t s ch c ch n r ng m u đ c yêu c u là thành viên

ự ươ ồ ủ c a loài mà nó có s t ng đ ng 99.5%.[13]

ươ ệ ạ ử ự ự Ph ệ ng pháp th nghi m các loài hi n t i đang d a vào s so sánh các

ự ủ ủ ế ộ ị ữ ể ặ ị trình t c a m t v trí gen ty th : ch y u là v trí cyt b ho c COI. Nh ng ph ươ ng

ự ề ệ ạ ở ự ớ ề ạ pháp m i v t o trình t ADN đã m ra ti m năng trong vi c ch y trình t toàn

ộ ệ b h gen.

ụ

ệ

ươ

ọ

ử

ế ớ

1.4.3.Vi c áp d ng ph

ng pháp sinh h c phân t

trên th gi

i

ổ ổ ứ ừ ơ ố ứ T ch c iB OL đã t ộ ch c các c ng tác viên t h n 150 qu c gia đ ể

ủ ế ề ạ ậ ộ ị tham gia vào các chi n d ch đi u tra tính đa d ng c a các loài đ ng v t và

ướ ự ế ậ ấ ậ ồ ộ ự th c v t bao g m: ki n, ong, b m, cá, chim, đ ng v t có vú, n m và th c

ừ ư ệ ể ậ ạ ồ v t có hoa trong ph m vi các h sinh thái bao g m: bi n, r ng m a nhi ệ t

ộ ổ ẹ ạ ừ ự ề ả ớ ề ờ ố đ i, r ng t o b , r n san hô, các vùng c c. Cu c t ng đi u tra v đ i s ng

64 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ở ườ ế ể ấ ộ bi n đã kéo dài m i năm và k t thúc vào năm 2010, đã cung c p m t

ủ ệ ầ ơ ở ể ị danh sách toàn di n đ u tiên c a h n 190000 loài bi n và đã xác đ nh

ượ ề ứ ứ ạ ớ ộ ộ ộ đ ạ c 6000 loài m i. Có m t m c đ đáng ng c nhiên v m c đ đa d ng

ọ ượ ữ ệ ướ ụ ắ ạ ỉ sinh h c, đ c hi n h u tr c m t chúng ta. Ví d , mã v ch ADN đã ch ra

ướ ế ộ ổ ượ ị ằ r ng m t con b m nâu n i ti ng ( Astraptes fulgerator) đ c xác đ nh

ự ự ệ ạ ạ 1775, th c s là 10 loài riêng bi ệ t. Mã v ch ADN đã cách m ng hóa vi c

ộ ọ ự ổ ế ứ ạ ậ ạ ộ phân lo i hoa lan, m t h th c v t ph c t p và ph bi n r ng rãi v i ớ ướ c

ả ườ ạ ộ ị tính kho ng 20000 loài. Môi tr ạ ng đô th cũng đa d ng m t cách đáng ng c

ượ ử ụ ụ ể ạ nhiên, mã v ch ADN đã đ ướ c s d ng đ ghi vào danh m c 24 loài b m

ở ố ộ và 54 loài ong các công viên công c ng trong thành ph New York. Mã

ạ ượ ử ụ ự ụ ệ ể ẩ ậ v ch ADN cũng đ c s d ng đ phát hi n các v gian l n th c ph m và

ẩ ả ừ ượ ả ồ ệ các s n ph m t các loài đ ớ c b o t n. Làm vi c v i các nhà nghiên c u t ứ ừ

ả ạ ọ ị đ i h c Rockefeller và b o tàng l ch s ử ự t ỳ nhiên Hoa k , các sinh viên

ườ ệ ằ ạ ọ ố tr ng trung h c Trinity đã phát hi n ra r ng 25% trong s 60 lo i hàng hóa

ượ ử ạ ở ả ả h i s n đ c mua trong các c a hàng t p hóa và nhà hàng New York b ị

ề ầ ạ ắ ơ ộ ị nh m là lo i đ t ti n h n. M t loài cá b dán nhãn sai là loài có nguy c ơ

ồ ỏ ủ ệ ộ ị ượ tuy t ch ng cá h i đ Acadia. M t nhóm khác đã xác đ nh đ c ba loài cá

ượ ủ ệ ả ồ ượ ở voi đ c b o v là ngu n c a món shusi đ c bán Caliphonia và Hàn

ử ụ ụ ệ ể ạ ậ ố ạ Qu c. Tuy nhiên vi c s d ng mã v ch ADN đ nh n d ng các v buôn

ở ả ề ẩ ữ ả ẫ ọ ị ị ẩ ậ l u sinh h c ti m n gi a các s n ph m b t ch thu b i h i quan v n trong

ạ ướ ầ giai đo n b c đ u.[15]

65 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ƯƠ

Ố ƯỢ

ƯƠ

Ứ

CH

NG 2 Đ I T

NG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

ố ượ

ứ

2.1.Đ i t

ng nghiên c u

ậ ượ ứ ề ằ ị ị ộ Các loài đ ng v t đ c nghiên c u trong đ tài n m trong ngh đ nh

ự ậ ừ ậ ừ ế ề ấ ả ộ 32/2006/NDCP v qu n lý đ ng v t r ng, th c v t r ng nguy c p, quí hi m t ạ i

ệ ử ụ ậ ấ ộ ồ Vi ạ t Nam, g m 62 loài đ ng v t nghiêm c m khai thác s d ng và 89 loài h n

ử ụ ụ ụ ế ầ ch khai thác s d ng. (xem ph n Ph l c)

ượ ự ừ ủ ị Xác đ nh đ c trình t gen t Ngân hàng gen (gen bank) c a : 112 loài, 106

ự ự loài có trình t gen Cyt b và 42 loài có trình t gen COI.

ự 222 trình t gen Cytb

ự 83 trình t gen COI

ươ

ứ

2.2.Ph

ng pháp nghiên c u

ử ụ

ụ

ọ

ầ

ề ứ 2.2.1.S d ng các ph n m m ng d ng trong sinh h c

ử ụ ể ướ ề ầ ự ả *S d ng ph n m m Mega đ ự c tính s sai khác d a vào kho ng cách

ự các trình t ủ ADN c a các loài

ấ ả ự T t c các trình t sau khi t ả ừ i t ngân hàng gen (Genbank) v s đ ề ẽ ượ ắ c s p

ử ụ ề ầ ằ ế ở ạ x p d ng matrix b ng cách s d ng ph n m m Paup 4.0 beta 10 win. Tr ướ c

ượ ắ ẽ ượ ắ ứ ự ế ế ậ ạ khi đ c s p x p thành d ng ma tr n chúng s đ c s p x p đúng th t trong

66 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ư ữ ệ ề ể ằ ạ ầ ộ ph n m m Bioedit đ có đ dài đo n gen b ng nhau. Sau khi đ a d li u trình t ự

ề ầ ắ ỉ ở ị ề vào ph n m m Mega5.05 các trình t ự ẽ ượ s đ c c t t a v trí có chi u dài 650

ầ ự ộ ộ ữ ệ ế nucleotit. Thành ph n trình t và mô hình thay th cho toàn b b d li u, s ố

ự ủ ệ ể ổ ị ượ l ủ ặ ng c a nucleotit và các v trí amino axit có th thay đ i và s sai l ch c a c p

ự ạ ố ở ề trình t 2 thông s Kimura (K2P) trong ph m vi nhóm ạ ứ ộ nhi u m c đ phân lo i

ữ ữ ở (trong cùng loài, gi a các loài cùng chi và gi a các loài các chi khác nhau trong

ượ ứ ế ộ ọ cùng m t h ) đã đ c tính toán trong Mega5.05. Mô hình thay th K2P ch không

ự ế ơ ả ộ ượ ử ụ ể ả ph i là m t mô hình th c t h n đã đ c s d ng đ tính toán kho ng cách mà

ặ ạ cho phép l p l ự i các phân tích qua BOLD (Barcode of life data system) và s so

ứ ự ự ể ạ ả ớ ố ủ sánh v i các nghiên c u mã v ch d a vào kho ng cách kinh đi n. S phân b c a

ở ừ ứ ộ ạ ượ ử ụ ằ ặ c p K2P t ng m c đ phân lo i đ ồ ị ậ c hình dung b ng cách s d ng đ th m t

ự ươ ự ươ ể ẩ ả ộ đ R. S t ờ ng quan s n ph m th i đi m Peason và s t ạ ng quan h ng

ữ ướ ẫ ả Spearman gi a kích th c m u và kho ng cách trung bình trong loài cũng đ ượ c

ệ ố ượ ị ẫ ẵ ế ộ ể tính toán trong R đ xác đ nh li u s l ả ng m u s n có có tác đ ng đ n kho ng

ủ ạ ượ ắ ế ố cách trong ch ng lo i hay không. Các loài đ ạ ộ c s p x p vào m t trong b n lo i

ự ả ấ ạ ả ặ ớ sau d a vào kho ng cách c p K2P: lo i I (kho ng cách trong loài l n nh t <2%,

ữ ấ ạ ả ả ớ ấ kho ng cách gi a các loài bé nh t <2%); lo i II (kho ng cách trong loài l n nh t

ữ ủ ạ ạ ấ ả ả = 2%, kho ng cách gi a các ch ng lo i bé nh t <2%); lo i III (kho ng cách trong

ữ ạ ấ ấ ả ớ ả loài l n nh t <2% và kho ng cách gi a các loài bé nh t £2%); lo i IV (kho ng

ữ ấ ấ ớ ả cách trong loài l n nh t = 2% và kho ng cách gi a các loài bé nh t £2%). Ở

ể ượ ấ ữ ẫ ạ ộ ỉ nh ng loài mà ch có m t cá th đ c l y m u thì các lo i I, II, III và IV đ ượ c

ữ ả ỉ ượ ướ ượ ỏ b qua vì ch có kho ng cách gi a các loài khác nhau đ c l c ng. [16]

ử ụ ể ướ ề ầ ự ể ặ *S d ng ph n m m Mega đ ự c tính s sai khác d a vào đ c đi m các

ự trình t ủ ADN c a các loài

ữ ể ấ ặ ậ ộ ượ ạ Nh ng đ c đi m nh n d ng đ c đáo duy nh t, đ c phân bi ệ ở t đây nh ư

ạ ơ ệ ọ ủ ộ ớ ộ tr ng thái nucleotit đ n mà phân bi t m t loài v i m t loài khác trong h c a nó,

ỗ ọ ằ ệ ố ử ụ ị ổ ứ ượ đ c xác đ nh cho m i h b ng cách s d ng H th ng t ặ ộ ch c thu c tính đ c

67 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ư tr ng (CAOS Characteristic Attribute Organization System Sarkar et al. 2002,

ấ ả ẻ 2008; Bergmann et al. 2009). Khi t ặ ủ t c các thành viên c a loài chia s các đ c

ể ượ ả ặ ọ ơ ộ ộ đi m này, chúng đ c g i là “các đ c tính đ c đáo đ n gi n’’. M t cây h ướ ng

ượ ạ ử ụ ằ ế ố ầ ẫ ầ d n l n đ u tiên đ c t o ra b ng cách s d ng module ti ệ t ki m t ủ i đa c a

ượ ử ổ ể Phylip (v3.67; Felsenstein 1989) và đ ẫ c s a đ i thành m u nhóm cá th theo

ệ ỉ ị ướ ẫ ượ ể ộ các ch đ nh loài hi n hành. Cây h ng d n này sau đó đ c chuy n vào m t file

ứ ự ả ị Nexus cái mà ch a các trình t ADN COI hay Cyt b và k ch b n pgenome đ ượ c

ể ể ậ ạ ặ ử ụ s d ng đ nh n d ng các đ c đi m. T l ỷ ệ ủ ấ ả c a t ể ệ t c các loài trong mà th hi n

ư ặ ọ ỗ ọ ượ ạ các đ c tính trong ph m vi h cũng nh là t ỷ ệ l trong m i h đã đ c tính toán.

