Luận văn Thạc sĩ Kinh tế quốc tế: Quan hệ thương mại Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

---------------------

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

TRẦN ANH ĐỨC

QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT NAM - NAM PHI

GIAI ĐOẠN 2008-2014

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ

CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

Hà Nội - 2016

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

---------------------

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

TRẦN ANH ĐỨC

QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT NAM – NAM PHI GIAI ĐOẠN 2008-2014

Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế

Mã số: 60 31 01 06

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ

CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐẶNG THỊ PHƢƠNG HOA

XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội – 2016

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................... i

DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... ii

DANH MỤC HÌNH ......................................................................................... iv

PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết vấn đề nghiên cứu .................................................................. 1

2. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................... 3

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 4

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5

5. Kết cấu luận văn ............................................................................................ 4

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT NAM-NAM PHI .... 5

1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................. 5

1.1.1 Những công trình đã công bố liên quan đến nội dung luận văn ........... 5

1.1.2 Nhận xét ................................................................................................ 9

1.2 Cơ sở lý luận, thực tiễn về quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi .... 10

1.2.1 Một số vấn đề lý luận chung về hội nhập kinh tế quốc tế và thƣơng mại quốc tế ................................................................................................... 10

1.2.2 Cơ sở mở rộng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi ................ 15

1.2.3 Nội dung chủ yếu của việc mở rộng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi ....................................................................................................... 20

1.2.4 Các nhân tố ảnh hƣớng đến việc mở rộng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi............................................................................................ 24

CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ KHUNG PHÂN TÍCH 30

2.1 Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 30

2.1.1 Phƣơng pháp phân tích định tính ........................................................ 30

2.1.2 Phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng.................................................. 35

2.2 Khung phân tích ........................................................................................ 36

CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM – NAM PHI .... 37

3.1 Thực trạng thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi ........................................... 38

3.2 Lợi thế so sánh và cƣờng độ thƣơng mại của Việt Nam với Nam Phi ..... 48

3.3 Cƣờng độ thƣơng mại của Việt Nam và Nam Phi đối với một số sản phẩm xuất khẩu chủ yếu ............................................................................................ 51

3.4 Đánh giá chung ......................................................................................... 52

CHƢƠNG 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT NAM – NAM PHI...................................................... 58

4.1 Bối cảnh quốc tế và triển vọng quan hệ thƣơng mại ................................ 61

4.2 Triển vọng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi ............................. 62

4.3 Giải pháp thúc đẩy hợp tác thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi ................. 66

4.3.1 Về phía nhà nƣớc ................................................................................ 66

4.3.2 Về phía doanh nghiệp ......................................................................... 69

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 73

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Ký hiệu Nguyên nghĩa

1 AEC Cộng đồng kinh tế ASEAN

2 ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

3 EU Liên minh Châu Âu

4 FTA Hiệp định thƣơng mại tự do

5 GSO Tổng cục thống kê

6 RCA Lợi thế so sánh biểu hiện

7 RCEP Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực

8 TPP Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng

Cơ sở dữ liệu thống kê thƣơng mại của 9 UN Comtrade Liên Hợp Quốc

10 VAPEC Trung tâm kinh tế Châu Á – Thái Bình Dƣơng

11 WTO Tổ chức Thƣơng mại Thế giới

DANH MỤC BẢNG

STT Bảng Nội dung Trang

Lợi thế so sánh biểu hiện (RCA) của Việt Nam và Bảng 1.1 17 1 Nam Phi năm 2014 phân theo nhóm hàng hóa

Một số hàng xuất khẩu chính từ Việt Nam sang Bảng 1.2 21 2 Nam Phi giai đoạn 2014-2015

Một số hàng hóa nhập khẩu chính của Việt Nam từ Bảng 1.3 22 3 thị trƣờng Nam Phi giai đoạn 2014-2015

10 thị trƣờng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam tại Bảng 3.1 37 4 Châu Phi năm 2014

Kim ngạch thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi Bảng 3.2 38 5 giai đoạn 2001-2014

Một số mặt hàng trọng yếu của Nam Phi xuất sang Bảng 3.3 40 6 Việt Nam giai đoạn 2001-2007

Một số mặt hàng trọng yếu Việt Nam xuất sang Bảng 3.4 41 7 Nam Phi giai đoạn 2001-2007

Một số mặt hàng trọng yếu Nam Phi xuất sang Bảng 3.5 43 8 Việt Nam giai đoạn 2008-2014

Một số mặt hàng trọng yếu Việt Nam xuất sang Bảng 3.6 44 9 Nam Phi giai đoạn 2008-2014

Kim ngạch xuất nhập khẩu của Nam Phi với một 10 Bảng 3.7 45 số quốc gia Châu Á năm 2014

Nhập khẩu một số mặt hàng của Nam Phi từ một 11 Bảng 3.8 46 số đối tác Châu Á năm 2014

Lợi thế so sánh biểu hiện của Việt Nam và Nam 12 Bảng 3.9 49 Phi năm 2008 và 2014 phân theo nhóm hàng hóa

Cƣờng độ thƣơng mại của Việt Nam và Nam Phi 52 13 Bảng 3.10 đối với một số sản phẩm xuất khẩu chủ yếu

năm 2008 và 2014

iii

Các đối tác thƣơng mại hàng đầu của Nam Phi 14 Bảng 3.11 56 năm 2014

DANH MỤC HÌNH

STT Hình Nội dung Trang

Kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam 1 Hình 3.1 39 vớiNam Phi giai đoạn 2001-2014

Tỷ trọng kim ngạch nhập khẩu của Việt 2 Hình 3.2 54 Nam từ các khu vực giai đoạn 2011 - 2015

Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam 3 Hình 3.3 55 sang các khu vực giai đoạn 2011-2015

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết vấn đề nghiên cứu

Từ nửa cuối thế kỷ XX đến nay, xu hƣớng tự do hóa thƣơng mại đã và

đang diễn ra rất mạnh mẽ. Trƣớc làn sóng toàn cầu hóa, các quốc gia đã

không ngừng nỗ lực mở rộng các hoạt động hợp tác song phƣơng và đa

phƣơng. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế chung đó. Hoạt động thƣơng

mại đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, trong

bối cảnh thƣơng mại quốc tế nói riêng và kinh tế quốc tế nói chung đang thay

đổi trên nhiều phƣơng diện, cơ cấu đối tác thƣơng mại quốc tế của Việt Nam

cũng có những chuyển dịch nhất định. Bên cạnh việc duy trì và phát triển

quan hệ thƣơng mại với các đối tác truyền thống nhƣ Mỹ hay EU, Việt Nam

luôn tích cực mở rộng và phát triển quan hệ với các đối tác mới. Trong thời

gian gần đây, chính phủ Việt Nam đã nỗ lực đáng kể để mở rộng quan hệ hợp

tác với Châu Phi, thể hiện ở việc xây dựng và thực hiện văn bản “Chƣơng

trình hành động quốc gia thúc đẩy hợp tác Việt Nam – Châu Phi giai đoạn

2004 – 2010”. Nối tiếp thành công của Hội thảo quốc tế Việt Nam – Châu Phi

diễn ra lần đầu tiên năm 2003, vào tháng 8/2010, Hội thảo quốc tế Việt Nam –

Châu Phi lần thứ 2 với chủ đề “Việt Nam – châu Phi: Hợp tác cùng phát triển

bền vững” đã đƣợc tổ chức và thành công tốt đẹp. Đây là minh chứng cho

thấy Việt Nam rất coi trọng thị trƣờng Châu Phi, một thị trƣờng mới và tiềm

năng.

Hiện nay, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam sang Châu Phi còn

rất hạn chế, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu sang khu vực vẫn thấp hơn nhiều

so với các khu vực khác. Tuy nhiên, việc thâm nhập vào một thị trƣờng mới

và tiềm năng nhƣ Châu Phi là một định hƣớng đúng đắn, khi cạnh trạnh ngày

càng gia tăng taị thị trƣờng khu vực và thế giới, sự xuất hiện của các Hiệp

định thƣơng mại tự do (FTA) kiểu mới nhƣ Hiệp định đối tác kinh tế xuyên

Thái Bình Dƣơng (TPP) hay Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực

(RCEP), việc tìm kiếm một thị trƣờng mới bên cạnh việc khai thác các thị

trƣờng truyền thống là một chiến lƣợc hoàn toàn hợp lý.

Nam Phi là quốc gia có nền kinh tế phát triển nhất Châu Phi và là một thị

trƣờng đầy tiềm năng với quy mô thị trƣờng lớn và nhu cầu tiêu dùng của

ngƣời dân ngày càng gia tăng. Tính đến thời điểm hiện nay, Nam Phi vẫn là

thị trƣờng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam tại khu vực Châu Phi. Chính phủ

Nam Phi cũng xem Việt Nam là một trong những đối tác chiến lƣợc hàng đầu

tại khu vực Đông Nam Á. Phát triển hoạt động thƣơng mại với Nam Phi sẽ là

bƣớc đi quan trọng của Việt Nam trong chiến lƣợc thâm nhập các thị trƣờng

phía Nam Châu Phi. Bên cạnh đó, thành công trong hoạt động hợp tác thƣơng

mại cũng tạo ra những thuận lợi nhất định cho các hoạt động hợp tác kinh tế

khác giữa hai quốc gia.

Tuy đã đạt đƣợc những thành công nhất định trong quan hệ thƣơng mại

thời gian qua, tiềm năng thƣơng mại giữa hai quốc gia dƣờng nhƣ vẫn chƣa

đƣợc khai thác triệt để. Bên cạnh đó, trong xu hƣớng mở rộng quan hệ thƣơng

mại, mở rộng thị trƣờng, đa dạng hóa hàng hóa của thƣơng mại thế giới, Việt

Nam và Nam Phi đã ký kết nhiều hiệp định thƣơng mại tự do và luôn cố gắng

chinh phục các thị trƣờng mới. Điều này cũng ảnh hƣởng trực tiếp đến quan

hệ thƣơng mại song phƣơng Việt Nam – Nam Phi.

Trƣớc thực tế đó, đề tài Quan hệ thương mại Việt Nam – Nam Phi giai

đoạn 2008-2014 đi vào phân tích quan hệ thƣơng mại giữa hai quốc gia để

thấy đƣợc những cơ hội cũng nhƣ những khó khăn thách thức của hoạt động

thúc đẩy thƣơng mại song phƣơng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Đề

tài sẽ tiếp tục bổ sung cho các nghiên cứu trƣớc đây về quan hệ thƣơng mại

Việt Nam và Nam Phi.

2. Câu hỏi nghiên cứu

Đề tài tập trung trả lời có các câu hỏi nghiên cứu chính:

(1) Tại sao cần phải đẩy mạnh quan hệ thương mại Việt Nam – Nam

Phi?

(2) Nhân tố nào ảnh hưởng đến quan hệ thương mại Việt Nam – Nam

Phi?

(3) Quan hệ thương mại Việt Nam – Nam Phi đang diễn ra như thế nào

trong giai đoạn 2008-2014, còn tồn tại những vướng mắc, trở ngại gì?

(4) Việt Nam và Nam Phi cần phải làm gì để thúc đẩy quan hệ thương

mại song phương?

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích của đề tài là nghiên cứu thực trạng quan hệ thƣơng mại giữa

Việt Nam và Nam Phi, chỉ ra những thuận lợi và khó khăn trong quan hệ

thƣơng mại song phƣơng để từ đó đƣa ra các giải pháp nhằm khắc phục, thúc

đẩy quan hệ thƣơng mại giữa hai nƣớc.

Để đạt đƣợc mục đích trên, luận văn sẽ hoàn thành các nhiệm vụ sau :

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quan hệ hợp tác thƣơng mại Việt Nam –

Nam Phi.

- Phân tích đánh giá thực trạng quan hệ hợp tác thƣơng mại Việt Nam –

Nam Phi giai đoạn 2008-2014.

- Phân tích khả năng mở rộng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

và đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy mối quan hệ này trong thời gian

tới.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tƣợng nghiên cứu: Quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

- Thời gian nghiên cứu : 2008-2014

5. Kết cấu luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục bảng, biểu, hình vẽ, danh mục tài liệu

tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 4 chƣơng:

Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận, thực tiễn quan hệ

hợp tác thƣơng mại Việt Nam - Nam Phi

Chƣơng 2: Phƣơng pháp luận và thiết kế nghiên cứu

Chƣơng 3: Thực trạng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi giai đoạn

2008-2014

Chƣơng 4: Triển vọng và giải pháp thúc đẩy hoạt động thƣơng mại Việt Nam

– Nam Phi

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ

LUẬN, THỰC TIỄN QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT NAM-NAM PHI

1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.1.1 Những công trình đã công bố liên quan đến nội dung luận văn

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của cách mạng khoa học công nghệ,

kinh tế trí thức và toàn cầu hoá, xu hƣớng hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng

sâu rộng, nhu cầu hợp tác kinh tế song phƣơng giữa các quốc gia ngày càng

phát triển. Điều này đặt ra thách thức không nhỏ cho các chính phủ trong việc

quản lý và thúc đẩy lĩnh vực kinh tế quốc tế.

Có khá nhiều công trình của các nhà khoa học với cách tiếp cận và phạm

vi khác nhau, nghiên cứu phƣơng hƣớng, giải pháp phát triển hợp tác kinh tế

song phƣơng của Việt Nam. Có thể chia những công trình nghiên cứu trực

tiếp liên quan tới luận văn thành 3 nhóm chính: (1) Nhóm các công trình

nghiên cứu về quan hệ kinh tế quốc tế nói chung, (2) nhóm các công trình

nghiên cứu về quan hệ kinh tế song phương của Việt Nam với nước ngoài (3)

nhóm các công trình nghiên cứu về quan hệ thương mại Việt Nam – Nam Phi.

(1) Nhóm các công trình nghiên cứu về quan hệ kinh tế quốc tế nói chung

Các công trình tiêu biểu thuộc nhóm này bao gồm:

- Sách chuyên khảo “Lý luận và thực tiễn Thƣơng mại Quốc tế”, của

Trung tâm kinh tế Châu Á – Thái Bình Dƣơng (VAPEC) (1994), đề cập

những vấn đề cơ bản của thƣơng mại quốc tế, lý giải những vấn đề lý luận của

Thƣơng mại quốc tế; đổi mới kinh tế và thƣơng mại ở các nƣớc khu vực, với

nội dung chủ yếu xoay quanh mô hình thực tế hoạt động thƣơng mại quốc tế

của các nƣớc châu Á và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN); và tổ

chức hoạt động xuất nhập khẩu ở Việt Nam, với nội dung xoay quanh hoạt

động thƣơng mại của Việt Nam trong những năm cuối thập niên 1980s đến

đầu thập niên 1990s và đƣa ra những kiến giải về tổ chức quản lý, các chính

sách kinh tế nhằm thúc đẩy xuất khẩu ở Việt Nam. Cuốn sách xuất bản vào

giữa những năm 1990s nên những giá trị thực tiễn đã có phần hạn chế. Tuy

nhiên, về mặt lý luận, tài liệu vẫn còn những giá trị nhất định để luận văn

tham khảo.

- Trong cuốn “International Economics: Theory and Policy” của Paul

Krugman và Maurice Obstfeld (1996), tác giả tập trung giải quyết 2 vấn đề

chính là lý thuyết về thƣơng mại quốc tế và chính sách thƣơng mại quốc tế.

Về lý thuyết thƣơng mại quốc tế, tài liệu lý giải những lý thuyết thƣơng mại

kinh điển nhƣ: lợi thế so sánh mô hình Ricardo, mô hình Heckscher – Ohlin.

Về chính sách thƣơng mại quốc tế, bằng những kiến thức thực tiễn, cuốn sách

đã lý giải những vấn đề nhƣ: công cụ thƣơng mại quốc tế, chính sách mậu

dịch ở các nƣớc đang phát triển hay chính sách công nghiệp của các nƣớc

phát triển. Mặc dù những giá trị thực tiễn về hoạt động thƣơng mại quốc tế

trong cuốn sách là hạn chế, giá trị lý luận vẫn đƣợc ghi nhận và mang tính

tham khảo.

- Võ Thanh Thu (2012), trong cuốn “Quan hệ kinh tế quốc tế”, đã trình

bày về 5 vấn đề là cơ sở lý luận và thực tiễn của quan hệ quốc tế, liên kết kinh

tế quốc tế, chính sách ngoại thƣơng và mậu dịch quốc tế hữu hình, thƣơng

mại dịch vụ và đầu tƣ quốc tế. Trong đó, có 3 nội dung nổi bật mà luận văn đã

tham khảo. Đầu tiên là vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn, với hệ thống khái

niệm và những mô hình, cũng nhƣ những trƣờng hợp nghiên cứu xuất phát từ

thực tiễn. Bên cạnh đó, thƣơng mại dịch vụ và đầu tƣ quốc tế gắn với hoạt

động thƣơng mại và đầu tƣ thực tế của Việt Nam trong giai đoạn 2000 –

2010, cũng là 2 nội dung có liên quan tới luận văn.

(2) Nhóm các công trình nghiên cứu về quan hệ kinh tế song phương của

Việt Nam với nước ngoài.

Các công trình thuộc nhóm này khá nhiều, tuy nhiên, luận văn chỉ tham

khảo một số tài liệu tiêu biểu nhƣ:

- Nguyễn Thanh Hiền (2013), trong cuốn “Cộng hòa dân chủ Algeria và

khả năng hợp tác với Việt Nam đến 2020”, sách do Nhà xuất bản Khoa học

Xã hội ấn hành, đã trình bày 3 vấn đề chính là khái quát về đất nƣớc Algeria,

quá trình phát triển của Algeria và khả năng hợp tác giữa Việt Nam và

Algeria đến năm 2020. Trong đó, nổi bật nhất là nội dung thứ ba, thông qua

sử dụng lý thuyết về lợi thế so sánh và lợi thế cạnh tranh giữa Việt Nam và

Algeria, tác giả đã chỉ ra tiềm năng hợp tác giữa 2 quốc gia. Từ đó, tác giả

đƣa ra những giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động thƣơng mại song phƣơng.

Phƣơng thức ứng dụng lý thuyết lợi thế so sánh và lợi thế cạnh tranh của cuốn

sách này đƣợc luận văn tham khảo cho trƣờng hợp của quan hệ hợp tác

thƣơng mại giữa Việt Nam và Nam Phi.

- Bùi Nhật Quang và Trần Thị Lan Hƣơng (2014) trong cuốn “Việt Nam

– Ai Cập Phát triển quan hệ hợp tác toàn diện trong bối cảnh mới”, đã hệ

thống hóa 3 vấn đề chính là cơ sở lý luận và thực tiễn của quan hệ hợp tác

song phƣơng Việt Nam – Ai Cập, thực trạng quan hệ hợp tác Việt Nam – Ai

Cập và một số giải pháp phát triển quan hệ hợp tác toàn diện Việt Nam – Ai

Cập giai đoạn 2011 – 2020. Trong tài liệu, các tác giả đã đề cập đến các vấn

đề lý luận về hợp tác kinh tế song phƣơng giữa hai quốc gia nhƣ: nguyên tác

hợp tác song phƣơng và hợp tác đa phƣơng, các cấp độ của quan hệ hợp tác

quốc tế, nguyên tắc đối xử quốc gia... Cuốn sách cũng sử dụng lý luận về lợi

thế so sánh để chỉ ra tiềm năng và hƣớng phát triển giữa 2 quốc gia, từ đó đƣa

ra một số giải pháp hƣớng tới mục tiêu nâng tầm quan hệ hợp tác song

phƣơng trên nhiều lĩnh vực. Đây là 2 nội dung chính của cuốn sách mà luận

văn sử dụng để tham khảo.

- Dƣơng Minh Châu (2003), trong luận văn “Quan hệ kinh tế thƣơng mại

Việt Nam - Hàn Quốc trong xu thế hội nhập hiện nay”, đã làm sáng tỏ 3 vấn

đề chính, bao gồm: cơ sở lý luận về quan hệ kinh tế quốc tế và chính sách

quan hệ kinh tế của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, thực trạng quan hệ

kinh tế giữa Việt Nam và Hàn Quốc giai đoạn 1992-2003 và đề xuất các giải

pháp để thúc đẩy phát triển kinh tế giữa 2 quốc gia. Trong đó, nội dung cơ sở

lý luận của quan hệ kinh tế quốc tế và những giải pháp thúc đẩy phát triển

kinh tế quốc tế giữa 2 quốc gia là nội dung luận văn sử dụng để tham khảo.

(3) Nhóm các công trình nghiên cứu về quan hệ thương mại Việt Nam –

Nam Phi

- Trần Thị Lan Hƣơng (2006) trong bài nghiên cứu “Quan hệ thƣơng mại

Việt Nam trên một số thị trƣờng trọng điểm Châu Phi”, đăng trên tạp chí

Nghiên cứu Châu Phi Trung Đông, đã nghiên cứu tổng quan về tình hình hợp

tác và trao đổi thƣơng mại giữa Việt Nam với một số đối tác trọng điểm tại

Châu Phi, trong đó có Nam Phi. Nghiên cứu đƣa ra cái nhìn tổng quan về

quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi tính đến năm 2006, trong đó tập

trung phân tích cơ cấu hàng hóa xuất nhập khẩu giữa 2 quốc gia và đánh giá

những khó khăn trong phát triển quan hệ thƣơng mại. Tuy nhiên, nghiên cứu

này mới chỉ dừng lại ở mức tổng quan, chƣa đi sâu phân tích nhiều khía cạnh

trong quan hệ hợp tác thƣơng mại, cùng với đó, số liệu đƣợc sử dụng không

đƣợc cập nhật. Trong bối cảnh hiện nay, những phân tích, đánh giá và giải

pháp để nâng tầm hợp tác thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi đã không còn khả

dụng nhƣng vẫn mang giá trị tham khảo.

