Luận văn Thạc sĩ Văn học: Yếu tố tự vấn trong Di cảo thơ Chế Lan Viên

Chia sẻ: Minh Lộ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:114

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm khái quát những chặng đường thơ của tác giả Chế Lan Viên. Nghiên cứu những phương diện nổi trội của yếu tố tự vấn, một vấn đề xuyên suốt trong các sáng tác của “Di cảo thơ”, cái đã làm nên giá trị riêng của Chế Lan Viên - đặc biệt trong giai đoạn cuối đời. Khảo sát toàn bộ các tập thơ Chế Lan Viên để từ đó có thể so sánh, đối chiếu và phát hiện những đặc điểm nghệ thuật trong “Di cảo thơ”, từ đó tìm ra những đóng góp riêng của Chế Lan Viên đối với nền văn học dân tộc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Yếu tố tự vấn trong Di cảo thơ Chế Lan Viên

®¹i häc quèc gia hµ néi Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n D-¬ng thÞ kim d- LuËn v¨n th¹c sÜ YÕu tè tù vÊn trong di c¶o th¬ chÕ lan viªn Chuyªn ngµnh: v¨n häc viÖt nam M· sè: 60.22.34 Gi¸o viªn h-íng dÉn: pgs.ts l-u kh¸nh th¬ Hµ néi, 2010
®¹i häc quèc gia hµ néi Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n D-¬ng thÞ kim d- LuËn v¨n th¹c sÜ YÕu tè tù vÊn trong di c¶o th¬ chÕ lan viªn Chuyªn ngµnh: v¨n häc viÖt nam M· sè: 60.22.34 Hµ néi, 2010
Môc lôc Trang PhÇn më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi ........................................................................................ 3 2. LÞch sö vÊn ®Ò ........................................................................................... 4 3. Môc ®Ých vµ ®èi t-îng nghiªn cøu ........................................................... 11 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu .......................................................................... 11 5. Bè côc cña luËn v¨n ................................................................................. 12 PhÇn NéI DUNG Ch-¬ng 1: Nh÷ng chÆng ®-êng th¬ ChÕ Lan Viªn 1.1. Th¬ ChÕ Lan Viªn tõ tr-íc c¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 ...................... 13 1.2. Th¬ ChÕ Lan Viªn tõ 1945 ®Õn 1975 .................................................... 17 1.3. Th¬ ChÕ Lan Viªn tõ 1975 ®Õn 1986 .................................................... 32 1.4. Th¬ ChÕ Lan Viªn tõ 1986 ®Õn 1996 .................................................... 37 Ch-¬ng 2. YÕu tè tù vÊn - nguån c¶m høng chÝnh trong Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn 2.1. Kh¸i niÖm ............................................................................................. 39 2.2. Sù thÓ hiÖn cña yÕu tè tù vÊn trong Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn ............... 40 2.2.1. Tù vÊn lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ cuéc sèng ................. 40 2.2.1.1. NhËn thøc vÒ tÝnh phøc t¹p cña con ng-êi ....................................... 40 2.2.1.2. Tõ nhËn thøc vÒ qu¸ khø, hiÖn t¹i ®Õn nhËn thøc vÒ x· héi, cuéc sèng ............................................................................................ 43 2.2.2. Nhu cÇu ®-îc sèng trung thùc víi b¶n th©n m×nh .............................. 57 2.2.3. Nh÷ng suy nghÜ vÒ nhµ th¬ vµ nghÒ th¬ ............................................. 60 1
2.2.3.1. Suy nghÜ nhµ th¬ ............................................................................ 60 2.2.3.2. Suy nghÜ vÒ nghÒ th¬....................................................................... 69 2.2.3.3. Suy nghÜ vÒ nhµ th¬........................................................................ 80 Ch-¬ng 3. Mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt Trong Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn 3.1. ThÓ th¬ ................................................................................................. 89 3.2. H×nh ¶nh ............................................................................................... 92 3.3. Ng«n ng÷ ............................................................................................. 97 3.4. Giäng ®iÖu ............................................................................................ 99 PhÇn kÕt luËn ................................................................................... 105 tµi liÖu tham kh¶o ......................................................................... 107 2
PhÇn më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi ChÕ Lan Viªn lµ mét t¸c gia lín cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Cuéc ®êi ho¹t ®éng nghÖ thuËt cña «ng bao trïm lªn thÕ kØ XX vµ ®Ó l¹i dÊu Ên ®Ëm nÐt trong lÞch sö v¨n häc n-íc ta. ChÕ Lan Viªn ®· ®Ó l¹i mét di s¶n kh¸ ®å sé: lµm th¬, viÕt v¨n, viÕt tiÓu luËn phª b×nh. ¤ng ®· chiÕm lÜnh ®-îc nhiÒu ®Ønh cao nghÖ thuËt ë nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau: giai ®o¹n Th¬ Míi víi §iªu tµn; hßa b×nh víi ¸nh s¸ng vµ phï sa; thêi chèng Mü cøu n-íc víi Hoa ngµy th-êng, chim b¸o b·o; Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc; giai ®o¹n ®æi míi víi Di c¶o th¬. HiÖn «ng ®Ó l¹i 15 tËp th¬ (kÓ c¶ Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn 3 tËp), 7 t¸c phÈm v¨n xu«i, 8 tËp tiÓu luËn phª b×nh... Nghiªn cøu s©u vÒ ChÕ Lan Viªn lµ mét c¸ch gióp ta hiÓu thªm vÒ nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. ChÕ Lan Viªn là nhà thơ song hành cùng thời đại. ¤ng ®· cïng d©n téc ®i qua nh÷ng b-íc th¨ng trÇm cña lÞch sö. T×nh c¶m yªu ghÐt trong th¬ «ng còng lµ chuÈn mùc yªu ghÐt cña ®Êt n-íc. LÏ sèng chÕt trong th¬ «ng còng tiªu biÓu cho lÏ sèng chÕt cña nh÷ng con ng-êi biÕt sèng chÕt cho nh÷ng ®iÒu thiªng liªng cao c¶ nh-ng còng thËt ®¸ng tù hµo: sèng chÕt v× tæ quèc th©n yªu. Nãi c¸ch kh¸c, th¬ «ng ®· ®i vµo m¹ch chÝnh cña ®êi sèng tinh thÇn d©n téc vµ thêi ®¹i. T¸c phÈm cña ChÕ Lan Viªn, ®Æc biÖt lµ th¬ «ng ®-îc gi¶ng d¹y, häc tËp ë nhiÒu cÊp häc kh¸c nhau. B¶n th©n ng-êi viÕt, víi c-¬ng vÞ lµ mét gi¸o viªn, ®i s©u nghiªn cøu th¬ ChÕ Lan Viªn sÏ gióp cho viÖc häc tËp- gi¶ng d¹y t¸c phÈm cña «ng cã hiÖu qu¶ h¬n. Trong c¸c bµi th¬, ®Æc biÖt lµ trong phÇn Di c¶o th¬, ChÕ Lan Viªn ®· thÓ hiÖn tµi n¨ng th¬ ca cña m×nh trong viÖc bµn luËn vÒ v¨n ch-¬ng, vÒ thÕ sù, vÒ b¶n th©n. Nhµ phª b×nh Hoµi Thanh ®· ®óng khi tiªn ®o¸n r»ng c¸i th¸p Chµm ChÕ Lan Viªn ®øng sõng s÷ng gi÷a ®ång b»ng th¬ ch¾c ch¾n, lÎ 3
loi, bÝ mËt. N¨m m-¬i n¨m sau nã vÉn cßn ®Çy bÝ Èn. §i tõ th¸p Chµm ®Õn th¸p Bay-on lµ mét chÆng ®-êng dµi, nh-ng suèt chÆng ®-êng Êy, ChÕ Lan Viªn vÉn kh«ng ngõng t×m tßi ®æi míi. V× thÕ mµ khi ®· thµnh ng-êi thiªn cæ råi, «ng vÉn cßn lµm cho ng-êi ta ph¶i bµng hoµng kinh ng¹c vÒ nh÷ng t©m sù cßn giÊu kÝn cña m×nh. Nghiªn cøu Di c¶o th¬ còng lµ mét c¸ch ®Ó chóng ta hoµn thiÖn bøc ch©n dung vÒ mét nhµ th¬ lín, mét nhµ phª b×nh v¨n häc tµi n¨ng, tõ ®ã thÊy râ quan ®iÓm nghÖ thuËt vµ nh÷ng ®ãng gãp to lín cña «ng cho nÒn v¨n häc d©n téc. Chóng t«i ®Æc biÖt yªu thÝch th¬ ChÕ Lan Viªn v× nã rÊt ®éc ®¸o, míi l¹ c¶ vÒ néi dung lÉn h×nh thøc thÓ hiÖn. §Æc biÖt, th¬ «ng cã tÝnh chÊt trÝ tuÖ, triÕt lÝ s©u s¾c. Cuèi ®êi, nh÷ng s¸ng t¸c cña «ng l¹i cµng lµm cho b¹n ®äc bµng hoµng, ngì ngµng tr-íc mét hån th¬ lu«n tr¨n trë vÒ lÏ sèng chÕt, vÒ th¬, vÒ cuéc ®êi vµ vÒ chÝnh b¶n th©n m×nh. §äc xong nh÷ng vÇn th¬ Êy, trong lßng ta bçng n¶y sinh biÕt bao ngÉm suy vÒ lÏ ®êi, vÒ con ng-êi... ®Ó thªm tr©n träng vµ n©ng niu nh÷ng giê phót mµ ta cßn ®-îc tån t¹i trªn câi trÇn thÕ k× diÖu mµ còng rÊt mùc gÇn gòi, quen thuéc. 2. LÞch sö vÊn ®Ò ChÕ Lan Viªn lµ mét g-¬ng mÆt ®éc ®¸o trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Tõ quyÓn §iªu tµn ®ét ngét xuÊt hiÖn gi÷a lµng th¬ nh- mét niÒm kinh dÞ n¨m 1937 ®Õn Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn, tËp 3 n¨m 1996, «ng ®· ®Ó l¹i mét di s¶n v¨n häc ®å sé. Th¬ ChÕ Lan Viªn còng ®· trë thµnh mét hiÖn t-îng thu hót sù quan t©m nghiªn cøu cña nhiÒu c©y bót, nhiÒu nhµ lÝ luËn phª b×nh. 2.1: Tr-íc n¨m 1945 Thêi k× nµy, nh÷ng bµi viÕt ®Çu tiªn vÒ ChÕ Lan Viªn lµ cña t¸c gi¶ NguyÔn Vü. ¤ng ®· cã bµi giíi thiÖu vÒ ChÕ Lan Viªn n¨m 1936, giíi thiÖu vÒ tËp §iªu tµn n¨m 1937. Nh- chÝnh NguyÔn Vü ®· viÕt: Tõ buæi ®ã (1936) ®Õn nay, t«i kh«ng cã dÞp nµo gÆp l¹i ChÕ Lan Viªn. VÒ Hµ Néi, t«i cã viÕt 4
mét bµi dµi giíi thiÖu ChÕ Lan Viªn, cã lÏ lµ bµi ®Çu tiªn nãi ®Õn ChÕ Lan Viªn trong v¨n häc sö. Sau ®ã lµ Kh¸i H-ng ca ngîi tËp §iªu tµn trªn t¹p chÝ Ngµy nay. §Æc biÖt lµ bµi viÕt cña Hoµi Thanh vµ Hoµi Ch©n trong Thi nh©n ViÖt Nam (1941) ®· sím kh¼ng ®Þnh tÇm vãc cña nhµ thi sÜ thµnh danh tõ khi míi 16, 17 tuæi : Con ng-êi nµy qu¶ lµ con ng-êi cña Trêi §Êt, cña bèn ph-¬ng, kh«ng thÓ lÊy kÝch tÊc th-êng mµ hßng ®o ®-îc. [54,202] NguyÔn Vü còng cho r»ng: Th¬ ChÕ Lan Viªn ®éc ®¸o, nhiÒu bµi c¶m ®éng. TËp §iªu tµn cña anh cßn ®Ó l¹i mét chiÕc bãng trong v¨n häc sö ViÖt Nam, gièng nh- nh÷ng th¸p Chµm trªn ®Êt n-íc §å Bµn, cßn v¨ng v¼ng tiÕng nøc në ngh×n thu chiªm n÷ hËn. [29,27] Cã thÓ thÊy, tr-íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, bÕ t¾c vÒ t- t-ëng vµ nghÖ thuËt, ChÕ Lan Viªn chÞu nhiÒu ¶nh h-ëng cña triÕt häc duy t©m siªu h×nh vµ c¸c t«n gi¸o. Nh- «ng nãi trong mét bµi tr¶ lêi pháng vÊn cña mét ng-êi b¹n §øc: Tr-íc gi¶i phãng 1945, quan träng nhÊt víi t«i lµ c¸c vÊn ®Ò siªu h×nh. LÇn l-ît yªu Kinh Th¸nh, råi PhËt. Nh-ng kh«ng t×m ra lèi tho¸t. [3,17] Vµ §iªu tµn chÝnh lµ sù cô thÓ hãa c¸i ¶nh h-ëng cña duy t©m siªu h×nh vµo trong th¬ ChÕ Lan Viªn. Ngoµi ra, giai ®o¹n nµy cßn ph¶i kÓ ®Õn tËp v¨n xu«i Vµng sao cïng mét sè bµi viÕt ch-a in thµnh tËp. Nh×n chung, ngay tõ tËp th¬ ®Çu tay, ChÕ Lan Viªn ®½ chøng tá m×nh cã søc thu hót lín víi b¹n ®äc vµ giíi phª b×nh. TÊt c¶ ®Òu c«ng nhËn §iªu tµn lµ mét t¸c phÈm k× l¹. Bëi nã viÕt vÒ mét thÕ giíi l¹ k×: thÕ giíi cña câi ©m, mét câi rïng rîn víi ®Çu l©u, ma quû, thÕ giíi cña m¸u x-¬ng, cña mét nghÜa ®Þa hoang tµn, cña bãng tèi, hÇm mé, m¸u huyÕt... 2.2. Tõ sau n¨m 1945 ®Õn nay Sau c¸ch m¹ng, vÉn cßn cã nh÷ng bµi phª b×nh vÒ tËp th¬ ®Çu tay cña ChÕ Lan Viªn. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ phÝa Nam ®Òu thèng nhÊt ®Ò cao §iªu tµn, coi ®©y lµ thµnh tùu ®¸ng kÓ. Uyªn Thao ca ngîi ChÕ Lan Viªn lµ mét thÇn ®ång th¬ k× dÞ. NguyÔn TÊn Long còng ®· chØ ra 5
ChÕ Lan Viªn lµ thi sÜ cã chiÒu h-íng th¬ kh¸c l¹ nhÊt trªn thi ®µn ViÖt Nam. Cã lÏ m·i m·i xa l¾m vÒ sau nµy còng kh«ng cã ai t¹o ®-îc phong c¸ch kh¸c l¹ nh- «ng. ThËm chÝ, cã mét sè ng-êi ®Ò cao hÕt lêi tËp §iªu tµn ®Ó chª bai th¬ ChÕ Lan Viªn giai ®o¹n sau nµy lµ kÐm cái. Thùc chÊt ë ®©y, hä nh»m vµo chÝnh trÞ, nh»m xuyªn t¹c, phª ph¸n ®-êng lèi cña §¶ng. Hä cho r»ng, chØ cã mçi tËp th¬ ®Çu tay cña ChÕ Lan Viªn lµ cã gi¸ trÞ, cßn l¹i nh÷ng tËp th¬ sau, d-íi “sù k×m h·m” cña §¶ng, nh÷ng thi nh©n ®Çy tµi n¨ng nh- ChÕ Lan Viªn chØ nh- nh÷ng b«ng hoa ®· nh¹t phai h-¬ng s¾c. Cã lÏ v× vËy nªn nh÷ng s¸ng t¸c sau nµy cña nhµ th¬ Ýt ®-îc c¸c t¸c gi¶ phÝa Nam quan t©m ®Ó ý ®Õn. ë miÒn B¾c, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®Òu thèng nhÊt kh¼ng ®Þnh ChÕ Lan Viªn lµ nhµ th¬ tµi n¨ng vÒ mäi ph-¬ng diÖn. Hä hÇu hÕt ®Òu nhËn thÊy cã sù chuyÓn biÕn cña th¬ ChÕ Lan Viªn qua tõng thêi k× vµ kh¼ng ®Þnh sù ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña «ng vµo tiÕn tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña th¬ ca c¸ch m¹ng. Giai ®o¹n nµy cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chñ yÕu sau: S¸ch LÞch sö v¨n häc ViÖt Nam cña tr-êng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi, tr-êng §¹i häc S- ph¹m Hµ Néi. Cuèn: V¨n häc ViÖt Nam chèng Mü cøu n-íc, c¸c bé lÝ luËn v¨n häc cña nhiÒu t¸c gi¶ vµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu th¬ ®Ò cËp ®Õn ChÕ Lan Viªn nh-: Phong trµo Th¬ Míi (Phan Cù §Ö), Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò trong th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i, Mét thêi ®¹i míi trong thi ca (Hµ Minh §øc), T×m hiÓu th¬ (M· Giang L©n), Th¬ Míi - nh÷ng b-íc th¨ng trÇm ( Lª §×nh Kþ), Th¬ Míi- b×nh minh th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i (NguyÔn Quèc Tuý), Ng«n ng÷ th¬ (NguyÔn Phan C¶nh), LÝ luËn vµ phª b×nh v¨n häc (TrÇn §×nh Sö), T- duy th¬ vµ t- duy th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i (NguyÔn B¸ Thµnh)... Cã c«ng tr×nh ®i s©u nghiªn cøu ch©n dung t¸c gi¶, cã c«ng tr×nh nghiªn cøu tÝnh ®Æc s¾c cña thi ph¸p th¬ ChÕ Lan Viªn, cã nh÷ng bµi kh¸i qu¸t ®-îc b¶n chÊt th¬ ChÕ 6
Lan Viªn vÒ ph-¬ng diÖn phong c¸ch häc. Tiªu biÓu trong sè ®ã lµ c¸c bµi nghiªn cøu cña GS. Hµ Minh §øc trong Nhµ v¨n ViÖt Nam 1945-1975 (tËp 1), bµi cña Vò TuÊn Anh in trong Nhµ th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu bµi b¸o viÕt vÒ th¬ ChÕ Lan Viªn ra ®êi. T¸c gi¶ NguyÔn V¨n H¹nh cho r»ng: víi ¸nh s¸ng vµ phï sa råi ®Õn Hoa ngµy th-êng, chim b¸o b·o, ChÕ Lan Viªn ®· kh¼ng ®Þnh mét phong c¸ch th¬ ®éc ®¸o vµ thèng nhÊt trong sù ®èi lËp víi §iªu tµn vÒ nhiÒu mÆt. Mét ®»ng quay vÒ qu¸ khø, ®au khæ vµ chÕt chãc, c« ®¬n vµ h- ¶o, mét ®»ng l¹i ®øng v÷ng ch©n trªn m¶nh ®Êt hiÖn t¹i ®Ó nh×n vÒ t-¬ng lai, tin t-ëng vµ “hßa hîp víi ng-êi”. [29,30] T¸c gi¶ còng ph¸t hiÖn ra trong nh÷ng bµi th¬ cña ChÕ Lan Viªn khã mµ t¸ch ch©n thµnh víi xãt xa...M©u thuÉn gÇn nh- kh«ng tr¸nh khái. Phong c¸ch vµ gi¸ trÞ ë ngay trong m©u thuÉn Êy. Cã lÏ chÝnh tõ nh÷ng m©u thuÉn Êy mµ trong s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn lu«n cã sù gi»ng co, tr¨n trë, nhµ th¬ tù vÊn m×nh råi l¹i tù vÊn c¶ x· héi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn s¸ng t¸c, ®Õn cuéc ®êi. NguyÔn Xu©n Nam víi lêi giíi thiÖu trong TuyÓn tËp ChÕ Lan Viªn l¹i h-íng b¹n ®äc ®Õn víi søc hÊp dÉn cña th¬ «ng khi ®iÓm qua c¸c tËp th¬. Theo «ng, ®äc th¬ ChÕ Lan Viªn, Ên t-îng næi bËt cña chóng ta lµ sù th«ng minh vµ tµi hoa. Th«ng minh v× ý th¬ phong phó bÊt ngê, tµi hoa v× h×nh ¶nh kh¸c l¹, kú thó. [29,73] NguyÔn Xu©n Nam còng ®ång t×nh víi NguyÔn V¨n H¹nh r»ng: NÐt næi bËt cña t- duy nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn chÝnh lµ sù ®èi lËp. Qua ®èi lËp, nhµ th¬ nãi lªn mét quy luËt ph¸t triÓn c¬ b¶n cña sù vËt, t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn trÝ t-ëng t-îng cña ng-êi ®äc, khªu gîi cñng cè høng thó thÈm mÜ cña hä, b»ng c¸ch cho hä tiÕp xóc víi nh÷ng bÊt ngê vµ t-¬ng ph¶n trong ý th¬, trong h×nh ¶nh, trong kÕt cÊu, trong nh¹c ®iÖu tõ cuéc sèng lín ®Õn niÒm riªng, tõ x· héi ®Õn thiªn nhiªn, tõ hiÖn t¹i ®Õn qu¸ khø, tõ yªu th-¬ng ®Õn giËn d÷, tõ yªn tÜnh ®Õn bµng hoµng, tõ trang nghiªm ®Õn trµo léng. [29,86] 7
Di c¶o th¬ tËp 1,2,3 ra ®êi ®¸nh dÊu mét b-íc ph¸t triÓn míi trong hµnh tr×nh th¬ ChÕ Lan Viªn. ¤ng cµng ®-îc d- luËn chó ý. Hµng lo¹t nh÷ng bµi viÕt ra ®êi, chñ yÕu ®¸nh gi¸ tæng qu¸t ®êi th¬ cña «ng tõ §iªu tµn ®Õn Di c¶o th¬. C¸c t¸c gi¶ ®Òu chØ ra nh÷ng ®Æc s¾c cña phong c¸ch th¬ ChÕ Lan Viªn trong suèt hµnh tr×nh s¸ng t¸c: tõ truyÒn thèng ®Õn c¸ch t©n, tõ thÓ lo¹i ®Õn ®Ò tµi...NguyÔn Th¸i S¬n cã ChÕ Lan Viªn vµ Di c¶o th¬, NguyÔn B¸ Thµnh víi §äc hai tËp Di c¶o th¬, Ph¹m Xu©n Nguyªn cã ChÕ Lan Viªn - ng-êi ®i t×m mÆt, §oµn Träng Huy cã Khuynh h-íng vËn ®éng th¬ ChÕ Lan Viªn tõ sau 1975, TrÇn M¹nh H¶o víi Ng-êi lµm v-ên vÜnh cöu. NhiÒu bµi viÕt ®-îc tËp hîp trong cuèn ChÕ Lan Viªn – Ng-êi lµm v-ên vÜnh cöu. Cuèn Th¬ ChÕ Lan Viªn-Nh÷ng lêi b×nh do Mai H-¬ng-Thanh ViÖt tuyÓn chän ®· tËp hîp ®-îc nh÷ng bµi nghiªn cøu vÒ con ®-êng vµ tÇm vãc th¬ ChÕ Lan Viªn còng nh- ®iÓm qua nh÷ng tËp th¬, nh÷ng chÆng ®-êng th¬ cña «ng. Hai t¸c gi¶ còng ®· giíi thiÖu víi ng-êi ®äc nh÷ng bµi ®Æc s¾c nhÊt trong ®êi th¬ cña «ng. C¸c t¸c gi¶ ®Òu nhËn ra cã nh÷ng t×nh c¶m, cã nh÷ng nçi niÒm, nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n vµ nghÖ thuËt chØ ®Õn khi ®äc th¬ di c¶o cña «ng ta míi nhËn ra. Ta cµng hiÓu «ng. Cµng kÝnh träng «ng, vµ cµng th-¬ng ChÕ Lan Viªn h¬n. [29,423] NguyÔn Th¸i S¬n ®· nh×n ra c¸i phøc t¹p trong con ng-êi, trong th¬ ChÕ Lan Viªn qua Di c¶o th¬: DiÖn m¹o th¬, ch©n dung th¬ cña ChÕ Lan Viªn tr-íc ®©y, s¾c s¶o ®Õn mÊy, thÇn s¾c ®Õn mÊy còng chØ míi ë trªn mét mÆt ph¼ng, cßn th¬ ch-a in vµ th¬ sau khi nhµ th¬ tõ trÇn, ®· t¹o nªn mét diÖn m¹o cã chiÒu kÝch kh¸c. §ã lµ phï ®iªu. §ã lµ t-îng trßn. §ã lµ t-îng ®µi. Ph¹m Quang Trung l¹i cã bµi §äc “ChÕ Lan Viªn vµ Di c¶o th¬” ph°n håi l¹i bµi cña NguyÔn Th¸i S¬n. Ph¹m Quang Trung nhËn ®Þnh: kh«ng nªn qu¸ ®Ò cao Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn tíi møc ®èi lËp Di c¶o víi nh÷ng s¸ng t¸c tr-íc ®©y cña nhµ th¬. Cã mét ChÕ Lan Viªn kh¸c mµ kh«ng l¹ hiÖn lªn trong Di c¶o. Song chñ yÕu vÉn lµ mét ChÕ Lan Viªn quen thuéc mµ ta ®· b¾t gÆp trong suèt nöa thÕ kØ qua. [29,431] NguyÔn B¸ Thµnh trong bµi §äc hai tËp Di c¶o th¬, ®· chØ ra vÊn ®Ò sèng-chÕt ®-îc ChÕ Lan 8
Viªn ®Ò cËp nhiÒu trong nh÷ng s¸ng t¸c cuèi ®êi. Nhµ th¬ ®· chñ ®éng ®æi giäng th¬. Giê ®©y lµ mét giäng th¬ ®¬n lÎ, n·o nïng vµ cã phÇn chua ch¸t. T¸c gi¶ còng chØ ra cã sù m©u thuÉn trong t- t-ëng ChÕ Lan Viªn nh÷ng n¨m cuèi ®êi. [29,441] T¸c gi¶ Hå ThÕ Hµ víi bµi viÕt H×nh thøc nghÖ thuËt th¬ ChÕ Lan Viªn còng ®· chØ râ ChÕ Lan Viªn tõng vËt v·, tr¨n trë vµ tù vÊn tr-íc m×nh vµ ngän ®Ìn, trang giÊy chØ v× mét sø mÖnh th¬ cao c¶: NghÖ thuËt µ? Anh h·y thö xem sao? Sè ngµy cßn l¹i cho anh trªn Tr¸i ®Êt ®Õm råi Nh- thãc gièng ®Õm tõng h¹t mét ChØ cßn tõng Êy th«i, anh ph¶i t¹o ra mïa Cø thÕ, “ng-êi lµm v-ên vÜnh cöu” ChÕ Lan Viªn (ch÷ dïng cña TrÇn M¹nh H¶o) kh«ng ngõng ®i t×m c¸i míi cho th¬, v× dõng l¹i ®©u cßn anh n÷a, c¶ nh÷ng lóc anh ph¶i ®Æt ra “Hai c©u hái” vµ ph¶i “TËp qua hµng” (tªn hai bµi th¬ cña ChÕ Lan Viªn); bëi v×, «ng ch-a bao giê xem nhÑ sø mÖnh cña thi nh©n.” (29,213) Tõ ®ã cã thÓ thÊy, bµn vÒ Di c¶o th¬ cã nhiÒu ý kiÕn tr¸i ng-îc nhau nh-ng kh«ng ph¶i ®Ó h¹ thÊp ChÕ Lan Viªn mµ ®Ó hiÓu thªm tÝnh ®a d¹ng trong th¬ «ng. C¸c nhµ phª b×nh cho r»ng, vµo nh÷ng n¨m cuèi ®êi, nhµ th¬ hä ChÕ thay ®æi kh¸ nhiÒu vÒ h×nh ¶nh, giäng th¬, ©m ®iÖu th¬ vµ c¶ ph-¬ng ph¸p t- duy nh-ng ®ã kh«ng ph¶i lµ sù c¸ch t©n mµ chñ yÕu lµ sù phôc håi c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ cña chÝnh «ng tõ thêi tr-íc c¸ch m¹ng. §iÓm qua nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ChÕ Lan Viªn vµ vÒ ba tËp Di c¶o th¬, chóng ta thÊy ChÕ Lan Viªn qu¶ lµ mét thi tµi hiÕm cã. Song kh«ng ph¶i nh- vËy cã nghÜa lµ «ng kh«ng cã mét h¹n chÕ nµo. Nhµ phª b×nh Hµ Minh §øc ®· thÊy râ: trong th¬ ChÕ Lan Viªn thiÕu sù g¾n bã trùc tiÕp víi nhiÒu ph¹m vi cña ®êi sèng nªn trong th¬ anh sù chuyÓn hãa gi÷a hiÖn thùc vµ lÝ t-ëng, gi÷a c¸i trõu t-îng vµ cô thÓ th-êng gÆp khã kh¨n. Mµu x¸m cña ý niÖm kh«ng trë vÒ ®-îc víi c©y ®êi xanh t-¬i, lý trÝ vÉn dõng l¹i trong quü 9
®¹o luËn bµn cña lý trÝ xa vêi víi cuéc ®êi ®ang vç sãng ë ngoµi kia. (15,69) NguyÔn B¸ Thµnh, viÕt vÒ hai tËp ®Çu cña Di c¶o th¬, ®· cã nhËn xÐt nhÑ nhµng nh-ng rÊt ®óng ®¾n r»ng: DÉu sao, Di c¶o th¬ cña ChÕ Lan Viªn còng ®· ph¶n ¸nh cè g¾ng cuèi cïng cña mét thi sÜ gãp nhÆt nh÷ng c©u th¬ ®Ó l¹i cho ®êi. Cã thÓ ngµy h«m nay ta ch-a hiÓu hÕt t¸c gi¶ Di c¶o th¬, hoÆc ch-a b»ng lßng víi mét sè bµi th¬, c©u th¬ ë ®©y, nh-ng hai cuèn s¸ch ®· lµm phong phó thªm ®a d¹ng thªm th¬ ChÕ Lan Viªn, mét nhµ th¬ cã nhiÒu ®ãng gãp cho th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Nghiªn cøu th¬ ChÕ Lan Viªn mét c¸ch t-¬ng ®èi toµn diÖn vµ cã hÖ thèng cßn ph¶i kÓ ®Õn mét sè luËn v¨n th¹c sü, tiÕn sü cña c¸c t¸c gi¶ nh- Ng« BÝch Thu, Hå ThÕ Hµ, T¹ ThÞ Kim Toµn... C¸c t¸c gi¶ ®i s©u nghiªn cøu thÕ giíi nghÖ thuËt th¬, quan ®iÓm nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn tr-íc vµ sau c¸ch m¹ng. T¸c gi¶ Vò TuÊn Anh ®· tuyÓn chän vµ giíi thiÖu nh÷ng bµi viÕt vÒ ChÕ Lan Viªn trong cuèn s¸ch ChÕ Lan Viªn – vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm. Cuèn s¸ch ®-îc tuyÓn chän vµ biªn so¹n kh¸ c«ng phu ®· cung cÊp cho ng-êi ®äc mét c¸i nh×n t-¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ hÖ thèng vÒ sù nghiÖp ChÕ Lan Viªn th«ng qua viÖc tuyÓn chän vµ giíi thiÖu nh÷ng bµi nghiªn cøu , phª b×nh, t- liÖu, håi øc ... vÒ ChÕ Lan Viªn. §©y thùc sù lµ c«ng tr×nh tham kh¶o hÖ thèng nhÊt vÒ t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn. Ph¶i thõa nhËn viÖc nghiªn cøu vÒ th¬ ChÕ Lan Viªn kh¸ tËp trung vµ cã nhiÒu thµnh tùu. Tuy nhiªn, phÇn lín c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu míi chØ nh×n nhËn ChÕ Lan Viªn chñ yÕu trong t- c¸ch nhµ th¬ lín. Còng cã mét sè nhµ phª b×nh ®· ®Ò cËp ®Õn yÕu tè tù vÊn trong th¬ ChÕ Lan Viªn nh-ng vÊn ®Ò nµy ch-a ®-îc thùc sù quan t©m mét c¸ch tháa ®¸ng. Vµ nh÷ng ng-êi ®Ò cËp ®Õn yÕu tè tù vÊn trongs¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn còng ch-a nh×n nhËn ®©y lµ mét vÊn ®Ò mÊu chèt trong néi dung th¬ ChÕ Lan Viªn, ®· ®-îc thÓ hiÖn râ trong Di c¶o th¬: yÕu tè tù vÊn ®· gióp cho nhµ th¬ ngµy mét tr-ëng thµnh h¬n trªn chÆng ®-êng s¸ng t¸c ®Çy ch«ng gai vµ thö th¸ch... 10
3. Môc ®Ých vµ ®èi t-îng nghiªn cøu 3.1. Môc ®Ých cña ®Ò tµi Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ ®i s©u t×m hiÓu yÕu tè tù vÊn trong Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn. V× vËy, ba tËp Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn gåm 558 bµi th¬ lµ ®èi t-îng chÝnh ®Ó kh¶o s¸t. PhÇn lín nh÷ng bµi trong Di c¶o th¬ ®-îc viÕt vµo nh÷ng ngµy tr-íc khi nhµ th¬ qua ®êi. Nã nh- mét b¶n tæng kÕt cña ChÕ Lan Viªn vÒ cuéc ®êi, vÒ nghÖ thuËt. §Ò tµi nµy chñ yÕu ®i s©u nh÷ng s¸ng t¸c cña «ng trong Di c¶o th¬ ë giai ®o¹n cuèi ®êi. Di c¶o th¬ cã nghÜa lµ nh÷ng s¸ng t¸c cßn ë d¹ng ph¸c th¶o, ch-a qua gät giòa, nªn nã lµ nh÷ng t- t-ëng, t×nh c¶m, suy nghÜ ë d¹ng th« méc nhÊt, do ®ã lµ ch©n thùc nhÊt. Nh÷ng tËp th¬ tr-íc ®ã cña «ng ®-îc xem lµ tµi liÖu tham kh¶o quan träng ®Ó tõ ®ã chóng t«i so s¸nh, ®èi chiÕu ®Ó rót ra nh÷ng kªt luËn cÇn thiÕt. 3.2.LuËn v¨n tËp trung nghiªn cøu nh÷ng ph-¬ng diÖn næi tréi cña yÕu tè tù vÊn, mét vÊn ®Ò xuyªn suèt trong c¸c s¸ng t¸c cña Di c¶o th¬, c¸i ®· lµm nªn gi¸ trÞ riªng cña ChÕ Lan Viªn- ®Æc biÖt trong giai ®o¹n cuèi ®êi. 3.3. LuËn v¨n còng kh¶o s¸t toµn bé c¸c tËp th¬ ChÕ Lan Viªn ®Ó tõ ®ã cã thÓ so s¸nh, ®èi chiÕu vµ t×m ra nh÷ng ®ãng gãp riªng cña ChÕ Lan Viªn ®èi víi nÒn v¨n häc d©n téc. 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 4.1. Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch LuËn v¨n tËp trung ph©n tÝch yÕu tè tù vÊn thÓ hiÖn qua c¸c s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn, chñ yÕu lµ trong Di c¶o th¬. 4.2. Ph-¬ng ph¸p tæng hîp LuËn v¨n tiÕn hµnh tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch ®Ó rót ra c¸c kÕt luËn cÇn thiÕt. 11
4.3 Ph-¬ng ph¸p so s¸nh LuËn v¨n còng sö dông ph-¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu c¸c s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn qua c¸c thêi k×, s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn víi c¸c nhµ th¬ kh¸c ®Ó thÊy râ nÐt ®éc ®¸o, ®Æc s¾c vµ ®ãng gãp cña ChÕ Lan Viªn trong th¬ ca d©n téc. 5. Bè côc cña luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn vµ Tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Nh÷ng chÆng ®-êng th¬ ChÕ Lan Viªn Ch-¬ng 2: YÕu tè tù vÊn - nguån c¶m høng chÝnh trong Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn Ch-¬ng 2: Mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt trong Di c¶o th¬ ChÕ Lan Viªn 12
PhÇn NéI DUNG Ch-¬ng 1: Nh÷ng chÆng ®-êng th¬ ChÕ Lan Viªn ChÕ Lan Viªn lµ nhµ th¬ cã vÞ trÝ riªng trong nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Víi mét khèi l-îng ®å sé t¸c phÈm trong h¬n nöa thÕ kØ cÇm bót, l¹i s¸ng t¸c trong giai ®o¹n lÞch sö cã nhiÒu biÕn ®éng lín lao, tõ tr-êng hîp ChÕ Lan Viªn, ng-êi ®äc cã thÓ thÊy ®-îc mét hµnh tr×nh th¬ ca kh«ng ph¶i chØ cña riªng «ng mµ cßn lµ cña c¶ mét thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ ViÖt Nam, cña c¶ mét thêi ®¹i cam go trong lÞch sö d©n téc. Tr-íc hay sau c¸ch m¹ng Th¸ng T¸m, trong thêi chiÕn hay thêi b×nh «ng ®Òu cho ra ®êi nh÷ng t¸c phÈm ®-îc coi lµ ®Ønh cao cña thêi ®¹i, ®Ó l¹i dÊu Ên ®Ëm nÐt trong lßng ng-êi ®äc. Nh÷ng t¸c phÈm Êy ®· cã ¶nh h-ëng tÝch cùc vµ réng r·i trong ®êi sèng v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. 1.1. Th¬ ChÕ Lan Viªn tõ tr-íc c¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 Tõ khi cßn lµ mét cËu bÐ míi 12,13 tuæi, ChÕ Lan Viªn ®· cã th¬ vµ truyÖn ng¾n ®¨ng trªn c¸c b¸o TiÕng trÎ, KhuyÕn häc, Phong hãa. Cïng víi Hµn MÆc Tö, YÕn Lan, Qu¸ch TÊn lËp nªn nhãm th¬ B×nh §Þnh næi tiÕng vµ t¹o mét dÊu Ên ®éc ®¸o cho Th¬ míi ®-¬ng thêi. [63,11]. N¨m 1937, §iªu tµn ®· ®ét ngét xuÊt hiÖn nh- mét niÒm kinh dÞ (54, 199) bëi tuy ®-îc ®Æt chung vµo bèi c¶nh chung cña Th¬ míi, nh-ng tËp th¬ vÉn ®Çy nh÷ng nÐt kh¸c l¹. §iÓm gÆp gì gi÷a chµng trai trÎ míi 17 tuæi xu©n Êy víi nh÷ng nhµ th¬ míi kh¸c lµ ë chç, ChÕ Lan Viªn ®· cïng hä dÊy lªn ®-îc c¶ mét thêi ®¹i míi trong thi ca ViÖt Nam, ®· ®-a c¸i t«i trùc tiÕp vµo trong th¬. C¸i t«i trong §iªu tµn ®-îc biÓu hiÖn ë mäi khÝa c¹nh, mäi gãc ®é c¶m xóc. §ã lµ c¸i t«i ®¾m say trong t×nh yªu, lµ kh¸t väng ®-îc lªn tiªn, lµ mong -íc ®-îc giao hßa víi nh÷ng hån ma n¬i nghÜa ®Þa. Mét c¸i t«i buån, ch¸n, ®i ®Õn tËn cïng nçi tuyÖt väng cña con ng-êi: 13
Trêi hìi trêi h«m nay ta ch¸n hÕt Nh÷ng s¾c mµu h×nh ¶nh cña trÇn gian [T¹o lËp, 71] Còng nh- bao nhµ th¬ l·ng m¹n kh¸c, ch¸n câi trÇn thÕ, «ng h-íng nh÷ng vÇn th¬ cña m×nh vµo câi ®Þa ngôc tèi t¨m, kh«ng thÓ chÞu ®ùng næi thùc t¹i, «ng lÈn trèn vµo qu¸ khø ®Ó thÓ hiÖn nçi bi phÉn cña m×nh: Ai ®©u trë l¹i mïa thu tr-íc NhÆt lÊy cho t«i nh÷ng l¸ vµng Víi cña hoa t-¬i mu«n c¸nh r· VÒ ®©y ®em ch¾n nÎo xu©n sang. [Xu©n, 71] Nh-ng nÕu chØ cã vËy th× §iªu tµn còng kh«ng thÓ trë thµnh niÒm kinh dÞ nh- nhµ phª b×nh Hoµi Thanh ®· nãi. C¸i lµm nªn ®iÓm kh¸c biÖt cña §iªu tµn chÝnh lµ ë chç, ®èi t-îng mµ c¸i t«i trong §iªu tµn h-íng tíi lµ hoµn toµn kh¸c h¼n c¸c nhµ Th¬ míi kh¸c. Huy CËn víi nçi buån b©ng khu©ng trêi réng, s«ng dµi; Xu©n DiÖu th× buån v« cí: H«m nay trêi nhÑ lªn cao/ T«i buån kh«ng hiÓu v× sao t«i buån; ChÕ Lan Viªn lµ ng-êi duy nhÊt h-íng nçi buån th-¬ng cña m×nh tíi mét d©n téc ®· bÞ diÖt vong tõ l©u: d©n téc Chµm. Ngay c¶ khi xu©n ®Õn, c¶nh vËt t-¬i míi nh- ®-îc håi sinh sau nh÷ng ngµy ®«ng l¹nh gi¸, nhµ th¬ còng kh«ng thÓ kh«ng bÞ ¸m ¶nh bëi nh÷ng h×nh ¶nh nh- m¸u ch¶y, ®Çu r¬i cña nh÷ng chiÕn sÜ Chµm thuë nµo: H·y b¶o ta: c¸nh hoa ®µo m¬n mën Kh«ng ph¶i lµ khèi m¸u cña d©n Chµm ...Qu¶ dõa xanh kh«ng ph¶i ®Çu chiÕn sÜ X¸c ph¸o r¬i kh«ng ph¶i thÞt mu«n ng-êi. [Xu©n vÒ, 71] 14
Ch×m vµo thÕ giíi cña §iªu tµn lµ ch×m vµo thÕ giíi cña câi ©m rïng rîn víi nh÷ng sä ng-êi, x-¬ng tr¾ng, hÇm mé, m¸u huyÕt... Cã thÓ nãi, c¶ hiÖn t¹i vµ t-¬ng lai trong §iªu tµn lµ sù chÕt chãc vµ hñy diÖt: C¶ DÜ V·ng lµ nÊm må v« tËn C¶ t-¬ng lai lµ chuçi huyÖt ch-a thµnh Vµ hiÖn t¹i biÕt cïng ta hìi b¹n Còng ®-¬ng ch«n lÆng lÏ chuçi ngµy xanh [Nh÷ng nÊm må, 71] ¤ng ®· dùng lªn trong th¬ mét n-íc Chµm trong qu¸ khø nhê sù t-ëng t-îng, h- cÊu. ¤ng ®· nhËp qu¸ v·ng víi hiÖn t¹i ®Ó nãi lªn kh¸t väng ch¸y lßng tr-íc hiÖn thùc cuéc sèng ®ang l-u chuyÓn. Vµ ngay trong nh÷ng vÇn th¬ ®Çu tay Êy, ChÕ Lan Viªn vÉn chøng tá m×nh lu«n cã nh÷ng b¨n kho¨n, tr¨n trë víi nh÷ng mèi quan hÖ ®ang vËn ®éng trong ®êi sèng hiÖn t¹i. ¤ng thÊy tù ®¸y lßng m×nh kh«ng khái nh÷ng xãt xa, ®au ®ín; «ng tù hái lßng: Ta r¬i xuèng câi ®êi Tõ cÇu nµo? Tõ thêi nµo trong vò trô? §Ó lµm g×? NÕu kh«ng lµ than thë Nh-ng n-íc non d©n téc ®· tan råi. Chµng thanh niªn trÎ Êy ®· thùc sù t¹o ®-îc tiÕng nãi riªng cña th¬ m×nh bëi ngay tõ lêi tùa cho tËp th¬ ®Çu tay, chµng ®· ®-a ra nh÷ng quan ®iÓm vÒ th¬, vÒ ng-êi lµm th¬ hÕt søc míi l¹, thÓ hiÖn sù ®èi lËp gi÷a ng-êi lµm th¬ víi ng-êi b×nh th-êng. Thi sÜ kh«ng ph¶i lµ Ng-êi. Nã lµ Ng-êi M¬, Ng-êi Say, Ng-êi §iªn. Nã lµ Tiªn, lµ Ma, lµ Quû, lµ Tinh, lµ Yªu. Nã tho¸t HiÖn T¹i. Nã x¸o trén DÜ V·ng. Nã «m trïm T-¬ng Lai. Ng-êi ta kh«ng hiÓu ®-îc nã v× nã nãi nh÷ng c¸i v« nghÜa, tuy r»ng nh÷ng c¸i v« nghÜa hîp lý. ( Lêi tùa, 71) Tõ ®ã, chóng ta thÊy râ quan ®iÓm th¬ tho¸t ly hiÖn thùc cña 15
ChÕ Lan Viªn nãi riªng vµ cña c¸c nhµ th¬ míi nãi chung. Mçi nhµ th¬ ®Òu cã h-íng ®i riªng cña m×nh. ThÕ L÷ ®i vµo câi Tiªn; L-u Träng L- ®i vµo câi méng; Hµn MÆc Tö vÒ víi Th¸nh thÇn, Th-îng ®Õ; Xu©n DiÖu say s-a n¬i câi T×nh; Huy CËn buån th-¬ng cïng vò trô;... th× ChÕ Lan Viªn l¹i t×m ®Õn câi ©m víi ®Çy yªu tinh, quû qu¸i, sä ng-êi... sau ®ã trë vÒ câi ta vµ bay lªn vò trô. Nh- vËy, con ®-êng tho¸t ly hiÖn thùc mµ hä t×m kiÕm còng chÝnh lµ tho¸t ly vµo chÝnh m×nh, t©m sù víi câi lßng m×nh. Bëi lÏ, dï lµ câi ©m, câi méng hay câi tiªn còng chØ lµ nh÷ng ¶o ¶nh do trÝ t-ëng t-îng s¸ng t¹o ra chø ch-a bao giê lµ nh÷ng thùc thÓ cã trong hiÖn thùc. Nh-ng dï tho¸t ly b»ng c¸ch nµo, ChÕ Lan Viªn còng kh«ng t×m ra mét lèi tho¸t thùc sù. §Ó råi, «ng ®· ph¶i thèt lªn: “Ai b¶o giïm: Ta cã cã ta kh«ng?”, «ng nghi ngê ngay c¶ sù tån t¹i cña chÝnh b¶n th©n m×nh!!! ChØ mét c©u th¬ Êy ®ñ cho ta thÊy nh÷ng d»n vÆt, b¨n kho¨n cña mét con ng-êi kh¸t khao thÊu hiÓu mäi lÏ, mµ tr-íc hÕt lµ thÊu hiÓu chÝnh b¶n th©n m×nh, sù tån t¹i hay kh«ng tån t¹i cña m×nh. Nã cßn chøng tá mét ChÕ Lan Viªn s¾c s¶o, l¾ng ®äng vµ chÊt chøa tÇng tÇng ý nghÜa ®»ng sau ng«n tõ. ¤ng sím nhËn thøc vµ ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò , ®ßi hái ®-îc lý gi¶i vµ phÇn nµo ®· tù m×nh lý gi¶i c¸c vÊn ®Ò vÒ triÕt lý nh©n sinh. ¤ng ®· cã sù bao qu¸t chó ý ®Õn c¸c vÊn ®Ò cña cuéc sèng... Kh«ng ®Ó mÆc con ng-êi m×nh bÞ cuèn theo nh÷ng c¶m xóc tù n¶y sinh, ChÕ Lan Viªn lu«n khao kh¸t hiÓu thÊu ®Õn tËn cïng b¶n chÊt mäi vÊn ®Ò. Khi lôc t×m vµo bÓ s©u cña ®¸y lßng m×nh, kh«ng cã mét nhµ th¬ míi nµo l¹i day døt, tr¨n trë vÒ sù hiÖn h÷u cña b¶n th©n m×nh nhiÒu nh- ChÕ Lan Viªn. Nh÷ng c©u hái tù vÊn lßng m×nh xuÊt hiÖn nhiÒu trong th¬ «ng: Ta lµ ai? V× sao l¹i cã sù hiÖn diÖn cña ta trong câi ®êi nµy? Ta ph¶i lµm g× ®Ó sù hiÖn diÖn Êy trë thµnh bÊt tö?... Nh÷ng c©u hái Êy nh- xo¸y vµo t©m can «ng, dµy vß «ng, nã khiÕn «ng d»n vÆt vµ ®au ®ín; nã chi phèi suèt chÆng ®-êng s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn tõ §iªu tµn cho ®Õn nh÷ng trang Di c¶o cuèi ®êi. 16
1.2. Th¬ ChÕ Lan Viªn tõ 1945 ®Õn 1975 ¸nh s¸ng cña cuéc ®êi míi ®· xua tan nh÷ng u ¸m trong t©m hån thi sÜ trÎ tuæi Êy. Song hµnh cïng thêi ®¹i míi, nh÷ng tËp th¬ míi cña ChÕ Lan Viªn lÇn l-ît ra ®êi ®¸nh dÊu nh÷ng b-íc ngoÆt lÞch sö trong th¬ ChÕ Lan Viªn, còng lµ nh÷ng b-íc ngoÆt k× diÖu cña lÞch sö d©n téc. Giai ®o¹n 1945-1975, giai ®o¹n s«i ®éng, cam go nhÊt cña lÞch sö n-íc nhµ. Th¬ ca lµm mét cuéc chuyÓn m×nh kh«ng mÊy dÔ dµng cïng lÞch sö d©n téc. Trong giai ®o¹n nµy, ChÕ Lan viªn nhanh chãng kh¼ng ®Þnh m×nh lµ thi sÜ tiªn phong. C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m thµnh c«ng, lÞch sö ViÖt Nam b¾t ®Çu më mét trang míi. Søc sèng mét cuéc c¸ch m¹ng lay ®éng ®Õn tËn hè rÔ ®êi sèng t©m hån lÞch sö ViÖt Nam mét c¸ch s©u s¾c vµ toµn diÖn. Nã nh- mét c¬n giã lín thæi m¸t trªn g-¬ng mÆt ®Êt n-íc, trªn g-¬ng mÆt con ng-êi ®Ó lµm sèng dËy mét sinh khÝ míi mÎ, vui t-¬i. Kh«ng mét ai sau mét ®ªm cña Th¸ng T¸m l¹i kh«ng nhËn ra m×nh ®· håi sinh, thë bÇu kh«ng khÝ trong lµnh vµ ca h¸t. Cuéc håi sinh vÜ ®¹i Êy ®· lay tØnh ChÕ lan Viªn ra khái sù bÕ t¾c cña nh÷ng t- duy siªu h×nh vÒ b¶n thÓ mang mÇu s¾c t«n gi¸o, ®-a con ng-êi nhµ th¬ trë vÒ víi ®êi sèng ®Êt n-íc vµ d©n téc. Th¬ ChÕ lan Viªn giai ®o¹n nµy ®· cã nh÷ng b-íc ®æi thay c¨n b¶n vµ quyÕt liÖt c¶ vÒ t- t-ëng lÉn t×nh c¶m, ®¸nh dÊu mét chÆng ®-êng s¸ng t¸c míi trong sù nghiÖp cña nhµ th¬. Cã lÏ nÕu kh«ng cã c¸ch m¹ng, kh«ng cã §¶ng th× Th¬ míi ®· ®i l¹c vµo nh÷ng ®-êng ma lèi quû, ®· tôt s©u xuèng nh÷ng bê s©u vùc th¼m nµo råi. Vµ nh÷ng nhµ th¬ Êy còng chØ lµ nh÷ng kÎ xa l¹ ngay trªn chÝnh quª h-¬ng, Tæ quèc m×nh; lµ nh÷ng kÎ xa l¹ ®èi víi ®ång lo¹i cña m×nh, víi nh÷ng ng-êi ®· nu«i m×nh lµm nªn v¨n, nªn th¬. Vµ nÒn th¬ ®ã còng chØ lµ mét nÒn th¬ v« bæ, kh«ng ®em l¹i g× cho d©n téc, ®Êt n-íc ngoµi nh÷ng lêi rªn rØ, khãc than. ChÕ lan Viªn ®· cã lÇn luËn vÒ téi vµ t×nh cña nh÷ng thi sÜ th¬ míi. Téi th× còng kh«ng ph¶i lµ nhÑ, mµ t×nh th× qu¶ thËt ®¸ng th-¬ng. 17
Nãi vÒ vai trß cña c¸ch m¹ng ®èi víi sù håi sinh cña m×nh, ChÕ lan Viªn ®· tõng nãi: Ng-êi thay ®æi ®êi t«i, Ng-êi thay ®æi th¬ t«i. ¸nh s¸ng c¸ch m¹ng ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn c¸ch nh×n cña giíi trÝ thøc tiÓu t- s¶n, lµm chuyÓn h-íng suy nghÜ kh«ng chØ riªng víi ChÕ Lan Viªn mµ víi c¶ c¸c nhµ th¬ míi cïng thêi. Qu¸ tr×nh nhËn ®-êng cña c¸c nhµ th¬ míi nãi chung vµ ChÕ Lan Viªn nãi riªng g¾n liÒn víi tõng b-íc, tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña hiÖn thùc c¸ch m¹ng. ChÕ Lan Viªn ®· lÊy hiÖn thùc c¸ch m¹ng båi ®¾p lªn nh÷ng trang th¬, lÊy lÝ t-ëng cña §¶ng soi ®-êng cho h×nh t-îng th¬ cña m×nh. Nh-ng b-íc ®Çu cña sù chuyÓn h-íng, mçi nhµ th¬ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng nçi lßng b¨n kho¨n tr¨n trë. Còng nh- phÇn ®«ng c¸c nhµ th¬ l·ng m¹n kh¸c, ChÕ Lan Viªn ®· lùa chän con ®-êng C¸ch m¹ng. Nhµ th¬ kh«ng cßn ch¹y trèn vµo câi tr¨ng sao hay câi ©m l¹nh lÏo: H·y cho t«i mét tinh cÇu gi¸ l¹nh Mét v× sao tr¬ träi cuèi trêi xa §Ó ë ®ã th¸ng ngµy t«i lÈn tr¸nh Nh÷ng -u phiÒn ®au khæ víi buån lo mµ nh×n th¼ng vµo cuéc ®êi cña m×nh, cña ®Êt n-íc, cña nh©n d©n víi th¸i ®é dòng c¶m. Tõ mét thi sÜ Èn trong §µi th¬, Th¸p nghÜ cña riªng m×nh, «ng ®· lét x¸c thµnh mét thi sÜ- chiÕn sÜ trªn mÆt trËn v¨n hãa, gãp søc m×nh vµo viÖc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. Hßa m×nh vµo cuéc sèng kh¸ng chiÕn, nhµ th¬ còng hßa m×nh vµo cuéc ®êi c¸c chiÕn sÜ ®Ó s¸ng t¸c phôc vô kh¸ng chiÕn. §i theo c¸c ®oµn bé ®éi, d©n c«ng ra tiÒn tuyÕn, ChÕ Lan Viªn ®· trë thµnh nhµ th¬ cña nh©n d©n, nhµ th¬ cña §¶ng. Tõ chç lµ mét thi sÜ kh«ng ph¶i lµ Ng-êi- lµ Ng-êi M¬, Ng-êi Say, Ng-êi §iªn, giê ®©y «ng ®· cã mét quan niÖm hoµn toµn ng-îc h¼n: Tr-íc hÕt chóng ta lµm v¨n nghÖ lµ ®Ó t¶ sù thËt. V¶ ch¨ng sau nµy muèn truyÒn c¶m cho ng-êi ®äc, cè nhiªn kh«ng ph¶i chØ nãi c¸i c¶m xóc cña ta mµ ph¶i nãi c¶ sù viÖc. Nghe c¶m xóc ch-a h¼n ®éc gi¶ ®· h×nh dung l¹i sù viÖc. Nh-ng nghe sù viÖc nhÊt ®Þnh ®éc gi¶ sÏ nhê ®ã mµ cïng ta c¶m xóc. Tõ ®©y, con ng-êi «ng vµ th¬ «ng thùc sù g¾n bã víi c¸ch m¹ng, víi §¶ng. 18