ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------------------
LÊ THANH HẢI
PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT
TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM
CHUYÊN NGÀNH : VĂN HỌC VIỆT NAM
MÃ SỐ: 60 22 34
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hà Văn Đức
HÀ NỘI-2010
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------------------
LÊ THANH HẢI
PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT
TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
HÀ NỘI-2010
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam hiện đại, Thạch Lam
chỉ hiện diện chừng non mười năm, nhưng ông vẫn được xem là tác giả văn
xuôi có tầm vóc. Những sáng tác của ông khá đa dạng về thể loại: Các tập
truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa” (1937); Nắng trong vườn (1938); Sợi tóc
(1942); tiểu thuyết Ngày mới (1939); tiểu luận Theo dòng (1941); bút ký Hà
Nội băm sáu phố phường (1943); truyện viết cho thiếu nhi : Quyển sách; Hạt
ngọc…Trong số đó truyện ngắn chiếm một vị trí quan trọng. Những sáng tác
của ông không chỉ có khẳng định sự nghiệp văn học của một nhà văn mà nó
còn có ý nghĩa to lớn đối với việc phát triển của lịch sử văn học nói chung và
thể loại truyện ngắn nói riêng.
Nhà văn Thạch Lam có một phong cách riêng “một lối riêng” trong Tự lực
văn đoàn. Ông cũng là cây bút truyện ngắn hiện đại mà sự độc đáo của phong
cách đến nay vẫn đầy sức hấp dẫn. Phong cách độc đáo thể hiện qua nhiều yếu
tố từ nội dung đến hình thức nghệ thuật. Nghiên cứu phong cách nghệ thuật
truyện ngắn Thạch Lam chúng tôi muốn góp phần tìm ra cái riêng, cái độc
đáo trong phong cách nghệ thuật của nhà văn và những đóng góp của nhà văn
trong văn học Việt Nam 1930-1945.Từ đó có cơ sở để lí giải những đóng góp
có giá trị và sức sống của văn nghiệp Thạch Lam cùng vị trí xứng đáng của
ông trong nền văn học dân tộc.
2. Lịch sử vấn đề
Thạch Lam là nhà văn “có tài nhất trong Tự lực văn đoàn” (Nhất Linh).
Ngay khi tập truyện đầu tay của ông ra đời, giới nghiên cứu phê bình đã quan
tâm chú ý. Tính đến nay đã hơn sáu mươi năm trôi qua, quá trình nghiên cứu
tìm hiểu văn chương Thạch Lam có lúc rầm rộ sôi nổi, có lúc yên ả lặng lẽ.
Các ý kiến đánh giá không khỏi khác nhau, nhưng nhìn chung là thống nhất.
2
2.1 Trước năm 1945
Ngay khi tập truyện đầu tay “ Gió lạnh đầu mùa” ra đời, Khái Hưng đã
đánh giá rất cao văn phong của Thạch Lam. Với khả năng cảm nhận tinh tế
chính xác, Khái Hưng đã chỉ ra các đặc điểm nổi bật nhất, hơn người của
Thạch Lam là sự thành thực “Đọc nhiều đoạn văn của Thạch Lam, tôi rùng
rợn cả tâm hồn vì sự can đảm”, sự thành thực mà Khái Hưng từng ao ước
“nhưng không sao có được”. Ông đánh giá sự can đảm ấy tương đương với sự
can đảm ở Tolstôi. Khái Hưng là người đầu tiên nhận ra nhà văn Thạch Lam
là nhà văn của cảm giác, tư duy nghệ thuật của Thạch Lam là tư duy nghiêng
về cảm giác: “Nếu ta có thể chia ra hai dạng nhà văn: nhà văn thiên về tư
tưởng và nhà văn thiên về cảm giác, thì tôi qủa quyết đặt Thạch Lam vào
hạng dưới”.
Vũ Ngọc Phan trong Nhà văn hiện đại đã có công khảo sát và phân tích
một cách công phu dọc theo chiều dài sáng tác và phát hiện những nét đặc sắc
cơ bản của Thạch Lam. Ông vừa nhấn mạnh vào những phát hiện của Khái
Hưng vừa chỉ ra cụ thể hơn.Theo nhà nghiên cứu, Thạch lam có sở trường là
truyện ngắn. Ông “có một ngòi bút lặng lẽ và điềm tĩnh vô cùng, ngòi bút đó
chuyên tả tỉ mỉ những cái rất nhỏ và rất đẹp, những tình cảm, những cảm giác
con con nảy nở và biểu lộ ở đủ các hạng người mà ông tả một cách tinh vi”.
Từ Gió đầu mùa đến Sợi tóc, Thạch Lam đã có một bước tiến dài về nghệ
thuật miêu tả cảm giác, nghệ thuật viết truyện ngắn. Ông nhấn mạnh “ngòi bút
Thạch Lam ghi cảm giác rất tài tình”, “cảm giác chiếm hẳn một phần quan
trọng”; “cảm giác rất nhỏ mà ảnh hưởng của nó đã rất lớn”. Nhà nghiên cứu
cũng đưa ra những nhận xét về nghệ thuật viết văn của Thạch Lam, “cái lối
viết nhẹ nhàng, kín đáo và xinh tươi trên này thật là một lối văn đặc biệt của
Thạch Lam, lối văn rất hợp với những truyện tâm tình”. Tuy nhiên ông cũng
3
tỏ ra thiếu công bằng khi chê một số truyện là “tầm thường”, “đơn giản”,
“nhạt nhẽo và rời rạc” như Nắng trong vườn, Hai đứa trẻ, Đứa con đầu
lòng, Dưới bóng hoàng lan, Bên kia sông, Người đầm, Bóng người xưa
Nhân ngày giỗ đầu của nhà văn Thạch Lam, Thế Lữ, người bạn tâm giao
của ông đã viết rất hay về “Tính cách tạo tác của Thạch Lam”. Bên cạnh
những hoài niệm về cố nhà văn, Thế Lữ khẳng định: “Không một sáng tác nào
của Thạch Lam mà không có rất nhiều Thạch Lam trong đó”; “Thạch Lam
sống hết cả từng ý văn, từng câu văn anh viết trên giấy”. Cuối cùng ông kết
luận: “Sự thực tâm hồn mà Thạch Lam diễn trong lời của văn chương phức
tạp nhiều vẻ, nhưng bao giờ cũng đằm thắm, cũng nhân hậu, cũng nghẹn ngào
một chút lệ thầm kín của tình thương”. Như vậy theo Thế Lữ, ở Thạch Lam,
văn chính là người.
Nhìn chung trước năm 1945 những bài viết về Thạch Lam đều là những
lời tri âm, những cảm nhận tinh tế. Các nhà nghiên cứu đều thống nhất cho
rằng Thạch Lam có một phong cách riêng trong Tự lực văn đoàn.
2.2 Từ 1945 đến năm 1986.
Sau năm 1975, những bài nghiên cứu về Thạch Lam không có nhiều.
Trong đó đáng chú ý nhất là ý kiến của Nguyễn Tuân trong bài giới thiệu
riêng về Thạch lam. Nhà văn nổi tiếng và tài hoa này đã giành cho Thạch Lam
những lời thật trân trọng. Ông rất khâm phục nghệ thuật viết truyện của Thạch
Lam. Ông cho rằng “ Thạch Lam hay đi vào khám phá những cảnh ngộ trái
nghịch mà đồng thời cũng là đi sâu vào những tâm trạng, tâm tình, cảm xúc,
cảm giác”. Nhà văn đánh giá cao cách bố cục, kết cấu, giọng điệu, ngôn ngữ
cách tả người tả việc …Ông chỉ ra một số truyện không nặng về cốt truyện mà
“nặng về biểu hiện mặt bên trong của suy nghĩ hơn là diễn tả cái bên
ngoài”.Và “ Bằng sáng tác văn học Thạch Lam đã làm cho Tiếng Việt gọn ghẽ
đi, co duỗi thêm, mềm mại và tươi đậm hơn. Thạch Lam có đem sinh sắc vào