- Hồ sơ “Thị trƣờng Nam Phi 2015” do Ban Quan hệ Quốc tế, thuộc

phòng Thƣơng mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổng hợp, chủ yếu cung

cấp thông tin cơ bản về tình hình đặc trƣng của thị trƣờng Nam Phi và hoạt

động thực tiễn hợp tác giữa Việt Nam và Nam Phi trong thời gian vừa qua,

trên các lĩnh vực nhƣ: hợp tác đầu tƣ, hợp tác thƣơng mại, hợp tác trên các

lĩnh vực khác và các văn bản đã ký kết. Tuy nhiên, cơ sở lý luận về hợp tác

kinh tế song phƣơng, phân tích thực trạng quan hệ thƣơng mại và giải pháp

giúp thúc đẩy hoạt động hợp tác giữa hai nƣớc là gần nhƣ không có. Hồ sơ

cung cấp nhiều hoạt động thực tiễn hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và Nam Phi

để luận văn có thể tham khảo.

1.1.2 Nhận xét

Các công trình trên đã nghiên cứu quan hệ kinh tế quốc tế trên nhiều khía

cạnh khác nhau. Tuy nhiên, các nghiên cứu cụ thể về tình hình hợp tác thƣơng

mại Việt Nam – Nam Phi, đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay, chƣa nhiều.

Liên quan trực tiếp đến đề tài chỉ có Nghiên cứu “Quan hệ thƣơng mại Việt

Nam trên một số thị trƣờng trọng điểm Châu Phi” của Trần Thị Lan Hƣơng

(2006), đăng trên tạp chí Nghiên cứu Châu Phi Trung Đông và Hồ sơ “Thị

trƣờng Nam Phi 2015” do Ban Quan hệ Quốc tế (2015), thuộc phòng Thƣơng

mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) thực hiện. Nghiên cứu “Quan hệ

thƣơng mại Việt Nam trên một số thị trƣờng trọng điểm Châu Phi” đƣợc hoàn

thành trong năm 2006 nên nội dung của tài liệu này hiện nay chƣa đƣợc cập

nhật so với thực tế phát triển trong quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi.

Vì vậy việc tiếp tục nghiên cứu mối quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

trong giai đoạn 2008-2014 và đƣa ra những giải pháp nhằm định hƣớng cho

sự phát triển của mối quan hệ này đến năm 2020 thực sự rất cần thiết. Các tài

liệu còn lại chủ yếu phục vụ giải quyết các vấn đề chính: tài liệu ngoài nƣớc

cung cấp về tình hình kinh tế - chính trị, chính sách ngoại giao và hợp tác

kinh tế của Nam Phi; tài liệu cơ sở lý luận để thiết lập khung lý thuyết cho đề

tài.

Luận văn sẽ cố gắng bổ sung các khoảng trống nghiên cứu và tiếp tục

giải quyết các vấn đề chủ yếu sau:

- Thứ nhất, phân tích và làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quan hệ

thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

- Thứ hai, thu thập số liệu và phân tích thực trạng quan hệ thƣơng mại

Việt Nam – Nam Phi giai đoạn 2008-2014.

- Thứ ba, đƣa ra một số giải pháp thúc đẩy quan hệ thƣơng mại Việt

Nam – Nam Phi đến năm 2020.

1.2 Cơ sở lý luận, thực tiễn về quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

1.2.1 Một số vấn đề lý luận chung về hội nhập kinh tế quốc tế và thƣơng

mại quốc tế

Quan hệ kinh tế quốc tế: Theo Dƣơng Minh Châu (2003), “Quan hệ kinh

tế quốc tế đƣợc hiểu là tổng thể các mối quan hệ vật chất và tài chính. Các

mối quan hệ diễn ra trong lĩnh vực khoa học – công nghệ có liên quan đến các

giai đoạn của quá trình tái sản xuất giữa các quốc gia với nhau và giữa các

quốc gia với các tổ chức kinh tế quốc tế.”

Ngắn gọn hơn, quan hệ kinh tế quốc tế là tổng thể các mối quan hệ kinh

tế giữa các chủ thể của nền kinh tế thế giới. Bên cạnh khung phân tích của

ngành kinh tế quốc tế, luận văn sử dụng thêm khung phân tích của ngành

quan hệ quốc tế để phân loại quan hệ hợp tác kinh tế quốc tế giữa các chủ thể

tham gia hợp tác kinh tế quốc tế. Có thể chia quan hệ hợp tác quốc tế thành

hai dạng: song phƣơng và đa phƣơng.

Quan hệ hợp tác kinh tế song phƣơng: là quá trình hợp tác giữa hai quốc

gia có chủ quyền. Nguyên tắc song phƣơng là điều chỉnh quan hệ hợp tác giữa

hai quốc gia có chủ quyền trong lĩnh vực cả hai phía cùng quan tâm nhƣ kinh

tế, chính trị, văn hóa...

Điển hình cho nguyên tắc này chính là việc xây dựng quan hệ hợp tác

song phƣơng thông qua các FTA ký kết giữa hai quốc gia. FTA thể hiện sự

gắn kết giữa hai quốc gia vào quan hệ hợp tác song phƣơng bền vững, lâu dài

trong lĩnh vực thƣơng mại. Nguyên tắc song phƣơng đƣợc thực hiện khi hai

quốc gia thừa nhận lẫn nhau là quốc gia có chủ quyền trong hệ thống quốc tế

và đồng ý thiết lập, phát triển quan hệ ngoại giao, trao đổi các đại diện ngoại

giao để tạo thuận lợi cho đối thoại và hợp tác trong lĩnh vực mà hai bên cùng

quan tâm.

Quan hệ hợp tác kinh tế đa phƣơng: là quá trình hợp tác của nhiều quốc

gia dựa trên những nguyên tắc đa phƣơng. Nguyên tắc đa phƣơng trong quan

hệ quốc tế đƣợc áp dụng để nghiên cứu về các động thái của nhiều quốc gia

trong việc cùng nhau giải quyết một vấn đề quốc tế cụ thể. Sự hình thành của

các tổ chức quốc tế nhƣ Liên Hợp Quốc (UN) hay Tổ chức Thƣơng mại Thế

giới (WTO) là minh chứng cho sự vận dụng nguyên tắc đa phƣơng trong quan

hệ quốc tế. Trong mỗi giai đoạn lịch sử, tại mỗi khu vực địa lý khác nhau lại

có sự chú trọng nhất định tới nguyên tắc song phƣơng hay đa phƣơng.

Về vấn đề hội nhập kinh tế quốc tế, Balassa (1961) coi hội nhập kinh tế

vừa là một quá trình, vừa là một trạng thái. Là một quá trình, hội nhập kinh tế

bao gồm các biện pháp kinh tế và chính trị đƣợc sử dụng để xóa bỏ sự phân

biệt đối xử giữa các chủ thể kinh tế thuộc các quốc gia và vùng lãnh thổ khác

nhau. Là một trạng thái, hội nhập kinh tế quốc tế thể hiện sự thiếu vắng của

các hình thức phân biệt đối xử giữa các nền kinh tế. Quá trình hội nhập kinh

tế có thể đƣợc coi nhƣ là một quá trình xóa bỏ các hình thức phân biệt kinh tế

giữa các quốc gia.

Có nhiều hình thức hội nhập kinh tế khác nhau. Mỗi hình thức bao gồm

các mức độ phân biệt đối xử khác nhau giữa các quốc gia cùng là thành viên

và giữa các quốc gia thành viên với các quốc gia ở ngoài khối. Các hình thức

hội nhập căn bản nhất bao gồm :

Các Hiệp định Ƣu đãi Thƣơng mại (PTAs – Preferential Trade

Agreements) là các hiệp định trong đó các quốc gia thành viên thực hiện cắt

giảm thuế quan hoặc đƣa ra mức đối xử ƣu đãi đối với các hạn chế định lƣợng

trong thƣơng mại với nhau; trong khi vẫn duy trì các rào cản thƣơng mại với

các quốc gia không tham gia hiệp định. Hình thức hội nhập này thƣờng đƣợc

áp dụng đối với chỉ một nhóm hàng hoá nhất định.

Khu vực Mậu dịch Tự do (FTAs – Free Trade Areas) là hình thức hội

nhập trong đó các quốc gia thành viên xóa bỏ rào cản thƣơng mại với các

nƣớc trong khu vực, trong khi vẫn duy trì các chính sách thƣơng mại của

mình với các nƣớc khác.

Liên minh thuế quan (CUs - Custom Unions), trong CUs, các quốc gia

thành viên xóa bỏ tất cả rào cản thƣơng mại với các quốc gia thành viên và áp

dụng một chính sách thuế quan chung đối với các quốc gia ngoại khối.

Thị trƣờng chung (Common Markets – CMs), là các thỏa ƣớc bao gồm

tất cả các đặc điểm của CUs, bên cạnh đó CMs còn cho phép dự dịch chuyển

tự do của các yếu tố sản xuất trong khối. Tất nhiên các nƣớc này vẫn duy trì

chính sách của riêng mình đối với sự chuyển dịch của yếu tố sản xuất với các

quốc gia ở ngoài khối.

Liên minh kinh tế (Economic Unions), là cấp độ cao nhất của hội nhập

kinh tế quốc tế, bên cạnh các đặc điểm của CMs, các quốc gia trong EUs còn

áp dụng các chính sách tiền tệ, tài khóa, công nghiệp và phúc lợi xã hội

chung, cũng nhƣ áp dụng các chính sách đối ngoại chung với các quốc gia ở

bên ngoài khối.

Hội nhập kinh tế quốc tế tạo ra một số tác động đến các nƣớc tham gia

tiến trình hội nhập, trong đó có các tác động cơ bản nhƣ sau:

Tác động tĩnh của hội nhập: Jacob Viner (1950) đã lần đầu tiên đƣa ra

cách tiếp cận tĩnh trong phân tích tác động của hội nhập kinh tế dƣới hình

thức liên minh thuế quan. Viner đƣa ra hai tác động quan trọng của hội nhập

kinh tế bao gồm tạo lập thƣơng mại (trade creation) và chuyển hƣớng thƣơng

mại (trade diversion). Tác động tạo lập thƣơng mại xảy ra khi dòng thƣơng

mại trong khối chuyển từ các nguồn cung ứng với chi phí cao hơn sang nguồn

cung ứng có chi phí rẻ hơn, do tác động của việc cắt giảm thuế quan đối với

các quốc gia thành viên. Tác động chuyển dịch thƣơng mại xảy ra khi dòng

thƣơng mại trong khối chuyển từ các nguồn cung ứng ở ngoài khối với chi phí

thấp hơn sang các nguồn cung ứng ở trong khối có chi phí cao hơn nhƣng lại

đƣợc hƣởng ƣu đãi thuế quan. Trong trƣờng hợp này, nguồn lực bị phân bổ

kém hiệu quả hơn.

Tác động động của hội nhập: Balassa (1961) là ngƣời đầu tiên đƣa ra

khái niệm tác động động của hội nhập kinh tế, cho rằng phân tích tĩnh về tạo

lập thƣơng mại và chuyển dịch thƣơng mại chƣa đủ để phân tích những phúc

lợi đạt đƣợc nhờ hội nhập. Balassa (1961) liệt kê các tác động động cơ bản

của hội nhập bao gồm: tính kinh tế theo quy mô, thay đổi công nghệ, thay đổi

cấu trúc thị trƣờng và cạnh tranh, tăng trƣởng năng suất, rủi ro và bất ổn, và

các hoạt động đầu tƣ.

Tác động tới cạnh tranh: Theo Balassa (1961), hội nhập kinh tế mở rộng

thị trƣờng hơn so với thƣơng mại bảo hộ, khiến các doanh nghiệp phải đối

mặt với nhiều đối thủ cạnh tranh hơn. Điều này thúc đẩy họ phải không ngừng

đổi mới, nâng cao năng suất và hiệu quả để tồn tại và mở rộng thị phần. Hội

nhập cũng làm giảm tính chất độc quyền của các thị trƣờng đóng cửa do có sự

tham gia của nhiều doanh nghiệp hơn đến từ các thị trƣờng bên ngoài. Thông

qua cạnh tranh, các nguồn lực sẽ đƣợc phân bổ và sử dụng hiệu quả hơn.

Tác động thay đổi chính sách và cải cách: Bên cạnh các chính sách thuế

quan, các hiệp định hội nhập song phƣơng và đa phƣơng còn bao hàm nội

dung về các vấn đề khác nhƣ: các cam kết liên quan đến quản trị công, thủ tục

và quy trình hải quan, đối xử quốc gia với nhà đầu tƣ của nƣớc đối tác, chính

sách cạnh tranh, bao gồm cả cải cách doanh nghiệp nhà nƣớc, và những vẫn

đề khác.

Tự do hóa thương mại và hiệp định tự do hóa thương mại, tự do hóa

thƣơng mại là quá trình loại bỏ các rào cản thƣơng mại, giảm dần sự can thiệp

của nhà nƣớc liên quan đến các vấn đề thuế quan. FTA về cơ bản là hiệp định

trong đó các quốc gia tham gia ký kết thoả thuận dành cho nhau những ƣu đãi,

đó là các hàng rào thƣơng mại kể cả thuế quan và phi thuế quan đều đƣợc loại

bỏ, song các quốc gia thành viên vẫn đƣợc tự do quyết định những chính sách

thƣơng mại độc lập của mình đối với các quốc gia không phải là thành viên

của hiệp định.

FTA có thể là song phƣơng hoặc đa phƣơng nhƣng dù là song phƣơng

hay đa phƣơng, FTA thƣờng đem lại lợi ích rất lớn cho các quốc gia thành

viên trong việc thúc đẩy thƣơng mại, tận dụng những lợi thế so sánh của nhau.

Không những thế, do có phạm vi hợp tác rộng, FTA còn xúc tiến tự do hoá

đầu tƣ, hợp tác chuyển giao công nghệ, hiệu suất hoá thủ tục hải quan và

nhiều dịch vụ khác.

FTA ngày càng trở nên phỏ biến bởi những lợi ích kinh tế mà nó mang

lại, nhất là trong bối cảnh bế tắc của vòng đàm phán do WTO chủ trƣơng,

khiến các nƣớc đã phải chuyển hƣớng sang hợp tác song phƣơng và liên kết

khu vực nhằm tìm kiếm giải pháp cho phát triển thƣơng mại hàng hoá và dịch

vụ. Điều này lại tiếp tục dẫn tới việc những quốc gia không tham gia FTA

hoặc tham gia chậm sẽ bị gạt khỏi cuộc chơi, nên dƣờng nhƣ FTA trở thành

một xu hƣớng chung. Ngoài ra, tham gia FTA còn tạo cho các quốc gia một

sự yên tâm hơn khi có những bất ổn trong kinh tế, thƣơng mại toàn cầu, cũng

nhƣ đem lại lợi ích chính trị cho các quốc gia tham gia qua việc nâng cao vị

thế của họ trong đàm phán.

1.2.2 Cơ sở mở rộng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

1.2.2.1 Cơ sở lý luận

Đã có rất nhiều nghiên cứu lý luận về tính tất yếu của việc mở rộng quan

hệ thƣơng mại. Nổi bật trong số các công trình đó là: lý thuyết trọng thƣơng,

lý thuyết lợi thế so sánh, lý thuyết lợi nhuận cận biên.

Theo lý thuyết của trường phái trọng thương, một quốc gia muốn gia

tăng khối lƣợng tiền tệ thì con đƣờng chủ yếu là phải phát triển ngoại thƣơng

và trong hoạt động ngoại thƣơng thì phải thực hiện chính sách xuất siêu. Để

làm đƣợc nhƣ vậy, thì vai trò của Nhà nƣớc trong việc điều khiển kinh tế là

hết sức cần thiết. Học thuyết này chỉ rõ, việc buôn bán với nƣớc ngoài không

phải xuất phát từ lợi ích chung của 2 phía mà chỉ có lợi ích của quốc gia

mình. Họ cho rằng mậu dịch quốc tế là 1 trò chơi có tổng bằng 0 (VAPEC,

1994, trang 38-39).

Dựa trên quan niệm về bàn tay vô hình, lý thuyết lợi thế so sánh tuyệt đối

của Adam Smith khẳng định vai trò của cá nhân và hệ thống kinh tế tƣ doanh.

Vì vậy, chính phủ không cần can thiệp vào các hoạt động mậu dịch quốc tế.

Lý thuyết này lấy căn cứ cơ sở mậu dịch giữa 2 quốc gia chính là lợi thế tuyệt

đối. Lợi thế tuyệt đối ở đây là chi phí sản xuất thấp hơn (nhƣng chỉ có chi phí

lao động mà thôi). Chẳng hạn, quốc gia I có lợi thế tuyệt đối về 1 sản phẩm A

nào đó và không có lợi thế tuyệt đối về sản phẩm B. Trong khi đó quốc gia II

có lợi thế tuyệt đối về sản phẩm B và không có lợi thế về sản phẩm A. Khi đó,

cả hai quốc gia đều có lợi nếu quốc gia I chuyên môn hóa sản xuất sản phẩm

A, quốc gia II chuyên môn hóa sản xuất sản phẩm B và trao đổi cho nhau.

Nếu Adam Smith đề cập lợi thế so sánh tuyệt đối, thì David Ricardo lại

đƣa ra lý thuyết so sánh tƣơng đối. Paul Krugman (1996, trang 35-36) đã luận

giải về lý thuyết này nhƣ sau: “Ngay cả 1 quốc gia không có lợi thế tuyệt đối

để sản xuất cả hai sản phẩm vẫn có lợi khi giao thƣơng với 1 quốc gia khác

đƣợc coi là có lợi thế tuyệt đối để sản xuất cả hai sản phẩm. Quốc gia nên

chuyên môn hoá sản xuất và xuất khẩu những mặt hàng có hiệu quả sản xuất

cao hơn (lợi thế so sánh) và nhập khẩu những mặt hàng có hiệu quả sản xuất

thấp hơn (không có lợi thế so sánh).”

Có hai mô hình của lý thuyết này: mô hình hai quốc gia, hai sản phẩm và

mô hình nhiều quốc gia, nhiều sản phẩm. Do sự hạn chế trong tìm kiếm số

liệu đối với mô hình hai quốc gia, hai sản phẩm, nên luận văn sẽ sử dụng công

thức của mô hình nhiều sản phẩm để sử dụng.

1.2.2.2 Cơ sở thực tiễn

Thứ nhất, lợi thế so sánh của mỗi quốc gia

Tiềm năng và lợi thế hợp tác kinh tế của hai quốc gia chủ yếu đƣợc dựa

trên lợi thế so sánh của mỗi nƣớc. Lợi thế so sánh biểu hiện (RCA), cho thấy

nếu RCA của 1 nƣớc lớn hơn 1, hàng hóa xuất khẩu của nƣớc đó đƣợc coi là

có lợi thế so sánh so với thế giới. Lợi thế so sánh đƣợc dựa vào các nguồn lực

đầu vào nhƣ lao động, tài nguyên và vốn. Tuy nhiên, lý thuyết thƣơng mại

quốc tế cho thấy một nƣớc không thể cạnh tranh mãi trên thị trƣờng thế giới

dựa vào nguồn lao động rẻ, tài nguyên phong phú, mà phải từng bƣớc đi lên

các bậc thang chuỗi giá trị, sản xuất hàng hóa ngày càng có chất lƣợng cao

hơn, đó là lợi thế cạnh tranh.

Bảng 1.1: Lợi thế so sánh biểu hiện (RCA) của Việt Nam và Nam Phi

năm 2014 phân theo nhóm hàng hóa

Nhóm hàng hóa Nam Phi Việt Nam

Thiết bị điện tử 5.04472441 38.07329

Giày dép 5.693813 15.3011087

Nông phẩm cà phê chè 2.258217 13.3611206

Hoa quả 13.59467 9.33890146

Hàng may mặc, phụ kiện 0.66561 1.24722565

Máy móc 0.73354378 3.183287

Da sống, da bì, da thuộc, lông 0.205191 3.72380038 thú

Sợi nhân tạo 0.9056621 2.797091

Kim loại 0.20852582 2.087589

Các sản phẩm mũ và phụ kiện 0.100786 1.15681761

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Xét về lợi thế so sánh, theo số liệu của Ngân hàng thế giới (WB), có thể

khẳng định RCA của Việt Nam và Nam Phi có sự khác biệt nhất định. Thế

mạnh của Việt Nam (RCA >1) trong một số ngành hàng (giày dép, nông

phẩm, da thuộc, mũ) đều là những mặt hàng mà Nam Phi không có thế mạnh

(RCA <1). Ngƣợc lại, những mặt hàng mà Nam Phi có RCA > 1 (thiết bị điện

tử, máy móc, kim loại) thì với Việt Nam lại là những mặt hàng có RCA < 1.

Đối với các nhóm hàng hóa mà cả hai quốc gia đều có chỉ số RCA>1 nhƣ sản

phẩm hoa quả, giày dép, thiết bị điện tử, lợi thế so sánh của Nam Phi cao hơn

Việt Nam ở sản phẩm hoa quả, thiết bị điện tử nhƣng lại thấy hơn ở các sản

phẩm giày dép. Sự khác biệt về RCA cho thấy hai nƣớc hoàn toàn có những

cơ hội thuận lợi để thúc đẩy quan hệ hợp tác thƣơng mại.

Thứ hai, lợi thế cạnh tranh của mỗi quốc gia

Xét về lợi thế cạnh tranh, Nam Phi là quốc gia đƣơc xếp hạng cao trong

khu vực về mức độ ổn định chính trị, ổn định kinh tế vĩ mô, có quy mô thị

trƣờng lớn, có nhiều cơ hội thuận lợi cho kinh doanh. Thị trƣờng Nam Phi là

thị trƣờng có sức mua lớn, có nhiều cơ hội cho các nhà xuất khẩu nƣớc ngoài

với cơ cấu kinh tế và thị trƣờng đa dạng, đã tạo dựng đƣợc môi trƣờng kinh tế

vĩ mô ổn định và thuận lợi, tạo điều kiện sản xuất kinh doanh thuận lợi cho

doanh nghiệp. So với các quốc gia Châu Phi, Nam Phi có tình hình chính trị

ổn định hơn rất nhiều, không phải trải qua các biến động chính trị nhƣ tại các

quốc gia Bắc Phi hay nội chiến nhƣ tại một số quốc gia Trung Phi.

