Một đánh giá nhanh về chương trình truyền thông thử nghiệm Meena ở Việt Nam - Bùi Quang Dũng

X· héi häc sè 4 (84), 2003 47<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mét ®¸nh gi¸ nhanh vÒ ch−¬ng tr×nh<br /> truyÒn th«ng thö nghiÖm Meena ë ViÖt Nam<br /> <br /> Bïi Quang Dòng<br /> <br /> <br /> 1. Giíi thiÖu<br /> <br /> Ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng nhiÒu mÆt Meena lµ s¸ng kiÕn truyÒn th«ng theo<br /> vïng cña UNICEF, sö dông tiÕp cËn gi¸o dôc ®Ó d¹y cho kh¸n gi¶ vÒ quyÒn trÎ em.<br /> H×nh ¶nh Meena, mét c« bÐ Nam ¸ ®−îc lÊy lµm h×nh mÉu ®¹i diÖn ®Ó khuyÕn khÝch<br /> vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn cña trÎ em. Meena lµ chÊt xóc t¸c trong c¸c cuéc th¶o luËn vÒ<br /> chñ ®Ò quyÒn trÎ em.<br /> Héi Liªn hiÖp phô n÷ ViÖt Nam ®−îc sù trî gióp cña UNICEF ®· thùc hiÖn<br /> ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm vµo nh÷ng n¨m 1998- 1999. Giai ®o¹n thÝ ®iÓm dù ¸n ®−îc<br /> thùc hiÖn t¹i 10 x· thuéc 5 tØnh. Giai ®o¹n hai thùc hiÖn t¹i 8 x· thuéc 5 tØnh. TÝnh<br /> ®Õn nay, c¸c tØnh cã dù ¸n bao gåm: Hµ Néi, S¬n La, Yªn B¸i, Lµo Cai, Trµ Vinh,<br /> Kon Tum, Hå ChÝ Minh vµ Sãc Tr¨ng. Nh÷ng tiÕp xóc ®Çu tiªn cho thÊy c«ng chóng<br /> ®· nhËn thÊy Meena lµ ch−¬ng tr×nh thó vÞ, thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng vµ<br /> c¸c th«ng ®iÖp cã t¸c dông n©ng cao kiÕn thøc. Tªn Meena còng ®−îc ®Ò nghÞ ®æi<br /> thµnh Mai cho gÇn gòi víi ng−êi ViÖt Nam.<br /> <br /> Cuéc nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng thö nghiÖm Meena<br /> b¾t ®Çu b»ng c¸c buæi lµm viÖc víi ®¹i diÖn UNICEF vµ Héi Liªn hiÖp Phô n÷ Trung<br /> −¬ng ®· cho biÕt nh÷ng th«ng tin ®Çu tiªn vÒ dù ¸n. Kh¶o s¸t thùc ®Þa sö dông kü<br /> thuËt pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm tËp trung cung cÊp nh÷ng d÷ liÖu c¨n b¶n<br /> cho ph©n tÝch. Mét bé c«ng cô (bao gåm c¸c b¶ng h−íng dÉn pháng vÊn vµ th¶o luËn)<br /> ®−îc thiÕt kÕ dµnh cho tõng ®èi t−îng riªng ®· ®−îc so¹n vµ ®em th¶o luËn víi c¸c<br /> c¸n bé ch−¬ng tr×nh cña UNICEF. Néi dung cña bé c«ng cô nµy ®−îc diÔn ®¹t d−íi<br /> d¹ng nh÷ng c©u hái vÒ dù ¸n. Sè l−îng pháng vÊn s©u lµ 50 tr−êng hîp vµ th¶o luËn<br /> nhãm lµ 24 cuéc. Tæng céng lµ 74 cuéc pháng vÊn vµ th¶o luËn nhãm. Do ®iÒu kiÖn<br /> n¶y sinh t¹i thùc ®Þa, 2 cuéc pháng vÊn s©u ®· kh«ng thùc hiÖn ®−îc t¹i tØnh S¬n La<br /> vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. 1<br /> <br /> 1<br /> Cuéc nghiªn cøu ®¸nh gi¸ hiªu qu¶ cña ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng Mai tiÕn hµnh theo lêi mêi cña<br /> UNICEF . Mét nhãm nghiªn cøu viªn vµ trî lý nghiªn cøu cña viÖn X· héi häc cïng víi c¸c céng t¸c viªn<br /> ®· tham gia cuéc nghiªn cøu nµy, bao gåm: BÕ Quúnh Nga, BÕ V¨n HËu, Ph¹m ThÞ V©n, §ç Minh Khuª,<br /> §inh Ph−¬ng Th¶o, NguyÔn Hång Th¸i, Bïi Quang Dòng, NguyÔn Lan Anh. Bµi viªt tãm l−îc nh÷ng kÕt<br /> qu¶ chñ yÕu cña cuéc nghiªn cøu. T¸c gi¶ nh©n dÞp nµy xin cã lêi c¶m ¬n tÊt c¶.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 48 Mét ®¸nh gi¸ nhanh vÒ ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng thö nghiÖm Meena ë ViÖt Nam<br /> <br /> 2. Nh÷ng th«ng ®iÖp chñ yÕu<br /> <br /> Néi dung c¸c chuyÖn kÓ kh¸ ®a d¹ng. ChuyÖn “Ba ®iÒu −íc” ®Ò cËp ®Õn nh÷ng<br /> vÊn ®Ò vÒ n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng, −íc muèn cña trÎ cã cuéc sèng tèt h¬n.