ể ệ ặ ạ ạ ố ố ọ ỗ Cu i cùng s loài th hi n các đ c tính trong ph m vi h cho m i lo i mà đ ượ c

ự ậ ạ ả ượ nh n d ng d a vào kho ng cách cũng đã đ c tính toán.[16]

ươ ự * Ph ng pháp xây d ng cây phát sinh loài

ươ ượ ấ Hai cây phát sinh loài theo ph ng pháp p distance đ ự c xây d ng cho t t

ự ể ể ượ ồ ả c các trình t gen Cyt b và COI trong Mega5 đ có th hình dung đ c ngu n

ư ể ủ ượ ệ ị ị ố g c phát sinh c a các loài cũng nh ki m tra đ c li u có loài nào b xác đ nh

ể ầ nh m ki u gen hay không.

ươ

ứ ộ ệ

ậ ạ

ả

2.2.2.Ph

ự ng pháp đánh giá m c đ hi u qu trong nh n d ng loài d a

ả vào kho ng cách

ố ệ ằ ườ ể ư B ng cách th ng kê các s li u và tính toán t ỷ ệ l % thông th ng đ đ a

ữ ế ự ế ả ố ả ầ ế ra nh ng k t qu c n thi t và đánh giá k t qu đó thông qua s so sánh.

68 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

69 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ƯƠ

Ậ

Ả

Ế

CH

NG 3 K T QU VÀ TH O LU N

ề

ả

3.1.Kho ng cách di truy n gen Cyt b

ự ế ề ế ầ ả D a trên k t qu tính kho ng cách di truy n b ng ph n m m MEGA, k t

ả ướ ủ qu phân tích c a m t s h đ ả ộ ố ọ ượ c trình bày d ằ ề i đây:

ọ ọ 1.H Canidae (h Chó)

ả ừ Kho ng cách trong loài t 0 – 1%.

ả ừ Kho ng cách ngoài loài t 9 – 16%.

STT Loài

1 225730156Pteropus vampyrus 2 225730158Pteropus vampyrus 3 225730160Pteropus vampyrus 4 349733723Pteropus vampyrus

0.007 0.013 0.002

0.008 0.007

0.013

ọ ơ ọ ạ 2. H Pteropodidae (h D i qu )

ả ừ Kho ng cách trong loài t 0.7 1.3 %.

STT

Loài

1 121308477Psittacula alexandri 2 121308501Psittacula alexandri 0.01 0.07 3 291163377Psittacula finschii

0.07

ọ 4. H Psittacidae ọ ẹ (h V t)

ả Kho ng cách trong loài là 1 %.

70 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

STT Họ

ạ

ậ

ọ

ườ

K/c di truy nề trung bình gen ọ Cytb Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ọ ồ Mustelidae (h Ch n) 35.3% 1

ọ 2 Felidae (h Mèo) 26.8%

ọ ươ 3 Cervidae (h H u nai) 5.6%

4 ọ ươ ạ Moschidae (h H u x ) 43.3%

ọ 5 Phasianidae (h Trĩ) 26.3%

ọ ơ 0.8% 6 ạ Pteropodidae (h D i qu )

ọ 7 Sciuridae (h Sóc) 14.6%

ọ Ư 0.00% 8 Accitripidae (h ng)

ọ ẹ 9 Psitacidae ( h V t) 5.1%

ọ ợ 10 Tytonidae (h Cú l n) 10.8%

ọ 0.00% 11 Sturnidae (h Sáo)

ọ ỳ 0.00% 12 Varanidae (h K đà)

ọ ắ ướ 0.3% 13 Colubridae (h R n n c)

14 ọ ắ ổ Elapidae (h R n h ) 29.6%

ọ ầ 15 Geoemydidae (h Rùa đ m) 17%

ọ ạ 16 Testudinidae (h Rùa c n) 21.5%

ọ ấ 1.4% 17 Crocodylidae (h Cá s u)

ọ 18 Cadinae (h Chó) 10.6%

0.00% 19 Chelydridae

ọ ướ 0.00% 20

ươ Papilionidae (h B m ph ng)

ọ ượ 21 Hylopatidae (h V n) 15.2%

ồ ọ 22 Cynocephalidae (h Ch n) 5.9%

ọ 23 Lorisidae (h Cu li) 4.5%

ọ 24 ỉ Cercopithecidae (h Kh ) 35.1%

ọ ấ 25 Ursidae (h G u) 28.5%

71 ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT ọ 2.1% ị 26 Elephantidae (h Voi)

ọ 27 Bovidae (h Bò) 19.2%

ọ ầ 28 Viveridae (h C y) 12.5%

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ả Kho ng cách ngoài loài là 7 %.

STT

Loài

1 72388770Hylopetes alboniger 2 62533238Hylopetes lepidus 3 62533240Hylopetes lepidus 4 72388772Hylopetes lepidus 5 9845016Hylopetes phayrei 6 62533242Hylopetes phayrei 7 72388774Hylopetes spadiceus 8 18147012Petaurista elegans 9 56603534Petaurista elegans 10 33086871Petaurista petaurista 11 50910895Petaurista petaurista

0.13 0.13 0.02 0.15 0.05 0.04 0.11 0.11 0.12 0.13 0.11 0.13 0.13 0.14 0.03 0.14 0.07 0.07 0.05 0.11 0.13 0.17 0.18 0.17 0.17 0.20 0.20 0.18 0.17 0.18 0.17 0.17 0.20 0.20 0.18 0.00 0.18 0.18 0.18 0.17 0.18 0.19 0.18 0.16 0.16 0.18 0.18 0.18 0.17 0.18 0.19 0.18 0.16 0.16 0.01

ọ ọ 3. H Sciuridae (h Sóc)

ả ừ Kho ng cách trong loài t 0 5 %

ả ừ Kho ng cách ngoài loài t 11 20 %.

STT Loài

0.00 0.16 0.16 0.16 0.16 0.00 0.16 0.16 0.01 0.01 0.15 0.15 0.05 0.05 0.05 0.20 0.20 0.20 0.21 0.20 0.22 0.03 0.03 0.16 0.16 0.16 0.16 0.19

1 121487715Bungarus candidus 2 121487719Bungarus candidus 3 121487731Bungarus fasciatus 4 121487733Bungarus fasciatus 5 121487735Bungarus fasciatus 6 194399251Bungarus fasciatus 7 121487737Bungarus flaviceps 8 31441932Bungarus multicinctus 9 121487723Bungarus multicinctus 0.03 0.03 0.16 0.16 0.16 0.16 0.19 0.00

10 209886967Ophiophagus hannah 11 921899Ophiophagus hannah 12 57235389Naja naja 13 194399204Naja naja 14 270056885Naja naja

0.70 0.70 0.72 0.72 0.72 0.72 0.73 0.70 0.70 0.70 0.70 0.72 0.72 0.72 0.72 0.73 0.70 0.70 0.00 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.71 0.71 0.21 0.21 0.19 0.19 0.19 0.20 0.21 0.21 0.21 0.71 0.71 0.05 0.21 0.21 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.71 0.71 0.01 0.05

ọ ọ ắ ổ 5. H Elapidae (h R n h )

ả ừ Kho ng cách trong loài t 0 5 %.

ả Kho ng cách ngoài loài : 3 % gi a ữ Bungarus candidus và Bungarus

multicinctus; 15 22 % gi a ữ Bungarus candidus , Bungarus fasciatus, Naja naja và

ớ ớ Bungarus flaviceps v i nhau; 70 73 % gi a ữ Ophiophagus hannah v i các loài còn

i.ạ l

72 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

STT

Loài

0.27 0.10 0.33 0.14 0.35 0.13 0.14 0.35 0.14 0.04

1 41353290Heosemys grandis 2 381278144Heosemys grandis 3 41353354Heosemys annandalii 4 41353286Mauremys annamensis 5 46917168Mauremys annamensis 6 353333335Mauremys annamensis 0.14 0.35 0.13 0.01 0.05 0.14 0.34 0.14 0.09 0.10 7 41353412Cuora trifasciata

0.10

ọ ọ ầ 6. H Geoemydidae (h Rùa đ m)

ả Kho ng cách trong loài là 27 % v i ớ Heosemys grandis và 1 5 % v i ớ

Mauremys annamensis.

ả Kho ng cách ngoài loài 9 35 %.

STT

Loài

1 41353418Indotestudo elongata 2 379647546Indotestudo elongata 3 6615861Manouria impressa 4 219524118Manouria impressa

0.29 0.36 0.15 0.36 0.15

0.00

ọ ọ ạ 7. H Testudinidae (h Rùa c n)

ả ớ Kho ng cách trong loài là 0 % v i Rùa núi vi n ề Manouria impressa và 29

ớ Indotestudo elongata. % v i Rùa núi vàng

ả Kho ng cách ngoài loài 15 36 %.

STT

Loài

0.00

1 300959512Crocodylus porosus 2 300959530Crocodylus porosus 3 300959518Crocodylus siamensis 0.02 0.02 4 300959520Crocodylus siamensis 0.02 0.02

0.00

ọ ọ ấ 8. H Crocodylidae (h Cá s u)

73 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ả Kho ng cách trong loài 0 %.

ả Kho ng cách ngoài loài 2 %.

ề ả ả B ng 5: Kho ng cách di truy n trung bình gen Cyt b

ọ Trong 35 h trên thì: ậ *Nh n xét:

ề ấ ả ớ ở ọ +Kho ng cách di truy n trung bình l n nh t là 43.3% ọ h Moschidae (h

ươ ạ H u x )

ề ả ộ +Kho ng cách di truy n trung bình cho toàn b các loài là 40.3%.

74 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ế ấ ả ọ ề + Có 11 h có kho ng cách di truy n trung bình th p (0 2%), chi m

31,5%.

ề ế ả ọ + Có 25 h có kho ng cách di truy n trung bình cao (>=2%), chi m

68.5%.

ề

ả

3.2. Kho ng cách di truy n gen COI

STT

Loài

1 2826548Cuon alpinus 2 2826550Canis aureus 3 212658122Vulpes vulpes 4 212725395Vulpes vulpes 5 212725413Vulpes vulpes

0.08 0.61 0.61 0.61 0.61 0.00 0.61 0.61 0.00

0.00

ọ ọ 1.H Canidae (h Chó)

ả Kho ng cách trong loài là 0%.

ả Kho ng cách ngoài loài là 8 – 61%.

STT

Loài

1 255988395Moschus berezovskii 2 255988397Moschus berezovskii 3 255988399Moschus berezovskii 4 255988401Moschus berezovskii 5 336038738Moschus berezovskii

0.005 0.003 0.008 0.006 0.008 0.003 0.005

0.009 0.006

0.006

ọ ọ ươ ạ 2. H Moschidae (h H u x )

ả ừ Kho ng cách trong loài là t 29%.

ọ 3. H Sciuridae ọ (h Sóc)

75 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

STT Loài

1

2

3 1 379744718Hylopetes alboniger 2 327199959Hylopetess padiceus 3 327199963Hylopetess padiceus 4 327419444Hylopetes spadiceus

0.208 0.208 0.208

0.000 0.000

0.000

ả Kho ng cách trong loài là 0 %.

ả Kho ng cách ngoài loài là 20.8 %.

STT

Loài

1 336038674Bungarus multicinctus 2 336038676Bungarus multicinctus 0.020 3 336038678Bungarus multicinctus 0.000 0.020 4 336038767Bungarus fasciatus 5 310687224Naja naja

0.135 0.135 0.135 0.155 0.155 0.155

0.180

ọ ọ ắ ổ 4. H Elapidae (h R n h )

ả Kho ng cách trong loài là 0 2 %.

ả Kho ng cách ngoài loài là 13.5 18 %.

STT

Loài

1 301030360Platysternon megacephalum 2 301030364Platysternon megacephalum 0.061 3 301030368Platysternon megacephalum 0.061

0.003

ọ ọ ướ 5. H Chelydridae (h Rùa n c)

ả Kho ng cách trong loài là 0.3 6.1 %.

ọ ọ ầ 6. H Geoemydidae (h Rùa đ m)

76 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

STT

Loài

1 308207452Heosemys grandis 2 308207448Heosemys annandalii 3 115382326Cuora trifasciata 4 115382328Cuora trifasciata 5 115382330Cuora trifasciata 6 115382331Cuora trifasciata 7 38035964Mauremys annamensis

0.097 0.134 0.137 0.134 0.137 0.000 0.134 0.137 0.000 0.000 0.139 0.137 0.049 0.049 0.049 0.130 0.131 0.090 0.090 0.090

0.082

ả Kho ng cách trong loài là 0 4.9 %.

ả ừ Kho ng cách ngoài loài t 8.2 13.7 %.

STT

Loài

1 355866159Indotestudo elongata 2 355866161Indotestudo elongata 0.005 3 301030348Manouria impressa 4 301030350Manouria impressa 5 301030352Manouria impressa 6 308207614Manouria impressa

0.124 0.126 0.126 0.128 0.002 0.124 0.126 0.000 0.002 0.124 0.126 0.007 0.008 0.007

ọ ọ ạ 7. H Testudinidae (h Rùa c n)

ả ừ Kho ng cách trong loài t 28 %.

ả ừ Kho ng cách ngoài loài t 12.4 12.8 %.

STT

Loài

1 194269656Crocodylus porosus 2 81295111Crocodylus porosus 3 194269658Crocodylus siamensis 4 5818591Crocodylus siamensis

0.755 0.084 0.750 0.761 0.075 0.753

ọ ọ ấ 8. H Crocodylidae (h Cá s u)

ả Kho ng cách trong loài 75 %

ả Kho ng cách ngoài loài 7.5 84 %.

ề

ả

B ng 6: Kho ng cách di truy n trung bình gen COI

77 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ọ Trong 21 h nêu trên thì: ậ *Nh n xét:

ề ấ ả ớ ở ọ +Kho ng cách di truy n trung bình l n nh t là 53%% h Crocodylidae

ấ ọ (H Cá s u).

ề ả ộ + Kho ng cách di truy n trung bình cho toàn b loài là 33.6%.

ề ế ấ ả ọ + Có 9 h có kho ng cách di truy n trung bình th p ( 0 2%), chi m 43%.

ề ế ả ọ + Có 12 h có kho ng cách di truy n trung bình cao (>=2%), chi m 57 %.

ữ

ề

ả

3.3. So sánh kho ng cách di truy n trung bình gi a hai gen Cyt b và

COI

ề

ả

B ng 7: So sánh kho ng cách di truy n trung bình

ở ộ ố ọ ữ m t s h gi a

ể

ki u gen Cyt b và COI

78 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

79 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

STT

Họ

Cyt b

COI

0.6%

Moschidae

43.3%

0.8%

Pteropodidae

1.7%

10.4%

Sciuridae

14.6%

0.00%

Accitripidae

5.1%

Psitacidae

9.6%

0.00%

Sturnidae

0.1%

11%

Elapidae

29.6%

9.2%

Geoemydidae

17%

6.8%

Testudinidae

21.5%

1.4%

Crocodylidae

53%

10.6%

Cadinae

37.5%

0.00%

Chelydridae

4.1%

53%

ả

43.3%

Kho ng cách trung bình ấ ớ l n nh t

32.5%

ả

36.5%

Kho ng cách trung bình chung

80 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ể ồ ề ả Hình 16: Bi u đ so sánh kho ng cách di truy n trung bình

ể ề ả Chú thích: Màu xanh là kho ng cách di truy n trung bình ki u gen Cyt b.

ề ể ả ỏ Màu đ là kho ng cách di truy n trung bình ki u gen COI.

ậ *Nh n xét:

ố ọ Trong s 12 h nêu trên thì:

ọ ề ằ ằ ả +Có 1 h là: Accitripidae có kho ng cách di truy n trung bình b ng nhau và b ng

ở ả ể 0% c 2 ki u gen COI và Cyt b.

ọ ở +Có 5 h (Moschidae,Sciuridae,Elapidae,Testudinidae,Geoemydidae) mà đó

ề ể ằ ả ơ ớ kho ng cách di truy n trung bình theo ki u gen Cyt b l n h n COI, n m t ừ

14.6% 43.3%.

ọ +Có 6 h (Pteropodidae,Psitacidae,Sturnidae,Chelydridae,Cadinae,Crocodylidae)

ở ề ể ể ả ơ ớ mà đó kho ng cách di truy n trung bình theo ki u gen COI l n h n theo ki u

ằ ừ gen Cyt b, n m t 0.1% 53%.

81 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ấ ớ ể ề ả ớ +Kho ng cách di truy n trung bình l n nh t v i ki u gen Cyt b là 43.3% ở ọ h

ọ ươ ể ạ ớ ở ọ ọ Moschidae (h H u x ), v i ki u gen COI là 53% h Crocodylidae (h Cá

s u).ấ

ề ả ộ ọ + Kho ng cách di truy n trung bình cho toàn b các loài trong 13 h nêu trên là:

ớ ớ 36.5% v i Cyt b và 32.5% v i COI.

ề

ả

3.4. Kho ng cách di truy n trong loài

ề

ể

ả

3.4.1. Kho ng cách di truy n trong loài ki u gen Cyt b và COI

ể

ả

ữ B ng 8: Kho ng cách trong loài gi a các loài theo ki u gen Cyt b và

COI

STT

K/c trong loài gen Ct b

K/c trong loài gen COI

45%

Họ Loài

Nomascus gabriellae

V n)ượ

Không có

Nomascus concolor

0.3 0.7%

Không có

Nomascus nasutus

0.2 0.4%

Không có

0.4 44%

Nomascus leucogenys

Không có

n/c 1 Hylopatidae (h ọ

ọ

Prionailurus viverrina

Không có

13%

Prionailurus bengalensis

Không có

Neofelis nebulosa

n/c

Panthera pardus

13%

Panthera tigris

063%

31%

Không có

n/c

Catopuma temminckii

2 Felidae (h Mèo)

82 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Axis porcinus

0 1%

ọ ươ 3 Cervidae (h H u

nai)

Cervus eldii

0 1%

Không có

Moschus berezovskii

43.3%

39%

00.2%

Không có

4 Moschidae (h ọ ươ ạ H u x )

Polyplectron bicalcaratum

Trĩ)

Pavo muticus

0.54%

Không có

Lophura edwardsi

Không có

5 Phasianidae (h ọ

05%

0.54%

Lophura nycthemera

Pteropus vampyrus

50.2%

0.71.3% 1.7%

ơ

6 Pteropodidae (h ọ ạ D i qu )

ọ

Hylopetes lepidus

Không có

Hylopetes phayrei

Không có

7 Sciuridae (h Sóc) 25%

Hylopetes spadiceus

Petaurista elegans

Không có

n/c

Petaurista petaurista

Không có

Spilornis cheela

ng)Ư

Psittacula alexandri

0% 8 Accitripidae (h ọ

ọ ẹ

Không có

1% 9 Psitacidae (h V t)

ọ

Tyto alba

0.2%

Tytonidae (h Cú l n)ợ

08% 10

ọ

Sturnidae (h Sáo)

Gracula religiosa

0.1%

Varanus salvator

0% 11

ọ ỳ Varanidae (h K

n/c

đà)

Ptyas mucosus

0% 12

18.5%

0.3% 13

ắ ướ

Colubridae (h ọ R n n

Bungarus candidus

ọ ắ

Elapidae (h R n

Không có

Bungarus multicinctus

02%

0% 14

83 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

h )ổ

Bungarus fasciatus

n/c

Naja naja

n/c

05%

Ophiophagus hannah

Không có

15%

Heosemys grandis

Geoemydidae (h ọ

n/c

Rùa đ m)ầ

Cuora trifasciata

04.9%

27% 15

n/c

Mauremys annamensis

Indotestudo elongata

Testudinidae (h ọ

0.5%

15%

Rùa c n)ạ

Manouria impressa

0.20.8%

29% 16

Crocodylus porosus

Crocodylidae (h ọ

75%

Cá s u)ấ

0% 17

75%

Crocodylus siamensis

Cuon alpinus

ọ

Cadinae (h Chó)

n/c

Canis aureus

n/c

0% 18

Vulpes vulpes

Chelydridae

0.3 6.1%

Platysternum megacephalum

Teinopalpus aureus

Papilionidae (h ọ

n/c

0% 19

0% 20

ướ

ượ

B m ph

ng)

Không có

Teinopalpus imperalis

Không có

Troides helena ceberus

Mustela nivalis

Mustelidae (h ọ Ch n)ồ

n/c

0.1 6.4% 0.2 0.8% 21

Galeopterus variegatus

5.9% 22

Cynocephalidae (họ ồ ơ Ch n d i)

ọ

Lorisidae (h Cu li)

Không có

Nycticebus pygmaeus

84 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Pygathrix nemaeus

Cercopithecidae (họ

Không có

Kh )ỉ

Pygathrix avunculus

Không có

73.3%

Macaca mulatta

n/c

0.8%

Pygathrix cinerea

Không có

0.5%

Ursus malayanus

ọ ấ

Ursidae (h G u)

Không có

Ursus thibetanus

0 0.5%

Không có

Elephas maximus

0.73.7%

n/c

Elephantidae (h ọ Voi)

Bos gaurus

ọ

Bovidae (h Bò)

0 6%

Không có

Bos javanicus

Không có

Viverricula indica

ọ ầ

Viveridae (h C y)

Không có

Prionodon pardicolor

Chrotogale owstoni

12%

Không có

Tragulus javanicus

12%

Không có

Tragulidae (h ọ Cheo cheo)

Tragulus napu

Không có

Buceros bicornis

n/c

ồ

Bucerotidae (h ọ H ng hoàng)

Aceros undulatus

Không có

0.2 0.8%

n/c

Copsychus malabaricus

ớ

Muscicapidae (h ọ ồ Đ p ru i)

Garrulax merulinus

Không có

Timaliidae (h ọ Kh

u)ướ

Python molurus

n/c

28%

Pythonidae (h ọ Trăn)

Python reticulatus

Không có

29%

Không có

Paramesotriton deloustali

ầ

Salamandridae (h ọ C y giông)

Platalea minor

0 64%

Không có

ọ

ặ

Threskiornithidae (h Cò qu m)

85 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Manis pentadactyla

ọ

Manidae (h Tê tê)

Không có

4 5%

ậ *Nh n xét:

ự ế ề ả ấ ả ổ Qua b ng trên ta th y kho ng cách di truy n trong loài có s bi n đ i theo

ể ừ ừ t ng loài và t ng ki u gen.

