Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của loài gai kim (Barleria prionitis L.) thuộc họ Ô rô (Acanthaceae) ở Lào

Chi Hoa chông (Barleria) là một chi thực vật quan trọng trong y học cổ truyền với nhiều hoạt tính sinh học đáng chú ý. Cây Gai kim (Barleria prionitis L.) thuộc chi này, được sử dụng rộng rãi ở Lào và Việt Nam để chữa bệnh. Tuy nhiên, các nghiên cứu về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của loài cây này thu hái tại Lào còn hạn chế. Đề tài này nhằm mục tiêu nghiên cứu sâu về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của Gai kim ở Lào, với hy vọng phân lập được các chất có tiềm năng ứng dụng làm thuốc.

Nghiên cứu này hướng đến các nhà khoa học, nghiên cứu sinh trong lĩnh vực hóa học hữu cơ, hóa dược, dược liệu học, và thực vật học, đặc biệt là những người quan tâm đến việc khám phá các hợp chất tự nhiên có hoạt tính sinh học từ thực vật ở khu vực Đông Nam Á. Kết quả nghiên cứu cũng có thể là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà phát triển thuốc và ngành công nghiệp dược phẩm.

Luận án tiến sĩ này tập trung vào việc nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của cây Gai kim (Barleria prionitis L.) thuộc họ Ô rô (Acanthaceae) được thu hái tại Lào. Cây Gai kim là một loài thực vật quý, đã được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền ở nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam và Lào, để điều trị các bệnh như ho, cảm lạnh, viêm họng, đau nhức, và các vấn đề về tiêu hóa, tiết niệu. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra sự hiện diện của nhiều nhóm hợp chất như iridoid glycoside, phenylethanoid glycoside, flavonoid, terpenoid và phenolic, cùng với các hoạt tính sinh học đa dạng như chống oxi hóa, kháng khuẩn, kháng viêm, chống ung thư, chống tiểu đường và chống virus. Mặc dù có tiềm năng lớn, các nghiên cứu về cây thuốc tại Lào còn hạn chế, đặc biệt là đối với loài Gai kim. Do đó, đề tài này được thực hiện nhằm mục tiêu phân lập các hợp chất mới có hoạt tính sinh học cao, có triển vọng phát triển thành thuốc hoặc chất dẫn đường cho việc tổng hợp các hoạt chất mới. Mẫu cây Gai kim được thu hái tại tỉnh Luang Namtha, Lào. Sau khi thu thập, mẫu được xử lý bằng cách chiết xuất tổng thể bằng methanol, sau đó phân đoạn bằng các dung môi có độ phân cực tăng dần (n-hexane, ethyl acetate, n-butanol và nước). Các cao chiết này sau đó được sàng lọc hoạt tính gây độc tế bào ung thư. Quá trình phân lập các hợp chất tinh sạch được thực hiện thông qua nhiều kỹ thuật sắc ký hiện đại như sắc ký cột, sắc ký lớp mỏng, MPLC và HPLC điều chế. Cấu trúc của các hợp chất phân lập được xác định bằng cách kết hợp các phương pháp phổ tiên tiến như IR, ESI-MS, HR-ESI-MS, UV-VIS, và NMR một chiều, hai chiều (¹H, ¹³C-NMR, HSQC, HMBC, ROESY). Các hoạt tính sinh học của các cao chiết và hợp chất tinh sạch được đánh giá toàn diện, bao gồm hoạt tính gây độc tế bào ung thư (trên các dòng tế bào KB, HepG2, A549, GCF7), hoạt tính chống oxi hóa (quét gốc tự do DPPH), hoạt tính kháng viêm (ức chế sản sinh nitric oxide), hoạt tính chống tiểu đường (ức chế enzyme α-glucosidase) và hoạt tính kháng vi sinh vật. Nghiên cứu này không chỉ góp phần làm sáng tỏ thành phần hóa học và tiềm năng dược liệu của cây Gai kim ở Lào mà còn đóng góp vào việc bảo tồn, phát triển và nâng cao giá trị sử dụng của nguồn tài nguyên thực vật quý giá này.