Nam Phi hiện là quốc gia có quy mô GDP lớn nhất Châu Phi, GDP của

Nam Phi lớn gấp bốn lần các nƣớc miền Nam Châu Phi và tƣơng đƣơng với

25% GDP của toàn châu lục. Các điểm sáng của nền kinh tế Nam Phi đƣợc

thể hiện ở các khía cạnh sau: Dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực khai thác mỏ;

Nền công nghiệp sản xuất khá đa dạng; Thị trƣởng viễn thông lớn mạnh;

Mạng lƣới giao thông hiện đại; Công nghiệp năng lƣợng phát triển và có

ngành du lịch tiềm năng.

Về cơ sở hạ tầng, Nam Phi có khối lƣợng hàng vận chuyển bằng đƣờng

hàng không lớn hơn cả phần còn lại của Châu Phi, diện tích đƣờng rải nhựa

lớn gấp 15 lần so với mức trung bình của Châu Phi, chiếm gần 60% tổng số

thuê bao điện thoại của toàn châu lục. Bốn trung tâm kinh tế của Nam Phi bao

gồm: tỉnh Gauteng (Johannesburg), tỉnh KwaZulu – Natal (Durban), tỉnh miền

Tây (Cape Town) và tỉnh miền Đông (Port Elizabeth/ Uitenhage). Tuy nhiên,

trung tâm tài chính và công nghiệp của Nam Phi tập trung chủ yếu tại tỉnh

Gauteng. Tỉnh này đóng góp 37% cho tổng GDP của cả nƣớc. Theo đánh giá

của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), nếu GDP của Nam Phi tăng 1% sẽ góp phần

tạo nên mức tăng trƣởng từ 0,4 đến 0,75% GDP của toàn châu Phi do đóng

góp của Nam Phi trong các lĩnh vực đầu tƣ, chuyển giao công nghệ và đào tạo

nghề.

Trong khi đó, Việt Nam đƣợc thế giới biết đến là một môi trƣờng đầu tƣ

khá hấp dẫn với nhiều lợi thế cạnh tranh mang tính đặc thù. Cụ thể:

Môi trường an ninh, chính trị ổn định, là một ƣu điểm nổi bật của thị

trƣờng Việt Nam, tính từ thời điểm Việt Nam bắt đầu tiến trình hội nhập đến

nay. Đảng và Nhà nƣớc Việt Nam đã và đang duy trì một chính thể ổn định

với một mức độ an ninh đƣợc đánh giá cao trong khu vực và cũng nhƣ trên

thế giới. Đặc biệt, là trong bối cảnh an ninh, chính trị ở nhiều nƣớc trên thế

giới đang ngày càng trở nên bất ổn do bạo loạn, nội chiến, khủng bố…

Chi phí thuê nhân công thấp, cũng là một trong những lợi thế của Việt

Nam trong thời gian qua với quy mô thị trƣờng lao động lớn. Đồng thời, lại là

một nƣớc đang phát triển với thu nhập đầu ngƣời chƣa cao khiến cho chi phí

thuê nhân công ở Việt Nam khá thấp so với mặt bằng chung của nhiều nƣớc

trong khu vực. Tuy nhiên, hiện nay, theo ý kiến của nhiều chuyên gia kinh tế,

Việt Nam đang đánh mất dần lợi thế này do lao động Việt Nam có trình độ

tay nghề và ý thức kỷ luật quá kém so với nhiều nƣớc trong khu vực..

Có thể khẳng định rằng, xét về lợi thế cạnh tranh, mỗi nƣớc có một lợi

thế đặc thù riêng. Chính sự khác biệt trong lợi thế cạnh tranh sẽ là một tiền đề

tích cực để thúc đẩy quá trình hợp tác đầu tƣ giữa hai nƣớc.

Nhìn chung, mặc dù mỗi nƣớc đều còn có những hạn chế và ƣu thế về lợi

thế so sánh, lợi thế cạnh tranh, nhƣng với những lợi thế sẵn có và đƣợc tạo

dựng theo thời gian, đồng thời với những quan hệ đang đƣợc tăng tốc trong

thời gian gần đây, Việt Nam và Nam Phi có nhiều điều kiện thuận lợi để hợp

tác và bổ sung lợi thế của từng nƣớc để phát triển quan hệ hợp tác kinh tế

song phƣơng.

1.2.3 Nội dung chủ yếu của việc mở rộng quan hệ thƣơng mại Việt Nam –

Nam Phi

Nội dung chính của việc mở rộng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam

Phi bao gồm hai định hƣớng: Thứ nhất, tăng cƣờng hoạt động thƣơng mại đối

với các nhóm ngành hàng truyền thống; Thứ hai, mở rộng và thúc đẩy trao đổi

thƣơng mại đối với các ngành hàng tiềm năng mà hai bên có lợi thế.

Theo số liệu thống kê của Tổng Cục Hải quan, tổng kim ngạch xuất nhập

khẩu giữa Việt Nam và Nam Phi năm 2013 đạt mức tăng trƣởng tốt, đạt 920

triệu USD, tăng 27,1% so với cùng kỳ năm 2012 (723,8 triệu USD). Trong

đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nam Phi đạt trên khoảng 765

triệu USD, tăng 24,84%; và nhập khẩu của Việt Nam từ quốc gia này đạt gần

155 triệu USD, tăng 39,38% so với cùng kỳ năm 2012 (GSO, 2016).

Về cơ cấu hàng hóa xuất khẩu, mặt hàng điện thoại và linh kiện vẫn là

mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất trong năm 2015, đạt xấp xỉ 462

triệu USD, tăng 99,83% so với năm 2014, chiếm tỷ trọng tới 60,4% tổng kim

ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nam Phi. Bên cạnh đó, các mặt hàng có

kim ngạch tăng trƣởng khả quan là: giầy dép đạt 81,3 triệu USD, tăng

18,66%; sản phẩm dệt may đạt 18,1 triệu USD, tăng 17,92%; mặt hàng máy

móc thiết bị dụng cụ và phụ tùng đạt 18,1 triệu USD, tăng 44,1%; mặt hàng

hạt tiêu đạt 12,3 triệu USD, tăng 31,5% (GSO, 2016).

Tuy nhiên, trong năm 2015, nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam

sang Nam Phi lại có kim ngạch giảm so với năm 2014, nhƣ: mặt hàng máy vi

tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đạt 37,6 triệu USD, giảm 5,35%; mặt hàng

gạo đạt 14,4 triệu USD, giảm 16,41%; sản phẩm hóa chất đạt 13,9, giảm

29,92%; mặt hàng cà phê đạt 11,8 triệu USD, giảm 25,83%.

Bảng 1.2: Một số hàng xuất khẩu chính từ Việt Nam sang Nam Phi

giai đoạn 2014-2015

Đơn vị: USD

Tên mặt hàng 2014 2015 Tăng/Giảm (%)

Điện thoại di động và linh kiện 461.853.678 444.488.584 -3,76

Giày dép các loại 81.391.879 91.979.843 13,01

Máy tính, điện tử và linh kiện 37.630.121 56.311.687 49,65

Sản phẩm dệt may 17.298.015 21.117.913 22,08

Cà phê 11.833.046 21.078.354 78,13

Máy móc thiết bị và phụ tùng 22.246.307 20.258.281 -8,94

Gạo 14.393.322 17.327.655 20,39

Hạt tiêu 12.419.653 14.341.403 15,47

Sản phẩm gỗ 7.586.077 10.319.147 36,03

Hạt điều 8.031.167 8.831.871 9,97

Sản phẩm hoá chất 13.930.611 8.265.018 -40,67

Tổng kim ngạch xuất khẩu 764,733,939 793.686.700 +3,8

Nguồn: Tổng cục Hải quan Việt Nam

Trong số 10 mặt hàng nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam từ Nam Phi, có

tới 6 mặt hàng có kim ngạch giảm so với năm 2014, bao gồm: sản phẩm hóa

chất đạt 7,3 triệu USD, giảm 19,26%; máy móc thiết bị dụng cụ và phụ tùng

đạt 5,3 triệu USD, giảm 3,9%; mặt hàng chất dẻo nguyên liệu đạt 4,4 triệu

USD, giảm 3,75%; mặt hàng gỗ và sản phẩm gỗ đạt 3,1 triệu USD, giảm

0,04%; mặt hàng sắt thép các loại đạt 2,4 triệu USD, giảm 48% và hàng thủy

sản đạt 0,3 triệu USD, giảm tới 77,8% (GSO, 2016).

Đóng góp vào mức tăng 39,38% trong tổng kim ngạch nhập khẩu của

Việt Nam từ Nam Phi là do sự tăng trƣởng mạnh trong giá trị của các mặt

hàng chính, bao gồm phế liệu sắt thép đạt 63,4 triệu USD, tăng 73,76%; mặt

hàng kim loại thƣờng khác đạt 38,5 triệu USD, tăng 71,95%; mặt hàng hóa

chất đạt 5,8 triệu USD, tăng 89,94% (GSO, 2016).

Bảng 1.3: Một số hàng hóa nhập khẩu chính của Việt Nam từ thị trƣờng

Nam Phi giai đoạn 2014-2015

Đơn vị: USD

Tên mặt hàng 2014 2015 Tăng/Giảm (%)

Phế liệu sắt thép 63.443.920 41.158.812 -35,13

Kim loại thƣờng khác 38.505.162 20.769.645 -46,06

Chất dẻo nguyên liệu 4.349.713 19.012.221 337,09

Sản phẩm hóa chất 7.312.669 10.567.527 44,51

Hàng rau quả 6.288.058 6.182.580 -1,68

Sắt thép các loại 2.362.313 4.621.492 95,63

Máy móc, thiết bị và phụ tùng 5.281.191 3.776.583 -28,49

Gỗ và sản phẩm gỗ 3.109.402 3.673.643 18,15

Hóa chất 5.814.792 2.551.639 -56,12

Tổng kim ngạch nhập khẩu 155.109.491 144.677.188 - 6,7

Nguồn: Tổng cục Hải quan Việt Nam

Theo số liệu thống kê của Tổng Cục Hải quan, tổng kim ngạch xuất nhập

khẩu giữa Việt Nam và Nam Phi trong năm 2015 tăng trƣởng chậm, đạt

khoảng 938,4 triệu USD, tăng 2% so với năm 2014 (919,8 triệu USD). Trong

đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nam Phi đạt 793,7 triệu USD,

tăng 3,8%; kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam từ quốc gia này đạt 144,7

triệu USD, giảm 6,7% so với cùng kỳ năm 2014 (GSO, 2016).

Về cơ cấu hàng hóa xuất khẩu, giống nhƣ năm 2014, điện thoại các loại

và linh kiện vẫn là mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam

sang Nam Phi trong năm 2015. Mặc dù giá trị giảm nhẹ, chỉ đạt xấp xỉ 445

triệu USD, giảm 3,76% so với năm 2014 song xuất khẩu nhóm hàng này vẫn

chiếm tỷ trọng 56% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nam

Phi. Ngoài ra, một số mặt hàng khác cũng có kim ngạch tăng trƣởng khả

quan, nhƣ: giầy dép các loại đạt 92 triệu USD, tăng 13,01%; máy vi tính, sản

phẩm điện tử và linh kiện đạt 56,3 triệu USD, tăng gần 50%; dệt may đạt 21,1

triệu USD, tăng 22,08%; cà phê đạt 21,1 triệu USD, tăng 78,13% (GSO,

2016).

Tuy nhiên, trong năm 2015, ngoài điện thoại di động và linh kiện, nhiều

mặt hàng xuất khẩu khác của Việt Nam sang Nam Phi lại có kim ngạch giảm

so với năm 2014, nhƣ: máy móc thiết bị, dụng cụ và phụ tùng đạt 20,2 triệu

USD, giảm 8,94%; sản phẩm hóa chất đạt 8,3 triệu USD, giảm tới 40,67%.

Về nhập khẩu của Việt Nam từ Nam Phi, nguyên nhân của việc giảm kim

ngạch trong năm 2015 là do nhập khẩu các mặt hàng chính đều giảm sút, bao

gồm phế liệu sắt thép chỉ đạt 41,2 triệu USD, giảm 35,13% so với năm 2014;

kim loại thƣờng đạt 20,8 triệu USD, giảm 46,06% (GSO, 2016).

Trong số các mặt hàng nhập khẩu của Việt Nam từ Nam Phi, mặt hàng

chất dẻo nguyên liệu có kim ngạch tăng trƣởng tốt nhất, đạt 19 triệu USD,

tăng trên 337% so với năm 2014. Ngoài ra, các mặt hàng nhập khẩu tăng

trƣởng tốt là sản phẩm hóa chất đạt 10,6 triệu USD, tăng 44,51%; sắt thép các

loại đạt 4,6 triệu USD, tăng 95,63% (GSO, 2016).

Có thể thấy, cơ cấu hàng hóa thƣơng mại song phƣơng giữa hai quốc gia

luôn có sự biến động, chịu ảnh hƣởng của biến động trên thị trƣờng thế giới

và trong nƣớc. Nghiên cứu sẽ đi vào phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến cơ

cấu và quy mô trao đổi thƣơng mại song phƣơng. Từ đó, đƣa ra các đánh giá

về tình hình và xu hƣớng cho quan hệ thƣơng mại giữa hai quốc gia.

1.2.4 Các nhân tố ảnh hƣớng đến việc mở rộng quan hệ thƣơng mại Việt

Nam – Nam Phi

1.2.4.1 Môi trường kinh tế thế giới

Ngày nay, quá trình hội nhập đã trở nên sâu rộng và phổ biến trên toàn

cầu. Sự liên kết của các nền kinh tế trở nên sâu sắc và có ảnh hƣởng lẫn nhau

ngày càng mạnh hơn. Chính vì vậy, sự tăng giảm của nền kinh tế thế giới, cụ

thể là ở những nƣớc lớn nhƣ Mỹ, Nhật, EU luôn tạo ra những tác động không

nhỏ dến hoạt động kinh tế của các nƣớc còn lại. Khủng hoảng kinh tế tài

chính toàn cầu bắt nguồn từ sự bùng nổ bong bóng bất động sản dẫn tới

khủng hoảng tài chính ở Mỹ năm 2008 đã ảnh hƣởng đến hoạt động thƣơng

mại thế giới nói chung và quan hệ song phƣơng Việt Nam – Nam Phi nói

riêng. Do Mỹ và EU là những thị trƣờng xuất khẩu quan trọng của các nƣớc

đang phát triển nên khi các quốc gia này gặp vấn đề thì sẽ xảy ra hiệu ứng

Domino cho các quốc gia còn lại.

Tác động của khủng hoảng tài chính năm 2008 đến xuất khẩu Việt Nam

đƣợc thể hiện rõ nhất vì đây là lĩnh vực nhạy cảm nhất với biến động trên thị

trƣờng thế giới. Xuất nhập khẩu của Việt Nam chịu tác động rất lớn bởi hai lý

do: thứ nhất, Việt Nam là một trong một số nƣớc có độ mở ngoại thƣơng khá

lớn; thứ hai, trƣớc khủng hoảng, Việt Nam là một trong 50 quốc gia có kim

ngạch xuất khẩu và nhập khẩu hàng đầu thế giới, xuất khẩu đứng hàng thứ 50,

chiếm tỷ trọng 0,3% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn cầu và nhập khẩu đứng

hàng thứ 41, chiếm tỷ trọng 0,4% tổng kim ngạch nhập khẩu toàn cầu. Thêm

vào đó kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam với các nƣớc Mỹ, Nhật, EU lên

đến 52%, riêng Mỹ chiếm đến 20,8% (UN Comtrade, 2016). Ðây là những

nƣớc chịu ảnh hƣởng trực tiếp của suy thoái kinh tế, cầu đầu tƣ và tiêu dùng

giảm, từ đó ảnh hƣởng trực tiếp đến kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam

1.2.4.2 Xu hướng mở rộng hoạt động thương mại quốc tế và sự hình thành

các liên minh kinh tế

Việc hình thành các khối liên kết về kinh tế, chính trị, quân sự góp phần

làm tăng hoạt động thƣơng mại và đầu tƣ giữa các quốc gia thành viên (trong

khối), làm giảm tỷ lệ mậu dịch với các nƣớc không thành viên. Để khắc phục

hạn chế này, các quốc gia thành viên trong khối thƣờng tiến hành ký kết với

các quốc gia ngoài khối những hiệp định, thỏa ƣớc để từng bƣớc nới lỏng

hàng rào vô hình tạo điều kiện cho hoạt động kinh doanh quốc tế phát triển.

Từ khi ANC lên cầm quyền, Nam Phí tích cực tham gia giải quyết một

số xung đột ở khu vực và tăng cƣờng vai trò nƣớc lớn trong Cộng đồng Phát

triển Miền Nam Châu Phi (SADC), đồng thời tăng cƣờng với Châu Á, đặc

biệt với các quốc gia ASEAN. Nam Phi chú trọng quan hệ với các nƣớc Châu

Phi, tranh thủ các nƣớc lớn, đặc biệt là Mỹ, EU, Trung Quốc và Ấn Độ nhằm

thu hút vốn, đầu tƣ, khoa học kỹ thuật và mở rộng kinh tế đối ngoại. Việc trở

thành một thành viên quan trọng của khối BRICS cũng tác động đến các quan

hệ thƣơng mại của Nam Phi. Khi cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 tạo ra

những tác động mạnh mẽ đến hệ thống kinh tế thế giới, khi Mỹ đang phải chật

vật trong việc giải quyết các vấn đề hậu khủng hoảng, EU ngoài việc phải

đƣơng đầu với những tác động không mong muốn của khủng hoảng còn phải

giải quyết vấn nạn nợ công thì BRICS lại đang cho thấy những tín hiệu khả

quan khi từng bƣớc vƣợt qua những khó khăn của giai đoạn này và trở thành

động lực chính cho tăng trƣởng của thế giới.

Theo dự báo của IMF, đến năm 2015, các nƣớc BRICS sẽ có thể chiếm

một nửa dân số thế giới với hơn 3 tỉ ngƣời, một nửa nhu cầu thế giới về vốn

và công nghệ và hơn 60% tổng mức tăng trƣởng kinh tế toàn cầu. Các chuyên

viên của IMF cũng ghi nhận rằng, trong những năm tới BRICS sẽ gia tăng

ảnh hƣởng, cạnh tranh mạnh với những thủ lĩnh truyền thống nhƣ Hoa Kỳ và

EU. Gần đây, BRICS đã thành lập Quỹ dự trữ ngoại hối và đã đăng ký các

quy định hoạt động. Mục đích và chức năng hoạt động của quỹ là ngân hàng

trung ƣơng các nƣớc thành viên BRICS sẽ hỗ trợ vốn cho nhau bằng đồng đô

la Mỹ trong trƣờng hợp phát sinh vấn đề thanh khoản bằng USD, nhằm duy

trì ổn định tài chính ở các nƣớc thành viên. Tổng vốn của quỹ đƣợc qui ƣớc là

100 tỷ USD, trong đó Trung Quốc cam kết cung cấp 41 tỷ, Brazil, Ấn Độ và

Nga mỗi nƣớc 18 tỷ, Nam Phi đóng góp 5 tỷ.

Về phía Việt Nam, việc ký kết hiệp định các hiệp định thƣơng mại trong

khu vực nhƣ Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng (TPP), Hiệp định Đối

tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác và Đầu tƣ thƣơng

mại xuyên Đại Tây Dƣơng (TTIP) cũng sẽ ảnh hƣởng đến hoạt động thƣơng

mại song phƣơng với Nam Phi. Theo nghiên cứu của Peter A.Petri (2013)

trong báo cáo: “The Trans-Pacific Partnership and its impact on Vietnam’s

economy” đánh giá tác động của TPP đối với riêng Việt Nam. Theo Petri, các

hiệp định nhƣ Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng (TPP), Hiệp định

Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác và Đầu tƣ

thƣơng mại xuyên Đại Tây Dƣơng (TTIP) đều là các hiệp định có thể đem lại

lợi ích lớn cho các quốc gia thành viên. Trong đó, TPP hứa hẹn đem lại cho

Việt Nam nhiều lợi ích. Sử dụng mô hình DCGE (cân bằng tổng thể động),

Petri cùng các công sự (2012) đã chỉ ra rằng khi TPP đi vào thực hiện, Việt

Nam có thể là quốc gia đƣợc hƣởng lợi nhiều. Theo ƣớc tính, tổng sản phẩm

quốc nội của Việt Nam sẽ tăng thêm khoảng 26,2 tỷ USD đến năm 2025 và sẽ

tăng 35,7 tỷ USD nếu Nhật Bản gia nhập TPP trong năm 2013.

Phí Vĩnh Tƣờng và Phạm Sỹ An (2014) trong bài viết “Hiệp định đối tác

xuyên Thái Bình Dƣơng: Cơ hội, thách thức và một số khuyến nghị chính

sách” đã đánh giá tổng quát cơ hội và thách thức của Việt Nam khi gia nhập

TPP. Gia nhập TPP mở ra nhiều cơ hội nhƣ mở rộng thị trƣờng xuất khẩu,

nhập khẩu công nghệ, thu hút vốn đầu tƣ nƣớc ngoài và cải cách thể chế. Tuy

nhiên, Việt Nam sẽ phải đối mặt với không ít thách thức nhƣ sức ép cạnh

tranh, hạn chế khả năng điều chỉnh chính sách do các quy định ngặt nghèo của

TPP hay sự khó thích ứng của các ngành sản xuất nội địa.

