N g h iê n cứ u tr a o đ ô i 15
THỬ NHÌN NHẬ N
NHỮ NG HOẠ T ĐỘ NG
* •
L< HỘ I TRONG
THÒI GIUN QUA
LÊ HÓNG LÝr)
ó m ộ t đ iêu d ễ n h ậ n th ấ y là b ắ t đ ầ u từ
th ậ p kỉ 90 c ủ a t h ê k ỷ trư óc , c ù n g vớ i
n ê n k in h tê th ị trư ờ n g ở V iệ t N am , h ộ i h è
d â n g ia n ở cá c " làn g q u ê đổ i m ớ i" lạ i b ù n g
lên hơ n bao giờ h ế t. T h ờ i g ia n n à y , ta th ấ y
các p h ư ơ n g tiệ n th ô n g t in đ ạ i c h ú n g liê n
tụ c đ ă n g tả i n h ữ n g lờ i m ờ i, n h ữ n g th ô n g
b á o về lễ hộ i nơ i n à y nơ i k h á c , n h ấ t là v à o
n h ữ n g d ị p đ ầ u x u â n . N g ư ờ i ta n ó i đ ế n m ộ t
sự b ù n g n ổ c ủ a lễ h ộ i t r u y ề n th ô n g . Đó là
đ iêu có th ậ t. S ự b ù n g n ổ ấ y th ể h iệ n ở chỗ
h ầ u h ế t các lễ h ộ i ở các là n g q u ê bị c h ìm đi
tr o n g th ờ i g ia n c h iế n t r a n h n a y đư ợ c m ở
lạ i, đ iê u m à trư ớ c đó k h ô n g b a o giờ th ấ y .
S ự b ù n g n ổ n à y có r ấ t n h iề u y ế u tô" tíc h
cự c, son g c ũ n g k h ô n g p h ả i là k h ô n g có
n h ữ n g m ặ t tiê u cự c c ủ a n ó. N g u y ê n n h â n
c ủ a sự b ù n g n ổ th ì có n h iề u , n h ư n g có th ể
kê ra n g a y m ộ t v à i đ iể m cơ b ả n n h ư s a u :
T rư ố c h ế t đó là do là n s ó n g đổ i m ớ i
tro n g m ọ i m ặ t đờ i s ô n g k in h tế , v ă n h o á , xã
hộ i ở nư ớ c t a đư ợ c n h à nư ớ c k h u y ê n k h ích .
C ác t h à n h p h ầ n k in h t ế đư ợ c tô n trọ n g v à
b ả o đ ả m cho sự p h á t triể n , sứ c s ả n x u ấ t
đư ợ c g iả i p h ó n g là m ch o b ộ m ặ t đ ấ t nư ớ c
th a y đổ i n h a n h ch ó n g . T ừ đó đờ i sô n g n h â n
d â n đư ợ c n â n g cao, có c ủ a ă n c ủ a đ ể n ê n
m ọ i ngư ờ i b ắ t đ ầ u n g h ĩ đ ế n việ c k h ô i p h ụ c
( 1 P G S . T S . V iệ n N g h iê n cứ u V ă n h ó a
lạ i đ ìn h c h ù a , đ ề n m iế u , k è m th e o đó là
n h ữ n g lễ h ộ i x u n g q u a n h các di tíc h ấ y.
Có m ộ t n g u y ê n n h â n sâ u xa n ằ m tro n g
tiề m th ứ c c ủ a con ng ư ờ i, ấ y là tâ m lí h ư ớ ng
v ề cộ i n g u ồ n , tổ tiê n v à q u ê h ư ơ n g b ả n
q u á n . N ó tiề m ẩ n tro n g lò n g m ỗ i ngư ờ i,
so n g đôi lú c vì p h ả i v ậ t lộ n vói c u ộ c sô ng,
do h o à n c ả n h xô đ ẩ y m à c h ìm đ i, n a y có
đ iề u k iệ n lạ i trỗ i d ậ y tr o n g m ỗ i con ngư ờ i.
K h i n g ư ờ i t a ă n n ê n là m r a , h ọ m u ô n là m
m ộ t cái gì đó c h o q u ê h ư ơ ng . M ộ t tro n g
n h ữ n g cá c h t ố t n h á t đó là c u n g tiế n v à o các
đ ìn h c h ù a , lễ hộ i... đ ể b á o đ á p lạ i cộ i n g u ồ n
c ủ a họ . V ấ n đ ề p h ú q u ý s in h lễ n g h ĩa trở
lạ i tru y ề n th ô n g x ư a.
N g u y ê n n h â n tiế p th e o c ũ n g x u ấ t p h á t
từ k in h t ế th ị trư ờ n g , do tá c đ ộ n g c ủ a nó.
cu ộ c sô n g n g à y n a y đ ã th a y đ ổ i rá o r i ế t
h ơ n , c ă n g th ẳ n g h ơ n , ồ n ào v à n h iề u th á c h
th ứ c h ơ n, s ự b ấ t trắ c , m a y r ủ i c ũ n g n h iề u
h ơ n . C on n g ư ờ i c ầ n n g h ỉ ngơ i, th ư g iã n , c ầ n
sự t h ư t h á i v ề t â m h ồ n đ ể bư ớ c v à o th ử
th á c h m ớ i. D u lị c h trở t h à n h n h u c ầ u bứ c
th iế t m à tro n g đó d u lị c h lễ h ộ i ở n h ữ n g
ch ô n th iê n g liê n g , tr ầ m m ặ c h a y n h ữ n g
s in h h o ạ t v ă n h o á đ ặ c sắ c là m con n gư ờ i có
th ể lấ y lạ i sự c â n b ằ n g , đ ặ c b iệ t là đư ợ c a n
ủ i b ằ n g việ c c ầ u x in t h ầ n th á n h ở các d i
tíc h m à h ọ đ ế n .
C ũ n g x u ấ t p h á t từ n h u c ầ u d u lị ch (cả
g iả i t r í lẫ n t â m lin h ) m à c ác lễ h ộ i đư ợ c
k h ô i p h ụ c ở k h ắ p n ơ i, n h ằ m t h u h ú t d u
k h á c h đ ể đ ị a p h ư ơ n g t h u lợ i. M ộ t n h à
n g h iê n c ứ u n ư ớ c n g o à i đ ã n h ậ n x é t: "C ông
n g h i ệ p d u lị c h đ ã đ ó n g gó p v à o v iệ c c ả i tạ o
lạ i n h ữ n g n ơ i th ờ p h ụ n g v à đ ế n m iế u , tiế p
th ê m sứ c m ạ n h ch o các n g h i lễ p h o n g tụ c,
các lễ h ộ i v à c ô n g việ c là m ă n c ủ a đ ị a
p h ư ơ n g c ũ n g n h ư s ự p h á t t r iể n c ủ a cơ sở h ạ
tầ n g n h ư n h à h à n g , k h á c h s ạ n v à h ệ th ô n g
giao th ô n g " (M oon O k pyo).
16 LÊ HỔ NG LÝ
Tê lề ỏ h ộ i là n g Đ ă m , H à N ộ i. Ả nh: Yế n Ly
T h ô n g k ê m ớ i n h ấ t do C ụ c V ă n h o á
T h ô n g t i n cơ sở tiế n h à n h n ă m 2 0 0 3 cho
b iế t, h iệ n n a y tr o n g c ả n ư ó c có 8 9 02 lễ hộ i,
tro n g đó gồ m :
- 25 lễ h ộ i d u n h ậ p từ n ư ớ c n g o ài
- 7 0 05 lễ hộ i d â n g ia n
- 1 3 99 lễ h ộ i tô n giáo
- 4 0 9 lễ h ộ i lị c h sử c á c h m ạ n g
v à n h ữ n g lễ h ộ i k h á c u>.
C on s ố th ô n g k ê k h á p h o n g p h ú , nó n ói
lê n rằ n g , vớ i sự b ù n g nổ th ờ i g ia n q u a , g ầ n
n h ư t ấ t cả các đ ị a p h ư ơ n g đ ề u p h ụ c h ồ i
tr i ệ t đê n h ữ n g lễ h ộ i m à m ìn h có. Q u a đó có
th ê k h a i th á c n h ữ n g g iá t r ị v ă n h o á c ủ a các
lễ hộ i tru y ề n th ô n g . T u y vậ y , k h ô n g p h ả i lễ
hộ i n à o c ũ n g có th ể th u h ú t đ ư ợ c k h á c h d u
lị c h h à n h h ư ơ n g đ ế n , bở i vì vị tr í đ ị a lí, q u y
m ô lễ h ộ i v à các s in h h o ạ t tr o n g đó c h ư a đ ủ
đ iề u k iệ n đ ể th u h ú t k h á c h . N ó ch ỉ có th ể
đ áp ứ n g đư ợ c n h u c ầ u s in h h o ạ t v à h ư ở n g
th ụ v ă n h o á c ủ a p h ạ m v i m ộ t là n g h a y v à i
b a là n g s ô n g q u a n h đ ó m à th ô i.
D ù sa o c h ă n g n ữ a th ì c ái đư ợ c lớ n n h ấ t
củ a sự b ù n g nổ lễ hộ i v ừ a q u a v à n a y đ a n g
d ầ n d ầ n đi v ào ổ n đ ị n h là sự k h ô i p h ụ c đư ợ c
r ấ t n h iề u tụ c lệ , n g h i lễ , tr ò d iễ n cổ tru y ề n ...
C h ỉ k ể m ộ t v ài th í d ụ sẽ th ấ y
n h ư : T rò T r á m ở T ứ X ã, L â m
T h a o , P h ú T h ọ ; trò đ á n h b ệ t
ỏ m ộ t s ố hộ i là n g th u ộ c T h á i
B ìn h h a y ở là n g Đ ậ u A n.
H ư n g Y ên ; rư ớ c ôn g Đ ùn g ,
b à Đ à ở H ư n g Y ên; đ u a
th u y ề n t r ê n s ô n g ở B ạ c h
H ạ c , V iệ t T rì; các lễ đ u a g h e
ngo, t h ả đ è n ở N a m Bộ ; đ á m
rư ớ c ở h ộ i G iá, H à T ây;
n h iề u trò th ổ i cơ m th i vở i các
h ìn h th ứ c k h á c n h a u tro n g
cả nư ố c; các lễ h ộ i lồ n g tồ n g ,
lễ cơ m mớ i, cấ p sắ c c ủ a b à con
các d â n tộ c p h ía B ắ c v.v... C ó th ể nói k h ắ p
c ả nư ố c t ỉ n h n à o c ũ n g có n h ữ n g p h o n g tụ c
cổ tru y ề n đ ư ợ c k h ô i p h ụ c . Đ iê u n à y m ộ t
m ặ t tạ o n ê n sự p h o n g p h ú , đ a d ạ n g ch o lễ
h ộ i c ủ a m ỗ i đ ị a p h ư ơ n g , m ặ t k h á c g iúp
n h ữ n g n g ư ờ i trẻ tu ổ i đư ợ c c h ứ n g k iên ,
th a m d ự v à cao h ơ n là đ ư ợ c họ c h ỏ i c á ch
là m đ ể s a u n à y còn có đ iê u k iệ n m à g iữ lạ i
n h ữ n g g iá tr ị c ủ a c h a ông. N ă m 2 0 0 1, k h i
d â n là n g T ứ X ã k h ô i p h ụ c lạ i trò T rá m , th ì
n g ư ờ i xóm T rá m t h ậ t vô c ù n g h ã n h d iệ n .
M iế u T rá m , n ơ i d iễ n r a t r ò T rá m từ đó
h ằ n g n ă m đ ã trở t à n h tr u n g tâ m lễ hộ i củ a
ngư ờ i T ứ X ã, L âm T h a o . T ư ơ n g tự n h u vậ y,
lễ hộ i rư ớ c là n g G iá , H à T â y m â y c h ụ c n ă m
n a y đư ợ c k h ô i p h ụ c lạ i n h ư m ộ t s ự k iệ n
v ă n h o á ló n c ủ a cả v ù n g .
C á i đ ư ợ c t h ứ h a i vô c ù n g q u a n trọ n g ,
đ ó l à n h ậ n th ứ c c ủ a n g ư ờ i d â n . N ế u n h ư
s u ô t m ộ t th ờ i g ia n d à i do ấ u t r ĩ h a y giáo
đ iề u , n h iề u g iá tr ị v ă n h o á cổ tr u y ề n b ị coi
là lạ c h ậ u , m ê tín , th ậ m c h í còn b ị coi là
p h ả n đ ộ n g, p h o n g k iê n là m n gư ờ i d â n r ấ t
lo lắ n g , sợ s ệ t m à q u ê n đ i k h ô n g d á m tổ
ch ứ c các p h o n g tụ c cổ t r u y ề n . B ây giờ , do
c h ín h sá c h m ở c ủ a c ủ a n h à nư ớ c, n h ậ n
th ứ c đ ú n g đ ắ n , n gư ờ i d â n n h ậ n b iế t đư ợ c
g iá tr ị s in h h o ạ t v ă n h o á t r u y ề n th ô n g ,
N g h iê n cứ u tra o đ ổ i 17
ngư ờ i ta tr â n trọ n g n ó v à m u ô n ph ô b à y nó
ch o th iê n h ạ c ù n g th ấ y . V iệ c b ù n g n ổ lễ hộ i
ở k h ắ p nơ i là m c h o n g ư ờ i d â n có d ị p so
s á n h lễ hộ i, p h o n g tụ c , trò d iễ n ... m à họ
đư ợ c x e m là c h ỗ n à y , chỗ k h á c , đư ợ c th ấ y
trê n tr u y ề n h ìn h ... từ đó h ọ liê n h ệ đ ế n qu ê
h ư ơ n g m ìn h , t h ế là các s in h h o ạ t v ă n h oá
đư ợ c k h ô i p h ụ c. N h ữ n g p h o n g tụ c độ c d áo
c ủ a họ lậ p tứ c t h u h ú t k h á c h d u lị ch, k h á c h
h à n h h ư ơ n g đổ về , h ọ v ừ a có th ê m th u
n h ậ p lạ i có dị p đê b iể u lộ tr u y ề n th ô n g củ a
m ìn h , từ đó m à n h ậ n b iế t g iá t r ị c ủ a q u ê
hư ơ n g .
T â m lí e n g ạ i, sợ s ệ t k h ô n g còn, n iề m
lu y ế n tiế c q u á k h ứ trỗ i dậ y , các cụ c ao tu ổ i
th ậ t sự t h ấ y v a i trò c ủ a m ìn h v à c ầ n p h ả i
tru y ề n lạ i ch o c o n c h á u n h ữ n g gì m à c h a
ôn g h ọ đ ã từ n g g ìn giữ . N h ư vậ y , b ằ n g cách
n à y m à n h ữ n g g iá tr ị v ă n h o á đư ợ c tra o
tru y ề n t ừ t h ê h ệ n à y q u a th ê h ệ k h á c
k h ô n g p h ả i c h ị u c ả n h m ộ t đ i k h ô n g trở lạ i
n h ư đ ã từ n g v à đ a n g d iễ n ra ở m ộ t sô lĩn h
vự c. Có th ể nói đ â y là c á i đư ợ c r ấ t lố n c ủ a
việ c p h ụ c h ồ i n h ữ n g lễ hộ i tru y ề n th ô n g .
N ế u k h ô n g có sự đổ i m ớ i c ủ a Đ ả n g v à N h à
nư ố c th ì đ iê u đó v ẫ n c h ư a th ể có đư ợ c. C ác
làn g , các tỉ n h đ u a n h a u s ư u tầ m , k h a i th á c
n h ữ n g g iá tr ị đ ích th ự c c ủ a m ìn h , các d â n
tộ c ở cả ba m iề n c ố g ắ n g k h ô i p h ụ c , bả o vệ
n h iề u giá tr ị v ă n h o á đ a n g có n g u y cơ b iế n
m ấ t đ ể p h ụ c v ụ cho cuộ c só n g h ô m n a y .
B ằ n g c á ch n à y , m ộ t c á i đư ợ c k h á c x u ấ t
h iệ n , đó là đờ i sô n g v ă n h o á c ủ a n g ư ờ i d â n
p h o n g p h ú , đ a d ạ n g v à n h iê u m à u sắ c hơ n.
B ê n c ạ n h n h ữ n g s in h h o ạ t v ă n h o ả m ớ i th ì
v ăn h o á tr u y ề n th ô n g k h i đư ợ c tô n t rọ n g và
đi d ũ n g h ư ơ n g th ì nó đư ợ c n u ô i d ư ỡ n g v à
p h á t triể n . Đ ờ i sô n g v ă n h o ả ỏ cơ sở đư ợ c
cả i th iệ n v à n â n g cao.
N h ữ n g g iá trị v ă n h o á m ớ i đư ợ c k h ô i
p h ụ c ấ y q u a các lễ h ộ i tr u y ề n th ô n g , m ộ t
m ặ t n h ằ m giữ gìn b ả n s ắ c v ă n h o á c ủ a m ộ t
làn g , m ộ t đ ị a p h ư ơ n g , m ặ t k h á c g iú p cho
đờ i s ô n g t in h t h ầ n c ủ a d â n là n g th ê m
p h o n g p h ú . H ơ n th ê , tro n g n ề n k in h tê th ị
trư ờ n g h iệ n n a y , v ă n h o á c ũ n g là m ộ t s ả n
p h ẩ m h à n g h o á , lạ i là h à n g h o ả cao c ấ p th u
h ú t k h á c h th ậ p p h ư ơ n g đ ế n đ â y . N ắ m b ắ t
đư ợ c n h u c ầ u n à y c ủ a x ã h ộ i, n h iề u đ ị a
p h ư ơ n g đ ã b iế t k ế t h ợ p k h á tố t v iệ c k h a i
th á c các s ả n p h ẩ m v ă n h o á p h ụ c v ụ d u lị ch.
Đó là m ộ t h ư ớ n g đ i k h á q u a n tr ọ n g tro n g
n ề n k in h tê th ị trư ờ n g h iệ n n a y . P h ả i
c h ă n g đ â y c h ín h là cái t a th ư ờ n g n ó i đế n :
v ă n h o á là đ ộ n g lự c c h o s ự p h á t t riể n ?
N g o ài n h ữ n g c á i đư ợ c v ề m ặ t v ă n h o ấ
p h ả i n ói r ằ n g n h ữ n g th u h o ạ c h v ề k in h t ế
x ã hộ i c ũ n g k h ô n g n h ỏ . M ỗ i lầ n m ở hộ i, n ế u
b iê t tổ chứ c t ố t th ì các n g u ồ n th u từ công
đứ c, t à i trợ , sự đ ó n g góp từ r ấ t n h iề u p h ía
k h ô n g p h ả i là n h ỏ . N h ữ n g h ộ i lớ n có d ô n g
n g ư ờ i đ ế n th a m d ự tạ o r a m ộ t n g u ồ n th u
n h ậ p t ừ cá c d ị c h v ụ là r ấ t đ á n g k ê. N ó còn
tạ o côn g ă n việ c là m v à từ đó là t h u n h ậ p
cho m ọ i tầ n g lớ p. C h ẳ n g h ạ n n h ư ở c h ù a
H ư ơ n g , n h ữ n g n g ư ờ i lá i đò, trô n g g iữ xe,
b á n h à n g , p h ụ g iú p k h á c h h à n h h ư ơ n g
v.v... tro n g b a t h á n g lễ h ộ i g ầ n n h ư là
n g u ồ n th u n h ậ p c h ín h ch o n g ư ờ i d â n sở tạ i.
Q u a v iệ c m ỏ hộ i, k h á c h t h ậ p p h ư ơ n g k éo
đ ế n đ â y tạ o r a m ộ t cơ h ộ i là m ă n tô t ch o
d â n đ ị a p h ư ơ n g . N h ữ n g n g ư ờ i đ ị a p h ư ơ n g
đ i là m ă n x a có d ị p đ e m t iề n c ủ a v ề đ ón g
góp tạ o r a m ộ t m ạ n g lư ở i x ã h ộ i k h á b ê n
c h ặ t tr o n g c ộ n g đ ồ n g.
Ó m ộ t góc độ n à o đ ó c ủ a k in h tê th ị
trư ờ n g t h ì d u lị c h h ộ i h è cò n có m ộ t tá c
d ụ n g k íc h th íc h tiê u d ù n g q u a v iệ c m u a
b á n , s ắ m s ử a c ủ a n g ư ờ i đ i hộ i. Đ ó c ũ n g là
m ộ t cái đư ợ c c ủ a d u lị c h lễ hộ i. Có th ê nó i,
n ế u kể đ ế n n h ữ n g m ặ t tíc h cự c c ủ a sin h
h o ạ t v ă n h o á n à y th ì còn n h iề u đ iể u có th ê
k ể r a ở đ â y . T h ự c t ế cho th ấ y , rõ r à n g tro n g
th ờ i kì đổ i m ơ i n à y , lễ hộ i tr u y ề n th ô n g đ ã
có m ộ t v a i trò q u a n tr ọ n g tro n g đờ i sô n g x ã
h ộ i c ủ a cả nư ớ c.
18 LÊ HỒ NG LÝ
B ê n c ạ n h t ấ t cả n h ữ n g cả i đư ợ c ấ y th ì
lễ hộ i tru y ề n t h ô n g k h ô n g t r á n h k h ỏ i
n h ũ n g v ấ n đ ề b ấ t cậ p .
Đ iề u d ễ n h ậ n th ấ y n h ấ t, đó là sự
th ư ơ n g m ạ i h o á lễ h ộ i tru y ề n th ô n g . C ù n g
vố i n h ữ n g m ụ c đ íc h ca o cả n h ằ m k h ô i p h ụ c
lạ i n h ữ n g g iá t r ị tru y ề n th ô n g , t h ì n h iề u
nơ i lợ i d ụ n g việ c n à y v à o m ụ c đ ích k iế m lờ i
ch o m ộ t s ố cá n h â n n à o đó. C ái lợ i n h iề u
k h i k h ô n g p h ả i là t h u n h ậ p c ụ t h ể b ằ n g
k in h t ế m à là sự p h ô trư ơ n g , g â y th a n h th ế
ch o n gư ờ i đ ứ n g r a tổ ch ứ c, đ ể t ừ đó h ọ có
th ể tiế n x a h ơ n n h ư tạ o n ê n th ê lự c, bè
c á n h , sự ủ n g h ộ c ủ a c ấ p t r ê n v à từ p h ía
n h â n d â n vào các c hứ c v ụ k h i có b ầ u cử .
Đ iề u n à y k h á s â u x a n ê n n h iề u k h i đư ợ c
ch e đ ậ y m ộ t c á c h k h é o léo. C òn h iệ n tư ợ ng
m ở h ộ i đ ể t h u t iề n c ô ng đ ứ c, tiề n gử i xe
m áy , xe đ ạ p , ô tô c ủ a k h á c h , th u lệ p h í b á n
h à n g , v é v à o các k h u d i tíc h , tiề n d ị c h v ụ
v.v... là h ế t sứ c p h ô b iế n . M ộ t tờ b áo, c á c h
đ â y k h ô n g l â u đ ã p h ả i k ê u lê n là "đ ừ n g
th ư ơ n g m ạ i h o á lễ hộ i". "Có nơ i lợ i d ụ n g lễ
hộ i đ ể b à y đ ặ t r a các h o ạ t đ ộ n g , th ậ m ch í
cả m ê tín dị đ o a n đ ể tìm cá c h th u tiề n . Lợ i
d ụ n g tâ m lí v u i vẻ , t h a n h th ả n , th iệ n t â m
v à h à o p h ó n g c ủ a k h á c h h à n h h ư ơ n g , cả
c h ín h q u y ề n sở tạ i v à n h ữ n g k ẻ đ ầ u cơ trụ c
lợ i b à y r a đ ủ k iể u đ ể t h u các lo ạ i p h í..." <2).
H iệ n tư ợ n g q u ả n g cáo,
m ờ i c h à o đ á n h v ào t â m lí
n h ớ q u ê h ư ơ n g c ủ a n h ữ n g
ngư ờ i đ i là m ă n x a v à o
n h ữ n g n ă m 9 0 c ủ a t h ế kỉ
trư ớ c là r ấ t p h ổ b iế n . N gư ờ i
ta k ê u gọ i b à con đ i là m ă n
xa v ề d ự h ộ i làn g , rồ i từ đó
q u y ê n g óp tiề n đổ x â y d ự n g
chỗ n à y , p h ụ c h ồ i chỗ k ia.
Đ iề u n à y có nơ i là m tố t, so n g
k h ô n g í t n h ữ n g nơ i có tiê u
cự c x ả y ra . T ìn h t r ạ n g h ò m
công đứ c đư ợ c b ày la liệ t ở tấ t
cả mọ i đ iể m di tích tạ o r a m ộ t
c ả m g iác h ế t sứ c k h ó c h ị u ch o k h á c h th ậ p
p h ư ơ ng . Đ à n h r ằ n g đ ã đi h ộ i th ì k h ô n g ai
q u ê n v iệ c b ỏ r a m ộ t v à i n g à n đ ồ n g đ ê tu
s ử a di tíc h , s o n g k h i "hòm c ôn g đứ c" x u ấ t
h iệ n ở k h ắ p n ơ i t h ì t h ậ t sự là p h ả n cả m .
N g ư ờ i đ i lễ c h ư a k ị p lễ đ ã v ư ớ n g p h ả i "hòm
côn g đứ c", t ừ chỗ m u ô n tự n g u y ệ n b ỏ ra
m ộ t c h ú t tiề n cho n h à đ ề n n gư ờ i đi lễ lạ i
c ả m th ấ y n h ư bị m ộ t sự b ắ t ép , gò bó là m
cho sự th a n h t h ả n c ủ a họ k h ô n g còn. "Đ ề n
p h ủ nơ i n à o c ũ n g th ấ y h ò m c ô ng đ ứ c b ằ n g
t ủ k ín h , t ủ gỗ . H a i c h iế c b à n lớ n có h a i
n g ư ờ i n g ồ i g h i c ô n g đ ứ c. C ứ đ ó n g góp từ
1 5 .0 0 0 đ trở lê n th ì đư ợ c tr a o cho m ộ t tờ
g iấ y c h ứ n g n h ậ n cỡ to b ằ n g tò g iấ y k h e n
c ủ a các c h á u c ấ p tiê u họ c. M ộ t b à v ã i coi
đ ề n v ồ n v ã: M ờ i các b á c u ố n g t r à đi, u ố n g
nư ớ c x o n g rồ i b á c gh i cô n g đứ c, b á c n ộ p bao
n h iê u ạ " <3). Đó là q u a n g c ả n h h ộ i P h ủ G iầ y
n ă m 2 00 0 m à m ộ t n h à b á o đ ã g h i lạ i cho
th ấ y p h ầ n n à o v ề h iệ n tư ợ n g n à y .
R ồ i n h ữ n g n ạ n c h ù a g iả , đ ộ n g g iả để
th u h ú t tiề n cô n g đ ứ c c ủ a th iệ n n a m tín nữ
đi lễ c h ù a H ư ơ n g m à m ộ t th ờ i g ia n d à i b á o
ch í v à các p h ư ơ n g t iệ n th ô n g tin đ ạ i c h ú n g
đ ã n ê u , là m g iả m lò n g tin c ủ a b iế t b a o d u
k h á c h . D ù sao , có h a y k h ô n g có tiê u cự c th ì
k h á c h h à n h h ư ơ n g v ẫ n đ ế n h ộ i, ngư ờ i ta đ ế n
Th i thả c h im ở h ộ i là n g Đ ă m . Ánh: Yế n Ly
N g h iê n c ú n tra o đ ô i 19
đ â y vì m ụ c đ ích đ á p ứ n g n h u c ầ u t â m lin h
c ủ a m ìn h , n h ư n g sợ h ỗ n đ ộ n, s ự th ư ơ n g
m ạ i h ó a q u á m ứ c là m m ấ t đi sự t h a n h
th ả n , tín h th iê n g liê n g m à d u k h á c h m ong
đợ i. T ìn h tr ạ n g ấ y n ế u kéo d à i sẽ k h ô n g còn
h ấ p d ẫ n k h á c h h à n h h ư ơ n g n ữ a .
C ũn g là sự góp p h ầ n c ủ a n ề n k in h tê
th ị trư ờ n g đó là các h à n g q u á n đ ư ợ c b à y r a
k h ắ p nơ i tro n g hộ i, v à k h ó c h ị u n h ấ t là sự
chè o kéo , c h à o m ờ i th e o k iê u t r a n h cư ở p,
b ắ t ép k h á c h v ừ a g ây m ấ t t r ậ t tự lạ i v ừ a
p h ả n v ă n h o á . N h ữ n g d ị c h v ụ lấ n á p k h ắ p
nơ i tro n g h ộ i v à la n đ ế n t ậ n các b a n th ò
th iê n g liê ng . N h ữ n g tr ò cờ b ạ c vào n h ữ n g
d ị p n à y c ũ n g đư ợ c trỗ i d ậ y c ô n g k h a i: cờ
th ế , cu a cá, r ú t th ẻ , b ắ n bi, q u a y s ố ă n tiề n
n g ậ p t r à n tro n g h ộ i. "C ứ b ư ớ c đư ợ c v ài
bư ở c c h â n , c h ú n g tôi lạ i t h ấ y m ộ t đ á m
"bầ u , c u a , tôm , cá" h o ặ c xóc đ ĩa, c h ẵ n lẻ .
B ên c ạ n h đó là n h ữ n g n g ư ờ i đ à n ô n g đ ứ n g
c ạ n h ch iế c x e đ ạ p , s a u gác b a g a đ ặ t ch iế c
hò m gỗ . T ừ c h iế c h ò m gỗ đó đ ã r ấ t lắ m trò :
c ắ t ch ỉ , b ắ n đ in h , b ắ n s ú n g , t h ả bi v.v...
T u y n h iê n , x é t ch o c ù n g , đ á m cờ b ạ c lẻ tẻ
(về n g u y ê n tắ c p h ả i c h u i lủ i) k ia ả n h h ư ở n g
tói d â n đi h ộ i có th ấ m vào đ â u so vớ i n h ữ n g
g ia n h à n g trò c hơ i có th ư ở n g đ ã đư ợ c c h ín h
q u y ề n đ ị a p h ư ơ n g ch o p h é p rô m r ả b à y ra
đ ủ trò g ià n ử a k h ô n g g ia n h ộ i" (1).
T ấ t c ả n h ữ n g n é t tiê u cự c tr ê n đ â y có
th ể th ấ y ở b ấ t c ứ lễ h ộ i t r u y ề n th ô n g n ào
tro n g th ờ i h iệ n đ ạ i. T u y n h iê n , đó c h ỉ là
n h ữ n g m ặ t t iê u cự c có tín h c h ấ t d ị c h v ụ
x u n g q u a n h các lễ h ộ i. Đ iề u đ á n g su y n g h ĩ
c h ín h là v ấ n đ ề n ộ i d u n g c ủ a các lễ h ộ i cổ
tru y ề n h iệ n n a y . D o v iệ c k h ô i p h ụ c lạ i vộ i
vã, k h ô n g có đ iê u k iệ n x e m x é t n g h iê n cứ u
kĩ lư ỡ n g , ch o n ê n m ộ t sô n ộ i d u n g lễ h ộ i b ị
bóp m éo , là m ch o s ắ c t h á i tru y ề n th ô n g bị
mờ n h ạ t, tạ o t h à n h sự k ệ c h cỡ m , k h ó c h ị u ,
p h ả n tá c d ụ n g . L ấ y th í d ụ n g a y tro n g tra n g
p h ụ c t ế lễ c ủ a b a n tế . T h ư ờ n g th ư ờ n g tra n g
p h ụ c t ế c ủ a các c ụ ô n g g ồ m có á o d à i, q u ầ n
th ụ n g , c h â n đ i g iày , đ ầ u độ i m ũ . N h iề u nơ i
q u ầ n áo k h ô n g đồ n g bộ , n g ư ờ i đ i d é p lê, k ẻ
đi g ià y d a ... T h ờ i g ia n đ ầ u tiê n do c h ư a
q u e n , c á ch đ i đ ứ n g c ủ a m ộ t s ố độ i t ế ở v ài
nơ i còn c h ư a đ ú n g th e o q u y đ ị n h . P h ầ n lón
các cụ đ ã q u ê n n h iề u , n h ớ đ ế n đ â u b ả o lạ i
ngư ờ i k h á c đ ế n đó, c h o n ê n n h ữ n g bư ố c t ế
đ ầ u tiê n c ò n c h ư a đư ợ c th u ầ n th ụ c . T ư ơ n g
tự n h ư v ậ y là c á ch d â n g lễ , g iọ n g xư ớ ng,
đọ c c h ú c v ă n v .v...
T h ứ tự đ á m rư ớ c vớ i c ác lo ạ i k iệ u m ộ t
v ài n ơ i còn rư ó c k è m th e o ả n h B ác, lạ i đ ặ t
tr ê n ch iế c b à n là m việ c đư ợ c tr a n g t r í ả n h
B ác, cờ T ổ q u ố c x e n lẫ n vói n h ũ n g n g h i
th ứ c tru y ề n th ô n g . T ừ đó tạ o r a m ộ t đ ám
rư ó c k h ô n g r a cũ , k h ô n g r a m ở i là m m ấ t
tín h n g h i lễ t r u y ề n th ô n g c ủ a nó.
M ộ t sô tr ò d iễ n , n g h i lễ k h ô n g bả o đ ả m
tín h tru y ề n th ô n g b ị p h a tạ p là m m ấ t
n h ữ n g g iá t r ị t r u y ề n t h ô n g c ủ a từ n g đ ị a
p h ư ơ ng . Do họ c tậ p v à b ắ t chư ớ c lẫ n n h a u
n ê n t a th ấ y nơ i n à y n a n á nơ i k ia tro n g m ộ t
s ố n g h i th ứ c lễ h ộ i m à k h ô n g k h ô i p h ụ c
đư ợ c n é t r iê n g c ủ a từ n g đ ị a p h ư ơ n g vố n có
từ n g à y x ư a. V a i trò c ủ a c h ín h q u y ề n v à
m ộ t sô' c á n bộ h ư u tr í n h iề u k h i k h ô n g tô n
trọ n g n ế p c ũ tr u y ề n th ô n g , họ d ù n g ý c h í
c ủ a m ìn h đ ư a v ào tr o n g lễ h ộ i n h ữ n g ch i
tiế t k h ô n g p h ù h ợ p m à đ ô i k h i lạ i tư ở n g
rằ n g đó là cá c h m ạ n g , là s ự s á n g tạ o .
M ộ t v à i đ ị a p h ư ơ n g do q u á s a y sư a vớ i
việ c p h ụ c h ồ i lạ i tru y ề n th ô n g m à đôi k h i
k h ô i p h ụ c c ả n h ữ n g h ủ tụ c m ê tín n h ư việ c
c ú n g q u á n h iề u v à n g m ã, sắ m s ử a n h ữ n g
đồ m ã n à o h ìn h n h â n , n h à lầ u , n g ự a , xe...
d ù n g là m lễ v ậ t c ú n g , các n g h i th ứ c b à y
b iệ n n h iê u k h ê , k é o d à i v ừ a p h u n g p h í v ừ a
tố n k é m v .v...
T u y n h iê n , g iô n g n h ư n h iề u h iệ n tư ợ n g
k h á c c ủ a n ề n k in h t ế th ị trư ờ n g , n h ữ n g cái