<br /> “Chia xoµi” ®Ò cËp ®Õn viÖc chia khÈu phÇn thøc ¨n vµ c«ng viÖc gi÷a con trai vµ con<br /> g¸i nh»m gióp n©ng cao nhËn thøc vÒ quan ®iÓm giíi. ChuyÖn “§Õm gµ” nãi r»ng nÕu<br /> trÎ em kh«ng häc ®−îc th× nã sÏ kh«ng gióp ®ì ®−îc cho gia ®×nh. C©u chuyÖn nãi lªn<br /> nhu cÇu cña trÎ em cÇn ®−îc ph¸t triÓn, ®−îc trau dåi kiÕn thøc, võa cho thÊy tr¸ch<br /> nhiÖm cña trÎ em ®èi víi gia ®×nh vµ x· héi nh− thÕ nµo. “ChuyÖn vÒ mét c« bД th×<br /> gi¸o dôc cho céng ®ång t×nh ®oµn kÕt; kh«ng ai cã thÓ sèng c« lËp, c¸ch biÖt víi ng−êi<br /> kh¸c. C©u chuyÖn “Cøu em bД gi¸o dôc ph¶i biÕt sèng mét c¸ch khoa häc, ®Ó tr¸nh vµ<br /> ch÷a nh÷ng bÖnh ®¬n gi¶n. ChuyÖn “Em yªu tr−êng em” gióp trÎ em hiÓu ®−îc viÖc<br /> häc hµnh lµ quan träng vµ cÇn thiÕt, dï trong hoµn c¶nh nµo còng kh«ng ®−îc bá häc.<br /> Bªn c¹nh ®ã, chuyÖn cßn gi¸o dôc cho c¸c thµy c« gi¸o ph−¬ng ph¸p d¹y häc nh− thÕ<br /> nµo cho phï hîp, t¹o sù tin t−ëng vµ t«n träng ®èi víi häc sinh, v.v.<br /> Theo nh÷ng ng−êi tr¶ lêi, néi dung c¸c c©u chuyÖn ®−a ra nh×n chung lµ phï<br /> hîp. Cèt truyÖn ®−îc cho lµ ®¬n gi¶n vµ gÇn gòi víi cuéc sèng ®Þa ph−¬ng, ®Ò cËp ®Õn<br /> nh÷ng vÊn ®Ò mµ céng ®ång quan t©m. §èi víi nh÷ng vïng cao, vïng n«ng th«n,<br /> tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp vµ sù hiÓu biÕt vÒ quyÒn trÎ em cßn h¹n chÕ th× nh÷ng néi<br /> dung ®ã cã ý nghÜa rÊt tÝch cùc.<br /> <br /> VÊn ®Ò trÎ em lang thang bÞ l¹m dông th©n thÓ vµ søc lao ®éng, vÊn ®Ò giao<br /> th«ng hay c¸c tÖ n¹n x· héi rÊt næi cém ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ tØnh Trµ Vinh.<br /> T¹i hai thµnh phè nµy nh÷ng vÊn ®Ò nh− vËy nªn ®−a vµo néi dung tuyªn truyÒn.<br /> <br /> Ng−êi thùc hiÖn quyÒn trÎ em kh«ng chØ lµ b¶n th©n trÎ mµ lµ c¶ céng ®ång,<br /> trong ®ã cã nh÷ng ng−êi sèng gÇn gòi víi c¸c em nh− «ng bµ, cha mÑ, anh chÞ em<br /> trong gia ®×nh. Cho nªn nhiÒu ng−êi tr¶ lêi cho r»ng trong c¸c c©u chuyÖn, h×nh ¶nh<br /> cña nh÷ng ng−êi tr−ëng thµnh, nh÷ng ng−êi sèng gÇn gòi víi trÎ em hay nh÷ng<br /> ng−êi cã tr¸ch nhiÖm víi trÎ vÉn cßn thiÕu v¾ng.<br /> <br /> Mét trong nh÷ng thµnh c«ng cña dù ¸n lµ ®−a ®−îc h×nh ¶nh mét em bÐ g¸i<br /> xuyªn suèt qua c¸c c©u chuyÖn. §©y cã thÓ coi lµ mét h×nh mÉu mµ c¸c em v−¬n tíi.<br /> C¸c bËc cha mÑ còng thÊy bÐ Mai lµ “tÊm g−¬ng tèt”. §èi víi ng−êi d©n vµ trÎ em,<br /> Mai lµ mét ng−êi b¹n.<br /> <br /> “H×nh ¶nh bÐ Mai chuÈn, lÊy ®ã lµm ®iÓm v−¬n tíi, mét c« bÐ n¨ng ®éng,<br /> ham hiÓu biÕt, gióp ®ì mäi ng−êi, cã nh÷ng −íc m¬ tèt ®Ñp... Mét h×nh ¶nh tèt ®Ñp<br /> ®iÓn h×nh ®Ó gi¸o dôc c¸c em” (HCM 5, n÷, 46 tuæi, C¸n bé Phßng Gi¸o dôc huyÖn<br /> Hooc M«n, kiªm Ñy viªn Ban chÊp hµnh huyÖn Héi Phô n÷ Hooc M«n).<br /> H×nh ¶nh bÐ Mai ®«i lóc còng g©y ra nh÷ng nhËn xÐt tr¸i ng−îc. TrÎ em còng<br /> muèn cã ng−êi b¹n nh− Mai, thÝch trë thµnh ng−êi nh− Mai. C¸c bËc cha mÑ cã ng−êi<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi Quang Dòng 49<br /> <br /> l¹i kh«ng thÝch l¾m v× b¶o con g¸i lanh qu¸ thÕ th× cùc , con g¸i mµ lý sù qu¸. Th¸i<br /> ®é nh− vËy còng cã thÓ hiÓu ®−îc, nhiÒu ng−êi ViÖt Nam nhÊt lµ n«ng d©n, mong con<br /> g¸i hiÒn thôc, biÕt nghe lêi, ngoan ngo·n, h¬n lµ cã lý sù, m¹nh mÏ. Nh−ng cã bµ mÑ<br /> l¹i nãi nÕu t«i cã ®øa con nh− vËy th× ®æi vµng t«i còng kh«ng ®æi.