1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chi Hoa chông (Barleria) là chi lớn thứ ba trong họ Ô rô (Acanthaceae), chúng phân
bố ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới. Ở Việt Nam và Lào, chi Hoa chông
có 4 loài và 1 thứ là Hoa chông (Barleria cristata Linn.), Gai kim vàng (Barleria lupulina
Lindl.), Gai kim (Barleria prionitis Linn.), Gai kim dày (Barleria strigosa Willd.) và Gai
kim bán nguyệt (Barleria strigosa var. semiorbicularis Benoist). Từ xa xưa, các loài thuộc
chi Hoa chông đã được sử dụng trong y học cổ truyền. Nhiều công bố chỉ ra rằng các loài
trong chi Hoa chông có nhiều hoạt tính sinh học đáng chú ý như chống oxi hóa, kháng sinh,
kháng viêm, chống ung thư, chống tiểu đường, chống virus, điều hòa miễn dịch,… Ngoài ra,
các nhóm chất như flavonoid, quinone, iridoid, lignan, phenolic và phenylethanoid
glycoside được tinh sạch từ các loài trong chi Hoa chông là những hoạt chất có các hoạt tính
đã kể trên.
Cây Gai kim (Barleria prionitis L.) là cây thuốc quý, phân bố rộng khắp châu Phi, Ấn
Độ, Sri Lanka và vùng nhiệt đới châu Á như Trung Quốc, Myanmar, Việt Nam, Thái Lan và
Lào,… Cây thuốc này đã được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền của nhiều nước đặc
biệt ở Việt Nam và Lào để chữa trị nhiều bệnh như ho, cảm lạnh, đau họng, ra mồ hôi, giải
độc, sâu răng, trĩ, viêm da, viêm hạch, kháng virus, rắn cắn, rối loạn dạ dày, tiết niệu, viêm
đường tiết niệu, sốt ở trẻ em và ung thư,… Các nghiên cứu về thành phần hóa học của loài
cây này cho thấy các nhóm chất iridoid glycoside, phenylethanoid glycoside, flavonoid,
terpenoid và phenolic. Ngoài ra, các cao chiết và hoạt chất phân lập từ loài cây này có các
hoạt tính sinh học như chống lại virus hợp bào hô hấp, chống viêm, kháng sinh, chống oxi
hóa, chống tiểu đường, chống ung thư, bảo vệ gan và điều hòa miễn dịch.
Lào rất đa dạng các loài thực và động vật. Tuy nhiên, nghiên cứu về các cây thuốc ở
Lào còn rất hạn chế, đặc biệt chưa có công bố nào về thành phần hóa học và hoạt tính sinh
học của các loài thuộc chi Hoa chông nói chung, cũng như cây Gai kim (Barleria prionitis)
nói riêng thu hái ở Lào.
Từ đó, tôi lựa chọn đề tài “Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học
loài Gai kim (Barleria prionitis L.) họ Ô rô (Acanthaceae) ở Lào” với mục tiêu phân lập
được các chất mới có hoạt tính sinh học cao, có triển vọng làm thuốc hoặc chất dẫn đường
để tổng hợp các hoạt chất mới làm thuốc chữa bệnh cho nhân dân, nhằm góp phần tìm hiểu,
bảo tồn, phát triển và nâng giá trị sử dụng của cây thuốc này.
2. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là cây Gai kim (Barleria prionitis L.), thuộc chi Hoa
chông (Barleria), họ Ô rô (Acanthaceae) ở Lào.