1.2.4.3 Điều chỉnh chính sách và luật pháp trong bối cảnh mới

Cấu trúc bộ máy quản lý nhà nƣớc của Nam Phi có sự khác biệt so vớI

Việt Nam. Bộ Công Thƣơng Nam Phi chịu trách nhiệm quản lý thƣơng mại

quốc tế, đầu tƣ và công nghiệp. Ngành nội thƣơng Nam Phi hoạt động hoàn

toàn theo cơ chế thị trƣờng thông qua các hệ thống siêu thị bán buôn và bán lẻ

có mạng lƣới phủ khắp toàn quốc.

Cục Phát triển Kinh tế và Thƣơng mại Quốc tế (ITEDD) trực thuộc Bộ

Công Thƣơng Nam phi chịu trách nhiệm chính trong việc đề ra các chính sách

thƣơng mại và chƣơng trình phát triển tiếp cận thị trƣờng của Nam Phi. Mặt

khác Cục chịu trách nhiệm bảo đảm việc thực hiện các cam kết thƣơng mại da

phƣơng do WTO đề ra. Về cơ bản, chính sách đƣợc xây dựng theo hƣớng của

nền kinh tế mở hƣớng trọng tâm vào xuất khẩu, phù hợp với xu hƣớng toàn

cầu hóa và tốc độ phát triển nhanh chóng của cuộc cách mạng công nghệ

trong thế giới hiện nay. Với xu hƣớng này, việc tháo bỏ các rào cản thƣơng

mại là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong chính sách của Nam Phi,

đặc biệt đối với các rào cản hàng xuất khẩu.

Nam Phi thi hành chính sách thƣơng mại dựa trên ba trụ cột:

Đối với các nƣớc đang phát triển: Nam Phi thi hành chính sách chiến

lƣợc “Con bƣớm”- Butterfly strategy - với đầu là khối các nƣớc miền Nam

Châu Phi (SADC); thân là Châu Phi, còn hai cánh chìa ra là hai khu vực:

Châu Á và Nam Mỹ. Ngoài ra Nam Phi cùng với Ấn Độ, Brasil thành lập liên

minh G3 nhằm mục đích đứng ra tập họp lực lƣợng đế đấu tranh vớI các nƣớc

phát triển trong Tổ chức Thƣơng mại Thế giới (WTO) nhằm từng bƣớc xóa

bỏ sự bất bình đẳng trong thƣơng mại hiện nay giữa hai thế giới, đặc biệt

trong lĩnh vực nông nghiệp.

Đối với các nƣớc phát triển: Nam Phi tìm cách thu hút nguồn lực về vốn,

khoa học và kỹ thuật với trọng tâm hƣớng vào các cƣờng quốc kinh tế nhƣ

Mỹ và EU. Nam Phi cũng thực hiện đẩy mạnh đàm phán với các tổ chức đa

phƣơng và song phƣơng nhằm tạo thuận lợi và thúc đẩy xuất khẩu, tăng khả

năng tiếp cận của hàng hóa Nam Phi tới các thị trƣờng bên ngoài.

Sau 30 năm đổi mới, Việt Nam đã đạt đƣợc những thành tựu nhất định

trên con đƣờng Hội nhập quốc tế và một trong số đó không thể không nhắc

đến đấy là việc xây dựng một hệ thống luật pháp hoàn thiện. Mặc dù còn tồn

tại một số hạn chế trong khuôn khổ luật pháp nhƣng nỗ lực đổi mới của Đảng

và Nhà nƣớc trong tiến trình hội nhập là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, hoạt

động này vẫn cần đƣợc tiếp tục phát huy và đẩy mạnh hơn nữa để tạo ra một

môi trƣờng đầu tƣ và kinh doanh tốt hơn. Từ đó, tăng khả năng hội nhập và

tạo động lực phát triển cho nền ngoại thƣơng trong thời gian tới.

Việt Nam và Nam Phi chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao từ ngày

22/12/1993. Năm 2000, Sứ quán Việt Nam tại Nam Phi chính thức đi vào

hoạt động. Năm 2002, Nam Phi cũng chính thức mở Sứ quán tại Hà Nội.

Tháng 10/1999, Thƣơng vụ của nƣớc ta tại Nam Phi đã đƣợc thành lập. Hai

quốc gia đã cử nhiều đoàn cấp cao và đoàn doanh nghiệp đi thăm lẫn nhau để

thúc đẩy quan hệ hữu nghị và hợp tác kinh tế, thƣơng mại.

Hai quốc gia ký Hiệp định thƣơng mại tháng 4/2000, thỏa thuận dành

cho nhau quy chế tối huệ quốc trong buôn bán hai chiều. Tháng 11/2004, hai

bên đã ký “Tuyên bố chung về Quan hệ đối tác vì hợp tác và phát triển”,

“Hiệp định về thành lập Diễn đàn đối tác liên chính phủ về Hợp tác kinh tế,

thƣơng mại, khoa học, kĩ thuật và văn hóa”, “Thỏa thuận thành lập Ủy ban

thƣơng mại hỗn hợp”, “Thỏa thuận về hợp tác giữa phòng công nghiệp và

thƣơng mại”.

Có thể thấy, trong bối cảnh mới của kinh tế quốc tế, Việt Nam và Nam

Phi đã có những thay đổi tích cực trong chính sách đối ngoại và chính sách

kinh tế thƣơng mại. Hai quốc gia cũng rất tích cực trong việc thúc đẩy quan

hệ hợp tác song phƣơng nói chung và hợp tác thƣơng mại nói riêng. Đây

chính là nền tảng cho việc củng cố, thúc đẩy và phát triển quan hệ thƣơng mại

Việt Nam – Nam Phi trong thời gian tới.

CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ KHUNG

PHÂN TÍCH

2.1 Phƣơng pháp nghiên cứu

2.1.1 Phƣơng pháp phân tích định tính

2.1.1.1 Phương pháp nghiên cứu tài liệu

Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu đƣợc sử dụng để thu thập, tổng hợp các

tài liệu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu của đề tài, nghiên cứu cơ sở lý

luận và thực tiễn đối với quan hệ thƣơng mại song phƣơng Việt Nam – Nam

Phi, thực trạng quan hệ thƣơng mại và bối cảnh thƣơng mại quốc tế.

Số liệu thứ cấp đƣợc thu thập và phân tích là dữ liệu tổng quan về tình

hình trao đổi thƣơng mại của Việt Nam với Nam Phi qua các giai đoạn, đặt

trong sự thay đổi của tình hình quan hệ thƣơng mại khu vực và quốc tế.

Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu đƣợc thực hiện qua các quá bƣớc cụ thể

nhƣ sau:

Bước 1: Thu thập dữ liệu

Luận văn sử dụng các nguồn dữ liệu từ các tổ chức trong và ngoài nƣớc,

trong đó có Tổng cục Hải quan Việt Nam, Phòng Thƣơng Mại và Công

nghiệp Việt Nam, số liệu từ các nguồn nƣớc ngoài khác nhƣ Cơ sở dữ liệu

thống kê thƣơng mại của Liên Hợp Quốc (UN Comtrade) và các nguồn thông

tin đại chúng nhƣ tạp chí chuyên ngành, các báo cáo, nghiên cứu quốc tế tập

trung vào quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi.

Tiếp cận các tài liệu sơ cấp và tài liệu thứ cấp từ các đối tác của Viện

NC Châu Phi và Trung Đông tại Nam Phi và từ các tổ chức quốc tế nhƣ Ngân

hàng thế giới, Quỹ tiền tệ Quốc tế, Đại sứ quán Nam Phi tại Việt Nam, Đại sứ

quán Việt Nam tại Nam Phi, các chuyên đề nghiên cứu của các chuyên gia

Nam Phi và chuyên gia các nƣớc khác, các thông tin trên sách báo điện tử, các

số liệu của các cơ quan hữu quan của Nam Phi và Việt Nam trên tất cả các

khía cạnh liên quan đến quan hệ Việt Nam – Nam Phi nói chung và quan hệ

thƣơng mại song phƣơng nói riêng.

Bước 2: Kiểm tra dữ liệu

Dữ liệu thu thập từ các nguồn khác nhau đƣợc kiểm tra theo các tiêu thức

về tính chính xác, tính thích hợp và tính cập nhật. Các dữ liệu đƣợc đối chiếu

và so sánh để đảm bảo tính nhất quán, chính xác và cập nhật.

Bước 3: Phân tích dữ liệu

Tác giả tập hợp và phân tích dữ liệu theo các mục tiêu đã đề ra. Sau khi

tập hợp và sàng lọc, dữ liệu thứ cấp đƣợc sử dụng để hình thành tổng quan

tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận. Dữ liệu thứ cấp cũng là nguồn tài liệu

quan trọng để phân tích các nội dung về thực trạng quan hệ thƣơng mại Việt

Nam – Nam Phi. Bên cạnh đó, dữ liệu thứ cấp cũng sẽ cung cấp một số thông

tin cơ bản cho phần bối cảnh thƣơng mại quốc tế, triển vọng quan hệ thƣơng

mại.

2.1.1.2 Phương pháp phân tích và tổng hợp

Sử dụng phƣơng pháp phân tích và tổng hợp, tác giả sẽ luận giải và làm

rõ các vấn đề sau:

- Thực trạng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi, so sánh thực

trạng thƣơng mại giai đoạn 2008 – 2014 với giai đoạn 2001 – 2007.

- Phân tích các thay đổi trong giá trị thƣơng mại và cơ cấu hàng hóa

thƣơng mại giai đoạn 2008 – 2014 với giai đoạn 2001 – 2007.

- Phân tích các nhân tố ảnh hƣởng đến quan hệ thƣơng mại song phƣơng

Việt Nam – Nam Phi.

- Phân tích triển vọng hợp tác thƣơng mại trong thời gian tới

Phƣơng pháp phân tích tổng hợp đƣợc thực hiện qua các bƣớc nhƣ sau:

Bƣớc 1: Xác định vấn đề cần phân tích

Bƣớc 2: Thu thập các thông tin để phân tích

Bƣớc 3: Phân tích số liệu và đánh giá

Bƣớc 4: Tổng hợp kết quả phân tích, đánh giá

2.1.1.3 Phương pháp so sánh

Trƣớc hết, phƣơng pháp so sánh dùng để so sánh sự thay đổi trong hoạt

động thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi trƣớc biến động của thị trƣờng thế

giới, so sánh sự thay đổi trong kim ngạch xuất nhập khẩu và cơ cấu thƣơng

mại giai đoạn 2008-2014 so với giai đoạn trƣớc đó.

Ngoài ra phƣơng pháp so sánh đƣợc sử dụng để: Đối chiếu, tìm hiểu sự

tƣơng đồng và khác biệt về cơ chế, chính sách, cấu trúc thƣơng mại của Việt

Nam và Nam Phi.

Thông qua việc so sánh các tiêu chí trên, việc phân tích các luận cứ, giả

thuyết sẽ sâu sắc hơn, có một cách nhìn toàn diện hơn về quan hệ thƣơng mại

song phƣơng Việt Nam – Nam Phi

Phƣơng pháp so sánh đƣợc thực hiện qua các bƣớc nhƣ sau:

Bƣớc 1: Xác định các nội dung và phạm vi so sánh.

So sánh về quy mô thƣơng mại giai đoạn 2001-2007 với giai đoạn

2008-2014; So sánh quy mô thƣơng mại song phƣơng Việt Nam – Nam Phi

với các đối tác thƣơng mại khác của hai quốc gia

Bƣớc 2: Xác định điều kiện để so sánh các chỉ tiêu

Đảm bảo thống nhất về nội dung của tiêu chí.

Đảm bảo tính thống nhất về phƣơng pháp tính của các tiêu chí. Có những

tiêu chí đƣợc thực hiện so sánh tuyệt đối, có những tiêu chí thực hiện so sánh

tƣơng đối.

Đảm bảo tính thống nhất về đơn vị tính, các tiêu chí về cả số lƣợng, thời

gian và giá trị.

Bƣớc 3. Xác định mục đích so sánh

Thông qua việc so sánh có thể hình dung đƣợc sự khác biệt và tƣơng

đồng giữa Việt Nam và Nam Phi, từ đó nhìn nhận ra xu hƣớng sắp tới và kiến

nghị giải pháp.

Bƣớc 4. Thực hiện và trình bày kết quả so sánh

Việc so sánh các tiêu chí đƣợc thực hiện bằng phƣơng pháp định tính và

mang tính tƣơng đối. Phƣơng pháp so sánh đƣợc thực hiện sau quá trình phân

tích và tổng hợp ở trên.

Phƣơng pháp này đƣợc dùng chủ yếu đƣợc sử dụng để so sánh tiềm năng

kinh tế, lợi thế so sánh, lợi thế cạnh tranh, môi trƣờng cạnh tranh… của Việt

Nam với Nam Phi trong suốt thời gian thực tiễn hợp tác đã qua.

2.1.1.4 Phương pháp kế thừa

Luận văn sẽ kế thừa những công trình nghiên cứu về thƣơng mại tự do

Việt Nam – Nam Phi và các báo cáo đã nêu ở phần tổng quan và phụ lục tài

liệu tham khảo kèm theo. Cụ thể:

Bƣớc 1. Xác định nội dung kế thừa.

Luận văn kế thừa các số liệu, kết quả nghiên cứu của các công trình

nghiên cứu, các bài báo, luận văn, tạp chí, các báo cáo liên quan đến Hiệp

định thƣơng mại tự do, thƣơng mại song phƣơng và đa phƣơng của Việt Nam

và Nam Phi.

Bƣớc 2. Xác định phạm vi, mức độ cần kế thừa.

Kế thừa các số liệu tổng hợp, các kết quả nghiên cứu, các tổng kết và

phƣơng pháp nghiên cứu về cơ sở lý thuyết cho thƣơng mại tự do song

phƣơng, các ảnh hƣởng của FTA đến quan hệ thƣơng mại song phƣơng Việt

Nam – Nam Phi.

Ngoài ra luận văn còn tham khảo một số kiến nghị chính sách trong các

báo cáo nhằm bổ sung cho phần gợi ý chính sách.

Bƣớc 3. Tổng hợp.

- Tổng hợp các kết quả và tiếp tục triển khai phân tích số liệu theo

hƣớng chuyên sâu về thƣơng mại song phƣơng.

- Tổng hợp các kiến nghị và đi sâu hơn vào kiến nghị việc mở rộng

thƣơng mại song phƣơng

2.1.2 Phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng

Trong nghiên cứu này, tác giả sẽ tập trung vào chỉ số lợi thế so sánh hiện

hữu (RCA), chỉ số cƣờng độ thƣơng mại (Trade intensity index) để đánh giá,

lý giải cơ cấu thƣơng mại giữa Việt Nam với Nam Phi. Các chỉ số này đƣợc

tính toán nhƣ sau:

Chỉ số lợi thế cạnh tranh RCA: đo lƣờng lợi thế hay bất lợi tƣơng đối của

một quốc gia trong một ngành công nghiệp hoặc trong các sản phẩm cụ thể

thông qua luồng thƣơng mại. Chỉ số này là tỷ lệ giữa tỷ trọng của một hàng

hóa trong cơ cấu xuất khẩu của một nƣớc so với tỷ trọng của hàng hóa đó

trong tổng xuất khẩu của thế giới, đƣợc tính bằng công thức:

Trong đó:

xijk: giá trị xuất khẩu sản phẩm k từ một nƣớc i sang nƣớc/ khu vực j

xwjk: giá trị xuất khẩu sản phẩm k của thế giới đến nƣớc/ khu vực j

Xij: tổng xuất khẩu từ một nƣớc i sang nƣớc/ khu vực j

Xwj: tổng xuất khẩu của thế giới đến nƣớc/ khu vực j

Chỉ số lợi thế so sánh lớn hơn 1 cho thấy một nƣớc xuất khẩu tƣơng đối

nhiều một loại hàng hóa nhất định so với mức bình quân của thế giới. Trong

trƣờng hợp này một nƣớc có thể xem là có lợi thế so sánh đối với hàng hóa có

liên quan. Ngƣợc lại, một chỉ số lợi thế so sánh hiện hữu nhỏ hơn 1 cho thấy

một nƣớc xuất khẩu tƣơng đối ít so với mức bình quân của thế giới và cho

thấy nƣớc này không có lợi thế so sánh trong các hàng hóa có liên quan. Thay

đổi của chỉ số lợi thế so sánh hiện hữu cũng cho thấy sự tăng hay giảm trong

tính cạnh tranh của một hàng hóa.

Chỉ số cƣờng độ thƣơng mại (hay mức độ tập trung thƣơng mại): cho

biết những đối tác nào mà một quốc gia có mối quan hệ thƣơng mại tập trung

tƣơng đối cao hơn so với mức giao thƣơng trung bình của quốc gia đó với thế

giới trong từng ngành hàng hoặc sản phẩm cụ thể. Chỉ số này đƣợc tính bằng

tỷ lệ xuất khẩu sản phẩm của một quốc gia sang một đối tác so với tỷ lệ xuất

khẩu sản phẩm trung bình của quốc gia đó ra thế giới:

Trong đó:

xijk: giá trị xuất khẩu sản phẩm k từ một nƣớc i sang nƣớc/ khu vực j

xwjk: giá trị xuất khẩu sản phẩm k của thế giới đến nƣớc/ khu vực j

Xik: tổng xuất khẩu sản phẩm k từ một nƣớc i

Xwk: tổng xuất khẩu sản phẩm k của thế giới

Chỉ số cƣờng độ thƣơng mại có thể nhận giá trị từ 0 đến +∞. Một kết quả

lớn hơn 100 thể hiện cƣờng độ thƣơng mại cao hơn mức trung bình của thế

giới.

2.2 Khung phân tích

Thiết kế nghiên cứu quan hệ hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và Nam Phi

Tổng quan tình hình nghiên cứu về hoạt động thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

Câu hỏi nghiên cứu

Áp dụng các phƣơng pháp nghiên cứu định tính và định lƣợng

Phân tích tổng quan thực trạng quan hệ thƣơng mại song phƣơng

Phân tích lợi thế so sánh biểu hiện, cƣờng độ trao đổi thƣơng mại song phƣơng đối với một số ngành hàng

Phân tích tác động của môi trƣờng thƣơng mại quốc tế đối với quan hệ thƣơng mại song phƣơng

Triển vọng và giải pháp thúc đẩy quan hệ hợp tác thƣơng mại

đƣợc thể hiện trong sơ đồ sau

CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM – NAM PHI

GIAI ĐOẠN 2008-2014

3.1 Thực trạng thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

Hiệp định thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi đƣợc ký kết tháng 4/2000 và

chính thức có hiệu lực từ tháng 6/2001. Kể từ đó, tổng kim ngạch xuất nhập

khẩu của Việt Nam với Nam Phi luôn gia tăng qua các năm, chủ yếu là do sự

gia tăng trong hoạt động xuất khẩu từ phía Việt Nam. Trong khi đó, xuất khẩu

của Nam Phi sang Việt Nam luôn có sự biến động, tăng giảm qua từng thời

kỳ, mặc dù vẫn giữ xu hƣớng chung là tăng.

Tính đến năm 2014, Việt Nam đã xuất khẩu 4.263,88 triệu USD hàng

hóa sang Nam Phi nhƣng chỉ nhập 1.265,75 triệu USD từ Nam Phi. Tổng kim

ngạch xuất nhập khẩu giai đoạn 2001-2014 đạt 5.529,63 triệu USD. Nam Phi

hiện vẫn là thị trƣờng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam tại Châu Phi. Trong

năm 2014, Việt Nam đã xuất sang Nam Phi 1.061,4 triệu USD hàng hóa,

chiếm 19,74% trong tổng kim ngạch xuất khẩu sang Châu Phi. Trong khi đó,

xuất khẩu của Việt Nam sang thị trƣờng lớn thứ 2 là Bờ Biển Ngà chỉ đạt

410,3 triệu USD, chỉ chiếm hơn 8% tổng kim ngạch xuất khẩu sang khu vực.

Bảng 3.1: 10 thị trƣờng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam tại Châu Phi

năm 2014

Tỷ trọng trong tổng kim Kim ngạch ngạch xuất khẩu sang STT Thị trƣờng (triệu USD) Châu Phi (%)

Nam Phi 1.061,4 1 19,74

2 Bờ Biển Ngà 410,3 8,64

3 Ai Cập 395,6 8,33

4 Ghana 332,5 7

5 Nigeria 282,1 5,94

6 Algeria 248,7 5,24

7 Cameroon 164,2 3,46

8 Tanzania 156,8 3,30

9 Morocco 155,7 3,28

10 Angola 116,4 2,45

Nguồn: Tổng cục thống kê

Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với Nam Phi giai đoạn

2008-2015 đạt 4,69 tỷ USD, tăng 5,58 lần so với tổng kim ngạch giai đoạn

2001-2007, chỉ đạt 839,48 triệu USD. Trong cả 2 giai đoạn, Việt Nam đều

đóng vai trò nƣớc xuất siêu còn Nam Phi đóng vai trò nƣớc nhập siêu và vai

trò nƣớc xuất siêu của Việt Nam ngày càng đƣợc thể hiện rõ ràng trong giai

đoạn 2008-2014. Tốc gia tăng trong giá trị hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam

sang Nam Phi giai đoạn 2008-2014 cũng lớn hơn giai đoạn 2001-2007. Xuất

khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Nam Phi tăng mạnh nhất vào giai đoạn

2012-2013, tăng 54,24% từ 642,9 triệu USD lên 991,65 triệu USD (GSO,

2016).

Trong khi đó, giá trị xuất khẩu từ Nam Phi sang Việt Nam lại không duy

trì đƣợc đà tăng ổn định, biến động qua các năm mặc dù xu hƣớng chung vẫn

là xu hƣớng tăng. Xuất khẩu từ Nam Phi sang Việt Nam trải qua thời kỳ sụt

giảm đột ngột trong giai đoạn 2005-2006 khi giá trị xuất khẩu giảm đột ngột

từ 108,6 triệu USD xuống còn 49,06 triệu USD, giảm 54,8%. Tuy nhiên, giai

đoạn 2009-2010 và 2012-2013 chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng trong giá

trị xuất khẩu từ Nam Phi sang Việt Nam, tăng lần lƣợt 73,25% và 78,34%

(GSO, 2016).

