BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
-------------------
NGUYỄN HỒNG PHONG
NGHIÊN CỨU NGUỒN TÀI NGUYÊN CÂY THUỐC ĐƯỢC ĐỒNG
BÀO DÂN TỘC DAO SỬ DỤNG TẠI VƯỜN QUỐC GIA HOÀNG
LIÊN, TỈNH LÀO CAI
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP
HÀ NỘI, 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP
-------------------
NGUYỄN HỒNG PHONG
NGHIÊN CỨU NGUỒN TÀI NGUYÊN CÂY THUỐC ĐƯỢC ĐỒNG
BÀO DÂN TỘC DAO SỬ DỤNG TẠI VƯỜN QUỐC GIA HOÀNG
LIÊN, TỈNH LÀO CAI
Chuyên ngành: Lâm Học
Mã số: 60.62.02.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. ĐỖ THỊ XUYẾN
HÀ NỘI, 2012
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong cuộc sống ngày nay khi khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển thì
những vấn đề về sức khỏe con người ngày càng được quan tâm hơn bao giờ hết,
nhận thức của con người ngày càng được tăng lên, còn người càng muốn hướng tới
một cuộc sống mà ở đó có sự phát triển bền vững. Những sản phẩm được con người
ưu tiên sử dụng là những sản phẩm có nguồn gốc từ tự nhiên.
Việt Nam là nước có truyền thống lịch sử lâu dài với hơn bốn nghìn năm dựng
nước, giữ nước, xây dựng và phát triển. Trong thời gian đó rất nhiều bài học, kinh
nghiệm dân gian đã được người dân đúc rút thành những kinh nghiệm và truyền từ
đời này qua đời khác. Một trong những sản phẩm bảo vệ và chăm sóc sức khỏe của
con người được người dân hết sức quan tâm đó là việc sử dụng những cây cỏ làm
thuốc để chữa bệnh. Từ thủa xa xưa cho đến ngày nay đồng bào các dân tộc anh em
trên đất nước ta đã không ngừng tìm tòi nghiên cứu, sử dụng nguồn tài nguyên cây
thuốc chữa bệnh. Cùng với kinh nghiệm cổ truyền của dân tộc, sự phát triển của
khoa học kỹ thuật đã đưa ra cơ sở khoa học của việc sử dụng những loài cây thuốc
đó qua thành phần hóa học, tác dụng kháng khuẩn.
Cho đến năm 2012, nước ta được ghi nhận có tới gần 4700 loài thực vật được
sử dụng làm thuốc (Võ Văn Chi, 2012) [8], đây chắc hẳn chưa phải là con số đầy đủ
nếu như không muốn nói là còn ít so với những con số thực tế bởi vì kho tàng kinh
nghiệm của các dân tộc là rất lớn, trong khi công tác điều tra, nghiên cứu, thử
nghiệm, bảo tồn nguồn tài nguyên quí giá này của chúng ta vẫn còn có nhiều hạn
chế. Mặc dù xu thế hiện nay của thế giới là nghiên cứu việc chiết xuất ra các dạng
dược phẩm có giá trị nhưng việc điều tra, nghiên cứu về nguồn dược liệu của các
dân tộc hiện nay vẫn đang là vấn đề cần được quan tâm một cách sâu sắc bởi nhiều
loại bệnh cho đến nay tây y vẫn chưa có thuốc đặc trị.
Cũng như nhiều Vườn quốc gia (VQG) khác trong cả nước, VQG Hoàng Liên,
tỉnh Lào Cai có hệ thực vật nói chung, tài nguyên cây thuốc nói riêng được đánh giá
là khá phong phú và đa dạng nhưng gần đây lại đang bị suy giảm cả về số lượng
cũng như chất lượng. Dân tộc Dao là một trong số các đồng bào dân tộc có truyền
thống và nhiều kinh nghiệm trong việc sử dụng các loài cây thuốc phục vụ cho chữa
2
bệnh. Tuy vậy, tại đây cho đến nay các công trình nghiên cứu về cây thuốc dân tộc
vẫn chưa được quan tâm và chú ý tới nhiều. Xuất phát từ vấn đề trên, tôi tiến hành
nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu tài nguyên cây thuốc được đồng bào dân tộc Dao
sử dụng tại VQG Hoàng Liên, tỉnh Lào Cai”.
3
Chương 1
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình nghiên cứu và sử dụng cây thuốc ở một số nước trên thế giới.
Nói đến chữa bệnh bằng cây cỏ, người ta thường nghĩ ngay tới Trung Quốc,
đát nước có nền Đông Y lâu đời. Theo tuyền thuyết của vua Thần Nông tức Viêm
Đế (3320-3080 trước công nguyên - TCN) thì Thần Nông đã nếm hàng trăm loại
cây cỏ, phân loại dược tính của thảo mộc và soạn ra cuốn sách “Thần Nông bản
thảo”. Cốn sách đã thống kê được 365 vị tuốc có giá trị [40].
Vào thời Tam Quốc, danh y Hoa Đà, sử dụng Đàn hương, Tử đinh hương để
chế hương nang để phòng chống và chữa trị bệnh lao phổi và bệnh lỵ. Ông còn
dùng hoa Cúc, Kim ngân phơi khô cho vào chiếc gối (hương chẩm) để điều trị
chứng đau đầu, mất ngủ, cao huyết áp. Từ thời nhà Hán (năm 168 trước Công
nguyên) trong cuốn sách “Thủ hậu bị cấp phương” tác giả đã kê 52 đơn thuốc chữa
bệnh từ các loại cây cỏ. Giữa thế kỷ XVI, Lý Thời Trân đã thống kê 12.000 vị thuốc
trong tập “Bản thảo cương mục”[48]. Cho đến nay, Trung Quốc đã cho ra đời khá
nhiều công trình về sử dụng các loài cây cỏ để chữa bệnh.
Sử dụng thực vật gắn liền với lịch sử phát triển của loài người. Trải qua hàng
nghìn năm, một số lượng lớn các loài thực vật bậc cao đã và đang được con người
sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Người ta ước tính có khoảng 35.000 - 70.000 loài
thực vật đã và đang được cọn người sử dụng vào mục đích chữa bệnh. Tại Trung
Quốc, có tới 5.000 loài thực vật dùng làm dược liệu trong y học cổ truyền. Trong hệ
thống Y học của người Trung Quốc, có 80% bài thuốc cổ truyền có sử dụng các loài
thực vật bậc cao. Việc sử dụng thực vật làm thuốc khá phổ biến ở các nước châu Á
như Ấn Độ, Hàn Quốc, Inđônêxia, Malaixia, Pakistan, Banglades, Sri Lanka,
Nêpal,[47].
Ở Ấn Độ, nền y học cổ truyền được hình thành cách đây hơn 3000 năm. Chủ
trương của người Ấn là ngừa bệnh là chính, nếu phải điều trị bệnh thì các liệu pháp
tự nhiên chủ yếu thông qua thực phẩm và thảo mộc sẽ giúp loại bỏ gốc rễ căn bệnh.
Bộ sử thi Vedas được viết vào năm 1.500 TCN và cuốn Charaka samhita được các
thầy thuốc Charaka bổ sung tiếp vào bộ sử thi Vedas, trình bày cụ thể 350 loài thảo