ớ ể ượ ả V i ki u gen Cyt b: Có 68 loài tính đ c kho ng cách trong loài

ả + Có 17 loài có kho ng cách trong loài khá cao nh : ư Nomascus gabriellae (45%),

Moschus berezovskii (43.3%), Lophura nycthemera (50.2%), Pygathrix avunculus

(73.3%), Heosemys grandis (27%), Python molurus (28%), Python reticulatus

(29%), Panthera tigris (31%). …

ổ ừ ấ ế ả Nomascus + Có 15 loài kho ng cách trong loài bi n đ i t ế th p đ n cao:

leucogenys (0.4 44%), Platalea minor (0 64 %)…

ằ ở ứ ấ ả +Có 36 loài kho ng cách trong loài n m m c th p (0 2%).

ớ ể ả V i ki u gen COI: có 22 loài có kho ng cách trong loài

ừ ả + Có 4 loài có kho ng cách trong loài t ế trung bình đ n cao nh : ư Ptyas mucosus

(18.5%), Crocodylus porosus (75%), Crocodylus siamensis (75%).

ổ ừ ấ ế ả +Có 4 loài kho ng cách trong loài bi n đ i t ế th p đ n cao : Panthera tigris (0

63%), Platysternum megacephalum (0.3 – 6.1%), Cuora trifasciata (0 – 4.9%),

Lophura nycthemera (0 – 5%).

ằ ở ứ ả + Có 14 loài có kho ng cách trong loài n m ấ m c th p (0 2%).

ố ề ỷ ệ ố ả ả B ng 9: Th ng kê các thông s v kho ng cách trong loài theo t l %

ể Ki u gen Cyt b COI

86 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Các

ố ố S loài % S loài % Thông số

ổ ả 68 100% 22 100%

ố ề T ng s loài có kho ng cách di truy n trong loài

ố 17 25% 4 18%

ế ề trung bình đ n

S loài có k/c di truy n ừ trong loài t cao (>2%)

ố ề 15 22% 4 18%

ế ổ ừ ấ th p

ế S loài có k/c di truy n trong loài bi n đ i t đ n cao

ố 36 53% 14 64%

ề ằ ở ứ ấ m c th p

S loài có k/c di truy n trong loài n m (0 2%)

ậ *Nh n xét:

ớ ả ế ể ẫ ả ố +V i c 2 ki u gen thì chi m m t t ộ ỷ ệ ớ l l n v n là s loài có kho ng cách di

ở ứ ở ở truy n ề trong loài ấ m c th p: 53% Cyt b và 64% COI.

ớ ố ề ở ứ ế ả + V i s loài có kho ng cách di truy n m c trung bình đ n cao thì gen C yt b

ơ ộ ươ ự ề ỷ ệ ế chi m t ỷ ệ l cao h n Cyt b m t chút ( 25% so v i ớ 18%). T ng t v t l ư nh

ế ế ố ừ ấ ả th là s loài có kho ng cách bi n thiên t ế th p đ n cao.

ữ

ể

ề

ả

3.4.2. So sánh kho ng cách di truy n trong loài gi a hai ki u gen COI và

Cyt b

ả

ở ộ ố

B ng 10: So sánh kho ng cách trong loài

m t s loài

87 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ả

STT

Loài

ệ

ế Tên ti ng Vi

Tên khoa h cọ

Kho ng cách trong loài gen Cyt b

Kho ng cách trong loài gen COI

31%

0 63%

Panthera tigris

Hổ

1

0 1%

ươ H u vàng

2

Axis (Cervus) porcinus

43.3%

3 9%

ươ ạ H u x

3

Moschus berezovskii

50.2%

0 5%

Gà lôi tr ngắ

4

Lophura nycthemera

Pteropus vampyrus

0.7 1.3%

1.7%

ự ớ ơ D i ng a l n

5

Vulpes vulpes

Cáo l aử

6

Mustela nivalis

0.1 6.4%

0.2 0.8%

ế Tri t nâu

7

Spilornis cheela

ề

8

Tyto alba

0 8%

0.2%

ế Di u hoa mi n đi nệ

9

Gracula religiosa

0.1%

ợ ư Cú l n l ng xám

Nh ngổ

10

Ptyas mucosus

18.5%

0.3%

ắ R n ráo trâu

11

0 0.2%

12

Bungarus multicinctus

0.3 6.1%

ắ ạ R n c p nia b cắ

Rùa đ u toầ

13

Platysternum megacephalum

Indotestudo elongata

0.5%

29%

Rùa núi vàng

14

Manouria impressa

0.2 0.8%

Rùa núi vi nề

15

Crocodylus porosus

75%

ấ Cá s u hoa cà

16

Crocodylus siamensis

75%

Cá s u n ấ ướ c

17

88 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ng tọ

ề ả ả ả ố Trong s 17 loài có c kho ng cách di truy n trong loài theo c hai ậ *Nh n xét:

ể ki u gen trên thì:

ề ể ả ơ ớ + Có 6 loài có kho ng cách di truy n trong loài theo ki u gen Cyt b l n h n COI.

ể ả ớ ơ ề + Có 8 loài có kho ng cách di truy n theo ki u gen COI l n h n Cyt b.

ể ề ề ằ ả + Có 1 loài mà kho ng cách trong loài theo 2 ki u gen đ u b ng 0%: Di u hoa

ế ệ Spilornis cheela). Mi n Đi n (

ề ấ ả ớ ớ ở + V i gen Cyt b kho ng cách di truy n trong loài l n nh t là 50.2% loài Gà lôi

ớ ở ắ tr ng ( Lophura nycthemera), v i gen COI là 75% ấ loài cá s u hoa cà

ấ ướ (Crocodylus porosus) và cá s u n c ng t ( ọ Crocodylus siamensis).

89 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

3.5. Cây phát sinh loài gen Cyt b và COI

3.5.1.Cây phát sinh loài gen Cyt b

Hình 17: Cây phát sinh loài gen Cyt b

90 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ộ ố ể ớ ị ị Ki m tra cây phát sinh loài v i gen Cyt b thì có m t s loài đã b xác đ nh

ầ nh m là:

+Gà lôi mào tr ngắ (Lophura edwardsi) và Gà lôi Hà Tĩnh (Lophura hatinhensis).

ộ ố ị ặ ọ ộ ỗ ệ ầ Hình 18: M t minh h a cho vi c m t s loài đã b đ t nh m ch trên cây

phát sinh loài Cyt b.

ấ ừ ư ẽ ể Nh có th nhìn th y t hình v thì 2 loài là Gà lôi mào tr ngắ (Lophura

ị edwardsi) và Gà lôi Hà Tĩnh (Lophura hatinhensis) đã b xem là 1 loài.

91 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

3.5.2. Cây phát sinh loài gen COI

Hình 19: Cây phát sinh loài gen COI

ị ặ ể ầ ỗ Ki m tra cây phát sinh loài gen COI thì không có loài nào b đ t nh m ch .

92 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ậ

ả 3.6. Th o lu n

ớ ố ượ ứ ằ ậ ộ V i đ i t ng nghiên c u là các loài đ ng v t hoang dã n m trong ngh ị

ự ậ ừ ủ ề ủ ấ ả ị đ nh 32N ồ ộ D/CP c a chính ph v qu n lý đ ng th c v t r ng nguy c p bao g m

ứ ậ ộ ộ ị ượ ự ọ 151 loài đ ng v t thu c 52 h thì nghiên c u đã xác đ nh đ c trình t gen Cyt b và

ủ ấ ả ự COI c a t t c 112 loài. Trong đó 106 loài có trình t gen Cyt b và 42 loài có trình t ự

gen COI.

ề ả ủ ạ ạ ậ *V kh năng nh n d ng loài c a mã v ch ADN gen Cyt b và COI:

ề ả ớ ộ ự V i kho ng cách di truy n trung bình cho toàn b các loài có trình t gen Cyt b

ầ ượ ả và COI l n l ể ấ ằ t là 40.3% và 33.6% có th th y r ng đây là kho ng cách t ươ ng

ể ậ ộ ố ớ đ i l n, cho phép chúng ta có th phân bi ệ ượ t đ c các loài đ ng v t. Tuy nhiên

ả ổ ị ươ ở ừ ề kho ng cách di truy n không n đ nh và t ồ ng đ ng ề ớ t ng loài v i nhau. Đi u

ượ ự ế ể ệ ổ ủ ề này đ ả c th hi n qua s bi n đ i c a kho ng cách di truy n trung bình trong

ữ ư ữ ả ả ọ ọ ọ ằ ừ t ng h . Có nh ng h kho ng cách b ng 0% nh ng có nh ng h kho ng cách

ớ ở ả ụ ể ớ ừ ư ả ể ể lên t i trên 50% c hai ki u gen. C th v i t ng ki u gen nh b ng sau:

ố ề ố ề ể ả ả B ng 11: Th ng kê các thông s v kho ng cách di truy n 2 ki u gen ty th ể

Cyt b và COI

Cyt b COI

ố

S loài

S hố ọ

106 42

35 21

ộ

ề

K/c di truy n TB cho toàn b loài

40.3% 33.6%

ớ

ề

ấ

K/c di truy n TB l n nh t theo họ

43.3 53% hở ọ

ở ọ h Moschidae ọ ươ ạ (h H u x )

Crocodylidae (họ Cá s u)ấ

ỷ ệ

T l

ề % s h có k/c di truy n

31.5% 43%

ố ọ ấ

TB th p (0 2%)

93 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ỷ ệ

ề

T l

% s h k/c di truy n TB

68.5% 57%

ố ọ cao(>= 2%)

ủ ả ậ ạ *So sánh kh năng nh n d ng loài c a 2 gen Cyt b và COI:

ự ươ ọ ọ ấ ề ố ả ồ ự Ch n ra 12 h có s t ng đ ng nh t v s loài có c trình t gen Cyt b

ể ấ ằ ể ề ặ ả và COI đ so sánh thì có th th y r ng m c dù kho ng cách di truy n trung bình

ấ ằ ở ư ẫ ớ ớ l n nh t n m ủ gen COI (53% so v i 43.3% c a Cyt b) nh ng gen Cyt b v n th ể

ự ượ ệ ộ ơ ề ả ậ ả ớ hi n s v ề ệ t tr i h n v kh năng nh n di n loài v i kho ng cách di truy n

ớ ơ ớ trung bình gen Cyt b l n h n COI (36.5% so v i 32.5%) và t ỷ ệ l ố ọ % s h có

ả ớ ơ ớ kho ng cách trung bình cao (>= 2%) l n h n (68.5% so v i 57%).

ề ả *V kho ng cách trong loài

ở ớ ả ủ ể ả ầ Theo phân tích ph n trên thì v i c hai ki u gen kho ng cách trong loài c a 68

ự ế ổ ừ ấ ể ể loài theo ki u gen Cyt b và 22 loài theo ki u gen COI có s bi n đ i t ế th p đ n

ế ự ệ ẫ cao (0 % >50%). Tuy nhiên chi m m t t ộ ỷ ệ ớ l l n v n là s sai l ch trong loài ở

ệ ử ụ ứ ề ấ ạ ấ m c th p (0 – 2%). Đi u này cho th y vi c s d ng mã v ch ADN đã phân bi ệ t

ầ ớ ữ ả ộ ớ ượ đ c m t ph n l n các loài. V i nh ng loài mà có kho ng cách trong loài cao

ư ươ nh : H u x ( ạ Moschus berezovskii) 43.3%, Gà lôi tr ngắ (Lophura nycthemera)

ữ ủ ể ậ ầ ơ 50.2%... c n có thêm nh ng phân tích sâu h n đ xác nh n tính chính xác c a các

ự ượ ư trình t đã đ c đ a lên ngân hàng gen.

ề * V cây phát sinh loài

ể ấ ằ ộ ố ị Qua cây phát sinh loài chúng ta có th th y r ng có m t s loài đã b xác

ự ứ ế ị đ nh sai trình t ư gen trên Genbank, t c là n u nh trên Genbank đó là hai loài khác

ạ ộ ớ ỉ nhau thì trong cây phát sinh loài đó l i ch là cùng là m t loài. V i cây phát sinh

ệ ượ ị ị loài Cyt b chúng ta đã phát hi n đ ắ ầ c 2 loài b xác đ nh nh m là Gà lôi mào tr ng

ớ (Lophura edwardsi) và Gà lôi Hà Tĩnh (Lophura hatinhensis). Còn v i cây phát

ầ ị ị sinh loài gen COI đã không có loài nào b xác đ nh nh m. Nguyên nhân gây ra s ự

94 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ế ẩ ự ể ậ ự sai sót này có th là s thi u c n th n trong quá trình sequence trình t ư gen nh ng

ự ầ ầ ớ ẫ ở ạ ph n l n là s nh m l n ị khâu đ nh lo i.

Ậ

Ế

Ị

4. K T LU N VÀ KI N NGH

ậ

ế 4.1. K t lu n

ệ ể ắ ặ ằ ộ ậ Có th nói r ng vi c ngăn ch n săn b t và buôn bán trái phép đ ng v t

ả ồ ố ớ ứ ớ ạ ộ ọ hoang dã là m t thách th c l n đ i v i công tác b o t n đa d ng sinh h c Vi ệ t

ứ ủ ề ề ệ ạ ườ Nam. Bên c nh các bi n pháp v tuyên truy n nâng cao ý th c c a ng i dân

ệ ả ẩ ổ ừ ộ ậ trong vi c thay đ i thói quen tiêu dùng các s n ph m t đ ng v t hoang dã và

ệ ắ ườ ụ ệ ả không săn b t chúng thì vi c tăng c ng công tác qu n lý là nhi m v lâu dài và

ế ỗ ợ ụ ọ ộ ầ c n thi t. Đóng vai trò là m t công c mang tính khoa h c h tr cho các c ơ

ậ ề ộ ự ậ ở ệ quan th c thi pháp lu t v đ ng v t hoang dã Vi ọ ơ ở ữ ệ t Nam, c s d li u sinh h c

ử ứ ẽ ậ ạ ơ ỉ phân t hoàn ch nh s cho phép các c quan ch c năng nh n d ng chính xác các

ặ ấ ạ ị ệ ế loài b nghiêm c m, h n ch khai thác và buôn bánđ c bi ế t khi chúng đã bi n

ị ườ ụ ẩ ả ặ ậ thành các s n ph m tiêu th trên th tr ng. Lu n văn trên m c dù ch a đ t đ ư ạ ượ c

ộ ế ơ ở ể ệ ậ ạ ả ố ộ ậ ừ m t k t qu cu i cùng đ làm c s cho vi c nh n d ng các loài đ ng v t r ng

ệ ư ị ị ượ ữ ượ đ c li t kê trong ngh đ nh 32/NDCP nh ng cũng đã thu đ c nh ng c s d ơ ở ữ

ệ ướ ầ ề ả ứ ữ ệ ế li u b c đ u, làm n n t ng cho nh ng nghiên c u hoàn thi n ti p theo. Đó là:

ấ ề ư ổ ộ ươ ọ ử + Đ a ra m t cái nhìn t ng quan nh t v ph ng pháp sinh h c phân t trong

ậ ạ ượ ế ớ ụ ươ ạ nh n d ng loài đã đ c áp d ng trên th gi i, đó là ph ậ ng pháp nh n d ng loài

ể ề ề ặ ả ự d a vào kho ng cách di truy n và đ c đi m di truy n.

ệ ượ ự ố ổ ượ ệ +Li t kê đ c trình t ADN cho 112 loài trong t ng s 151 loài đ c li t kê

ủ ề ủ ự ậ ả ộ ị ị ậ ừ trong ngh đ nh 32/NDCP c a chính ph v “Qu n lý đ ng v t, th c v t r ng

ế ấ ạ ệ nguy c p, quí hi m t i Vi t Nam”.

95 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ượ ự ề ậ ạ ả ả + Đánh giá đ c kh năng nh n d ng loài d a vào kho ng cách di truy n gen

ớ ả ể ề ả COI và Cyt b. Nhìn chung, v i c 2 ki u gen thì kho ng cách di truy n trung bình

ươ ố ớ ớ ớ ộ cho toàn b các loài là t ng đ i l n: 40.3% v i Cyt b và 33.6% v i COI. Tuy

ữ ự ệ ề ề ả ớ ừ ọ nhiên gi a các h có s khác bi t khá l n v kho ng cách di truy n, t ế 0% đ n

trên 50%.

ượ ữ ệ ể ậ ạ ả + So sánh đ ụ ể c hi u qu nh n d ng gi a hai ki u gen Cyt b và COI. C th là

ự ươ ạ ọ ấ ề ồ ự xét trong ph m vi 12 h có s t ng đ ng nh t v trình t gen Cyt b và COI thì

ấ ằ ở ọ ớ ề ặ ả m c dù kho ng cách di truy n trung bình theo h l n nh t n m gen COI (53%

ể ệ ự ượ ộ ơ ủ ư ề ẫ ớ so v i 43.3% c a Cyt b) nh ng gen Cyt b v n th hi n s v t tr i h n v kh ả

ậ ạ năng nh n d ng các loài.

ượ ề ả ở ả ể + Đánh giá đ c kho ng cách di truy n trong loài c hai ki u gen Cyt b và

ể ấ ằ ế ả ở ứ COI. Có th th y r ng chi m m t t ộ ỷ ệ ớ l l n là kho ng cách trong loài ấ m c th p

ằ ở ấ ả ố ở ở (b ng 0 2%) ỉ t c các loài. Ch có 25% s loài t gen Cyt b và 18% gen COI

ả ớ là có kho ng cách trong loài l n (> =2%).

ự ấ ả ở ả ể + Xây d ng cây phát sinh loài cho t t c các loài c hai ki u gen COI và Cyt b,

ị ượ ộ ố ị ặ ỗ ở ả ể ầ qua đó đã xác đ nh đ c m t s loài b đ t nh m ch c hai ki u gen.

ị

ế 4.2. Ki n ngh

ữ ế ả ượ ủ ề ấ Nh ng k t qu thu đ c c a đ tài cho th y, gen cytochrome b ngoài

ữ ư ể ượ ộ ố ượ ề ấ ơ nh ng u đi m v t tr i nêu trên còn là gen có s l ầ ng nhi u h n (g p 2,5 l n)

ư ậ ệ ạ ơ ở ữ ệ ự ể ạ ớ ờ so v i gen COI. Nh v y, vào th i đi m hi n t i c s d li u mã v ch d a vào

ề ệ ả ơ ướ gen cytochrome b có tính kh thi cao h n trong đi u ki n n c ta. Tuy nhiên,

ề ổ ươ ự ố ự ạ ể đi u này có th thay đ i trong t ng lai khi D án mã v ch s s ng qu c t ố ế

ề ự ơ ở ệ ố (iBOL) công b nhi u trình t ố ớ COI h n đ i v i các loài Vi t Nam.

ề ạ ọ ị ị ự ề Do khá nhi u loài b đ nh lo i sai khi đ c trình t ẫ , nhi u m u trên ngân

ư ượ ẩ ườ ợ ệ hàng gen hi n nay ch a đ c chu n hóa. Trong tr ầ ng h p này, chúng ta c n

96 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ặ ử ụ ẫ ẩ ả phân tích các m u chu n có trong các b o tàng ho c s d ng các chuyên gia v ề

ể ử ữ ữ ữ ầ ẩ ấ ẫ ừ t ng nhóm loài giúp cung c p nh ng m u chu n đ s a ch a nh ng sai l m này

ậ ằ ạ ộ ộ ơ ở ữ ệ và nh m t o ra m t c s d li u có đ tin c y cao.

ộ ơ ở ữ ệ ể ạ ề ệ ạ Đ t o ra m t c s d li u hoàn thi n v mã v ch ADN cho các loài

ự ể ậ ậ ơ ị ị ộ đ ng v t hoang dã trong ngh đ nh 32/NDCP đ các c quan th c thi pháp lu t và

ọ ử ụ ự ứ ế ệ ả ầ ạ ữ nhà nghiên c u đa d ng sinh h c s d ng thì c n ph i th c hi n ti p nh ng

ứ nghiên c u sau:

ự ư ự ị + Xác đ nh trình t gen Cyt b và COI cho các loài ch a có trình t gen trên

Genbank.

ế ụ ề ả ượ ổ + Ti p t c tính toán kho ng cách di truy n cho các loài đ c b sung.

ự ự ể ệ ề ể ầ ề ặ + C n th c hi n thêm các tính toán v đ c đi m di truy n d a trên các đi m sai

ụ ể ươ ạ ả ậ khác c th cho các loài mà ph ự ng pháp nh n d ng d a vào kho ng cách di

ệ ề ả truy n không có hi u qu .

97 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Ả

Ệ

TÀI LI U THAM KH O

ế ệ Ti ng Vi t

ạ ọ ệ t Nam và 1. Nguyễn Nghĩa Thìn (2008), “Đa d ng sinh h c Vi

ỷ ế ố ế ả ộ ệ ấ v n đ b o t n ề ả ồ ”, K y u h i th o qu c t Vi ọ ầ t Nam h c l n

ứ th ba.

ứ ễ ơ ở ề ị 2. Pilgrim, J. D. và Nguy n Đ c Tú (2007) , “Thông tin c s v các loài b

ạ ọ ạ ệ ề ấ ộ đe d a và các loài ngo i lai t i Vi ủ t Nam và các đ xu t cho n i dung c a

ụ ậ ườ ộ ạ Lu t Đa d ng Sinh h c ọ ”, Báo cáo trình V Môi tr ng, B Tài nguyên và

ộ ươ ố ế ạ ệ Môi tr ngườ , Hà N i, Ch ng trình BirdLife Qu c t t i Vi t Nam.

ứ 3. Eleanor Jane Sterling, Martha Maud Hurley, Lê Đ c Minh (2006), “L chị

ử ự s t nhiên VN ”, NXB Yale University Press, Lon Don.

ả ả ệ ạ ạ Hi n tr ng và suy thoái đa d ng 4. Lê Xuân C nh, H Thanh H i (2010), “ ồ

ọ ở ệ ề ạ ọ ộ ị sinh h c Vi t Nam ”, Báo cáo H i ngh khoa h c v đa d ng sinh h c t ọ ạ i

ệ ệ ậ Vi t Nam, Vi n tài nguyên và sinh thái sinh v t.

Website

5.http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/Wildlifetradeandconsumptionin

vietnamvha07192009110242.html

6.http://www.cpv.org.vn/cpv/Modules/Preview/printPreview.aspx?

co_id=10008&cn_id=534123.

98 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

7.http://dangcongsan.vn/cpv/Modules/Preview/PrintPreview.aspx?

co_id=7338497&cn_id=357168.

8.http://baodatviet.vn/Home/congdongviet/10loaivatdabienmathoantoano

VietNam/201110/174787.datviet.

9.http://www.monre.gov.vn/v35/default.aspx?

tabid=428&cateID=24&id=103482&code=QC5C103482

10.http://www.baomoi.com/Home/ThoiSu/www.cpv.org.vn/Tichcucgopphan

dautranhchongnanbuonbandongvathoangda.

11.http://www.cuuchienbinh.com.vn/index.aspx?

Menu=1314&Chitiet=1225&Style=1.

12. http://www.thanhniennews.com/2010/Pages/20110605163024.aspx

ế Ti ng Anh

13. Adrian Linacre1*, Shanan S Tobe2 (2011), “An overview to the investigative

approach to species testing in wildlife forensic science”, Linacre and Tobe

Investigative Genetics 2011 (http://www.investigativegenetics.com/content/2/1/2).

14. “A New Tool for Identifying Biological Specimens and Managing Species

Diversity” (www.dnabarcodes.org)

15. Using DNA Barcodes to Identify and Classify Living Things

(http://www.dnabarcoding101.org/introduction.html)

16. B. N. REID,* M. LE,†‡§ W. P. MCCORD,¶ J. B. IVERSON,** A.

GEORGES,†† T. BERGMANN,‡‡G. AMATO,§§ R. DESALLE§§ and E . NAR

O MAC IE L §§¶¶ (2011), “Comparing and combining distancebased and

characterbased approaches for barcoding turtles”, Molecular Ecology Resources.

99 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

17. Vietnam Biodiversity Report (2005)

18. Nguyen Van Sang, Ho Thu Cuc, Nguyen Quang Truong (2009), “Herpetofauna

of Vietnam”, Edition Chimaira, 768 pp.

Ụ Ụ PH L C

Ả Ậ Ừ Ộ Ụ Ấ DANH M C CÁC LOÀI Đ NG V T R NG NGHIÊM C M KHAI B NG 12:

Ử Ụ Ụ ƯƠ THÁC, S D NG VÌ M C ĐÍCH TH Ạ NG M I

STT Ệ TÊN VI T NAM TÊN QU C TỐ Ế

ầ ồ Cynocephalus variegatus 1 Ch n bay (C y bay)

ế

ắ

Nycticebus bengalensis (N. coucang) Nycticebus pygmaeus Pygathrix cinerea Pygathrix nemaeus Pygathrix nigripes Rhinopithecus avunculus Trachypithecus barbei (T. phayrei) Trachypithecus delacouri Trachypithecus francoisi Trachypithecus hatinhensis Trachypithecus poliocephalus 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Cu li l nớ Cu li nhỏ ọ Vo c chà vá chân xám ọ ỏ Vo c chà vá chân đ ọ Vo c chà vá chân đen ọ Vo c mũi h ch ọ Vo c xám ọ Vo c mông tr ng ắ ọ Vo c đen má tr ng ọ Vo c đen Hà Tĩnh ầ ọ ọ Vo c Cát Bà (Vo c đen đ u

ọ ạ ươ

ề

ườ ượ Trachypithecus villosus (T. cristatus) Nomascus (Hylobates) concolor Nomascus (Hylobates) gabriellae 13 14 15 vàng) Vo c b c Đông D ng ắ V n đen tuy n tây b c V n đen má hung

100 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ắ

ề ượ ượ

ỏ ử

ấ ấ

ồ

ộ ừ

ươ

ơ ng S n

Nomascus (Hylobates) leucogenys Nomascus (Hylobates) nasutus Cuon alpinus Ursus (Helarctos) malayanus Ursus (Selenarctos) thibetanus Lutra lutra Lutra sumatrana Lutrogale (Lutra) perspicillata Amblonyx (Aonyx) cinereus (A. cinerea) Arctictis binturong Catopuma (Felis) temminckii Felis chaus Pardofelis (Felis) marmorata Prionailurus (Felis) bengalensis Prionailurus (Felis) viverrina Neofelis nebulosa Panthera pardus Panthera tigris Elephas maximus Rhinoceros sondaicus Axis (Cervus) porcinus Cervus eldii Megamuntiacus vuquangensis Muntiacus truongsonensis Moschus berezovskii Bos gaurus Bos javanicus Bos sauveli Bubalus arnee Naemorhedus (Capricornis) 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 V n đen má tr ng ắ V n đen tuy n đông b c Sói đ (Chó sói l a) G u chó ự G u ng a ngườ Rái cá th Rái cá lông mũi Rái cá lông m tượ Rái cá vu t béố ầ ự Ch n m c (C y đen) ử Beo l a (Beo vàng) Mèo ri Mèo g mấ Mèo r ngừ Mèo cá Báo g mấ Báo hoa mai Hổ Voi Tê giác m t s ng H u vàng Nai cà tong Mang l nớ ườ Mang Tr ạ ươ H u x Bò tót Bò r ngừ Bò xám Trâu r ngừ ơ ươ S n d ng

ỏ

ế

ỏ ế ổ ụ ặ ặ ỏ sumatraensis Pseudoryx nghetinhensis Nesolagus timinsi Leptoptilos javanicus Pseudibis davisoni Platalea minor Grus antigone Polyplectron bicalcaratum Polyplectron germaini 46 47 48 49 50 51 52 53 Sao la ỏ ằ Th v n ẫ Gìa đ y nh ắ Qu m cánh xanh Cò thìa ầ S u đ u đ (S u c tr i) ề Gà ti n m t vàng ề Gà ti n m t đ

101 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ổ

Rheinardia ocellata Pavo muticus Lophura diardi Lophura edwardsi Lophura hatinhensis Lophura imperialis Lophura nycthemera Ophiophagus hannah Cuora trifasciata 54 55 56 57 58 59 60 61 62 Trĩ sao Công ồ Gà lôi h ng tía Gà lôi mào tr ngắ Gà lôi Hà Tĩnh Gà lôi mào đen Gà lôi tr ngắ H mang chúa ạ ộ Rùa h p ba v ch

102 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ậ ừ ụ ộ ế ạ

ả

Danh m c các loài đ ng v t r ng h n ch khai thác, s d ng ử ụ

B ng 13:

ụ ươ ạ vì m c đích th ng m i.

Ệ TÊN VI T NAM TÊN QU C TỐ Ế STT

1 ơ Pteropus vampyrus ự ớ D i ng a l n

2 ỉ ặ ỏ Macaca arctoides Kh m t đ

3 Macaca assamensis ỉ ố Kh m c

4 ỉ Macaca fascicularis Kh đuôi dài

5 ỉ ợ Kh đuôi l n Macaca leonina ( M. nemestrina )

6 Macaca mulatta ỉ Kh vàng

7 Vulpes vulpes Cáo l aử

8 Canis aureus Chó r ngừ

9 ế ụ Mustela kathiah Tri t b ng vàng

10 ế Mustela nivalis Tri t nâu

11 ế Mustela strigidorsa Tri ỉ ư t ch l ng

12 ầ Viverra megaspila ọ C y giông s c

13 ầ Viverra zibetha C y giông

14 ầ ươ Viverricula indica C y h ng

15 ấ ầ Prionodon pardicolor C y g m

16 ầ Chrotogale owstoni ắ ằ C y v n b c

17 Tragulus javanicus Cheo cheo

18 Tragulus napu Cheo cheo l nớ

19 Hylopetes alboniger Sóc bay đen tr ngắ

20 Hylopetes lepidus Sóc bay Côn Đ oả

21 Hylopetes phayrei Sóc bay xám

22 Hylopetes spadiceus Sóc bay bé

23 Petaurista elegans Sóc bay sao

24 Petaurista petaurista Sóc bay l nớ

25 Manis javanica Tê tê Java

103 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

26 Manis pentadactyla Tê tê vàng

27 Ciconia episcopus ạ ổ ắ H c c tr ng

28 ắ Thaumabitis (Pseudibis) gigantea ớ Qu m l n

29 Cairina scutulata Ngan cánh tr ngắ

30 Houbaropsis bengalensis Ô tác

31 ề ế ệ Spilornis cheela Di u hoa Mi n Đi n

32 ắ ắ Polihierax insignis ỏ ọ C t nh h ng tr ng

33 Arborophila davidi ổ Gà so c hung

34 Arborophila charltonii Gà so ng c gự ụ

35 ướ Carpococcyx renauldi Ph ấ n đ t

36 ồ Columba punicea B câu nâu

37 ế Collocalia germaini Y n hàng

38 ồ Buceros bicornis H ng hoàng

39 ệ Annorhinus tickelli (Ptilolaemus Ni c nâu

tickelli)

40 ệ ổ Aceros nipalensis Ni c c hung

41 ệ Aceros undulatus ỏ ằ Ni c m v n

42 ẹ Psittacula eupatria V t má vàng

43 ẹ ầ Psittacula finschii V t đ u xám

44 ẹ ầ ồ Psittacula roseata V t đ u h ng

45 ự ỏ ẹ Psittacula alexandri V t ng c đ

46 ẹ Loriculus verlanis V t lùn

47 ợ ư Tyto alba Cú l n l ng xám

48 ợ ư Tyto capensis Cú l n l ng nâu

49 ươ Ketupa zeylonensis Dù dì ph ng đông

50 Copsychus malabaricus Chích choè l aử

51 ướ ỏ Garrulax formosus Kh u cánh đ

52 ướ Garrulax merulinus Kh ự ố u ng c đ m

53 ướ Garrulax milleti Kh ầ u đ u đen

104 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

54 ướ ầ Garrulax vassali Kh u đ u xám

55 ướ ầ Garrulax yersini Kh u đ u đen má xám

56 ể ồ Gracula religiosa Nh ng (Y ng)

57 ỳ Varanus bengalensis (V. nebulosa) K đà vân

58 ỳ Varanus salvator K đà hoa

59 Python curtus Trăn c cộ

60 Python molurus Trăn đ tấ

61 Python reticulatus Trăn g mấ

62 Elaphe radiata ắ ọ ư R n s c d a

63 ắ Ptyas mucosus R n ráo trâu

64 ắ ạ Bungarus candidus R n c p nia nam

65 ắ ạ ầ Bungarus flaviceps R n c p nia đ u vàng

66 ắ ạ Bungarus multicinctus ắ R n c p nia b c

67 ắ ạ Bungarus fasciatus R n c p nong

68 ắ Naja naja ổ R n h mang

69 Platysternum megacephalum Rùa đ u toầ

70 Heosemys grandis ấ ớ Rùa đ t l n

71 Hieremys annandalii Rùa răng (Càng đ c)ướ

72 Mauremys annamensis Rùa trung bộ

73 Indotestudo elongata Rùa núi vàng

74 Manouria impressa Rùa núi vi nề

75 ấ Crocodylus porosus Cá s u hoa cà

76 ướ Crocodylus siamensis ấ Cá s u n ọ c ng t (Cá

ấ s u Xiêm)

77 Paramesotriton deloustali Cá cóc Tam Đ oả

78 ừ ặ Dorcus curvidens C p kìm s ng cong

79 ặ Dorcus grandis ớ C p kìm l n

80 ặ ưỡ Dorcus antaeus C p kìm song l i hái

81 ặ Eurytrachelteulus titanneus C p kìm song dao

105 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

82 Cheriotonus battareli Cua bay hoa nâu

83 Cheriotonus iansoni Cua bay đen

84 ọ Eupacrus gravilicornis ừ B hung năm s ng

85 ướ ượ Teinopalpus aureus B m Ph ng đuôi

ế ọ ki m răng nh n

86 ướ ượ T einopalpus imperalis B m Ph ng đuôi

ế ki m răng tù

87 ướ ượ Troides helena ceberus B m Ph ng cánh

chim chân li nề

88 ướ ừ Zeuxidia masoni B m r ng đuôi trái đào

90 Phyllium succiforlium B láọ

ả

ụ

B ng 14

ể : Danh m c các loài và các ki u gen COI, Cyt b trên c s d

ơ ở ữ

ệ

li u Genbank

JN800721.1:14153

21425438 (1139

Galeopterus

Cynocephalidae

ể ể Tên họ Tên Vi t ệ Tên khoa h cọ Ki u gen cytb Ki u gen coi

15292 (1139 bp)

bp)

variegatus

21449889:14151

15290 (1139 bp)

365775763 (425 bp)

không có

Nycticebus

Lorisidae

Cu li l nớ

51235689 (1140 bp)

không có

bengalensis Nycticebus

Cu li nhỏ

51235691 (1140 bp)

pygmaeus

51235693 (1140 bp)

51235700 (1140 bp)

Nam ồ Ch n bay

106 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

51235687 (1140 bp)

DQ355302.1:14193

không có

Pygathrix

ọ

Cercopithecidae

Vo c chà vá

nemaeus

chân đỏ

15327 (1135 bp) 109689553:14193

15327 (1135 bp) JF293096.1:14193

15327 (1135 bp) 331746965:14189

không có

Rhinopithecus

ọ

Vo c mũi

avunculus

h chế

15323 (1135 bp) HM125578.1:14189

15323(1135 bp) 58041002 (1162 bp)

không có

Macaca arctoides

ỉ ặ ỏ

Kh m t đ

JQ821843.1:14206

295856666 (639

Macaca mulatta

ỉ Kh vàng

15340 (1134 bp) 49146236:14741

bp)

15881 (1140 bp) JQ821841.1:14170

không có

Pygathrix cinerea

ọ

Vo c chà vá

chân xám

15304 (1134 bp) 391224230:14170

15304 (1134 bp) 391224244:14169

15303 (1134 bp) JQ821840.1:14170

không có

Pygathrix nigripes

ọ

Vo c chà vá

chân đen

15304 (1134 bp) 391224216:14170

15304 (1134 bp) không có

không có

Trachypithecus

ọ

Vo c xám

không có

barbei (T. phayrei) Trachypithecus

ọ

Vo c mông

delacouri

2443796 (393 bp)

không có

Trachypithecus

tr ngắ ọ Vo c đen

francoisi

không có

Trachypithecus

má tr ngắ ọ Vo c Cát Bà

poliocephalus

ọ (Vo c đen

107 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ầ

đ u vàng)

không có

Trachypithecus

ọ ạ Vo c b c

villosus (T.

Đông

cristatus)

HQ149046.1:14187

không có

Trachypithecus

D ngươ ọ Vo c đen

15321 (1134 bp)

hatinhensis

63409840 (421 bp)

không có

Macaca

Hà Tĩnh ỉ ố Kh m c

không có

assamensis Macaca

ỉ

Kh đuôi dài

fascicularis

không có

ợ Macaca

ỉ

Kh đuôi l n

leonina

( M.

)

2769582 (1141 bp)

45454503 (603

nemestrina Nomascus

ượ

Hylobatidae

V n đen

bp)

(Hylobates)

má hung

313770756 (1140 bp)

gabriellae

313770752 (1140 bp)

313770748 (1140 bp)

không có

HQ622808.1:14101-

Nomascus

ườ

V n đen

(Hylobates)

ề

tuy n tây

15241 (1140 bp) 313770708 (1140 bp)

concolor

313770706 (1140 bp)

b cắ

313770704 (1140 bp)

không có

Nomascus

ượ

V n đen

288225980 (1140 bp)

(Hylobates)

ề

tuy n đông

288225982 (1140 bp)

nasutus

b cắ

288225978 (1140 bp)

HQ622803.1:14165

không có

Nomascus

ượ

V n đen

(Hylobates)

má tr ngắ

15305 (1140 bp) 2769580 (1141 bp)

leucogenys

288226006 (1140 bp)

288226010 (1140 bp)

262188097:14185

2826548 (588)

Cuon alpinus

Canidae

ỏ Sói đ (Chó

sói l a)ử

15324 (1139 bp) GU063864.1:14185

15324 (1139 bp) 401801610(402 bp)

2826550 (588 bp)

Canis aureus

Chó r ngừ

401801608 ( 402 bp)

159524371:15054

không có

Ursus (Helarctos)

ấ

G u chó

Ursidae

108 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

16193 (1140 bp)

malayanus

EF196664.1:15054

không có

16193 (1140 bp) 159793497:15065

ấ

Ursus (Selenarctos

ự G u ng a

) thibetanus

16204 (1139 bp) 216409191 (1140 bp)

EF196661.1:15065

16204 (1139 bp) 3511095 (1140)

không có

Lutra lutra

Mustelidae

Rái cá

156752019 (1140 bp)

ngườ

156752021 (1140 bp)

151549143 (1140 bp)

không có

Lutra sumatrana

Rái cá lông

3511085 (1140 bp)

không có

Amblonyx

mũi Rái cá vu t ố

cinereus (A.

bé

cinerea)

151549145 (1140 bp)

không có

Lutrogale (Lutra)

Rái cá lông

perspicillata

169807938 (1140 bp)

không có

Prionailurus

m tượ Mèo cá

Felidae

169807940 ( 1140 bp)

(Felis) viverrina

169807928 (1140 bp)

không có

Prionailurus

Mèo r ngừ

169807932 (1140 bp)

(Felis) bengalensis

169807936 (1140 bp)

115531609:15066

không có

Neofelis nebulosa

Báo g mấ

16205 (1139) DQ257669.1:15066

327419598 (657

16205 (1139 bp) 126697255 ( 796 bp)

Panthera pardus

Báo hoa mai

bp)

126697251 ( 796 bp)

126697253 ( 806 bp)

EF551003.1:15103

56406712 (400

Panthera tigris

Hổ

16242 (1139 bp)

bp)

109 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

187250362:15103

56406716 (400

16242 (1139 bp)

bp) 327419600 (657

222083773 (1140 bp)

bp) không có

Catopuma (Felis)

ử Beo l a (Beo

temminckii

không có

Felis chaus

vàng) Mèo ri

Không có

không có

Pardofelis (Felis)

Mèo g mấ

375348158 (600 bp)

37496447:5330

marmorata Elephas maximus

Elephantidae

Voi

6877 (1547 bp)

375348160 (601 bp)

375348162 (601 bp)

375348164 (601 bp)

11558035 (1140 bp)

không có

Rhinoceros

Rhinocerotidae

Tê giác m t ộ

sondaicus

221664893 (1138 bp)

Axis (Cervus)

s ngừ ươ H u vàng

Cervidae

221664986 (1057 bp)

255988315 (658

porcinus

bp) 255988319 (658

223670630 (1140 bp)

bp) không có

26224731 (1140 bp)

Cervus eldii

Nai cà tong

221664908 (1138 bp)

223670622 (1140 bp)

không có

Megamuntiacus

Mang l nớ

không có

vuquangensis Muntiacus

Mang

truongsonensis

ơ

ng S n

237642055:14153

255988395 (658

Moschus

ườ Tr ươ ạ H u x

Moschidae

berezovskii

15292 (1139 bp) EU043465.1:14153

bp) 255988397 (658

15292 (1139 bp)

bp) 255988399 (658

bp) 255988401 (658

bp) 336038738 (658

bp) không có

94469548 (1131 bp)

Bos gaurus

Bovidae

Bò tót

110 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

94469550 (1131 bp)

223670617 (1140 bp)

158905383 (1140 bp)

không có

Bos javanicus

Bò r ngừ

158905385 (1140 bp)

221664923 (1117 bp)

221664933 (1083 bp)

223670620 (1119 bp)

82658770 (517 bp)

không có

Bò xám

5359521 (1143 bp)

không có

Bos sauveli Pseudoryx

Sao la

không có

nghetinhensis Bubalus arnee

94469556 (1140 bp)

307604583 (671

Naemorhedus

Trâu r ngừ ơ ươ S n d

(Capricornis)

94469558(1080 bp)

bp)

3687614 (1143 bp)

không có

sumatraensis Polyplectron

Phasianidae

ặ ề Gà ti n m t

22725662 (1143 bp)

bicalcaratum

vàng

180037611 (1143 bp)

18028457 (1143 bp)

không có

Polyplectron

ặ ề Gà ti n m t

germaini

18028451 (1143 bp)

không có

Rheinardia ocellat

đỏ Trĩ sao

2352972 (1143 bp)

không có

a Pavo muticus

Công

60287059 (828 bp)

198401574 (441 bp)

3687610 (1143 bp)

không có

Lophura diardi

Gà lôi h ng ồ

14348638 (1143 bp)

không có

Lophura edwardsi

tía Gà lôi mào

22725648 (1143 bp)

14348642 (1143 bp)

không có

Lophura

tr ngắ Gà lôi Hà

hatinhensis

EU417810.1:14803

260400304 (699

Lophura

Tĩnh Gà lôi tr ngắ

nycthemera

15945 (1142 bp) 242610516:14803

bp) 260400306 (699

111 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

15945 (1142 bp)

bp)

260400308 (699

bp) 334854706 (655

không có

bp) không có

Lophura

Gà lôi mào

imperialis

không có

Arborophila

đen Gà so ng c ự

charltonii

225730158 (1158 bp)

312230151 (657

Pteropus

ự

gụ ơ D i ng a

Pteropodidae

vampyrus

l nớ

225730160 (1158 bp)

bp) 312230153 (657

349733723 (1140 bp)

bp)

393713547 (1103 bp)

212658122 (725

Vulpes vulpes

Canidae

Cáo l aử

393713543 (1103 bp)

bp) 212725395 (725

392999736 (1140 bp)

bp) 212725413 (725

392999738 (1140 bp)

bp)

340544724 (1140 bp)

không có

Mustela kathiah

ế ụ

Mustelidae

Tri

t b ng

156752045 (1140 bp)

326557490 (657

Mustela nivalis

vàng ế Tri

t nâu

156752047 (1140 bp)

bp) 326557492 (657

157461078 (1140 bp)

bp) 326557494 (651

bp)

157461086 (1140 bp)

không có

Mustela

ế

Tri

ỉ t ch

strigidorsa

33324621 (1140 bp)

không có

Viverra megaspila

l ngư ầ C y giông

Viverridae

33324623 (1140 bp)

không có

33324617 (1140 bp)

không có

Viverra zibetha Viverricula indica

s cọ ầ C y giông ầ ươ C y h

82623587 (1059 bp)

33324625 (1140 bp)

không có

Prionodon

ầ ấ C y g m

33326869 (1140 bp)

pardicolor

112 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

37723209 (872 bp)

không có

Chrotogale

ầ ằ C y v n

37723213 (893 bp)

owstoni

b cắ

37723217 (893 bp)

37723221 (893 bp)

46200311 (1140 bp)

46359682 (1140 bp)

không có

Tragulus

Tragulidae

Cheo cheo

46359686 ( 1140 bp)

javanicus

46359690 (1140 bp)

46359692 (1140 bp)

không có

Tragulus napu

Cheo cheo

46359694 (1140 bp)

l nớ

72388770 (1140 bp)

379744718 (599

Hylopetes

Sciuridae

Sóc bay đen

bp)

alboniger

62533238 (1140 bp)

không có

Hylopetes lepidus

tr ngắ Sóc bay Côn

62533240 (1140 bp)

Đ oả

72388772 (1140 bp)

9845016 (1068 bp)

không có

Hylopetes phayrei

Sóc bay xám

62533242 (1140 bp)

72388774 (1140 bp)

327419444 (657

Hylopetes

Sóc bay bé

bp)

18147012 (1068 bp)

không có

spadiceus Petaurista elegans

Sóc bay sao

56603534 (1140 bp)

33086871 (390 bp)

không có

Petaurista

Sóc bay l nớ

50910895 (450 bp)

petaurista

342240217:11143

359284757 (652

Spilornis cheela

ề

Accipitridae

Di u hoa

ế

ệ

Mi n Đi n

(1143 bp) JN191388.1:11143

bp) 374105541 (651

(1143 bp) 33341063 (835 bp)

bp) 224993547 (536

Buceros bicornis

ồ

Bucerotidae

H ng hoàng

bp)

113 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

33341065 (942 bp)

33341067 (1036 bp)

302325284 (1143 bp)

302325258 (1143 bp)

không có

Annorhinus

ệ

Ni c nâu

302325270 (1143 bp)

không có

tickelli Aceros nipalensis

ệ ổ Ni c c

33341041 (900 bp)

không có

Aceros undulatus

hung ỏ ệ Ni c m

33341043 (949 bp)

v nằ

33341045 (949 bp)

291163377 (708 bp)

không có

Psittacula finschii

ẹ ầ V t đ u

Psittacidae

không có

354992447 (570

Psittacula roseata

xám ẹ ầ V t đ u

bp)

121308477 (907 bp)

không có

Psittacula

ự

h ngồ ẹ V t ng c

alexandri

121308501 (907 bp)

đỏ

không có

354992427 (570

Loriculus verlanis

ẹ

V t lùn

không có

bp) không có

ẹ

Psittacula

V t má vàng

197257305 (694

eupatria Tyto alba

Tytonidae

ợ ư Cú l n l ng

xám

22797324 (1041 bp)

bp) 377685807 (658

22797679 (1041 bp)

bp)

168805868 (1038 bp)

25989702 (300 bp)

không có

Tyto capensis

ợ ư Cú l n l ng

170787097(1001)

không có

Ketupa

nâu Dù dì

Strigidae

zeylonensis

ươ

306959138 (1076 bp)

327494040 (694

Copsychus

đông Chích choè

Muscicapidae

malabaricus

l aử

bp) 359281335 (652

bp)

114 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

359281337 (652

bp) 359281339 (652

bp) không có

376322912 (1043 bp)

Garrulax formosus

ướ

Timaliidae

u cánh

376322924 (1143 bp)

không có

Garrulax

đỏ Kh

u ướ

376322926 (926 bp)

merulinus

ự ố ng c đ m

376322928 (967 bp)

không có

Garrulax milleti

ướ ầ

u đ u

đen

không có

Garrulax vassali

ướ ầ

u đ u

không có

Garrulax yersini

ướ ầ

u đ u

xám Kh

342240331:13676

151336262 (1551

Gracula religiosa

Sturnidae

đen má xám Nh ng ồ

(Y ng)ể

14818 (1142 bp) JF937590.1:13676

bp) 151336264 (1551

14818 (1142 bp) Không có

bp) 194269662 (644

Varanus

ỳ

Varanidae

K đà vân

bengalensis (V.

190349356:13934

194269660 (644

nebulosa) Varanus salvator

ỳ

K đà hoa

bp)

15066 (1132 bp) EU747731.1:13934

15066 (1132 bp) 21429654 (1114 bp)

310687236 (236

Python molurus

Trăn đ tấ

Pythonidae

bp)

2843058 (1114 bp)

2843070 (1114 bp)

không có

Python reticulatus

Trăn g mấ

2843072 (1114 bp)

19033219 (1117 bp)

24459448 (513

Ptyas mucosus

ắ

Colubridae

R n ráo

trâu

297524230 (1048 bp)

bp) 301338048 (513

bp)

115 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Không có

ắ ọ R n s c

121487715 (1129 bp)

không có

Bungarus

ắ ạ

Elapidae

d aư R n c p nia

121487719 (1100 bp)

candidus

nam

121487737 (1131 bp)

không có

Bungarus

ắ ạ

R n c p nia

flaviceps

31441932 (1131 bp)

336038676 (658

Bungarus

ầ đ u vàng ắ ạ R n c p nia

multicinctus

b cắ

121487723 (1131 bp)

bp) 336038678 (658

bp)

121487731 (1131 bp)

336038767 (658

Bungarus

ắ ạ R n c p

fasciatus

nong

121487733 (1131 bp)

121487735 (1131 bp)

194399251 (1123 bp)

57235389 (675 bp)

310687224 (245

Naja naja

ắ ổ R n h

bp)

mang

270056885 (725 bp)

194399204 (1129 bp)

209886967:14920

Không có

Ophiophagus

ổ

H mang

hannah

chúa

16036 (1117 bp) EU921899.1 :14920

16036 (1117 bp)

DQ256377.1:16766

301030360 (660

Platysternum

Rùa đ u toầ

Chelydridae

megacephalum

17909 (1143 bp) 93007394:16766

bp) 301030364 (660

17909 (1143 bp)

bp) 301030368 (660

41353290 (1140 bp)

bp) 308207452 (650

Heosemys grandis

ấ ớ

Rùa đ t l n

bp)

116 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

381278144 (928 bp)

41353354 (1140 bp)

308207448 (650

Hieremys

Rùa răng

bp)

annandalii

41353412 (1140bp)

115382326 (726

Cuora trifasciata

c)ướ (Càng đ ộ Rùa h p ba

Geoemydidae

v chạ

bp) 115382328 (831

bp) 115382330 (779

bp) 115382331 (771

41353286 (1140 bp)

bp) 38035964 (696

Mauremys

Rùa trung

annamensis

bộ

46917168 (1036 bp)

bp)

353333335 (992 bp)

41353418 (1115 bp)

355866159 (644

Indotestudo

Testudinidae

Rùa núi

elongata

vàng

379647546 (1053 bp)

bp) 355866161 (613

bp)

EF661586.1:14195

301030348 (660

Manouria

Rùa núi

impressa

vi nề

15331 (1136 bp) 219524118:14195

bp) 301030350 (660

15331 (1136 bp)

bp) 301030352 (660

bp) 308207614 (650

300959530 (579 bp)

bp) 194269656 (644

Crocodylus

Crocodylidae

ấ Cá s u hoa

porosus

cà

300959512 (1156 bp)

bp) 81295111:5329

6885 (1554 bp)

300959520 (1156 bp)

194269658 (644

Crocodylus

Cá s u ấ

siamensis

ướ

ọ

c ng t

300959518 (1156 bp)

bp) EF581859.1:531

76873 (1156 bp)

117 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

15186806 (673 bp)

không có

Paramesotriton

Salamandridae

Cá cóc Tam

deloustali

15186808 (674 bp)

Đ oả

281494703 (1172 bp)

302632610:10430

302201978 (661

Teinopalpus

ướ B m

Papilionidae

bp)

aureus

ượ

11573 (1143 bp) HM563681.1:10430

đuôi ki m ế

11573 (1143 bp)

không có

145694505 (596

Teinopalpus

răng nh nọ ướ B m

imperalis

ượ

bp) 145694515 (596

đuôi ki m ế

bp)

răng tù

Không có

145694537 (596)

Troides helena

ướ B m

ceberus

ượ

145694557 (604

bp)

cánh chim

không có

224483181 (756

Phyllium

chân li nề B láọ

Phylliidae

bp)

FJ769854.1:13641

không có

succiforlium Grus antigone

ế

Gruidae

ầ ỏ S u đ u đ

14783 (1142 bp)

ế ổ (S u c

không có

Nesolagus timinsi

Leporidae

không có

Pseudibis davisoni

tr i)ụ ỏ ằ Th v n ắ

Qu m cánh

Threskiornithid

298371644 (772 bp)

Platalea minor

xanh Cò thìa

298371642 (772 bp)

76161366 (548 bp)

không có

Manidae

156072385 (782 bp)

Không có

Manis javanica Manis

Tê tê Java Tê tê vàng

156072381 (782 bp)

pentadactyla

156072377 (782 bp)

không có

Ciconia episcopus

Ciconiidae

ạ ổ H c c

118 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

ạ

ậ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

không có

Thaumabitis

tr ngắ ắ ớ Qu m l n

(Pseudibis)

không có

gigantea ỏ Leptoptilos

Gìa đ y nhẫ

không có

javanicus Cairina scutulata

Anatidae

Ngan cánh

không có

Polihierax insignis

Falconidae

tr ngắ ỏ ắ C t nh

ọ

không có

Arborophila

Galliformes

ắ h ng tr ng Gà so c ổ

davidi

không có

Carpococcyx

Cuculidae

hung Ph

ướ ấ n đ t

không có

renauldi Columba punicea

ồ

Columbidae

B câu nâu

không có

Collocalia

ế

Apodidae

Y n hàng

không có

germaini Python curtus

Boidae

không có

Dorcus curvidens

ặ

Lucanidae

Trăn c cộ C p kìm

không có

Dorcus grandis

ừ s ng cong ặ C p kìm

không có

Dorcus antaeus

l nớ ặ C p kìm

song l

i ưỡ

Eurytrachelteulus

không có

hái ặ C p kìm song

titanneus

Cheriotonus

không có

dao Cua bay hoa

battareli

Cheriotonus iansoni

không có

nâu Cua bay đen

Eupacrus

ọ

không có

B hung năm

gravilicornis

Zeuxidia masoni

ừ

không có

Nymphalidae

s ng ừ ướ B m r ng

đuôi trái đào

119 ị ươ Lê Th Ph ng – K18CHKHMT

Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Xây dựng cơ sở dữ liệu sinh học phân tử trong nhận dạng các loài động vật hoang dã phục vụ thực thi pháp luật và nghiên cứu đa dạng sinh học tại Việt Nam

Chủ đề:

Luận văn thạc sĩ y dược

Luận văn thạc sĩ thú y

Ạ Ọ

Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I

ƯỜ

Ọ Ự

Ạ Ọ

TR

NG Đ I H C KHOA H C T NHIÊN

ị ươ

Lê Th Ph

ng

Ơ Ở Ữ Ệ

Ọ

Ự

Ử XÂY D NG C S D LI U SINH H C PHÂN T

Ậ

Ạ

Ộ

Ậ

TRONG NH N D NG CÁC LOÀI Đ NG V T HOANG DÃ

Ụ

Ự

Ứ

Ụ

Ậ

PH C V TH C THI PHÁP LU T VÀ NGHIÊN C U

Ọ Ạ

Ạ

Ệ

ĐA D NG SINH H C T I VI T NAM

ọ

ườ

Chuyên ngành: Khoa h c môi tr

ng

ố

Mã s : 60 85 02

Ọ

Ậ

Ạ LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C

ứ

ẫ

Ng

ườ ướ i h

ng d n khoa h c:

ọ TS. Lê Đ c Minh

ạ

ậ

ọ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Ờ Ả Ơ L I C M N

ạ

ậ

ọ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

Ụ

Ụ

M C L C

ạ

ậ

ọ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng

ạ

ậ

ọ

ọ

ườ

Lu n văn th c sĩ khoa h c – Chuyên ngành khoa h c môi tr

ng