Bảng 3.2: Kim ngạch thƣơng mại Việt Nam-Nam Phi giai đoạn 2001-2014

Đơn vị: triệu USD

Việt Nam xuất Việt Nam nhập Tổng giá trị trao đổi Năm Nam Phi Nam Phi thƣơng mại song phƣơng

20,5 32,48 11,98 2001

21,1 54 32,9 2002

30,05 108,55 78,5 2003

47,93 125,93 78 2004

75,3 183,9 108,6 2005

93,9 142,96 49,06 2006

134,9 191,66 56,76 2007

157,12 232,36 75,24 2008

211,7 292,39 80,69 2009

371,23 511,03 139,8 2010

404,2 514,8 110,6 2011

642,9 738,22 95,32 2012

991,65 1161,65 170 2013

1.061,4 1239,7 178,3 2014

5.529,63 Tổng 4.263,88 1.265,75

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Hình 3.1: Kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với Nam Phi

giai đoạn 2001-2014

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Về cơ cấu hàng hóa trao đổi thƣơng mại, Trong giai đoạn 2001-2007,

Nam Phi xuất sang Việt Nam chủ yếu là các sản phẩm sắt thép, nhôm, gỗ, sợi

nhân tạo và hoa quả. Trong đó, nhóm các sản phẩm sắt thép chiếm tỷ trọng

cao nhất, chiếm 66,6% tổng giá trị hàng hóa Nam Phi xuất sang Việt Nam

giai đoạn này. Tuy nhiên, giá trị hàng hóa này xuất khẩu sang Việt Nam

không có sự ổn định và dao động qua các năm. Trong giai đoạn 2001-2003,

các sản phẩm sắt thép có sự gia tăng nhanh chóng trong giá trị xuất khẩu

nhƣng lại sụt giảm nhanh chóng trong giai đoạn 2005-2006, giảm 72,6% từ

trên 70 triệu USD xuống hơn 19 triệu USD và phục hồi với mức trên 27 triệu

USD năm 2007. Các sản phẩm nhôm xuất khẩu cũng có xu hƣớng tăng mạnh

giai đoạn đầu và sụt giảm trong giai đoạn 2005-2006. Các sản phẩm duy trì

đƣợc xu hƣớng tăng là các sản phẩm gỗ, sợi thủ công và hoa quả. Tuy nhiên,

tỷ trọng của nhóm các sản phẩm gỗ, sợi thủ công và hoa quả là tƣơng đối nhỏ

trong cơ cấu xuất khẩu của Nam Phi sang Việt Nam. Trong năm 2007, 3

nhóm hàng hóa này chỉ chiếm 22,43% tổng giá trị hàng xuất khẩu của Nam

Phi sang Việt Nam. Điểm nổi bật của xuất khẩu hàng hóa từ Nam Phi sang

Việt Nam trong giai đoạn này chính là việc Nam Phi đã xuất sang Việt Nam

600 nghìn USD các sản phẩm dệt kim và sợi thủ công trong năm 2007. Đây là

lần đầu tiên Nam Phi xuất sang Việt Nam sản phẩm này, mở ra một giai đoạn

mới cho các hợp đồng xuất khẩu sản phẩm dệt kim và sợi thủ công sang Việt

Nam.

Bảng 3.3: Một số mặt hàng trọng yếu của Nam Phi xuất sang Việt Nam

giai đoạn 2001-2007

Đơn vị: nghìn USD

Năm 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Sắt thép 8.360 27.816 66.295 56.807 70.787 19.361 27.840

Nhôm 275 345 4.179 6.590 17.954 6.602 7.036

Gỗ 212 949 1.647 4.501 5.798 8.426 4.672

Sợi nhân tạo 204 337 226 234 486 2.847 4.303

Hoa quả 0 104 56 458 2.172 2.644 3.765

Tổng giá trị 11.989 32.906 78.560 78.003 108.684 49.069 56.786 xuất khẩu

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Về phía Việt Nam, Việt Nam xuất khẩu chủ yếu giày dép, nhiên liệu

khoáng, thiết bị điện tử, các nông phẩm sang Nam Phi giai đoạn này. Sản

phẩm giày dép chiếm tỷ trọng tƣơng đối lớn trong cơ cấu xuất khẩu .Trong

giai đoạn này, các sản phẩm giày dép chiếm khoảng 42% tổng giá trị hàng

hóa xuất khẩu. Sản phẩm giày dép có xu hƣớng tăng ổn định qua các năm,

không có sự sụt giảm nào giai đoạn này. Trong khi đó, thiết bị điện tử điện

máy lại thể hiện xu hƣớng biến động không ổn định, đạt mức 1,3 triệu USD

năm 2001 nhƣng lại giảm xuống còn 190 nghìn USD ngay năm sau đó, tiếp

tục dao động trong khoảng 200-800 nghìn USD các năm tiếp theo và tăng vọt

lên 1,9 triệu USD năm 2007. Bên cạnh sản phẩm giày dép, các nông sản nhƣ

cà phê hay chè có mức tăng ổn định giai đoạn này, tăng từ 937 nghìn USD

năm 2001 lên đến 20 triệu USD năm 2007.

Bảng 3.4: Một số mặt hàng trọng yếu Việt Nam xuất sang Nam Phi

giai đoạn 2001-2007

Đơn vị: nghìn USD

Năm 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Giày dép 8.572 9.050 10.742 20.714 32.609 44.236 55.484

Nông phẩm

(cà phê, 937 2.618 3.562 5.853 13.801 13.037 20.152

chè)

Hàng may 493 127 189 348 1.015 1.663 11.683

mặc

Máy móc 63 49 350 1.611 2.491 4.972 7.644

Sản phẩm 2.968 2.967 2.765 4.495 5.520 2.006 4.688 hóa dầu

Thiết bị

điện, điện 1.337 190 864 266 219 643 1.991

tử

Tổng giá

trị xuất 20.528 21.141 30.059 47.933 75.338 93.903 134.954

khẩu

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Giai đoạn 2008-2015, so với giai đoạn trƣớc, cơ cấu hàng hóa Nam Phi

xuất khẩu sang Việt Nam có những thay đổi nhất định, các mặt hàng chủ chốt

vẫn là sắt thép, nhôm, gỗ, sợi nhân tạo và hoa quả, tuy nhiên, mặt hàng dệt và

sợi thủ công lại có sự gia tăng nhanh chóng. Tổng giá trị xuất khẩu của Nam

Phi tăng 2,04 lần so với giai đoạn trƣớc. Trong các mặt hàng này, chỉ có sợi

nhân tạo là có tổng giá trị xuất khẩu giảm so với giai đoạn 2001-2007. Điểm

nhấn trong hoạt động xuất khẩu của Nam Phi sang Việt Nam giai đoạn này

chính là sự gia tăng trong khối lƣợng và giá trị các sản phẩm dệt kim và sợi

thủ công.

Các sản phẩm dệt kim và sợi thủ công thể hiện mức tăng manh mẽ giai

đoạn 2007-2008, tăng từ 600 nghìn USD lên trên 45 triệu USD. Mặt hàng này

tiếp tục là mặt hàng trọng yếu và chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu hàng xuất

khẩu của Nam Phi sang Việt Nam. Trong năm 2010, giá trị xuất khẩu mặt

hàng này chiếm đến 61,9% tổng giá trị xuất khẩu của Nam Phi. Đây cũng là

năm sản phẩm dệt và sợi thủ công đạt giá trị xuất khẩu cao nhất thời kỳ này.

Sau năm 2010, xuất khẩu dệt và sợi thủ công của Nam Phi sang Việt Nam thể

hiện xu hƣớng giảm rõ rệt, cho dù đây vẫn là mặt hàng trọng yếu trong cơ cấu

xuất khẩu của Nam Phi.

Bảng 3.5: Một số mặt hàng trọng yếu Nam Phi xuất sang Việt Nam

giai đoạn 2008-2014

Đơn vị: nghìn USD

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Sắt thép 1.784 1.940 3.630 5.390 8.668 18.643 47.103

Nhôm 263 268 576 248 2.413 15.329 29.344

Gỗ 4.806 10.044 27.171 28.021 21.605 39.654 15.261

Sợi nhân tạo 186 125 36 353 508 438 4038

Hoa quả 479 283 731 733 1.103 1.255 4.906

Sản phẩm

dệt kim và 45.189 47.652 86.548 54.647 30.479 64.299 26.459

sợi thủ công

Tổng giá trị 75.247 80.694 139.814 110.602 95.325 170.096 178.302 xuất khẩu

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Đối với Việt Nam, cơ cấu mặt hàng quan trọng cũng có những thay đổi

đáng kể, trong đó, nổi bật nhất là việc hàng hóa thiết bị điện tử đã vƣơn lên vị

trí đứng đầu trong cơ cấu hàng hóa xuất khẩu sang Nam Phi. Các sản phẩm

thiết bị điện và điện tử có mức gia tăng nhanh chóng từ năm 2008, từ 2.050

nghìn USD lên tới trên 70 triệu USD trong 1 năm sau đó. Trong giai đoạn

này, hàng hóa thiết bị điện tử và giày dép là 2 nhóm sản phẩm mang lại giá trị

xuất khẩu cao nhất cho Việt Nam. Riêng trong năm 2014, tổng giá trị xuất

khẩu của riêng 2 nhóm hàng này đã chiếm đến 67,45% tổng giá trị hàng xuất

khẩu sang Nam Phi. Giá trị hàng xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2008-

2015 tăng 9,06 lần so với giai đoạn 2001-2007.

Bảng 3.6: Một số mặt hàng trọng yếu Việt Nam xuất sang Nam Phi

giai đoạn 2008-2014

Đơn vị: nghìn USD

Năm 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Thiết bị

điện, điện 2.058 70.968 187.236 124.727 266.721 549.768 578.942

tử

Giày dép 43.581 55.297 52.392 79.369 89.574 111.798 137.073

Nông 24.894 18.667 28.378 37.198 32.220 28.395 39.628 phẩm

Hàng 11.713 7.685 7.203 8.776 9.908 12.825 16.519 may mặc

Máy móc 11.403 9.307 19.049 46.238 93.509 156.098 147.506

Đồ nội 4.383 3.515 4.061 4.493 7.648 9.637 12.435 thất

Tổng giá

trị xuất 157.120 211.701 371.230 404.201 642.995 991.655 1.061.406

khẩu

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Nam Phi hiện vẫn là đối tác thƣơng mại lớn nhất của Việt Nam tại Châu

Phi. Nam Phi trở thành thị trƣờng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam và cũng là

quốc gia Châu Phi xuất khẩu nhiều hàng hóa nhất sang Việt Nam. Tuy Nam

Phi là đối tác thƣơng mại lớn nhất của Việt Nam tại khu vực Châu Phi, Việt

Nam hiện vẫn chƣa phải là đối tác quan trọng của Nam Phi tại Châu Á nói

chung và tại Đông Nam Á nói riêng.

Tại Châu Á, Trung Quốc mới là đối tác thƣơng mại hàng đầu của Nam

Phi, trong khi đó tại Đông Nam Á, Thái Lan đứng đầu trong danh sách các

đối tác thƣơng mại chiến lƣợc của Nam Phi. Việt Nam hiện chỉ là đối tác

thƣơng mại lớn thứ 7 tại khu vực châu Á, và đứng vị trí thứ 4 tại ASEAN

trong quan hệ thƣơng mại với Nam Phi.

Trong giai đoạn 2008-2015, Trung Quốc đã xuất sang Nam Phi xấp xỉ

105 tỷ USD hàng hóa. Trong giai đoạn này, giá trị kim ngạch xuât khẩu của

Nhật Bản xuất sang Nam Phi là khoảng 32 tỷ USD, của Thái Lan là 16 tỷ

USD, Hàn Quốc là 14 tỷ USD, Singapore, Đài Loan và Malaysia đều có mức

xuất khẩu sang Nam Phi vào khoảng 8 tỷ USD (UN Comtrade, 2016). Trong

khi đó, Việt Nam chỉ xuất sang Nam Phi khoảng 4,69 tỷ USD. Năm 2015, tỷ

trọng hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Nam Phi chiếm đến 18,34% tổng

giá trị hàng hóa Nam Phi nhập từ thế giới. Chỉ số này của Việt Nam chỉ là

1,26%, thấp hơn của Thái Lan và Singapore lần lƣợt là 2,25% và 1,68%.

Bảng 3.7: Kim ngạch xuất nhập khẩu của Nam Phi với một số quốc gia

Châu Á năm 2014

Kim ngạch xuất khẩu Tổng kim ngạch nhập

Quốc gia của các quốc gia sang khẩu của Nam Phi Tỷ trọng (%)

Nam Phi (triệu USD) (triệu USD)

Trung 14,603 79,590 18,34 Quốc

3,062 79,590 3,84 Nhật Bản

1,792 79,590 2,25 Thái Lan

1,338 79,590 1,68 Singapore

1,006 79,590 1,26 Việt Nam

692 79,590 0,86 Malaysia

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Hàng hóa nhập khẩu chủ yếu của Nam Phi từ Trung Quốc là nồi hơi,

máy móc, thiết bị điện tử, các sản phẩm vải sợi và giày dép. Riêng trong

2015, giá trị các nồi hơi, máy móc thiết bị và các sản phẩm điện tử của Trung

Quốc xuất sang Nam Phi đã đạt gần 6 tỷ USD trên tổng giá trị xuất khẩu 14,6

tỷ USD. Các hàng hóa liên quan đến đƣờng sắt nhƣ đầu máy, đƣờng ray cũng

có sự gia tăng nhanh chóng, từ 150 triệu USD năm 2014 lên đến 566 triệu

USD năm 2015. Số lƣợng thiết bị này để phục vụ cho các dự án nâng cấp cở

sở hạ tầng của Nam Phi.

Nam Phi nhập chủ yếu từ Nhật Bản bao gồm các sản vật của Nhật Bản,

phƣơng tiện giao thông, nồi hơi và thiết bị điện tử. Tuy nhiên, giá trị thƣơng

mại của 4 nhóm hàng hóa trên có xu hƣớng giảm trong giai đoạn 2008-2015,

nguyên nhân chủ yếu do sự cạnh tranh từ các quốc gia khác, mà chủ yếu là từ

Trung Quốc. Các hàng hóa liên quan đến hoạt động đƣờng sắt xuất khẩu sang

Nam Phi cũng có xu hƣớng giảm, giảm mạnh trong giai đoạn 2014-2015 khi

giảm từ 625 nghìn USD xuống chỉ còn 8 nghìn USD.

Với Thái Lan, Nam Phi nhập khẩu chủ yếu là ngũ cốc, nông sản và máy

móc thiết bị điện tử. Từ năm 2009, Nam Phi bắt đầu nhập nhiều hàng hóa là

phƣơng tiện vận tải từ Thái Lan. Hàng hóa này nhanh chóng trở thành hàng

hóa có giá trị xuất khẩu lớn của Thái Lan sang Nam Phi, đạt 223 triệu USD

năm 2015, đứng thứ 2 trong danh sách các mặt hàng trọng yếu của Thái Lan

xuất sang Nam Phi. Trái lại, mặt hàng thiết bị điện tử lại có sự sụt giảm đáng

kể trong giai đoạn 2014-2015, giảm từ 273 triệu USD xuống còn 75 triệu

USD (UN Comtrade, 2016).

Bảng 3.8: Nhập khẩu một số mặt hàng của Nam Phi từ một số đối tác

Châu Á năm 2014

Đơn vị: nghìn USD

Thiết bị điện, Nồi hơi, thiết Quốc gia Giày dép Ngũ cốc điện tử bị máy

Trung Quốc 3.865.641 2.950.206 517.632 -

Nhật Bản 138.208 665.162 - -

Thái Lan 75.222 190.712 12.157 123.343

Singapore 47.301 45.861 - -

Việt Nam 551.785 98.320 163.464 18.273

Malaysia 119.453 70.717 - -

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Singapore xuất sang Nam Phi chủ yếu là sản phẩm chƣng cất, dầu, thiết

bị điện, máy móc, trong đó, riêng nhóm hàng sản phẩm chƣng cất, dầu đã đạt

giá trị xuất khẩu trên 1 tỷ USD trong năm 2015, trên tổng số 1,3 tỷ tổng giá trị

xuất khẩu. Đối với Hàn Quốc, quốc gia này xuất sang Nam Phi chủ yếu là các

phƣơng tiện giao thông, thiết bị linh kiện điện tử, máy móc, nhiên liệu

khoáng, dầu, sản phẩm chƣng cất, trong đó, giá trị của hàng hóa là phƣơng

tiện giao thông chiếm tỷ trọng cao nhất, trong năm 2015, chiếm 37,2% tổng

giá trị hàng xuất khẩu sang Nam Phi. Malaysia xuất khẩu sang Nam Phi chủ

yếu là thiết bị điện tử, máy móc, thực phẩm nhƣ chất béo, dầu động vật thực

vật, gỗ và cao su.

Có thể thấy, mặc dù không phải là đối tác lớn của Nam Phi tại khu vực,

nhƣng Việt Nam có một số mặt hàng chiếm ƣu thế so với các đối thủ cạnh

tranh trong khu vực nhƣ Thái Lan hay Malaysia trên thị trƣờng Nam Phi. Mặt

hàng chiếm ƣu thế nhất của Việt Nam trên thị trƣờng Nam Phi chính là thiết

bị điện và điện tử. Trong năm 2015, Việt Nam chỉ đứng sau Trung Quốc trong

hoạt động xuất khẩu thiết bị điện và điện tử sang thị trƣờng Nam Phi. Kim

ngạch xuất khẩu mặt hàng này đạt hơn 500 triệu USD, vƣợt qua con số 138

triệu USD của Nhật Bản.

Đối với mặt hàng nồi hơi và thiết bị máy, Việt Nam đứng thứ 3 trong khu

vực với kim ngạch gần 100 triệu USD, vƣợt qua Singapore và Malaysia. Đối

với mặt hàng giày dép, Việt Nam cũng chỉ đứng sau Trung Quốc với kim

ngạch xuất khẩu trên 160 triệu USD. Đối với sản phẩm ngũ cốc, Việt Nam

hiện đang đứng sau đối thủ cạnh tranh trực tiếp là Thái Lan. Năm 2015, Thái

Lan xuất khẩu sang Nam Phi 123 triệu USD hàng hóa là ngũ cốc trong khi

con số này của Việt Nam chỉ trên 18 triệu USD. Có thể thấy, 3 nhóm mặt

hàng trên là các mặt hàng Việt Nam đang có ƣu thế hơn so với các đối thủ

cạnh tranh tại khu vực trên thị trƣờng Nam Phi. Tuy nhiên, sản phẩm mà Việt

Nam không thể cạnh tranh với một số quốc gia trong khu vực trên thị trƣờng

Nam Phi nhƣ Nhật Bản, Hàn Quốc hay Thái Lan chính là phƣơng tiện giao

thông. Năm 2015, Việt Nam chỉ xuất khẩu sang Nam Phi đƣợc 1.490 nghìn

USD hàng hóa là phƣơng tiện giao thông, trong đó, chủ yếu vẫn là các sản

phẩm đƣợc lắp ráp và xuất sang Nam Phi. Trong khi đó, kim ngạch xuất khẩu

sản phẩm này của Nhật Bản, Hàn Quốc và Thái Lan đều cao hơn Việt Nam

rất nhiều lần, lần lƣợt đạt mức 763.646 nghìn USD, 427.933 nghìn USD và

223.225 nghìn USD (UN Comtrade, 2016).

3.2 Lợi thế so sánh thƣơng mại giữa Việt Nam và Nam Phi đối với một số

mặt hàng

Sự thay đổi cấu trúc thƣơng mại giữa Việt Nam Nam Phi đƣợc thể hiện

rõ hơn qua chỉ số lợi thế cạnh tranh, hay chỉ số lợi thế so sánh hiện hữu RCA

(The revealed comparative advantage), của Việt Nam và Nam Phi. Đây là một

chỉ số đo lƣờng lợi thế tƣơng đối của một quốc gia trong một ngành công

nghiệp hoặc trong các sản phẩm cụ thể thông qua dòng thƣơng mại:

Trong đó: RCAijk là chỉ số lợi thế so sánh hiện hữu đối với sản phẩm k

của nƣớc i sang nƣớc/khu vực j; xijk là giá trị xuất khẩu sản phẩm k từ một

nƣớc i sang nƣớc/ khu vực j; Xij là tổng xuất khẩu từ một nƣớc i sang nƣớc/

khu vực j; xwjk là giá trị xuất khẩu sản phẩm k của thế giới đến nƣớc/ khu vực

j; và Xwj là tổng xuất khẩu của thế giới đến nƣớc/ khu vực j. Chỉ số lợi thế so

sánh lớn hơn 1 cho thấy một nƣớc xuất khẩu tƣơng đối nhiều một loại hàng

hóa nhất định so với mức bình quân của thế giới, khi đó nƣớc này có thể xem

là có lợi thế so sánh đối với hàng hóa có liên quan. Ngƣợc lại, một chỉ số lợi

thế so sánh hiện hữu nhỏ hơn 1 cho thấy một nƣớc xuất khẩu tƣơng đối ít so

với mức bình quân của thế giới và cho thấy nƣớc này không có lợi thế so sánh

trong các hàng hóa có liên quan. Thay đổi của chỉ số lợi thế so sánh hiện hữu

qua thời gian cũng cho thấy sự tăng hay giảm trong tính cạnh tranh của một

hàng hóa.