<br /> <br /> 3. C¸c tuyªn truyÒn viªn<br /> C¸ch lµm cña Ch−¬ng tr×nh s¸ng kiÕn truyÒn th«ng Mai cßn míi l¹ ®èi víi<br /> nhiÒu ng−êi. Thêi gian tËp huÊn kh«ng dµi vµ c¸c tuyªn truyÒn viªn vÉn ch−a bao<br /> giê ®−îc trang bÞ kiÕn thøc vÒ quyÒn trÎ em vµ kü n¨ng tuyªn truyÒn, nh−ng nh×n<br /> chung hä thu nhËn kh¸ tèt. Mét sè ng−êi cã kh¶ n¨ng n¾m b¾t s¸ng kiÕn ngay trong<br /> qu¸ tr×nh tËp huÊn, nh−ng cã ng−êi ph¶i ®Õn lóc ®i vµo thùc tÕ míi hiÓu ®−îc vai trß<br /> cña hä trong dù ¸n. §i xuèng céng ®ång lµ qu¸ tr×nh ®Ó tuyªn truyÒn viªn n¾m v÷ng<br /> néi dung truyÒn th«ng.<br /> <br /> “Khi ®i tËp huÊn míi ®Çu m×nh kh«ng hiÓu ch−¬ng tr×nh ®ã lµ g×, lóc häc th×<br /> kh«ng h×nh dung b¹n Mai ra lµm sao, 4 quyÒn theo c«ng −íc vµ theo luËt trÎ em th×<br /> biÕt råi. §Õn ngµy thø 2 b¾t ngåi xem bé phim, ®−îc thùc tËp, xuèng céng ®ång lµm<br /> th× lóc ®ã míi hiÓu th× ra m×nh lµ nh÷ng tuyªn truyÒn viªn. Lóc tËp huÊn hä cã gäi<br /> chóng t«i lµ nh÷ng tuyªn truyÒn viªn, nh−ng kh«ng h×nh dung ®−îc, nghÜ ®i häc c¸i<br /> nµy vÒ ®Ó lµm ho¹t ®éng g× ®ã” (HCM 10, n÷, 42 tuæi, BÖnh viÖn c¬ së trÎ em x· T©n<br /> HiÖp, huyÖn Hooc M«n).<br /> <br /> §èi víi nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp, Ýt ®−îc tiÕp cËn víi c¸c ph−¬ng<br /> tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng th× tuyªn truyÒn viªn ®i vµo vÊn ®Ò mét c¸ch cô thÓ, dÔ<br /> hiÓu, kiªn tr× gi¶ng gi¶i lµm sao ng−êi nghe hiÓu ®−îc hÕt ý nghÜa c©u chuyÖn.<br /> <br /> Nh×n chung, c¸n bé tham gia dù ¸n, ®Æc biÖt lµ tuyªn truyÒn viªn, n¾m ®−îc<br /> c¸c nhãm quyÒn trÎ em, vÝ dô quyÒn ®−îc khai sinh, ®−îc häc tËp, tham gia vµ ph¸t<br /> triÓn. Trong qu¸ tr×nh tËp huÊn, c¸c häc viªn cßn thùc hµnh ®ãng vai tuyªn truyÒn<br /> viªn, cã thÓ nãi r»ng hä ®−îc ®µo t¹o kh¸ tèt c¸c kü n¨ng truyÒn th«ng.<br /> TruyÒn t¶i nh÷ng néi dung vÒ quyÒn trÎ em phô thuéc rÊt nhiÒu vµo kh¶<br /> n¨ng n¾m b¾t s¸ng kiÕn cña tuyªn truyÒn viªn. C©u chuyÖn vÒ Mai gi¶n dÞ, dÔ hiÓu<br /> nªn hç trî rÊt nhiÒu cho tuyªn truyÒn viªn, khiÕn hä tù tin tr−íc c«ng chóng. C¸c<br /> tuyªn truyÒn viªn khi tiÕn hµnh c«ng viÖc ®· cã nh÷ng thay ®æi trong c¸ch lµm viÖc<br /> víi ®èi t−îng. Hä kh«ng bÞ néi dung c©u chuyÖn trãi buéc.<br /> <br /> “T«i còng nhËn thÊy râ tr¸ch nhiÖm cña m×nh lµ lµm thÕ nµo ®Ó ®−a th«ng tin<br /> ®Õn víi bµ con, ®Õn víi céng ®ång vµ ®Õn víi c¸c em häc sinh. Trong khi tiÕn hµnh<br /> c«ng viÖc, t«i cã thay ®æi c¸ch lµm víi trÎ em, ®Ó phï hîp h¬n víi ®iÒu kiÖn cña ®Þa<br /> ph−¬ng, t«i kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµm theo sù chØ dÉn cña ch−¬ng tr×nh, ®iÒu quan<br /> träng lµ lµm sao m×nh tuyªn truyÒn ®Ó ng−êi d©n hiÓu néi dung c¸c c©u chuyÖn,<br /> nh÷ng c©u chuyÖn ®ã nãi lªn c¸i g×? cã vËn dông vµo trong cuéc sèng ®−îc hay<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 50 Mét ®¸nh gi¸ nhanh vÒ ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng thö nghiÖm Meena ë ViÖt Nam<br /> <br /> kh«ng?” (SLA 9, nam, Tæng phô tr¸ch ®éi Tr−êng Phæ th«ng c¬ së x· T−êng Phï,<br /> huyÖn Phï Yªn).<br /> Theo nh÷ng ng−êi cung cÊp th«ng tin th× c¸c tuyªn truyÒn viªn ®· kÝch thÝch<br /> ®−îc ng−êi d©n tham gia, ph¸t biÓu. Cã 4 nhãm quyÒn trÎ em nh−ng trong mçi nhãm<br /> l¹i cã nh÷ng quyÒn cô thÓ, kh«ng ph¶i ai còng hiÓu hÕt néi dung vµ ý nghÜa cña c¸c<br /> quyÒn ®ã, ®Æc biÖt lµ quyÒn tham gia, quyÒn ph¸t triÓn.<br /> <br /> Kh«ng ph¶i néi dung c©u chuyÖn hay h×nh ¶nh nµo còng phï hîp víi ng−êi<br /> nghe. Còng cã nh÷ng lóc trÎ em hoÆc ng−êi lín th¾c m¾c. H×nh ¶nh Mai ®i ch©n ®Êt,<br /> ®èi víi nh÷ng em ë vïng n«ng th«n, miÒn nói th× kh«ng sao, nh−ng ®èi víi nh÷ng trÎ<br /> em thµnh thÞ trë thµnh cã vÊn ®Ò! T¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, khi gÆp tr−êng hîp<br /> nµy, tuyªn truyÒn viªn ®· tr¶ lêi “C¸c con biÕt sao kh«ng, nhµ b¹n Mai còng nghÌo<br /> nh− nhµ m×nh th«i. §©y lµ m×nh ®ang quay b¹n Mai trong h×nh ¶nh ®êi th−êng, chø<br /> cã ph¶i khi ®i häp, ®i häc ®©u. C¸c con ®i ch¬i cã bao giê ®i ch©n ®Êt kh«ng. Th×<br /> chóng nã µ, ®óng råi. Nã g¾n liÒn víi ®êi sèng cña c¸c em. §ã lµ mét c¸ch kh«ng ph¶i<br /> chèng chÕ mµ lµm cho Mai gÇn gòi” (HCM 1, n÷, Héi Liªn hiÖp phô n÷ thµnh phè Hå<br /> ChÝ Minh, thµnh viªn dù ¸n).<br /> <br /> Kinh nghiÖm cho thÊy r»ng kh¶ n¨ng thu hót trÎ em n»m ë chç tuyªn truyÒn<br /> viªn cã l¾ng nghe t©m sù cña chóng, thùc sù quan t©m ®Õn ®êi sèng cña trÎ hay<br /> kh«ng. NÕu trÎ em gÆp hoµn c¶nh khã kh¨n cßn ph¶i t×m c¸ch kh¾c phôc, gióp ®ì c¸c<br /> em. Nh÷ng g× mµ b¶n th©n ng−êi tuyªn truyÒn viªn kh«ng thÓ lµm ®−îc th× th−êng<br /> hä h−íng cho c¸c em t×m ®Õn nh÷ng ng−êi cã chøc n¨ng ®Ó gi¶i quyÕt. HÇu nh−<br /> nh÷ng ®ßi hái cña trÎ kh«ng ph¶i lµ c¸i g× lín mµ th−êng s¸t víi ®êi sèng cña c¸c em.<br /> <br /> “Muèn thu hót trÎ nãi lªn ®−îc nhËn xÐt cña chóng th× m×nh ph¶i sèng gÇn<br /> gòi nã, coi m×nh nh− b¹n nã, tõ ®øa con nÝt líp 1 trë lªn. Häc trß tr−êng t«i nã kªu t«i<br /> b»ng bè Hoµng, v× nã thÊy t«i gÇn nã. §Ó thu hót trÎ vµo viÖc lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn<br /> kÕ ho¹ch, cho trÎ tham gia vµo dù ¸n chØ b»ng c¸ch lµm nã mÕn m×nh th× nã tham<br /> gia. NÕu kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng th× m×nh ph¶i nhê ®oµn thÓ, nhiÒu ng−êi thuyÕt phôc.<br /> TrÎ con mµ mÕn m×nh råi th× c¸i g× còng ®−îc hÕt” (HCM 8, tuyªn truyÒn viªn, nam,<br /> gi¸o viªn Tr−êng tiÓu häc x· Thíi Tam Th«n).<br /> 4. C¸c nhãm c«ng chóng vµ truyÒn th«ng<br /> <br /> ViÖc tæ chøc tuyªn truyÒn ®−îc chia theo nhãm, nhãm dµnh cho cha mÑ hoÆc<br /> nhãm dµnh cho trÎ em. Tuy nhiªn cã nh÷ng nhãm tæ chøc riªng cho häc sinh trong<br /> nhµ tr−êng nh−ng c¶ cha mÑ còng tham gia. ë Thíi Tam Th«n, khi tæ chøc truyÒn<br /> th«ng vµo dÞp nghØ hÌ th× nhµ tr−êng göi giÊy mêi häc sinh, nh−ng cha mÑ còng ®Õn<br /> tham dù víi t− c¸ch lµ kh¸n gi¶ dù thÝnh. Cßn trong nh÷ng buæi mêi bµ mÑ ®Õn<br /> tuyªn truyÒn th× trÎ em còng ®i theo. Nh− vËy c¶ hai ®Òu ®−îc tuyªn truyÒn vµ biÕt<br /> ®−îc nh÷ng suy nghÜ, t×nh c¶m cña nhau.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi Quang Dòng 51<br /> <br /> §èi víi c¸c bËc cha mÑ th× cã sù kh¸c biÖt râ rÖt. PhÇn lín lµ c¸c bµ mÑ tham<br /> gia, cßn c¸c «ng bè vÉn gÇn nh− ®øng ngoµi cuéc. Sù kiÖn nµy râ rÖt ë c¸c ®iÓm phÝa<br /> Nam. Theo nh÷ng ng−êi ®−îc hái th× ®Êy lµ do c¸nh ®µn «ng ng¹i ®i häp; cho tíi nay,<br /> nam giíi vÉn lµ lao ®éng chÝnh, kiÕm sèng chñ yÕu trong c¸c gia ®×nh miÒn Nam).<br /> <br /> “Nam tham gia Ýt l¾m. Cßn phô n÷ mêi theo tæ, nhãm, trong tæ th× tæ tr−ëng<br /> b¸o chiÒu nµy häp tæ th× cø truyÒn cho nhau lµ biÕt, 1 quý häp 1 lÇn, 1 th¸ng 1 lÇn cø<br /> tíi ngµy ®ã lµ hä ®Õn häp. Trong nh÷ng cuéc thi vÒ chñ ®Ò luËt h«n nh©n gia ®×nh,<br /> luËt b¶o vÖ ch¨m sãc trÎ em trong ®ã cã c¸c nhãm quyÒn trÎ em, luËt phßng chèng ma<br /> tuý th× ®èi t−îng ®Õn xem mét lµ phô n÷, hai lµ trÎ em, c¸c «ng bè Ýt ®Õn xem, ®oµn<br /> thanh niªn nam cã chø «ng bè n«ng d©n Ýt l¾m” (HCM 6, n÷, 48 tuæi, Phã Chñ tÞch<br /> huyÖn Hooc M«n, Phã tr−ëng ban ®iÒu hµnh dù ¸n).<br /> “Nhãm phô n÷ tham gia tÝch cùc v× ®iÒu kiÖn mïa vô th× ng−êi nam lµ lao<br /> ®éng chÝnh trong gia ®×nh nªn bµ vî ®i tham gia nhiÒu h¬n” (Trµ Vinh 7, nam, 34<br /> tuæi, Phã Chñ tÞch ñy ban Nh©n d©n x· HiÖp Hßa, huyÖn CÇu Ngang).<br /> Nhãm häc sinh trong tr−êng tham gia nhiÒu h¬n do dÔ tËp trung . Cßn ®èi<br /> víi c¸c em kh«ng ®i häc, mÆc dï cã tæ chøc tuyªn truyÒn nh−ng Ýt hiÖu qu¶ v× tËp<br /> trung c¸c em rÊt khã. §©y còng lµ nhãm ®èi t−îng cã nhiÒu vÊn ®Ò vÒ quyÒn trÎ em.<br /> ë ng−êi Kinh, Th¸i, M−êng phÇn ®«ng c¸c bµ mÑ tham gia, cßn d©n téc<br /> H’M«ng th× chñ yÕu lµ nam giíi. Phô n÷ H’M«ng Ýt giao tiÕp, nhµ cã kh¸ch chØ nam<br /> giíi ®øng ra chø phô n÷ Ýt khi tiÕp kh¸ch. Mét ph©n cßn v× ®a sè phô n÷ kh«ng biÕt<br /> tiÕng phæ th«ng, . Trong tr−êng hîp b¾t buéc n÷ tham gia th× nam ph¶i ®i kÌm ®Ó<br /> phiªn dÞch, nãi l¹i th«ng tin cho vî nghe. Trªn vïng nói cao, sèng xa víi c¸c hé gia<br /> ®×nh kh¸c nªn c¬ héi giao tiÕp cña ng−êi d©n rÊt hiÕm.<br /> Theo nh÷ng ng−êi tr¶ lêi th× trÎ em ë c¸c n¬i cã dù ¸n ®Òu ®−îc tham gia<br /> Ch−¬ng tr×nh s¸ng kiÕn truyÒn th«ng b¹n Mai. Thíi Tam Th«n lµ tr−êng hîp kh¸<br /> ®Æc biÖt, ë ®©y cã nhiÒu trÎ nhËp c−, cã kho¶ng 70-80 em kh«ng ®i häc, rÊt khã tËp<br /> trung c¸c em . Cho nªn mÆc dï môc tiªu truyÒn th«ng cã nh»m vµo nhãm nµy nh−ng<br /> rÊt Ýt hiÖu qu¶, vÒ c¬ b¶n ®èi t−îng chñ yÕu truyÒn th«ng vÉn lµ trÎ em trong c¸c<br /> tr−êng häc t¹i x·.<br /> §Õn nay, sè l−îng ng−êi tham gia nhiÒu nhÊt vµ tÝch cùc nhÊt vÉn lµ ®èi<br /> t−îng phô n÷ vµ trÎ em. T¹i S¬n La, tû lÖ ng−êi tham gia dù ¸n lµ 67% n÷ vµ trÎ em,<br /> cßn ng−êi giµ vµ nam giíi chiÕm kho¶ng 33%. Trong nhãm cha mÑ th× 70% lµ bµ mÑ,<br /> cßn «ng bè lµ 30% tham gia truyÒn th«ng nµy. ë huyÖn Méc Ch©u, cã 68 nhãm phô<br /> n÷ vµ 38 nhãm häc sinh ®−îc tham gia tuyªn truyÒn, thªm vµo ®ã lµ ng−êi d©n cña<br /> c¸c b¶n. Qua hai ®ît truyÒn th«ng t¹i huyÖn, cã tÊt c¶ kho¶ng 5.783 l−ît ng−êi tham<br /> gia. ë huyÖn Phï Yªn, mçi nhãm cha mÑ vµ häc sinh ®−îc xem truyÒn th«ng mét<br /> lÇn. X· T−êng Phï sè l−îng hé tham gia Ýt nhÊt lµ 50%.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 52 Mét ®¸nh gi¸ nhanh vÒ ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng thö nghiÖm Meena ë ViÖt Nam<br /> <br /> HuyÖn CÇu Ngang, Trµ Vinh cã kho¶ng 80-90% trÎ em ®−îc tham gia ch−¬ng<br /> tr×nh. Sè cßn l¹i kh«ng tham gia ®−îc do ®iÒu kiÖn kinh tÕ gia ®×nh cßn khã kh¨n. C¶<br /> huyÖn cã 8 ®iÓm, mçi ®iÓm kho¶ng 150 em häc sinh ®· ®−îc tham gia ch−¬ng tr×nh.<br /> Hai x· Thanh S¬n vµ Ng¶i Xuyªn thuéc huyÖn Trµ Có cã 3000 häc sinh, 600 ng−êi<br /> d©n, 150 héi viªn Héi phô n÷ vµ 181 c¸n bé thuéc c¸c ban ngµnh tham gia. (ë huyÖn<br /> Trµ Có dù ¸n thùc hiÖn tõ th¸ng 9/2002). Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng lång ghÐp ®Õn<br /> nay tæng sè trÎ em vµ bµ mÑ ®−îc truyÒn th«ng lµ 6.900 l−ît ng−êi. TÝnh tû lÖ sè<br /> ng−êi tham gia ë huyÖn lµ kho¶ng 70-80%.<br /> ë tØnh Yªn B¸i, qua 15.000 l−ît tuyªn truyÒn (tÝnh c¶ c¸c x· kh«ng n»m<br /> trong dù ¸n), tû lÖ trÎ em tham gia ch−¬ng tr×nh lµ kho¶ng 70-80%. Sè l−îng ng−êi<br /> tham gia ®«ng nhÊt lµ c¸c b¶n vïng cao nh− x· Tr¹m TÊu (Yªn B¸i). §èi t−îng mµ<br /> dù ¸n h−íng tíi ®Ó tuyªn truyÒn lµ phô n÷ vµ trÎ em. Tuy vËy, do h×nh thøc tuyªn<br /> truyÒn míi mÎ, céng víi viÖc ng−êi d©n ë vïng cao, xa x«i Ýt ®−îc tiÕp cËn víi c¸c<br /> ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng (mét b¶n chØ cã 2-3 tivi ®en tr¾ng) nªn khi chiÕu phim gÇn<br /> nh− tÊt c¶ mäi ng−êi tõ giµ ®Õn trÎ, tõ nam ®Õn n÷ trong c¸c gia ®×nh ®Òu ®Õn dù.<br /> <br /> Nhu cÇu ®−îc ng−êi lín “l¾ng nghe, chia sΔ ý kiÕn cña m×nh rÊt quan träng<br /> ®èi víi trÎ. NhiÒu trÎ em do kh«ng ®−îc lµm nh÷ng viÖc m×nh thÝch th× trë nªn xa<br /> l¸nh, t¸ch rêi khái bè mÑ. Khi ®øa trÎ lín lªn trong mét gia ®×nh, nã ®−îc cha mÑ vµ<br /> céng ®ång h−íng ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ ®−îc cho lµ hîp víi giíi tÝnh cña nã. NÕu ®øa trÎ<br /> lµ con trai th× nã ®−îc h−íng ®Õn nh÷ng trß ch¬i, viÖc lµm cña con trai, cßn nh÷ng<br /> c«ng viÖc néi trî vÉn mÆc nhiªn ®−îc coi lµ c«ng viÖc cña phô n÷, cña con g¸i.<br /> <br /> “ThÝ dô buæi th¶o luËn nãi vÒ c©u chuyÖn “Chia xoµi” th× thÝ dô c¸c em trai<br /> ph¶n øng lµ tôi em lµm sao nÊu c¬m, gi÷ em ®−îc, tôi em ph¶i lµm chuyÖn ®µn<br /> «ng, tuyªn chiÕn nh− vËy th× tôi em kh«ng chÞu, nam lµm chuyÖn nam n÷ lµm<br /> chuyÖn n÷ tù nhiªn ho¸n ®æi lµm chi” (HCM 10, n÷, 42 tuæi, BÖnh viÖn c¬ së trÎ em<br /> x· T©n HiÖp).<br /> <br /> Dù ¸n cã t¸c ®éng thùc sù ®èi víi nh÷ng ng−êi tr−íc ®©y ch−a biÕt g× vÒ quyÒn<br /> trÎ em. Nh÷ng th«ng ®iÖp cña Dù ¸n ®· g©y sù ng¹c nhiªn thËt sù v× hä kh«ng ngê<br /> r»ng trÎ em l¹i cã nh÷ng quyÒn nh− vËy. Mét vÝ dô lµ khai sinh cho trÎ em. Tr−íc<br /> khi cã ch−¬ng tr×nh, mÆc dï ®· ®−îc vËn ®éng nhiÒu nh−ng bµ con hÇu nh− kh«ng ®i<br /> lµm giÊy khai sinh cho con. ë Yªn B¸i ch¼ng h¹n, do nhËn thøc h¹n chÕ vµ tËp qu¸n<br /> sinh con ngay t¹i nhµ nªn nhiÒu bµ mÑ sinh con kh«ng khai sinh, kÓ c¶ bÐ trai lÉn bÐ<br /> g¸i. Ng−êi d©n kh«ng cã ý niÖm ph¶i ®i khai sinh cho trÎ. Theo lêi ng−êi cïng cÊp<br /> th«ng tin th× hiÖn nay sau khi ®Î con, trong vßng 1 th¸ng lµ c¸c «ng bè bµ mÑ ®· ®Õn<br /> ñy ban x· khai sinh cho con.<br /> ë Yªn B¸i, tû lÖ trÎ em g¸i ®i häc ®· t¨ng h¬n so víi tr−íc ®©y. Tr−íc kia c¸c<br /> em g¸i ®i häc Ýt h¬n nhiÒu so víi em trai (nÕu ®i häc th× chØ ®−îc häc ®Õn líp 1-2).<br /> HiÖn nay, tû lÖ trÎ em g¸i ®i häc ®«ng lªn vµ sè ®i häc lªn líp cao h¬n còng ®· t¨ng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Bïi Quang Dòng 53<br /> <br /> lªn nhiÒu. Theo thèng kª cña tr−êng Phæ th«ng c¬ së x· Tr¹m TÊu, n¨m nay tr−êng<br /> cã 478 häc sinh trong ®ã cã 206 häc sinh n÷, tû lÖ huy ®éng cao h¬n mäi n¨m. ë Yªn<br /> B¸i vµ S¬n La t×nh h×nh t−¬ng tù: nhiÒu trÎ em trong ®é tuæi ®i häc kh«ng ®Õn<br /> tr−êng hoÆc bá häc gi÷a chõng. Ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng Mai ®· cã t¸c ®éng tèt ë<br /> ®©y: c¸c em ®i häc ch¨m h¬n, biÕt xin phÐp thÇy c« khi nghØ häc.<br /> Dù ¸n ®· t¸c ®éng ®Õn kh«ng chØ bè mÑ vµ trÎ em mµ cßn t¸c ®éng ®Õn céng<br /> ®ång. ChÝnh quyÒn tr−íc ®©y chØ lo lµm thÕ nµo cho bé m¸y ho¹t ®éng tèt, chó träng<br /> vµo ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi mµ Ýt quan t©m ®Õn ®êi sèng cña trÎ. Theo mét sè<br /> ng−êi tr¶ lêi, sau khi cã dù ¸n, chÝnh quyÒn c¸c x· ®· cã nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ t¹o<br /> ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt cho tr−êng häc, x©y dùng khu vui ch¬i, gi¶i trÝ cho c¸c em.<br /> <br /> Ban ngµnh c¸c cÊp, quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn trÎ em vµ cã nh÷ng hµnh ®éng<br /> cô thÓ. ë Yªn B¸i, trÎ em kh«ng ®Õn tr−êng lµ do ®iÒu kiÖn ®i l¹i qu¸ khã kh¨n, ph¶i<br /> ®i mÊt kho¶ng 3-4 tiÕng míi ®Õn ®−îc líp. Sau khi cã ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng<br /> Mai, ngµnh gi¸o dôc cïng c¸c ngµnh ë Yªn B¸i ®· më líp häc lång ghÐp t¹i c¸c b¶n<br /> ®Ó trÎ em cã ®iÒu kiÖn häc tËp tèt h¬n. ñy ban ch¨m sãc søc khoÎ còng chó träng ®Õn<br /> trÎ h¬n, vËn ®éng c¸c ngµnh lµm giÊy khai sinh, kh¸m ch÷a bÖnh cho trÎ. Tr¸ch<br /> nhiÖm cña céng ®ång còng nh− c¸c cÊp, c¸c ngµnh ®−îc n©ng cao nhiÒu, sau khi ho¹t<br /> ®éng dù ¸n ®−îc thùc hiÖn th× c¸n bé c¸c cÊp c¸c ngµnh còng hiÓu râ h¬n vai trß,<br /> tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi trÎ em trong gia ®×nh vµ trong céng ®ång.<br /> <br /> “Qua truyÒn th«ng b¹n Mai ý thøc cña chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ ®Þa ph−¬ng còng<br /> râ h¬n chø, hä l−u ý nhiÒu h¬n ®Õn viÖc t¹o m«i tr−êng, ®iÒu kiÖn cô thÓ ®Ó thùc hiÖn<br /> quyÒn trÎ em råi chø kh«ng chØ nãi lý thuyÕt vµ hiÓu biÕt chung chung nh− tr−íc n÷a”<br /> (HCM 7, nam, 42 tuæi, Phã Ban b¶o vÖ ch¨m sãc trÎ em x· Thíi Tam Th«n, Phã Chñ<br /> tÞch huyÖn Hooc M«n, Phã tr−ëng ban ®iÒu hµnh dù ¸n).<br /> <br /> 5. Møc ®é phï hîp cña lo¹i h×nh vµ ph−¬ng ph¸p truyÒn th«ng<br /> <br /> Mçi lo¹i h×nh truyÒn th«ng cã −u ®iÓm vµ nh−îc ®iÓm riªng. ë ®Þa ph−¬ng<br /> nµy th× lo¹i h×nh nµy lµ phï hîp vµ cã hiÖu qu¶ nh−ng ë ®Þa ph−¬ng kh¸c, ®èi t−îng<br /> kh¸c th× lo¹i h×nh kh¸c l¹i phï hîp. Sö dông b¨ng h×nh thu hót ng−êi xem h¬n c¶.<br /> Lo¹i h×nh nµy kÕt hîp ®−îc c¶ h×nh ¶nh, ©m thanh sèng ®éng g©y sù chó ý h¬n.<br /> ë nh÷ng vïng s©u, vïng xa, ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi truyÒn h×nh rÊt Ýt, do ®ã<br /> khi nghe cã chiÕu phim hÇu nh− mäi ng−êi ®Òu ®Õn xem. Sö dông b¨ng h×nh cßn ®¸p<br /> øng ®−îc ng−êi xem vÒ mÆt sè l−îng. Víi c¸c lo¹i h×nh kia, trong cïng mét thêi gian<br /> chØ cã thÓ tuyªn truyÒn cho mét nhãm ®èi t−îng nhá, cßn qua b¨ng h×nh, sè l−îng<br /> xem cã thÓ ®«ng h¬n. Sau khi xem b¨ng, cã thÓ chia nhãm nhá ra ®Ó th¶o luËn. Nh−<br /> vËy, lo¹i h×nh nµy cã thÓ kÕt hîp ®−îc nhiÒu nhãm ®èi t−îng xem cïng mét lóc.<br /> ChiÕu b¨ng video thu hót ®−îc nhiÒu ng−êi nhÊt nh−ng còng cã h¹n chÕ. Lo¹i<br /> b¨ng nµy ph¶i sö dông ®Çu ®a hÖ mµ nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh«ng cã. Sù kh«ng phï hîp<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 54 Mét ®¸nh gi¸ nhanh vÒ ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng thö nghiÖm Meena ë ViÖt Nam<br /> <br /> cña lo¹i ®Çu video còng lµm cho viÖc sö dông b¨ng trë nªn kÐm hiÖu qu¶. §Þa ®iÓm<br /> tiÕn hµnh dù ¸n chñ yÕu lµ nh÷ng vïng khã kh¨n, vïng s©u, nhiÒu n¬i ch−a cã ®iÖn,<br /> do ®ã viÖc sö dông lo¹i h×nh truyÒn th«ng nµy trong mét sè tr−êng hîp gÆp khã<br /> kh¨n. T¹i Yªn B¸i, cã x· më b¨ng chØ nghe ®−îc tiÕng mµ kh«ng thÊy h×nh. Khi ®ã<br /> c¸c lo¹i h×nh truyÒn th«ng kh¸c cã −u thÕ h¬n. ViÖc vËn chuyÓn lµm cho b¨ng bÞ bôi,<br /> nhanh háng, gi¶m chÊt l−îng ©m thanh vµ h×nh ¶nh.<br /> <br /> “T«i nghÜ c¸c h×nh thøc nµy ®Òu cã hiÖu qu¶ nh−ng ®Ó cho ng−êi d©n ng−êi ta<br /> dÔ dµng chÊp nhËn vµ nhí l©u nhÊt lµ chiÕu phim, nh−ng chiÕu phim l¹i cã h¹n chÕ<br /> mµ chóng t«i gÆp ph¶i lµ nh÷ng khu vùc kh«ng cã ®iÖn th× chóng t«i gÆp khã kh¨n<br /> vµ thø hai n÷a lµ ®Çu m¸y chóng t«i còng gÆp khã kh¨n” (Trµ Vinh 2, n÷, 33 tuæi, Ñy<br /> viªn Ban chÊp hµnh Héi Liªn hiÖp Phô n÷ tØnh Trµ Vinh).<br /> MÆc dï kh«ng thu hót ®−îc nhiÒu ®èi t−îng nh− chiÕu phim nh−ng tranh lËt<br /> còng lµ lo¹i h×nh truyÒn th«ng ®−îc nhiÒu ng−êi −a thÝch, nhÊt lµ ng−êi lín vµ häc<br /> sinh. Tranh lËt phï hîp víi häc sinh vµ gi¸o viªn v× gÇn gòi víi ph−¬ng ph¸p gi¶ng<br /> d¹y sö dông c¸c gi¸o cô trùc quan trong nhµ tr−êng.<br /> <br /> Ngoµi viÖc kÕt hîp c¸c lo¹i h×nh truyÒn th«ng, ch−¬ng tr×nh cßn sö dông<br /> ph−¬ng ph¸p truyÒn th«ng lÆp l¹i th«ng qua c¸c ho¹t ®éng lång ghÐp. HÇu hÕt ng−êi<br /> d©n chØ cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp, cÇn cã mét qu¸ tr×nh míi cã thÓ lµm cho nhËn thøc<br /> cña hä thay ®æi, tõ ®ã dÉn ®Õn ®iÒu chØnh hµnh vi. TruyÒn th«ng lÆp l¹i n©ng cao<br /> hiªu qu¶ truyÒn th«ng râ rÖt.<br /> 6. Thay lêi kÕt<br /> <br /> “QuyÒn trÎ em” lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc tÕ nhÞ trong bèi c¶nh mét x· héi n«ng<br /> nghiÖp cßn nhiÒu nÐt truyÒn thèng nh− ViÖt nam. Phæ biÕn nh÷ng th«ng ®iÖp liªn<br /> quan tíi chñ ®Ò nµy ngµy cµng trë thµnh cÊp thiÕt vµ râ rµng lµ sÏ gÆp kh«ng Ýt khã<br /> kh¨n th¸ch thøc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy.<br /> <br /> Cã thÓ thÊy r»ng ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng Mai rÊt cã hiÖu qu¶ ®èi víi c¸c<br /> ®Þa ph−¬ng , ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng vïng s©u, vïng xa, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi.<br /> Nh÷ng lo¹i h×nh truyÒn th«ng ®−îc sö dông ®· gãp phÇn thay ®æi b−íc ®Çu nh©n<br /> thøc vµ hµnh vi cña c¸c nhãm ®èi tuîng liªn quan ®Õn vÊn ®Ò quyÒn trÎ em. T¸c<br /> ®éng cña dù ¸n tr−íc hÕt ®Õn nhãm môc tiªu (cha mÑ vµ trÎ em) vµ còng cã t¸c ®éng<br /> ®Õn céng ®ång, ®Õn chÝnh quyÒn, c¸c ban ngµnh, ®oµn thÓ ë ®Þa ph−¬ng. Nhãm<br /> nghiªn cøu cho r»ng víi nh÷ng kinh nghiÖm tÝch cùc rót ra tõ qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù<br /> ¸n nµy vµ víi tÇm quan träng cña vÊn ®Ò quyÒn trÎ em vµ vÖ sinh m«i tr−êng t¹i ViÖt<br /> Nam, nªn tiÕp tôc nh©n réng s¸ng kiÕn truyÒn th«ng nµy.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />