
BỘ GIÁO DỤC
VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------
TRƯƠNG BÁ VƯƠNG
NGHIÊN CỨU PHÂN LOẠI CHI CẦU DIỆP–
Bulbophyllum Thouars (ORCHIDACEAE) Ở VÙNG TÂY
NGUYÊN BẰNG PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÁI VÀ
PHÂN TỬ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC
Thành phố Hồ Chí Minh–Năm 2025

BỘ GIÁO DỤC
VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------
TRƯƠNG BÁ VƯƠNG
NGHIÊN CỨU PHÂN LOẠI CHI CẦU DIỆP –
Bulbophyllum Thouars (ORCHIDACEAE) Ở VÙNG TÂY
NGUYÊN BẰNG PHƯƠNG PHÁP HÌNH THÁI VÀ
PHÂN TỬ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC
Ngành: THỰC VẬT HỌC
Mã số: 9420111
Xác nhận của Học viện
Khoa học và Công nghệ
Người hướng dẫn 1
(Ký, ghi rõ họ tên)
PGS.TS. Đặng Văn Sơn
Người hướng dẫn 2
(Ký, ghi rõ họ tên)
PGS.TS. Trần Hợp
Thành phố Hồ Chí Minh–Năm 2025

i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án: "Nghiên cứu phân loại chi Cầu diệp –Bulbophyllum
Thouars (Orchidaceae) ở vùng Tây Nguyên bằng phương pháp hình thái và phân tử"
là công trình nghiên cứu của chính mình dưới sự hướng dẫn khoa học của tập thể
hướng dẫn. Luận án sử dụng thông tin trích dẫn từ nhiều nguồn tham khảo khác nhau
và các thông tin trích dẫn được ghi rõ nguồn gốc. Các kết quả nghiên cứu của tôi
được công bố chung với các tác giả khác đã được sự nhất trí của đồng tác giả khi đưa
vào luận án. Các số liệu, kết quả được trình bày trong luận án là hoàn toàn trung thực
và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác ngoài các công trình
công bố của tác giả. Luận án được hoàn thành trong thời gian tôi làm nghiên cứu sinh
tại Học viện Khoa học và Công nghệ, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt
Nam.
Tp Hồ Chí Minh, ngày 02 tháng 06 năm 2025
Tác giả luận án
TRƯƠNG BÁ VƯƠNG

ii
LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên nghiên cứu sinh xin được chân thành cám ơn PGS.TS. Đặng Văn
Sơn, Viện Sinh học nhiệt đới và PGS.TS. Trần Hợp, trường Khoa học tự nhiên Thành
phố Hồ Chí Minh, đã luôn tận tình hướng dẫn và giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt
quá trình học tập, từ hỗ trợ thực địa, chỉnh sửa luận án và viết bài báo.
Nghiên cứu sinh xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Lãnh đạo, phòng Đào tạo,
các phòng chức năng của Học viện Khoa học và Công nghệ, đã tạo điều kiện thuận
lợi và giúp đỡ rất nhiệt tình để luận án được hoàn thành một cách tốt đẹp. Nghiên cứu
sinh xin chân thành cám ơn GS. TS. Hoàng Nghĩa Sơn, PGS. TS. Nguyễn Thị Phương
Thảo, PGS.TS. Nguyễn Văn Tú, chị Nguyễn Thị Dung cùng với những anh chị thuộc
phòng Quản lý tổng hợp tạo điều kiện cho nghiên cứu sinh thực hiện luận án và đi
thực địa. Bên cạnh đó, nghiên cứu sinh xin gửi lời cám ơn đến lãnh đạo các Vườn
quốc gia, Khu bảo tồn thiên nhiên đã tạo điều kiện cho nghiên cứu sinh đi thực địa
và thu mẫu.
Ngoài ra nghiên cứu sinh gửi lời cám ơn đến Giáo sư Leonid Averyanov, tiến
sỹ Jaap J. Vermeulen, tiến sỹ Pankaj Kumar, tiến sỹ Philip Wojtas, ông Paul Ormerod,
ông Jim Cootes, cùng nhiều người khác đã hỗ trợ những tài liệu tham khảo quý giá
cũng như những lời đề xuất về chuyên môn. Lòng biết ơn đến Giáo sư Kitichate
Sridith đã tạo nền tảng để bắt đầu nghiên cứu này. Nghiên cứu sinh gửi lời cám ơn
đến ông Gustavo Romero (quản lý bảo tàng Oakes Ames Orchid Herbarium), ông
Marc Pignal (bảo tàng MNHN-P), ông Rafaël Govaerts (bảo tàng KEW) cùng nhiều
đơn vị bảo tàng đã giúp đỡ tìm kiếm tiêu bản mẫu vật.
Nghiên cứu sinh rất biết ơn sự động viên từ gia đình, sự giúp đỡ từ bạn bè từ
Đà Lạt (Ngô Quang Đăng, Nghiêm Xuân Sơn, Phan Trọng Quyết, Hoàng Mạnh
Đạt,..), anh Nguyễn Văn Cảnh và nhiều bạn bè khắp nơi trong và ngoài nước đã giúp
đỡ trong quá trình thực hiện luận án này.
Tp Hồ Chí Minh, ngày 02 tháng 06 năm 2025
Tác giả luận án
TRƯƠNG BÁ VƯƠNG

iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................... xii
DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................... xiii
DANH MỤC HÌNH ............................................................................................... xiv
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài luận án ........................................................................ 1
1.2. Mục tiêu của luận án .......................................................................................... 2
1.3. nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ........................................................ 2
1.4. Điểm mới của luận án ........................................................................................ 2
CHƯƠNG 1. TNG QUAN ..................................................................................... 3
1.1. Vị trí họ Lan (Orchidaceae) và chi Cầu diệp .................................................... 3
1.2. Lịch sử nghiên cứu chi Cầu diệp ....................................................................... 6
1.2.1. Những nghiên cứu trên thế giới .................................................................. 6
1.2.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam .................................................................. 9
1.2.3. Các nghiên cứu áp dụng chỉ thị phân tử trong nghiên cứu chi cầu diệp ở thế
giới và Việt Nam ................................................................................. 11
1.3. Các quan điểm mới về cách sắp xếp các section trong chi Cầu diệp .............. 12
1.4. Đặc điểm tự nhiên vùng Tây Nguyên .............................................................. 14
1.4.1. Địa hình .................................................................................................... 14
1.4.2. Khí hậu ..................................................................................................... 14
1.4.3. Thực vật Tây Nguyên ............................................................................... 14
CHƯƠNG 2. ĐI TƯNG, PHẠM VI, NI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU ................................................................................................ 15