Bảng 3.9: Lợi thế so sánh biểu hiện của Việt Nam và Nam Phi năm 2008

và 2014 phân theo nhóm hàng hóa

Nam Phi Việt Nam Nhóm hàng hóa 2008 2014 2008 2014

Thiết bị điện tử 0.13313 5.04472441 5.625884295 38.07329

Giày dép 0.942989006 5.693813 42.13593 15.3011087

Nông phẩm cà phê 1.051126302 2.258217 100.8282 13.3611206 chè

Hoa quả 7.545161483 13.59467 36.21299 9.33890146

Hàng may mặc, 0.422121349 0.66561 14.17589 1.24722565 phụ kiện

Máy móc 0.462069 0.73354378 6.551381894 3.183287

Da sống, da bì, da 0.141367729 0.205191 5.688539 3.72380038 thuộc, lông thú

Sợi nhân tạo 0.343711 0.9056621 6.534063721 2.797091

Kim loại 0.123091 0.20852582 2.914145285 2.087589

Các sản phẩm mũ 0.063120679 0.100786 8.97704 1.15681761

và phụ kiện

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Bảng 3.9 thể hiện chỉ số RCA của Việt Nam và Nam Phi trên một số mặt

hàng thƣơng mại quan trọng trong năm 2008 và năm 2015. Có thể thấý, trong

quan hệ thƣơng mại song phƣơng, Nam Phi là quốc gia có lợi thế so sánh ở

các mặt hàng nhƣ thiết bị điện tử, máy móc, sợi nhân tạo và kim loại. Chỉ số

RCA của Nam Phi đối với các mặt hàng này đều lớn hơn 1, thậm chí chỉ số

RCA của mặt hàng thiết bị điện tử đạt hơn 38, thể hiện lợi thế lớn của Nam

Phi trong quan hệ thƣơng mại với Việt Nam. Các mặt hàng này của Nam Phi

có mức xuất khẩu sang Việt Nam lớn hơn so với mức bình quân của thế giới,

đây cũng là các mặt hàng Việt Nam có mức RCA nhỏ hơn 1. Ngƣợc lại, các

mặt hàng Việt Nam có RCA lớn hơn 1 cũng là các mặt hàng mà Nam Phi

không có lợi thế cạnh tranh. Chỉ số RCA này tƣơng đồng so với thực trạng

thƣơng mại song phƣơng giữa Việt Nam và Nam Phi.

Xét về tính cạnh tranh của hàng hóa, thiết bị điện tử của Nam Phi là hàng

hóa có sự gia tăng trong tính cạnh tranh khi chỉ số RCA tăng mạnh từ 5.6 lên

38.07 từ năm 2008 đến năm 2014. Trong khi đó, các sản phẩm máy móc, sợi

nhân tạo của Nam Phi có sự sụt giảm trong tính cạnh tranh khi RCA lần lƣợt

giảm từ 6.5 xuống 3.1 và từ 6.5 xuống 2.7 cùng kỳ. Đối với Việt Nam, tất cả

các hàng hóa xuất khẩu quan trọng đều cho thấy sự sụt giảm trong tính cạnh

tranh khi chỉ số RCA của các mặt hàng này đều giảm trong giai đoạn 2008-

2014. Cụ thể, chỉ số RCA của mặt hàng giày dép giảm từ 42.1 xuống 15.3,

RCA của nông phẩm (chè, cà phê) giảm mạnh 100.82 xuống còn 13.36, hàng

may mặc phụ kiện giảm từ 14.1 xuống 1.24, RCA của các sản phẩm mũ và

phụ kiện giảm từ 8.9 xuống 1.15. Có thể thấy, tính cạnh tranh của các hàng

hóa này đang giảm, nguyên nhân là do sự cạnh tranh của các quốc gia trên thế

giới, đặc biệt là sự cạnh tranh của hàng Trung Quốc trên thị trƣờng Nam Phi.

Một điểm nổi bật khác khi quan sát chỉ số RCA chính là RCA của nhóm hàng

thiết bị điện tử. Năm 2008, Việt Nam hoàn toàn không có lợi thế so sánh về

nhóm hàng này, nhƣng đến năm 2014, chỉ số RCA của nhóm hàng này tăng

lên 5.04 (từ mức 0.13), cho thấy sự gia tăng cạnh tranh của mặt hàng thiết bị

điện tử trên thị trƣờng Nam Phi. Điều này cũng thể hiện sự phát triển của

ngành công nghiệp điện tử Việt Nam.

3.3 Cƣờng độ thƣơng mại của Việt Nam và Nam Phi đối với một số sản

phẩm xuất khẩu chủ yếu

Cƣờng độ thƣơng mại, hay mức độ tập trung thƣơng mại giữa Việt Nam

và Nam Phi đƣợc thể hiện qua chỉ số cƣờng độ thƣơng mại. Chỉ số cƣờng độ

thƣơng mại cho biết những đối tác nào mà một quốc gia có mối quan hệ

thƣơng mại tập trung tƣơng đối cao hơn so với mức giao thƣơng trung bình

của quốc gia đó với thế giới trong từng ngành hàng hoặc sản phẩm cụ thể.

Trong đó xijk là giá trị xuất khẩu sản phẩm k từ một nƣớc i sang nƣớc/

khu vực j; Xik là tổng xuất khẩu sản phẩm k từ một nƣớc i ra thế giới; xwjk là

giá trị xuất khẩu sản phẩm k của thế giới đến nƣớc/ khu vực j; và Xwk là tổng

xuất khẩu sản phẩm k của thế giới. Chỉ số cƣờng độ thƣơng mại có thể nhận

giá trị từ 0 đến +∞. Chỉ số lớn hơn 100 thể hiện cƣờng độ thƣơng mại cao hơn

mức trung bình của thế giới. Trên cơ sở công thức trên, trong tính toán chỉ số

cƣờng độ thƣơng mại đối các, tác giả chọn i là Việt Nam, j là Nam Phi và k là

các nhóm sản phẩm trọng yếu.

Bảng 3.10: Cƣờng độ thƣơng mại của Việt Nam và Nam Phi đối với một

số sản phẩm xuất khẩu chủ yếu năm 2008 và 2014

Nhóm Thiết bị Máy móc Nông phẩm Ngũ cốc sản Giày dép điện tử thiết bị (cà phê, chè) (gạo) phẩm

12.48 142.85 60.54 227.34 39.97 2008

225.23 12.91 121.35 208.5 146.1 2014

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Bảng 3.10 cho ta thấy cƣờng độ thƣơng mại của Việt Nam qua 2 thời kỳ

đối với các mặt hàng trọng yếu đã có những thay đổi nhất định. Cƣờng độ trao

đổi thƣơng mại của Việt Nam đối với các mặt hàng thiết bị điện tử, máy móc,

nông phẩm và ngũ cốc năm 2015 đều lớn hơn 100, đồng nghĩa với việc cƣờng

độ thƣơng mại với Nam Phi trên các mặt hàng này lớn hơn mức trung bình

của thế giới. Đặc biệt là chỉ số cƣờng độ thƣơng mại của Thiết bị điện tử, đã

tăng vọt từ 12.48 lên 225.23. Các sản phẩm máy móc thiết bị, nông phẩm và

ngũ cốc cũng có mức tăng ấn tƣợng. Trong các mặt hàng trọng yếu của Việt

Nam xuất sang Nam Phi, chỉ có giày dép có cƣờng độ trao đổi thƣơng mại

giảm, giảm mạnh từ mức 142.85 xuống còn 12.91, đƣa hàng hóa này vào

nhóm hàng hóa có cƣờng độ trao đổi thƣơng mại thấp, thấp hơn mức trung

bình của thế giới rất nhiều. Nguyên nhân lý giải cho hiện tƣợng này chính là

sự xuất hiện của hàng hóa giày dép đến từ các quốc gia khác trên thị trƣờng

Nam Phi, đặc biệt là Trung Quốc. Ngũ cốc (chủ yếu là gạo), tính đến năm

2015, là sản phẩm có cƣờng độ trao đổi thƣơng mại lớn, Nam Phi cũng là một

trong các quốc gia Châu Phi nhập khẩu nhiều gạo nhất từ Việt Nam.

3.4 Đánh giá chung

Có thể thấy, sau khi Hiệp định thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi đƣợc ký

kết và bắt đầu có hiệu lực, hàm lƣợng và giá trị trao đổi thƣơng mại giữa 2

quốc gia ngày càng gia tăng nhanh chóng. Giá trị thƣơng mại của hàng hóa

đƣợc trao đổi luôn thể hiện xu hƣớng tăng qua các năm, đặc biệt là giá trị

hàng xuất khẩu từ Việt Nam sang Nam Phi. Cho đến nay, Việt Nam vẫn đóng

vai trò là nƣớc xuất siêu trong quan hệ thƣơng mại hai chiều. Cơ cấu hàng hóa

thƣơng mại song phƣơng có những thay đổi nhất định, tuy nhiên, các mặt

hàng trọng yếu có giá trị lớn trong tỷ trọng xuất khẩu của 2 quốc gia thì không

có thay đổi nhiều. đổi không có quá nhiều biến động, các hàng hóa trọng yếu

đƣợc trao đổi tuân theo nguyên tắc lợi thế so sánh biểu hiện. Việt Nam xuất

sang Nam Phi các hàng hóa Việt Nam có lợi thế so sánh tƣơng đối và ngƣợc

lại.

Thƣơng mại song phƣơng Việt Nam Nam Phi đã đạt đƣợc những thành

công nhất định trong giai đoạn 2008-2015. So với giai đoạn trƣớc 2008, giá trị

kim ngạch thƣơng mại hai chiều đã có sự gia tăng đáng kể. Thành công trong

hoạt động thƣơng mại song phƣơng bao gồm 2 nguyên nhân chính. Thứ nhất,

sự phát triển của thƣơng mại song phƣơng là xu thế chung và tất yếu khi hoạt

động thƣơng mại toàn cầu ngày càng đƣợc mở rộng và phát triển. Khoảng

cách địa lý đang dần đƣợc thu hẹp với sự phát triển của các phƣơng tiện vận

chuyển. Thứ hai, do định hƣớng thúc đẩy hợp tác thƣơng mại của hai quốc

gia. Trong giai đoạn 2008-2015, chính phủ hai nƣớc đã tổ chức nhiều hoạt

động với mục đích thúc đẩy hoạt động thƣơng mại và đầu tƣ giữa hai quốc

gia. Các hội chợ giới thiệu sản phẩm, hay các hội nghị thúc đấy hợp tác đƣợc

hai bên tích cực tổ chức với mục tiêu giới thiệu sản phẩm của mỗi bên đến thị

trƣờng còn lại.

Hạn chế trong hoạt động thƣơng mại với các quốc gia Châu Phi nói

chung và với Nam Phi nói riêng chính là tƣ duy của doanh nghiệp và chính

phủ. Châu Phi vẫn đƣợc coi là thị trƣờng tiềm năng, tuy nhiên chính phủ Việt

Nam vẫn coi trọng các thị trƣờng truyền thống hơn. Ba thị trƣờng xuất khẩu

lớn của Việt Nam vẫn Châu Á, Châu Mỹ và Châu Âu, tỷ trọng xuất nhập

khẩu của Việt Nam sang Châu Phi trong tổng kim ngạch của Việt Nam luôn

chiếm tỷ lệ thấp nhất, sau cả khu vực Châu Đại Dƣơng. Thƣơng mại của Việt

Nam với khu vực Châu Đại Dƣơng thậm chí chỉ tập trung với 2 quốc gia là

Úc và New Zealand, trong khi đó, Việt Nam có quan hệ thƣơng mại với hơn

50 quốc gia Châu Phi. Điều này cho thấy quy mô thƣơng mại của Việt Nam

với Châu Phi nói chung và Nam Phi nói riêng là hết sức hạn chế. Trong giai

đoạn 2011-2015, tỷ trọng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam từ Châu Phi chỉ

đạt xung quanh mức 1%, cao nhất là vào năm 2015 đạt 1,3%, hàng hóa nhập

khẩu từ Việt Nam chủ yếu vẫn đền từ thị trƣờng Châu Á (tỷ trọng kim ngạch

luôn dao động trong khoảng 70% – 80%), tiếp đó là đến thị trƣờng Châu Âu

và Châu Mỹ (GSO, 2015).

Hình 3.2: Tỷ trọng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam từ các khu vực

giai đoạn 2011 - 2015 (%)

Nguồn: Tổng cục thống kê

Tƣơng tự, xuất khẩu của Việt Nam cũng tập trung vào các thị trƣờng

chính lần lƣợt là Châu Á, Châu Mỹ, Châu Âu, Châu Đại Dƣơng và Châu Phi.

Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu sang Châu Phi giai đoạn 2011-2015 đạt trung

bình trên 2%, trong đó cao nhất là vào năm 2011 với mức 3,6% (GSO, 2015).

Đây cũng là năm duy nhất tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu sang Châu Phi cao

hơn tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu sang Châu Đại Dƣơng. Tuy nhiên, so với

các thị trƣờng lớn nhƣ Châu Á, Châu Âu và Châu Mỹ thì tỷ trọng kim ngạch

xuất khẩu sang Châu Phi là rất nhỏ. Trong giai đoạn 2011-2014, tỷ trọng kim

ngạch xuất khẩu trung bình của Việt Nam sang các thị trƣờng trong khu vực

Châu Á luôn đạt trên 50%.

Hình 3.3: Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang các khu vực

giai đoạn 2011-2015 (%)

Nguồn: Tổng cục thống kê

Về phía Nam Phi, các đối tác lớn của Nam Phi vẫn là Trung Quốc, Mỹ

và một số quốc gia Châu Âu. Năm 2015, kim ngạch xuất nhập khẩu Trung

Quốc với Nam Phi chiếm 13,1% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Nam

Phi, nối tiếp là các quốc gia nhƣ Mỹ, Đức, Nhật Bản, Ấn Độ và Anh (GSO,

2015). Bảng 3.9 cho thấy, các khu vực thƣơng mại quan trọng của Nam Phi

vẫn là Châu Âu, Châu Phi và Châu Mỹ. Khu vực Đông Nam Á, trong đó có

Việt Nam, chiếm thị phần nhỏ trong cơ cấu thƣơng mại của Nam Phi so với

các khu vực còn lại.

Bảng 3.11: Các đối tác thƣơng mại hàng đầu của Nam Phi năm 2014

Đơn vị: %

Tỷ trọng Tỷ trọng Tỷ trọng STT Quốc gia/Khu vực nhập khẩu xuất khẩu thƣơng mại

Theo quốc gia

Trung Quốc 11,6 13,1 1 14,4

Mỹ 2 8,8 8 7,3

Đức 3 5,4 7,9 10,1

Nhật Bản 4 6,3 5,4 4,5

Ấn Độ 5 4,3 4,4 4,5

Anh 6 3,9 3,7 3,5

Hà Lan 7 3,5 2,6 1,8

Hàn Quốc 8 2 2,1 2,2

Theo khu vực

1 Khu vực Châu Âu 20,5 25 28,7

2 Khu vực Châu Phi 17,6 13,4 9,9

3 Khu vực Đông Nam Á 3,9 5,5 6,9

Nguồn: Tính toán dựa trên số liệu từ UN Comtrade 2016

Có thể thấy, hạn chế lớn nhất trong hoạt động thƣơng mại song phƣơng

Việt Nam – Nam Phi chính là tính ổn định trong giá trị trao đổi thƣơng mại.

Hoạt động trao đổi thƣơng mại có sự dao động trong giá trị trao đổi thƣơng

mại cũng nhƣ cơ cấu hàng hóa trao đổi thƣơng mại. Nguyên nhân dẫn đến

biến động bao gồm có: thứ nhất, sự biến động của kinh tế thế giới tác động

trực tiếp đến nền kinh tế và hoạt động thƣơng mại của mỗi quốc gia; thứ hai,

sự cạnh tranh đến từ hàng hóa của các quốc gia khác trên thế giới cũng tác

động trực tiếp đến cơ cấu xuất nhập khẩu song phƣơng.

Một trong các nhân tố khiến thƣơng mại song phƣơng, tuy đã có những

bƣớc phát triển rõ rệt, chƣa thể tăng trƣởng cao hơn, đó chính là chính sách

thƣơng mại của hai bên. Hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam và Nam Phi

vẫn phải phụ thuộc vào một số thị trƣờng truyền thống. Việt Nam phải phụ

thuộc vào các thị trƣờng tại Châu Á, Châu Âu và Châu Mỹ, trong khi đó Nam

Phi vẫn lệ thuộc vào thị trƣờng Châu Âu và Châu Mỹ. Bên cạnh đó, khoảng

cách địa lý, khó khăn trong vấn đề vận chuyển hàng hóa là nguyên nhân khiến

thƣơng mại song phƣơng chƣa thể có những bƣớc tiến đáng kể hơn.

CHƢƠNG 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY QUAN HỆ

THƢƠNG MẠI VIỆT NAM – NAM PHI

4.1 Bối cảnh quốc tế

Thay đổi trong môi trƣờng thƣơng mại quốc tế tác động trực tiếp đến

quan hệ thƣơng mại song phƣơng Việt Nam – Nam Phi. Cho đến nay, WTO

vẫn là cơ chế điều hành hoạt động tự do hóa thƣơng mại đa phƣơng với số

lƣợng thành viên lớn nhất. WTO không chỉ tạo ra các lợi ích trực tiếp nhƣ cải

thiện việc tiếp cận thị trƣờng và giảm nguy cơ dễ bị tổn thƣơng trƣớc những

thay đổi bất lợi trong cơ chế thƣơng mại đầu tƣ nƣớc ngoài cho các quốc gia

thành viên mà còn tạo ra các lợi ích gián tiếp khác nhƣ động lực cải cách và

thuận lợi hóa thƣơng mại. WTO đã tạo ra những bƣớc chuyển lớn trong hoạt

động thƣơng mại quốc tế. Tuy nhiên, các vòng đàm phán của WTO hiện nay

diễn ra khá chập chạm, không giải quyết đƣợc nhiều vấn đề nhƣ vấn đề tự do

hóa thƣơng mại nông nghiệp và chƣa tìm đƣợc định hƣớng để cân bằng lại

quyền lực giữa các quốc gia phát triển và các quốc gia mới nổi trong hệ thống

thƣơng mại toàn cầu.

Sự không đồng thuận về các vấn đề trên và sự không chắc chắn về việc

sẽ đƣa ra đƣợc các biện pháp mang lại lợi ích cho tất cả quốc gia thành viên

khi tăng cƣờng tự do hóa thƣơng mại và đầu tƣ đa phƣơng đã và đang cản trở

tiến độ thực tế của các vòng đám phán Doha. Trƣớc thực tế đó, các quốc gia

thành viên đã và đang tìm kiếm các giải pháp thay thế. Các hiệp định FTA,

đặc biệt là các FTA đa phƣơng, xuất hiện nhiều hơn với sự tham gia của nhiều

nền kinh tế khác nhau, không phân biệt trình độ phát triển. Tổng quy mô

thƣơng mại của các FTA tăng không ngừng ở mức kỷ lục. Các Hiệp định nhƣ

TPP hay RCEP đã ra đời từ đó. Các mô hình nhƣ TPP hay RCEP hình thành

hƣớng tới mục tiêu giảm sự phân biệt đối xử giữa các quốc gia, sự chồng chéo

và không thống nhất giữa các hiệp định FTA khác nhau của một nhóm các

quốc gia. Nếu RCEP hƣớng đến một bộ phức hợp những quy tắc xuất xứ đơn

giản và tự do hơn thì TPP hƣớng tới đề ra những tiêu chuẩn của nƣớc phát

triển mà các nƣớc muốn tham gia hiệp định cần phải đáp ứng, chẳng hạn nhƣ

tự do hóa 100% thƣơng mại hàng hóa với phạm vi áp dụng toàn diện, bao

gồm không chỉ dịch vụ và đầu tƣ mà cả quyền sở hữu trí tuệ, môi trƣờng và

lao động.

Cụ thể, khi tham gia vào các hiệp định trên, Việt Nam sẽ phải tập trung

hơn vào các thị trƣờng nội khối để cải thiện vị trí trong mạng lƣới thông qua

việc mở rộng nền tảng sản xuất và tạo điều kiện cho việc thành lập các cụm

công nghiệp, đặc biệt là trong các ngành công nghiệp mà Việt Nam có lợi thế

so sánh. Tập trung vào các hiệp định trên phần nào sẽ ảnh hƣởng đến thƣơng

mại song phƣơng với Nam Phi nói riêng. AEC, RCEP và TPP sẽ tạo điều kiện

cho Việt Nam trong việc mở rộng thị trƣờng hàng hóa và dịch vụ với các

quốc gia thành viên khác. Các hiệp định này cũng giúp Việt Nam gia tăng

khối lƣợng và kim ngạch xuất khẩu, không chỉ với các nƣớc thành viên mà

còn với các quốc gia không phải là thành viên của các hiệp định này.

Xuất khẩu của Việt Nam còn có cơ hội tăng trƣởng cao bởi theo quy định

chung của ASEAN, các sản phẩm sản xuất có tỷ lệ nội khối 40% đƣợc xem là

sản phẩm vùng ASEAN, sẽ đƣợc hƣởng các ƣu đãi khi xuất khẩu sang các thị

trƣờng khu vực ASEAN đã có FTA. Do đó, các doanh nghiệp Việt Nam có

điều kiện giảm chi phí, hạ giá thành hàng xuất khẩu, góp phần gia tăng năng

lực cạnh tranh cho hàng hóa xuất khẩu trong nƣớc sang thị trƣờng khu vực.

Và cũng chính điều này tạo ra cơ hội cho Việt Nam giảm nhập siêu. Theo Bộ

Công thƣơng, mỗi năm Việt Nam phải nhập khẩu lƣợng hàng hóa có kim

ngạch hàng chục tỷ USD, trong đó nhiều nhất là máy móc thiết bị và các sản

phẩm phục vụ tiêu dùng từ nhiều nƣớc trên thế giới. Đơn cử, năm 2012 Việt

Nam nhập khẩu 113,79 tỷ USD và năm 1013 đã tăng lên 132,12 tỷ USD.

Trƣớc thực tế trên, việc đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trƣờng chủ lực nhƣ

Mỹ, EU đặc biệt là khối ASEAN đang là một hƣớng đi quan trọng để giảm

nhập siêu.Trong những năm gần đây, ASEAN liên tục thuộc nhóm các thị

trƣờng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam. Theo số liệu thống kê của Hải quan

Việt Nam, năm 2013, ASEAN là thị trƣờng xuất khẩu lớn thứ 3 của Việt

Nam, với kim ngạch xuất khẩu đạt 18,47 tỉ đô la Mỹ, tăng 4,4% so với năm

trƣớc đó, đứng sau Mỹ và EU.Với lợi thế là khu vực phát triển năng động,

gần gũi về địa lý, quan hệ thƣơng mại giữa Việt Nam và ASEAN có mức tăng

trƣởng cao. Trong vòng 11 năm, quan hệ thƣơng mại giữa Việt Nam với các

nƣớc ASEAN phát triển mạnh, tổng giá trị kim ngạch thƣơng mại đã tăng

khoảng 4,5 lần (từ 8,9 tỷ USD vào năm 2003 lên 40 tỷ USD vào năm 2013)

và chiếm gần 20% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nƣớc.

Bên cạnh đó, tham gia AEC, Việt Nam sẽ có cơ hội mở rộng thị phần của

hàng hóa Việt Nam tại thị trƣờng các nƣớc ngoài khối ASEAN thông qua các

FTA của ASEAN+. Trong giai đoạn 2006-2013, tốc độ tăng trƣởng xuất khẩu

trung bình của Việt Nam sang ASEAN, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản,

Australia, New Zealand và Ấn Độ (các đối tác ASEAN+) là hơn 20%, cao

hơn so với tốc độ tăng trƣởng xuất khẩu chung (khoảng 15%) và cao hơn tốc

độ tăng nhập khẩu trong cùng thời kỳ.

Đối với việc tham gia TPP, cũng tƣơng tự nhƣ AEC,hàng hoá xuất khẩu

của Việt Nam có cơ hội tiếp cận tốt hơn thị trƣờng các nƣớc đối tác khi các

dòng thuế quan đƣợc giảm thiếu tối đa. Trên thị trƣờng các nƣớc TPP, khi

hàng hóa của Việt Nam đang phải chịu mức thuế suất cao và thuế quan là vấn

đề duy nhất cản trở sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam, thì khi mức thuế

suất giảm sâu xuống rất thấp hoặc bằng 0% thì cơ hội thâm nhập thị trƣờng

các nƣớc này sẽ cao hơn hiện nay. Đặc biệt, với các thị trƣờng lớn nhƣ Hoa

Kỳ, Nhật Bản, hàng rào thế quan đƣợc cắt giảm sẽ mang đến một lợi thế cạnh

tranh cũng nhƣ triển vọng hết sức sáng sủa cho nhiều ngành hàng của Việt

Nam, kéo theo đó là lợi ích cho một bộ phận lớn ngƣời lao động hoạt động

trong các lĩnh vực phục vụ xuất khẩu. Chẳng hạn, trong số các mặt hàng xuất

khẩu truyền thống, chủ lực của Việt Nam thì dệt may đứng đầu, tiếp đến là

giày dép, gỗ và sản phẩm gỗ, thủy sản với kim ngạch xuất khẩu năm 2012 đạt

tƣơng ứng 7,5 tỷ USD, 2,3 tỷ USD, 1,8 tỷ USD và 1,2 tỷ USD.

Lợi ích này không chỉ dừng lại ở những nhóm mặt hàng mà Việt Nam

đang có thế mạnh xuất khẩu (ví dụ nhƣ dệt - may, thủy sản, giầy dép…), đồng

thời, cắt giảm thuế quan còn là động lực để nhiều nhóm mặt hàng khác hiện

chƣa có kim ngạch xuất đáng kể có điều kiện để gia tăng sức cạnh tranh. Nói

một cách khác, lợi thế này không chỉ nhìn từ góc độ hiện tại mà còn đƣợc

nhìn thấy ở cả tiềm năng trong tƣơng lai. Tuy nhiên xét trên góc độ khác, mặc

dù hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam sẽ có đƣợc lợi thế cạnh tranh từ việc cắt

giảm thuế quan khi tham gia TPP. Nhƣng những lợi thế này có thực sự đem

lại lợi ích cho doanh nghiệp xuất khẩu hay không còn phụ thuộc vào quy tắc

xác định nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa. Chẳng hạn, đối với hàng dệt - may khi

xuất khẩu phải đảm bảo toàn bộ khâu dệt, nhuộm, cắt may phải đƣợc thực

hiện trong khu vực TPP đang đề xuất.

Đây là một khó khăn rất lớn cho doanh nghiệp dệt - may Việt Nam khi

mà hiện tại phần lớn nguyên liệu đƣợc nhập khẩu từ ngoài TPP, chủ yếu là từ

Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc…Nếu thực hiện theo quy tắc xuất xứ này thì

mô hình sản xuất dệt - may hiện nay của Việt Nam sẽ không đem lại giá trị lợi

ích nào. Nhƣ vậy, muốn có đƣợc lợi ích này thì Việt Nam phải đầu tƣ vào

thƣợng nguồn ngành dệt. Tuy nhiên, việc đầu tƣ này đòi hỏi thời gian dài với

số vốn khổng lồ và có lẽ chỉ trông chờ chủ yếu vào vốn đầu tƣ nƣớc ngoài.

4.2 Triển vọng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

Quan hệ thƣơng mại Việt Nam Nam Phi trong thời gian tới sẽ chịu tác

động từ nhiều nhân tố, trong đó nhân tố quan trọng nhất chính là các hiệp

định thƣơng mại tự do song phƣơng và đa phƣơng mà Việt Nam tham gia. Sự

hình thành của các hiệp định thƣơng mại đa phƣơng nhƣ TPP, RCEP hay

AEC sẽ ảnh hƣởng trực tiếp đến trao đổi thƣơng mại song phƣơng giữa Việt

Nam và Nam Phi. Một mặt, Việt Nam sẽ phải tập trung vào các thị trƣờng nội

khối để tận dụng các lợi thế có đƣợc khi tham gia các hiệp định thƣơng mại tự

do. Sự tập trung vào các thị trƣờng nội khối có thể sẽ ảnh hƣởng đến các thị

phần xuất khẩu khác, do đó, xuất khẩu sang Nam Phi ở một số mặt hàng có

thể có những biến động. Tuy nhiên, do giá trị trao đổi thƣơng mại song

phƣơng với Nam Phi không quá lớn so với tổng thể và chính phủ Việt Nam

vẫn định hƣớng duy trì quan hệ thƣơng mại và thực hiện chiến lƣợc thâm

nhập thị trƣờng Châu Phi, hoạt động trao đổi thƣơng mại song phƣơng sẽ

không bị ảnh hƣởng quá nhiều. Bên cạnh đó, khi các hiệp định thƣơng mại

trên chƣa thực sự phát huy hiệu quả, thƣơng mại song phƣơng giữa Việt Nam

và Nam Phi trong ngắn hạn sẽ vẫn diễn ra ổn định.

Sau khi ký kết Hiệp định thƣơng mại song phƣơng với Nam Phi năm

2000, chính phủ Việt Nam đã tích cực trong việc thúc đẩy quan hệ hợp tác

song phƣơng với Nam Phi trên nhiều phƣơng diện. Tháng 11/2004, Việt Nam

và Nam Phi đã ký kết "Tuyên bố chung về Đối tác vì hợp tác và phát triển",

"Hiệp định thành lập Diễn đàn Đối tác Liên Chính phủ hợp tác kinh tế,

thƣơng mại, văn hoá, khoa học kỹ thuật", “Thoả thuận thành lập Ủy ban

thƣơng mại hỗn hợp" và "Thoả thuận hợp tác giữa hai Phòng Thƣơng mại và

Công nghiệp". Hai bên luôn tích cực thảo luận, đàm phán về Hiệp định

khuyến khích và bảo hộ đầu tƣ, Hiệp định tránh đánh thuế hai lần cũng nhƣ

các định hƣớng, kế hoạch hợp tác. Điều này cho thấy, chính phủ 2 bên đều nỗ

lực trong việc thúc đẩy hoạt động hợp tác kinh tế và trao đổi thƣơng mại.

Doanh nghiệp hai nƣớc, đặc biệt là các doanh nghiệp Việt Nam, cũng rất tích

cực trong các hoạt động giới thiệu, quảng bá sản phẩm, tìm kiếm thông tin về

thị trƣờng và đối tác địa phƣơng. Đây chính là điều kiện tiên quyết giúp thúc

đẩy quan hệ hợp tác thƣơng mại song phƣơng trong tƣơng lai.

Xét riêng trƣờng hợp của một số mặt hàng quan trọng trong cơ cấu

thƣơng mại song phƣơng nhƣ linh kiện, thiết bị điện tử, máy móc, giày dép,

cà phê hay ngũ cốc, chủ yếu là gạo, mà Việt Nam xuất sang Nam Phi. TPP sẽ

tác động trực tiếp đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam đối với các mặt

hàng này. Với mức thuế quan đƣợc giảm, doanh nghiệp Việt Nam sẽ tận dụng

cơ hội để xuất khẩu các mặt hàng này sang các quốc gia thành viên của TPP.

Xét riêng mặt hàng gạo, khi gia nhập TPP, với các ƣu đãi thuế quan, Việt

Nam sẽ xuất khẩu nhiều gạo sang các quốc gia thành viên, từ đó giảm khối

lƣợng xuất khẩu gạo sang các quốc gia khác. Điều này không hoàn toàn đúng.

Cơ hội có đƣợc từ việc cắt giảm thuế quan đƣợc suy đoán là sẽ có đƣợc khi

hàng hóa Việt Nam tiếp cận các thị trƣờng này với mức thuế quan thấp hoặc

bằng 0.

Nhƣ vậy, lợi ích này chỉ thực tế nếu mặt hàng gạo của Việt Nam đang

phải chịu mức thuế quan cao ở các thị trƣờng đó và thuế quan là vấn đề duy

nhất cản trở sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trƣờng, trong đó

có mặt hàng gạo. Tuy nhiên, trong 12 nƣớc đàm phán TPP thì chỉ có Malaysia

là nƣớc nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam, chiếm khoảng 20% tổng kim

ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam trong năm 2013 (Hà Văn Hội, 2015). Mặc

dù đƣợc coi là thị trƣờng xuất khẩu gạo lớn của Việt Nam nhƣng thuế nhập

khẩu gạo của Việt Nam vào Malaysia đã đƣợc quy định ở mức 0% theo Khu

vực Mậu dịch tự do ASEAN. Bên cạnh đó, các hiệp định FTA song phƣơng

Việt Nam ký với một số thành viên của TPP nhƣ Chile hay Nhật Bản cũng đã

cam kết cắt giảm thuế còn 0% theo lộ trình. Từ đó cho thấy, sản phẩm gạo

của Việt Nam chỉ có thể mở rộng xuất khẩu sang các nƣớc chƣa có FTA với

Việt Nam nhƣ Mỹ, Canada hay Mexico nhƣng đây lại không phải là các nƣớc

nhập khẩu nhiều gạo từ Việt Nam. Điều này cho thấy, hoạt động xuất khẩu

gạo của Việt Nam sang Nam Phi có thể sẽ không chịu ảnh hƣởng quá nhiều từ

việc Việt Nam gia nhập TPP.

Một mặt hàng khác đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu xuất khẩu của

Việt Nam sang Nam Phi chính là mặt hàng thiết bị điện, điện tử. Nhƣ đã phân

tích ở trên, đây là mặt hàng xuất khẩu có tốc đột tăng trƣởng nhanh và có

mang lại giá trị lớn. Hơn thế nữa, đây cũng là mặt hàng sẽ chịu tác động lớn

khi Việt Nam tham gia các hiệp định thƣơng mại tự do khu vực, đặc biệt là

RCEP. Một trong những mục tiêu hàng đầu của các quốc gia khi chủ động hội

nhập trong khuôn khổ RCEP là mở rộng thị trƣờng. Một khi RCEP đƣợc hình

thành, cùng với việc cam kết sâu rộng về tự do hóa thƣơng mại, tiến tới xóa

bỏ hoàn toàn thuế quan đối với thƣơng mại nội vùng sẽ tạo thuận lợi cho

ngành công nghệ điện tử của Việt Nam tiếp cận gần hơn thị trƣờng các quốc

gia RCEP. Cơ hội mở rộng xuất khẩu cho ngành công nghệ điện tử là rõ ràng.

Bên cạnh việc đẩy mạnh xuất khẩu, Việt Nam có thể đạt nhiều lợi ích từ

RCEP thông qua khai thác nguồn nhập khẩu nguyên liệu chi phí thấp nhờ cắt

giảm thuế quan. Bên cạnh đó, RCEP sẽ tạo ra một thị trƣờng khu vực rộng

lớn giảm thiểu ràng buộc của các nguyên tắc xuất xứ. Với Việt Nam, phần lớn

nguyên vật liệu nhập khẩu phục vụ ngành công nghệ điện tử đƣợc cung cấp từ

các thành viên của RCEP, tạo thuận lợi cho việc nhận đƣợc ƣu đãi thuế quan

trong thƣơng mại nội vùng. Hơn thế, RCEP cũng dỡ bỏ các hàng rào phi thuế

quan nhƣ các rào cản kỹ thuật, tăng cƣờng tính minh bạch, nhất quán trong

các thủ tục hải quan hay hành chính, giúp làm giảm chi phí cũng nhƣ thời

gian giao dịch. Điều này tạo thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu trong

lĩnh vực công nghệ điện tử của Việt Nam.

Hiện nay, các doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam mới chỉ tham gia vào

chuỗi giá trị ở vị trí thấp nhất là gia công và lắp ráp. Việc hình thành RCEP sẽ

đem lại cơ hội lớn để các doanh nghiệp điện tử Việt Nam tham gia ở vị trí cao

hơn trong chuỗi giá trị gia tăng này. Việc mở rộng sản xuất ra cả khu tạo điều

kiện cho Việt Nam khai thác lợi thế so sánh bổ sung để giảm chi phí sản xuất.

RCEP đi kèm với các cam kết về tự do hóa thƣơng mại hàng hóa và dịch vụ,

dịch chuyển lao động cũng nhƣ tạo điều kiện cho hoạt động chuyển giao công

nghệ và kỹ thuật. Trƣớc những điều kiện thuận lợi đó, Việt Nam có thể lựa

chọn tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu sản xuất hàng điện tử theo chiều rộng

và chiều sâu. Một mặt, nếu xem xét việc tham gia vào chuỗi giá trị theo chiều

rộng, sự tăng cƣờng các mối liên kết ngang trong chuỗi giá trị thông qua đẩy

mạnh các hoạt động gia công, lắp ráp sản phẩm điện tử, duy trì và củng cố các

liên kết đã có để đẩy mạnh xuất khẩu và đẩy mạnh tiêu thụ hàng điện tử ở thị

trƣờng trong nƣớc, khai thác lợi thế về nguồn lao động, tạo thêm việc làm, tạo

cơ sở hạ tầng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển sản xuất. Mặt khác,

xét theo chiều sâu, nghiên cứu thiết kế phát triển sản phẩm là khâu tạo ra giá

trị gia tăng cao hơn các khâu khác. Vì vậy, nếu đẩy mạnh việc nghiên cứu

thiết kế ra sản phẩm mới có nhiều tính năng, giá cả cạnh tranh sẽ tạo điều kiện

thuận lợi cho ngành công nghệ Việt Nam tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn

cầu sản xuất hàng điện tử. Có thể thấy, tác động của RCEP đến ngành công

nghiệp điện tử sẽ có tác động nhất định đến hoạt động xuất khẩu thiết bị điện,

điện tử sang thị trƣờng Nam Phi. Một mặt, việc tập trung vào thị trƣờng nội

khối có thể làm giảm hàm lƣợng xuất khẩu mặt hàng thiết bị điện, điện tử trên

các thị trƣờng khác của Việt Nam. Tuy nhiên, mặt hàng thiết bị điện, điện tử

hiện đang là mặt hàng đem lại giá trị xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trên thị

trƣờng Nam Phi, cƣờng độ trao đổi thƣơng mại cũng ở mức lớn so với mức

trung bình của thế giới. Do đó, trong tƣơng lai, khi ngành công nghệ điện tử

Việt Nam phát triển, hứa hẹn sẽ làm gia tăng số lƣợng hàng hóa điện, điện tử

sang thị trƣờng Nam Phi.

4.3 Giải pháp thúc đẩy hợp tác thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi

Trƣớc những thay đổi trong bối cảnh thƣơng mại quốc tế, để duy trì và

phát triển quan hệ thƣơng mại song phƣơng, chính phủ và doanh nghiệp hai

nƣớc cần có những biện pháp và định hƣớng cụ thể.

4.3.1 Về phía nhà nƣớc

Để thúc đẩy quan hệ thƣơng mại song phƣơng, ƣu tiên hàng đầu của

chính phủ hai bên chính là củng cố mối quan hệ chính trị tốt đẹp giữa hai

nƣớc. Trong hai năm trở lại đây, Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi đã đón

tiếp hơn 50 đoàn công tác của Chính phủ, Quốc hội và các ban ngành địa

phƣơng sang thăm và làm việc tại Nam Phi. Các chuyến thăm đều góp phần

tạo động lực mới cho việc thúc đẩy quan hệ hữu nghị truyền thống và hợp tác

tốt đẹp giữa hai nƣớc.

Bên cạnh đó, chính phủ hai nƣớc cũng cần đẩy mạnh các hoạt động

ngoại giao kinh tế, chú trọng yếu tố thực chất hiệu quả, bám sát yêu cầu của

các cơ quan, doanh nghiệp để nỗ lực mở rộng thị trƣờng sở tại. Đại sứ quán

Việt Nam tại Nam Phi đã tổ chức thành công nhiều sự kiện quảng bá thƣơng

mại, thúc đẩy đầu tƣ tại Nam Phi, trong đó có các Diễn đàn quảng bá kinh tế –

thƣơng mại tại các thành phố lớn nhƣ Durban, Cape Town, Johannesburg

cũng nhƣ tại các nƣớc lân cận nhƣ Namibia, Zimbabwe và Botswana. Hội chợ

SAITEX tại Johannesburg với sự tham dự của hàng nghìn doanh nghiệp từ

gần 40 quốc gia trên thế giới đã tạo cơ hội trao đổi, tìm kiếm cơ hội đầu tƣ

cho các doanh nghiệp Việt Nam, thúc đẩy giao lƣu thƣơng mại với Nam Phi

và khu vực. Một trong những định hƣớng quan trọng Việt Nam cần đƣa ra

chính là việc tập trung xuất khẩu các mặt hàng Việt Nam có lợi thế so sánh và

đang có cƣờng độ trao đổi thƣơng mại gia tăng nhanh chóng nhƣ mặt hàng

thiết bị điện tử. Tuy nhiên, trong dài hạn, chính phủ cần có định hƣớng phát

triển ngành công nghiệp điện tử, tham gia vào các vị trí cao hơn trong chuỗi

sản xuất toàn cầu. Chỉ có nhƣ vậy, Việt Nam mới có thể theo kịp đƣợc những

thay đổi trong hoạt động thƣơng mại và kinh tế quốc tế, để có thể bƣớc vào

cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ. Còn đối với hoạt động xuất khẩu thiết

bị điện tử sang Nam Phi, thiết bị điện tử sẽ là sản phẩm chịu nhiều áp lực

cạnh tranh từ các quốc gia đối tác của Nam Phi, đặc biệt là Trung Quốc. Do

đó, chính phủ cần có chính sách, định hƣớng phù hợp, tập trung vào một số

sản phẩm, một số nhóm hàng mà Việt Nam thực sự có lợi thế so với các đối

thủ cạnh tranh trên thị trƣờng Nam Phi. Còn đối với mặt hàng gạo, chính phủ

và các bộ ban ngành liên quan cần thực hiện nghiên cứu khảo sát nhu cầu, thị

hiếu tiêu dủng của ngƣời dân Nam Phi, từ đó phát triển và xuất khẩu các

giống gạo mà thị trƣờng Nam Phi đang cần. Hoạt động này cần sự tham gia

của Chính phủ vì bản thân các doanh nghiệp xuất khẩu khó có thể đủ nguồn

lực để thực hiện.

Bên cạnh đó, chính phủ hai bên cần có chiến lƣợc hoàn thiện hơn nữa hệ

thống vận chuyển, kho bãi, công nghệ bảo quản và thủ tục xuất nhập hàng hóa

nhằm giảm thiểu những hạn chế về khoảng cách địa lý giữa hai nƣớc và đảm

bảo chất lƣợng hàng hóa, đặc biệt là hàng nông phẩm, chính phủ hai bên cần

nghiên cứu và hoàn thiện hơn nữa hệ thống vận chuyển, kho bãi và thủ tục

xuất hàng hóa. Hiện nay, quá trình vận chuyển hàng hóa từ Việt Nam sang

Nam Phi mất khá nhiều thời gian do khoảng cách địa lý xa xôi, thủ tục phức

tạp. Công nghệ bảo quản hàng xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là nông thủy

sản, vốn chƣa phát triển, lại phải chịu thêm những thách thức từ thời gian và

thời tiết trong quá trình vận chuyển.

Chính phủ cũng cần tạo điều kiện pháp lý thuận lợi để thúc đẩy quan hệ

thƣơng mại giữa doanh nghiệp hai nƣớc. Các quy định pháp lý trong thực

hiện trao đổi thƣơng mại song phƣơng cần phải rõ ràng, nhất quán, ổn đinh và

cần đƣợc điều chỉnh liên tục trong bối cảnh mới. Các quy định pháp lý là cơ

sở để các doanh nghiệp bảo vệ đƣợc quyền lợi chính đáng khi tiến hành kinh

doanh hay trao đổi thƣơng mại với đối tác. Cho đến nay, đây vẫn là điểm yếu

cần khắc phục trong quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi. Để khắc phục

hạn chế này, hoạt động nghiên cứu thị trƣờng, nghiên cứu các quy định pháp

luật của Nam Phi cần đƣợc đẩy mạnh, cần lập ra các nhóm điều tra, nhóm

nghiên cứu quy định, luật pháp cho thị trƣờng Nam Phi nói riêng và Châu Phi

nói chung. Các nhóm nghiên cứu này có nhiệm vụ nghiên cứu các quy định

pháp luật liên quan đến thƣơng mại, thanh toán và xuất nhập khẩu hàng hóa

tại thị trƣờng Nam Phi, cung cấp và tƣ vấn cho chính phủ cũng nhƣ các doanh

nghiệp thông tin hữu ích, từ đó doanh nghiệp và chính phủ có thể đƣa ra đƣợc

các kế hoạch, chiến lƣợc kinh doanh và thƣơng mại phù hợp.

Nhà nƣớc cần có chính sách tạo điều kiện hỗ trợ và khuyến khích cho các

doanh nghiệp đang hoặc có ý định hoạt động kinh doanh với các đối tác Nam

Phi. Hiện nay, các doanh nghiệp Việt Nam vẫn chƣa nhận đƣợc nhiều hỗ trợ

từ phía nhà nƣớc trong việc mở rộng quan hệ hợp tác kinh doanh cho thị

trƣờng Nam Phi. Vì thế, việc áp dụng một số chính sách hay biện pháp hỗ trợ

trực tiếp cho các doanh nghiệp này là hoàn toàn hợp lý. Chẳng hạn, chính phủ

có thể thực hiện hỗ trợ về thuế. Chính phủ có thể thực hiện việc giảm hoặc

miễn thuế trong một thời gian nhất định đối với các doanh nghiệp xuất khẩu

hàng hóa sang Nam Phi, giúp các doanh nghiệp này có điều kiện thuận lợi để

tiếp cận thị trƣờng. Bên cạnh đó, chính phủ có thể áp dụng thuế thu nhập thấp

hơn đối với các doanh nghiệp trong giai đoạn đầu khai thác thị trƣờng Nam

Phi.

Châu Phi nói chung và Nam Phi nói riêng vẫn là thị trƣờng mới đối với

các doanh nghiệp Việt Nam. Do đó, để có thể tiếp cận đƣợc thị trƣờng mới

này, hoạt động thông tin và nghiên cứu thị trƣờng đóng vai trò hết sức quan

trọng. Chính phủ hai nƣớc cần tổ chức nhiều hội thảo và tọa đàm hơn để tăng

cƣờng độ trao đổi thông tin giữa hai phía. Tại các hội thảo hay tọa đàm, hai

bên sẽ có thể trực tiếp trao đổi với nhau về định hƣớng, khó khăn và thách

thức trong quan hệ hợp tác song phƣơng. Bên cạnh đó, việc phát triển các

nguồn thông tin từ các tạp chí nghiên cứu thị trƣờng hay các bản tin cũng

đóng vai trò quan trọng trong việc cập nhật tình hình thị trƣờng hai bên. Hệ

thống thông tin mạng, mà đặc biệt là các website đóng vai trò không thể thiếu

trong thời đại công nghệ thông tin. Tuy nhiên, chính phủ hai bên cần phải có

những biện pháp để sàng lọc thông tin, từ đó, đem lại cho doanh nghiệp

nguồn thông tinh chính xác và cập nhật nhất.

4.3.2 Về phía doanh nghiệp

Các doanh nghiệp Việt Nam, Nam Phi cần tích cực trao đổi về các biện

pháp nhằm tháo gỡ những vƣớng mắc xung quanh vấn đề thủ tục hành chính,

cấp phép đầu tƣ, cách thức tìm kiếm thông tin thẩm tra xác minh đối tác nhằm

đảm bảo quan hệ hợp tác kinh doanh tin cậy lâu bền.

Các hoạt động kết nối doanh nghiệp cũng cần đƣợc đẩy mạnh nhằm giới

thiệu chi tiết các sản phẩm và năng lực của nhau, trong đó tìm hiểu kỹ về các

tiêu chuẩn đảm bảo vệ sinh an toàn của từng mặt hàng, điều kiện xuất nhập

khẩu và thủ tục hải quan của từng nƣớc rồi mới tiến tới việc ký kết các hợp

đồng cụ thể. Một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến quan hệ hợp tác

Việt Nam – Nam Phi chƣa tƣơng xứng với tiềm năng và gây ra nhiều hạn chế,

là cả hai phía đều thiếu thông tin thị trƣờng của đối tác. Thông tin chủ yếu chỉ

dừng lại ở cấp lãnh đạo, các cơ quan quản lý nhà nƣớc chứ chƣa xuống đến

doanh nghiệp. Vì vậy, doanh nghiệp cần chủ động trong việc thu thập nguồn

thông tin phong phú, đầy đủ, chính xác, đáng tin cậy về thị trƣờng Nam Phi.

Việc nắm bắt những thông tin chính xác, kịp thời và phù hợp, sẽ giúp các cá

nhân, doanh nghiệp và tổ chức của Việt Nam giảm thiểu đƣợc những rủi ro và

khắc phục đƣợc nhiều hạn chế trong quá trình hợp tác với các đối tác Nam

Phi.

Các doanh nghiệp cần tích cực gặp gỡ trao đổi trực tiếp với nhau trong

các tọa đàm hay hội nghị nhà nƣớc tổ chức. Từ đó, trực tiếp tìm kiếm các

nguồn thông tin hay đối tác tiềm năng. Dƣới sự ủng hộ của nhà nƣớc, các

doanh nghiệp có thể tổ chức các đoàn xúc tiến thƣơng mại quy mô nhỏ để trao

đổi thông tin, trong đó, chỉ chú trọng vào các doanh nghiệp có nhu cầu hay

khả năng trao đổi hàng hóa. Hội chợ triển lãm cũng là cơ hội để quáng bá

hình ảnh và sản phẩm của doanh nghiệp tại địa phƣơng. Các doanh nghiệp

nên tích cực đầu tƣ và tham gia các hoạt động nhƣ vậy.

Các doanh nghiệp phải chủ động trong việc lựa chọn phƣơng thức giao

thƣơng phù hợp với hoàn cảnh và khả năng của mình. Tại thị trƣờng Nam Phi

hiện nay, các doanh nghiệp Việt Nam hiện đang hoạt động dƣới 3 hình thức

chính, đó là, trao đổi thƣơng mại qua trung gian, trao đổi thƣơng mại trực tiếp

và đầu tƣ sản xuất kinh doanh trực tiếp tại Nam Phi. Tuy nhiên, cho đến nay,

hình thức đầu tiên là trao đổi thƣơng mại qua trung gian, là một đối tác hoặc

một quốc gia trung gian, vẫn là chủ yếu. Điều này khiến cho chi phí tăng lên

khiến hàng hóa của doanh nghiệp khó tiếp cận thị trƣờng Nam Phi. Do đó, các

doanh nghiệp cần tận dụng những điều kiện thuận lợi mà chính phủ hai bên

tạo ra để có thể thực hiện trao đổi trực tiếp, giảm thiểu chi phí và tăng lợi

nhuận.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần phải đa dạng hóa các hình thức và

phƣơng thức tiếp cận thị trƣờng để có thể tận dụng đƣợc các lợi thế sẵn có.

Cùng với đó, các doanh nghiệp cần phải thay đổi tƣ duy về sản phẩm so với

trƣớc đây. Trƣớc đây, các doanh nghiệp Việt Nam luôn có các sản phẩm chi

phí thấp, giá thành rẻ đƣợc thị trƣờng Nam Phi dễ dàng chấp nhận. Tuy nhiên,

Nam Phi là quốc gia có nền kinh tế phát triển, thu nhập bình quân của ngƣời

dân Nam Phi đang gia tăng nhanh chóng. Do đó, nhu cầu tiêu thụ hàng hóa

của ngƣời dân Nam Phi cũng thay đổi. Việc tìm hiểu thị trƣờng, thị hiếu của

Nam Phi để có đƣợc những sản phẩm phù hợp, cùng với việc tích cực nâng

cao chất lƣợng sản phẩm, giảm dần sự phụ thuộc vào lợi thế chi phí là mục

tiêu các doanh nghiệp cần hƣớng tới.

Các doanh nghiệp cũng cần hoàn thiện hệ thống phân phối, tăng cƣờng

hoạt động Marketing và xây dựng thƣơng hiệu. Cho đến nay, hầu nhƣ các

doanh nghiệp Việt Nam chƣa xây dựng đƣợc hệ thống phân phối hàng hóa

hoàn chỉnh tại thị trƣờng Nam Phi. Hầu hết các doanh nghiệp vẫn dừng lại ở

việc xuất khẩu hàng hóa trong khi khâu phân phối vẫn do các doanh nghiệp

Nam Phi quyết định. Cùng với việc xây dựng hệ thống phân phối, các doanh

nghiệp cũng cần tăng cƣờng hoạt động Marketing và phát triển thƣơng hiệu

cho sản phẩm. Rất nhiều nông phẩm và thực phẩm xuất sang Nam Phi của

Việt Nam đƣợc ngƣời tiêu dùng Nam Phi ƣa thích nhƣng lại đƣợc đóng gói

dƣới bao bì ghi xuất xứ từ các quốc gia trung gian. Đây là một trong những

hạn chế lớn trong việc củng cố vị thế của hàng Việt Nam trên thị trƣờng Nam

Phi.

Cùng với các hoạt động trên, các doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là các

doanh nghiệp trong cùng một ngành, nên liên kết với nhau, hình thành các

hiệp hội để hỗ trợ nhau, chia sẻ kinh nghiệm cũng nhƣ tạo ra một liên minh

trong xuất khẩu hàng hóa. Các hiệp hội sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc

tìm kiếm các phân khúc thị trƣờng tiềm năng tại Nam Phi, giúp giảm thiểu chi

phí nghiên cứu thị trƣờng của các doanh nghiệp đơn lẻ.

KẾT LUẬN

Qua nghiên cứu quan hệ thƣơng mại giữa Việt Nam với Nam Phi giai

đoạn 2008-2014, có thể rút ra một số kết luận chủ yếu nhƣ sau:

1. Về mặt lý thuyết, việc mở rộng quan hệ hợp tác thƣơng mại Việt

Nam-Nam Phi là hoàn toàn có cơ sở và là một tất yếu khách quan. Quan điểm

này đƣợc khẳng định vững chắc trên cơ sở thực tiễn trao đổi thƣơng mại giữa

hai quốc gia.

2. Quan hệ thƣơng mại song phƣơng thể hiện xu hƣớng tăng trong

tƣơng lai, trong đó, mỗi bên sẽ tiếp tục tập trung vào sản xuất và xuất khẩu

các mặt hàng mà quốc gia đó có lợi thế so sánh lớn hơn, thể hiện qua chỉ số

lợi thế so sánh biểu hiện RCA. Một số mặt hàng Việt Nam xuất sang Nam Phi

đang có chiều hƣớng gia tăng nhanh chóng, tiêu biểu là mặt hàng thiết bị điện,

điện tử với cƣờng độ trao đổi thƣơng mại khá lớn.

3. Xét về tổng thể, Việt Nam và Nam Phi đều chƣa phải là các đối tác

chiến lƣợc của nhau. Trong khi Nam Phi vẫn phụ thuộc vào các thị trƣờng EU

và Bắc Mỹ thì thị trƣờng khu vực lớn nhất mà Việt Nam đang tập trung

hƣớng tới chính là thị trƣờng Châu Á. Tuy nhiên, tiềm năng hợp tác thƣơng

mại hai bên là khá lớn, đặc biệt là từ phía Việt Nam, các sản phẩm xuất khẩu

của Việt Nam đều có lợi thế cạnh tranh lớn so với Nam Phi.

4. Môi trƣờng thƣơng mại quốc tế thay đổi, đặc biệt là sự xuất hiện của

các hiệp định thƣơng mại tự do đa phƣơng nhƣ TPP hay RCEP sẽ tác động

đến thƣơng mại của Việt Nam nói chung và thƣơng mại song phƣơng với

Nam Phi nói riêng. Nhìn chung, những thay đổi này đều mang tính tích cực

cho quan hệ hợp tác thƣơng mại Việt Nam – Nam Phi.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

A. Tài liệu tham khảo tiếng Anh

1. Bela Balassa, 1961. The Theory of Economic Integration. Greenwood

Press.

2. Bertelsmann Stiftung, 2016. South Africa Country Report. Gütersloh:

Bertelsmann Stiftung.

3. Frank Flatters and Matthew Stern, 2007. Trade and Trade policy in

South Africa: Recent Trends and Future Prospects. Development

Network Africa.

4. Jacob Viner, 1950. The Customs Union Issue. New York:Carnegie

Endowment for International Peace.

5. Lawrence Edwards, 2005. Has South Africa Liberalised its Trade.

South African Journal of Economics, No 73, p754-775.

6. Lawrence Edwards, 2006. South African trade policy matters: Trade

performance and trade policy. Working Paper 12760. National bureau

of economic research.

7. Lawrence Edwards and Robert Lawrence, 2012. South African Trade

Policy and the Future global trading environment. Occasional paper

No 128. South African Institute of International Affairs.

8. Paul R.Krugman and Maurice Obstfeld, 1996. International

Economics: Theory and Policy.

9. Petri, Peter A., Michael G. Plummer, and Fan Zhai. 2012. The Trans-

Pacific Partnership and Asia-Pacific Integration: A Quantitative

Assessment. Policy Analyses in International Economics 98.

Washington: Peterson Institute for International Economics.

10. Ximena Gonzalez, 2008. 15-year review: Trade policy in South Africa.

Trade and Industrial policy Strategies.

B. Tài liệu tham khảo tiếng Việt

11. Bùi Nhật Quang và Trần Thị Lan Hƣơng, 2014. Việt Nam – Ai Cập

Phát triển quan hệ hợp tác toàn diện trong bối cảnh mới. Hà Nội: Nhà

xuất bản Khoa học Xã hội

12. Dƣơng Minh Châu, 2003. Quan hệ kinh tế thương mại Việt Nam - Hàn

Quốc trong xu thế hội nhập hiện nay. Luận văn thạc sĩ. Trƣờng Đại học

Ngoại Thƣơng Hà Nội.

13. Đỗ Đức Bình, Nguyễn Tiến Long, Hồ Trung Thành, 2014. Hiệp định

đối tác kinh tế chiến lƣợc xuyên Thái Bình Dƣơng (TPP): Những kỳ

vọng và tác động đối với Việt Nam. Tạp chí Kinh tế và Phát triển, số

200, tháng 2/2014, trang 43-50.

14. Đỗ Vũ Hƣng, 2013. “Tác động của Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình

Dương tới quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ. Đề tài nghiên cứu.

Viện Nghiên cứu Châu Mỹ, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

15. Nguyễn Duy Lợi, 2014. Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng

(TPP) : Thực trạng, xu hƣớng và đối sách của Việt Nam. Tạp chí

Những vấn đề kinh tế & chính trị thế giới, số 9 (221), tháng 09/2014,

trang 33-42.

16. Nguyễn Đình Luận, 2014. Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình

Dƣơng: Cơ hội, thách thức và khuyến nghị cho các doanh nghiệp Việt

Nam. Tạp chí Kinh tế & Phát triển, số 205 tháng 07/2014, trang 21- 26.

17. Nguyễn Thanh Hiền, 2007. Thể chế chính trị dân chủ của Nam Phi

hiện nay. Tạp chí nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông, số 12 (28),

tháng 12/2007, trang 24-36.

18. Nguyễn Thanh Hiền, 2013. Cộng hòa dân chủ Algeria và khả năng hợp

tác với Việt Nam đến 2020. Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học Xã hội.

19. Phí Vĩnh Tƣờng, Phạm Sỹ An, 2014. Hiệp định đối tác xuyên Thái

Bình Dƣơng: Cơ hội, thách thức và một số khuyến nghị chính sách.

Tạp chí Kinh tế và phát triển, số 203, tháng 5/2014, trang 22-35.

20. Trần Thị Lan Hƣơng, 2006. Quan hệ thƣơng mại Việt Nam trên một số

thị trƣờng trọng điểm Châu Phi. Tạp chí Nghiên cứu Châu Phi và

Trung Đông, số 5(09), tháng 5/2006, trang 36-47

21. Trung tâm kinh tế Châu Á – Thái Bình Dƣơng VAPEC, 1994. Lý luận

và thực tiễn Thương mại Quốc tế. Hà Nội, 1994.

22. Võ Thanh Thu, 2012. Quan hệ kinh tế quốc tế. Hà Nội: Nhà xuất bản

Lao động – Xã hội.

C. Các Website tham khảo chính

23. Website của UN Comtrade: http://comtrade.un.org/

24. Website của Tổng cục Thống kê Việt Nam: https://www.gso.gov.vn/

25. Website của Hải quan Việt Nam: http://www.customs.gov.vn

26. Website của WITS: https://wits.worldbank.org/

27. Website Trung tâm WTO – Phòng Thƣơng mại và Công nghiệp Việt

Luận văn Thạc sĩ Kinh tế quốc tế: Quan hệ thương mại Việt Nam – Nam Phi giai đoạn 2008-2014

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRẦN ANH ĐỨC

QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT NAM - NAM PHI

GIAI ĐOẠN 2008-2014

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ

CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

Hà Nội - 2016

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRẦN ANH ĐỨC

Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế

Mã số: 60 31 01 06

CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐẶNG THỊ PHƢƠNG HOA

Hà Nội – 2016

Có thể bạn quan tâm

Tác động hợp tác kinh tế Nga - Trung Quốc trong bối cảnh trừng phạt của phương Tây: Phân tích kim ngạch thương mại song phương giai đoạn 2010 - 2023

Luận văn Thạc sĩ: Quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ mẫu giáo ở các trường mầm non, huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang

Bài giảng Pháp luật đại cương: Chương XI - Trường ĐH Bách khoa TP.HCM

Tập bài giảng môn Kinh tế chính trị Mác - Lênin

Tài liệu học tập Quản trị kinh doanh quốc tế

Bài giảng Hội nhập kinh tế quốc tế

Luận án Tiến sĩ: Hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp: Kinh nghiệm từ một số quốc gia châu Á và hàm ý cho Việt Nam

Luận án Tiến sĩ: Kinh tế tuần hoàn ở một số quốc gia và hàm ý chính sách cho Việt Nam

Luận án Tiến sĩ tóm tắt: Kinh tế tuần hoàn ở một số quốc gia và hàm ý chính sách cho Việt Nam

Luận văn Thạc sĩ tóm tắt: Pháp luật về điều kiện đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo ở Việt Nam

Luận văn Thạc sĩ: Sự nghiệp nghiên cứu phê bình văn học của Hoài Thanh

Luận văn Thạc sĩ: Tiểu thuyết của Đỗ Phấn từ góc nhìn sinh thái

Luận văn Thạc sĩ: Giải pháp ứng phó với nhập cư ở Liên minh Châu Âu

Luận văn Thạc sĩ: Diễn ngôn về giới nữ trong văn xuôi nữ Việt Nam đương đại (khảo sát sáng tác của Dạ Ngân, Y Ban, Lý Lan, Nguyễn Thị Thu Huệ)

Luận văn Thạc sĩ: Xây dựng mức phát thải tham chiếu rừng khu vực huyện Bảo Lâm tỉnh Lâm Đồng

Luận văn Thạc sĩ: Đặc điểm nhân vật chính trong ba tác phẩm của Franz Kafka: Lâu đài, Vụ án, Hóa thân

Kháo luận tốt nghiệp: Vận dụng lí thuyết học tập trải nghiệm vào dạy học Thống kê - Xác suất ở lớp Hai

Luận văn Thạc sĩ: Xây dựng hệ thống điều khiển và thu nhận dữ liệu cho Robot dịch vụ

Luận văn Thạc sĩ: Thế giới nhân vật trong truyện ngắn Lê Minh Khuê sau năm 1975

Luận văn Thạc sĩ: Tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Tài liêu mới

Báo cáo nghiên cứu khoa học: Xây dựng hệ thống điểm danh sinh viên dựa trên nhận diện khuôn mặt

Báo cáo seminar chuyên ngành: Công nghệ lên men trong sản xuất rượu, bia và nước trái cây

Báo cáo seminar chuyên ngành Công nghệ hóa học và thực phẩm

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Quan hệ giữa các thông số thiết kế với giá thành hệ dẫn động cơ khí dùng hộp giảm tốc trục vít

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Tính toán và mô phỏng số tấm composite lõi tổ ong bằng phương pháp đồng nhất hóa

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Nghiên cứu ảnh hưởng của các thông số công nghệ tới mòn dụng cụ và nhám bề mặt khi tiện cứng các bề mặt gián đoạn

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Nghiên cứu thiết kế điều khiển hệ thống lắp ráp bút bi tự động

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Tối ưu hóa đa mục tiêu khi mài phẳng thép HARDOX 500

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Phân phối tỉ số truyền tối ưu cho hệ dẫn động cơ khí dùng hộp giảm tốc bánh răng côn trụ nhiều cấp theo hàm mục tiêu giá thành

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Nghiên cứu các biện pháp tăng năng suất và giảm chi phí quá trình mài phẳng thép SKD11 qua tôi

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Xây dựng Video bài giảng cho môn học Cơ học Vật liệu

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Ảnh hưởng của mạ Nano Composite Nikel đến chất lượng gia công và tuổi bền của dụng cụ cắt

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Quá trình thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài vào tỉnh Thái Nguyên giai đoạn (2015-2020)

Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Nghiên cứu thiết kế quy trình mạ phủ Ni, Cu theo phương pháp hóa học lên chất nền không dẫn điện

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok