z
LUẬN VĂN:
Xây dựng môi trường văn hóa ở
thành phố Hạ Long trong thời kỳ
đổi mới hiện nay
Mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chúng ta đang sống ở một thời đại có nhiều biến chuyển lớn lao. Những thay
đổi này diễn ra với một gia tốc mạnh mẽ không chỉ trong phạm vi quốc gia, khu vực
mà còn mang tính toàn cầu, tất yếu dẫn đến những triển vọng to lớn và cả những thách
thức nghiêm trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc. Phát triển trong
thời đại ngày nay đòi hỏi nhìn nhận văn hóa với một nhãn quan mới. Trong vài thập
niên trở lại đây, văn hóa có vai trò quan trọng chưa từng thấy trong lịch sử. Sự tiến
bộ hay lạc hậu của một quốc gia, sự phát triển hay trì trệ của một dân tộc, sự thành
công hay thất bại của một chiến lược phát triển, sự hưng thịnh hay suy vong của một
đất nước... đều phụ thuộc vào chỗ văn hóa đã được nhận thức và sử dụng như thế nào
trong phát triển kinh tế - xã hội.
Điều đó chứng tỏ rằng, sự phát triển tiến bộ, bền vững của mỗi quốc gia dân
tộc chỉ có thể có được khi nó được tạo lập trong một môi trường văn hóa (MTVH)
trong sạch, lành mạnh, phong phú và mang đậm truyền thống của dân tộc. Về vấn
đề này, ông Federico Mayor - Tổng Giám đốc UNESCO - đã lên tiếng cảnh báo:
"Hễ nước nào tự đặt cho mình mục tiêu phát triển kinh tế mà tách khỏi môi trường
văn hóa thì nhất định sẽ xảy ra những mất cân đối nghiêm trọng cả về kinh tế lẫn
văn hóa, và tiềm năng sáng tạo của nước ấy sẽ bị suy giảm rất nhiều" [9, tr. 8].
Nhận thức rõ vị trí vai trò quan trọng của MTVH qua tổng kết lịch sử phát
triển mấy nghìn năm của dân tộc, kết hợp với nghiên cứu xem xét các yếu tố cơ bản
dẫn đến thành công hay thất bại của một số nước trên thế giới, tại Hội nghị Trung
ương 5 (khóa VIII) Đảng ta khẳng định: "Văn hóa là nền tảng tinh thần, là mục tiêu
và là động lực của sự phát triển kinh tế xã hội". Theo tinh thần của Nghị quyết, sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) mà chúng ta đang tiến hành
nhằm xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội (CNXH) đang đặt ra nhiệm vụ
cấp bách là xây dựng một xã hội không chỉ có nền kinh tế và khoa học công nghệ
phát triển cao, mà cùng với nó phải là một MTVH trong sạch, lành mạnh, thực sự là
nguồn năng lượng tinh thần vô giá, là "cái nôi" nuôi dưỡng tâm hồn, phát triển trí
tuệ và hình thành nhân cách con người. Nhiệm vụ này hoàn toàn thống nhất với
mục tiêu của con đường đi lên CNXH mà Đảng ta đã lựa chọn: "Dân giàu, nước
mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh" [16, tr. 163], hoàn toàn phù hợp với
nguyện vọng thiết tha của toàn thể dân tộc ta.
Thành tựu lớn lao của chặng đường hơn 15 năm đổi mới toàn diện đất nước
càng khẳng định xây dựng MTVH phải trở thành yêu cầu bức thiết và là điều kiện
cơ bản đảm bảo cho sự thành công của công cuộc đổi mới, đảm bảo sự phát triển
tiến bộ, bền vững của quốc gia dân tộc. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX cũng
khẳng định phải phát triển nhanh nhưng bền vững; tăng trưởng kinh tế phải đi đôi
với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường; mục tiêu chân - thiện
- mỹ là đích vươn tới của văn hóa Việt Nam.
Cũng cần phải nghiêm túc thừa nhận rằng, bên cạnh những thành tựu đáng
tự hào mà chúng ta đã đạt được trong công cuộc đổi mới vừa qua, thực trạng
MTVH nước ta còn nhiều những hạn chế, bất cập đáng lo ngại: sự gia tăng nhanh
chóng của tệ nạn xã hội; sự băng hoại đạo đức, lối sống của một lớp người trong xã
hội, đặc biệt là lớp thanh niên trẻ; sự tấn công, phá hoại nhiều mặt của các thế lực
thù địch trong và ngoài nước đang làm xói mòn đạo đức, lối sống, phá vỡ thuần
phong mỹ tục, chao đảo kỷ cương, phép nước... Tất cả dẫn đến nguy cơ nhiễu loạn,
ô nhiễm MTVH, cản trở con đường đi lên CNXH ở nước ta.
Tuy nhiên, việc xây dựng MTVH đáp ứng những yêu cầu nhiệm vụ của
CNH, HĐH đất nước còn là vấn đề khá mới mẻ, chưa được quan tâm nhiều trong
hoạt động nghiên cứu khoa học cũng như trong thực tiễn xây dựng MTVH ở các địa
phương cho nên không tránh khỏi những hạn chế, bất cập trong nhận thức và giải
quyết vấn đề.
Hạ Long (thuộc tỉnh Quảng Ninh) là một thành phố trẻ, một trung tâm du
lịch của cả nước, có tầm cỡ thế giới. Đặc biệt, với hệ thống đường biển và cảng biển
phong phú và thuận lợi, Hạ Long là cửa ngõ giao thông quan trọng của các tỉnh phía
Bắc trong giao lưu với các nước trong khu vực và quốc tế. Vì vậy, xây dựng MTVH
của thành phố càng là vấn đề cấp thiết và không kém phần khó khăn, phức tạp. Xuất
phát từ tình hình đó, tác giả chọn đề tài: "Xây dựng môi trường văn hóa ở thành
phố Hạ Long trong thời kỳ đổi mới hiện nay" làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Về vấn đề MTVH và xây dựng MTVH ở nước ta cho đến nay đã có một số
công trình nghiên cứu của các tác giả đề cập đến như:
Văn hóa - một số vấn đề lý luận của PGS. Trường Lưu, Nxb Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 1999. Tác giả đã xem xét MTVH trong mối quan hệ thống nhất hữu cơ
với môi trường tự nhiên (MTTN) và môi trường xã hội (MTXH), từ đó đặt ra yêu
cầu trong hoạt động xây dựng MTVH cần có sự kết hợp hài hòa, đồng bộ với nhiệm
vụ xây dựng MTTN và MTXH nhằm phát triển toàn diện con người, qua đó tác
động tới sự phát triển của văn hóa, xã hội.
GS.TS Hoàng Vinh trong cuốn Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng
môi trường văn hóa ở nước ta hiện nay, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội, 1999 nhấn
mạnh vai trò của việc tổ chức xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở - bước đi ban đầu
của sự nghiệp xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc - đưa văn hóa
thâm nhập vào cuộc sống hàng ngày của nhân dân.
Từ việc đi sâu nghiên cứu khái niệm, bản chất, chức năng của văn hóa,
GS.TS Trần Văn Bính trong Đề cương bài giảng lý luận văn hóa (cho hệ đào tạo
cao học và nghiên cứu sinh), Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội,
2000 xem MTVH được hình thành bởi các giá trị mà hoạt động của con người tạo
ra.
Trong công trình nghiên cứu Xây dựng môi trường văn hóa ở nước ta hiện nay
từ góc nhìn giá trị học, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội, 2002, GS.TS Đỗ Huy đã
tiếp cận MTVH theo thước đo giá trị lịch sử - xã hội, làm hiện diện bản chất của
MTVH như một di sản có nhiều năng lượng quý hiếm mà tất cả các thế hệ tiếp nối
đều phải gìn giữ và sáng tạo tiếp. Từ đó đề ra việc đánh giá MTVH phải được dựa
vào một hệ chuẩn nhất định.
Tiếp cận văn hóa như một tổng thể chiều sâu, bề rộng, tầm cao của các giá
trị mang tính nhân văn, TS. Văn Đức Thanh trong cuốn Về xây dựng môi trường
văn hóa cơ sở, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001 đã đặt ra yêu cầu nhận thức và
vận dụng đúng đắn những vấn đề phương pháp luận trong quá trình xây dựng
MTVH cơ sở.
TS. Trần Lê Bảo và các tác giả của cuốn Văn hóa sinh thái nhân văn, Nxb
Văn hóa thông tin, Hà Nội, 2001 lại xem xét vấn đề văn hóa, MTVH từ góc độ quan
hệ hữu cơ của con người với tự nhiên, với môi trường sinh thái (MTST) của nó, coi
đó là cơ sở để giải quyết vấn đề MTST - nhân văn, cũng là MTST - xã hội đang trở
nên bức xúc hiện nay.
Ngoài ra, nhiều tác giả không trực tiếp đề cập đến MTVH mà đi sâu nghiên
cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về văn hóa như: Văn hóa và đổi mới của
Phạm Văn Đồng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995; Vấn đề văn hóa và phát
triển của GS.TS Hoàng Trinh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996; Quản lý hoạt
động văn hóa của Nguyễn Văn Hy - Phan Văn Tú - Hoàng Sơn Cường, Nxb Văn
hóa thông tin, Hà Nội, 1998; Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên
tiến, đậm đà bản sắc dân tộc của Nguyễn Khoa Điềm (chủ biên), Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội, 2001; Những vấn đề văn hóa Việt Nam đương đại của GS.TSKH
Bùi Khái Vinh, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội, 2001... Đây thực sự là những công
trình nghiên cứu có giá trị, tạo cơ sở cho việc nghiên cứu toàn diện về MTVH.
Trong những năm gần đây, đã có một số luận án tiến sĩ và luận văn thạc sĩ
nghiên cứu về MTVH ở các lĩnh vực khác nhau và các địa phương khác nhau. Tuy
nhiên, MTVH vẫn đang đặt ra những vấn đề lý luận và thực tiễn cần giải quyết tiếp
và vấn đề "Xây dựng môi trường văn hóa ở thành phố Hạ Long trong thời kỳ đổi
mới hiện nay" chưa có công trình nào đề cập đến. Kế thừa những thành tựu đã đạt