Phỏng vấn ĐÀO CHÂU HẢI: Về “Không vô can…” và nhân “Không vô
can…”
Toàn cảnh phần trưng bày điêu khắc của Đào Châu Hải trong triển lãm
“Không vô can và Ballad biển Đông”. Người chụp: Nguyễn Anh Tuấn.
(LỜI NGƯỜI THỰC HIỆN PHỎNG VẤN: Triển lãm Không vô can và
Ballad biển Đông vừa qua diễn ra tại Viet Art Center đã gây được tiếng
vang lớn trong giới nghệ thuật tạo hình và công chúng, bởi cách diễn giải
một chủ đề mang tính chính trị – xã hội đầy nhạy cảm bằng phương án
trưng bày mạch lạc và ngôn ngữ nghệ thuật hiện đại, giàu xúc cảm. Một
trong hai nhân vật chính của triển lãm, điêu khắc gia Đào Châu Hải, trong
những năm gần đây đã liên tục theo đuổi nhiều ý tưởng nghệ thuật lớn thông
qua nhiều triển lãm cá nhân và triển lãm nhóm, những tìm tòi ngôn ngữ
đương đại và một chất liệu mới đang thịnh hành trong điêu khắc Việt Nam
là sắt thép. Bài phỏng vấn này với Đào Châu Hải sẽ xoay quanh những chủ
đề sự hình thành ý tưởng của nghệ sỹ, diễn giải về ngôn ngữ nghệ thuật mà
ông sử dụng trong triển lãm và điều mà ông đang theo đuổi trong nghề
nghiệp.)
*
- Thưa ông Đào Châu Hải, cùng với Lý Trực Sơn, triển lãm (TL) của hai
ông đã gây được nhiều ấn tượng và cảm xúc đối với người trong giới cũng
như những khán giả yêu nghệ thuật. Vì nhiều người đã xem và thông tin về
TL đã đầy đủ, tôi xin phép đi thẳng vào những câu hỏi trọng tâm. Như đã
biết, việc có được triển lãm và ý tưởng chính của nó được hình thành sau
chuyến đi Trường Sa, tuy nhiên, là một người theo dõi các sáng tác của ông
trong thời gian không ngắn, tôi cảm nhận thấy TL còn chứa đựng nhiều tâm
tư khác của ông về nghệ thuật nói riêng, và về các vấn đề VH-XH nói chung.
Hay nói cách khác, cảm xúc và ấn tượng từ Trường Sa chỉ là một nguyên cớ
chính. Vậy ông có thể nói rõ thêm về câu chuyện lần này của ông ?
- Đối với một nghệ sỹ, trước hết, tôi luôn đặt vai trò của mình là một công
dân bình thường sống trong xã hội, có kỹ năng nghề nghiệp, có quyền lợi
cũng như có trách nhiệm của mình đối với bản thân, gia đình, nghệ thuật và
cộng đồng. Chúng ta đang sống trong một môi trường xã hội phức tạp, nhiều
biến động từ các vấn đề của chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục v.v… và tất
cả những điều ấy đều nổi lên trên bề mặt xã hội, tác động trực tiếp hay gián
tiếp đến đời sống con người ở khía cạnh tiêu cực của chúng. Điều mâu thuẫn
nhất lại nằm ở chỗ chúng ta luôn muốn xây dựng, phát triển xã hội tiến lên
đời sống văn minh hơn, song tất cả dường như lại làm mọi việc trở nên rối
rắm và hỗn loạn hơn.
Thời gian gần đây, Trường Sa đã nổi lên như một tiêu điểm của các vấn đề,
vừa là một sự kiện có tính thời sự chính trị, vừa là một vấn đề hàm chứa tính
lịch sử, ảnh hưởng đến bề mặt xã hội, chủ quyền, lòng tự tôn dân tộc, thậm
chí, trong cảm nhận cá nhân tôi, nó có thể còn lớn hơn nữa. Khi nhìn nhận
và tiếp xúc với một câu chuyện như vậy, tôi tự hỏi, nó có liên quan gì đến
công việc của một nghệ sỹ hay không, đến quá trình sáng tạo những tác
phẩm nghệ thuật hay không? Và tôi tin chắc chắn là có. Nghệ thuật của ngày
hôm nay không còn là nghệ thuật Thị giác thuần túy. Nó đã vượt qua giới
hạn đó rất xa. Nó liên quan nhiều hơn nữa, trực tiếp hơn nữa đến số phận
con người, nằm trong tương quan nào đó giữa đời sống cộng đồng và nền
văn hóa. Đó mới là điều gần gũi nhất, đúng nhất của bản chất nghệ thuật, vì
nghệ thuật thực thụ luôn gắn liền với đời sống nhân văn. Tôi cho rằng, ở
điểm này, nghệ thuật của chúng ta có sự gần gũi với chủ nghĩa Hậu Hiện đại
đã phát triển ở Châu Âu và Mỹ những năm nửa đầu thế kỷ 20. Mặc dù xét
trên các mặt kiến trúc thượng tầng như kinh tế, tri thức, văn hóa… và hạ
tầng cơ sở, giữa chúng ta với các nước phát triển trên là một khoảng cách
lớn và không thể đặt để so sánh như vậy, song có thể nhận thấy ở Việt Nam
hiện nay và hoàn cảnh phát triển của các nước Âu châu trong giai đoạn trên
đã bắt đầu có nhiều điểm tương đồng. Nghệ thuật của chúng ta bắt đầu xuất
hiện những nội dung, những biểu hiện gần gũi với Chủ nghĩa Hậu Hiện đại
thoát thai từ nền văn hóa Âu châu thời gian đó. Và điểm mấu chốt nhất trong
khái niệm nghệ thuật mới là loại bỏ dần các vấn đề Thị giác, sự quan tâm và
bình luận đến sự đẹp – xấu trong từng tác phẩm, trong cách hiểu và cảm
nhận nghệ thuật theo nghĩa thông thường nhất. Người ta bắt đầu chú ý đến
sự tương tác giữa con người – xã hội – tác phẩm trong cùng một bối cảnh là
như thế nào. Đó cũng chính là cảm nhận và quan tâm của cá nhân tôi, không
còn tự trói mình vào các vấn đề của thẩm mỹ thị giác nữa, hay nói cách
khác, thẩm mỹ thị giác đã không còn thỏa mãn tôi trong sáng tạo nghệ thuật.
Quay trở về với câu chuyện Trường Sa, đó là một chuyến đi đầy bất ngờ,
nhưng nó lại tạo cho tôi những ấn tượng thực sự mãnh liệt. Đối với tôi,
Trường Sa là một mảnh trong đời sống xã hội chung của chúng ta cần quan
tâm, một mảnh bé nhỏ nhưng hết sức điển hình, hết sức mấu chốt. Quá trình
hình thành suy tưởng của tôi từ mơ hồ dần dần trở nên rõ ràng trong chuyến
đi Trường Sa, như một quả trái cây từ từ bị lột bỏ các lớp vỏ dầy bên ngoài
để hiện rõ cái nhân quả bên trong. Khi chúng ta ở đất liền, trong các đô thị
hưởng thụ đời sống xa hoa, loanh quanh với miếng ăn và đồng tiền, khả
năng nhận biết và nhạy cảm thẩm mỹ cũng trở nên mù mờ và hạn hẹp.
Trường Sa đã tạo cho tôi những ấn tượng sâu sắc nhất, cảm xúc mạnh mẽ
nhất, vượt lên trên rất nhiều mối quan tâm mà đời sống thường ngày tạo ra,
và làm cho tôi khao khát được khai thác nó, trình bày nó, kể lại câu chuyện
ấy bằng những ngôn ngữ nghệ thuật của mình. Đó thực sự là điều đầy bất
ngờ và hấp dẫn đối với một người luôn khao khát tìm cái mới trong quá trình
sáng tạo nghệ thuật như tôi.
Một phần trưng bày điêu khắc của Đào Châu Hải trong triển lãm “Không vô
can và Ballad biển Đông”. Người chụp: Nguyễn Anh Tuấn.
- Trong những năm gần đây, ông liên tục thay đổi với loại vật liệu điêu
khắc: gỗ, đá, bê-tông và kim loại, cùng với việc thể nghiệm các ngôn ngữ
hình khối và ý tưởng không gian khác nhau. Sự phát triển của ngôn ngữ hình
khối của mỗi tác giả diễn ra theo một quá trình nhất định, mà qua đó người
ta có thể nhận ra mạch tư duy về ý tưởng và nghệ thuật phát triển. Đối với
ông quá trình đó diễn ra như thế nào ?
- Về bản chất, điêu khắc cũng tương tự các loại hình nghệ thuật tạo hình
khác như hội họa, đồ họa, kể cả kiến trúc và sau này là Sắp đặt, là một quá
trình tìm kiếm ngôn ngữ biểu hiện, phương án biểu hiện, chất liệu biểu hiện
cho bất kể nội dung gì, ý tưởng gì mà người nghệ sỹ muốn nói. Nhiều khi
trong một tác phẩm hình thức lại trở thành nội dung, tự hình thức cũng có
ngôn ngữ để nói lên ý tưởng cần truyền đạt. Tôi nói như vậy không phải có ý