Quan niệm chính sách đối ngoại mới của Liên bang Nga
Trần Thị Thanh(*)
Tóm tắt: Ngày 24/02/2022, Nga bắt đầu tiến hành hoạt động quân sự đặc biệt tại Ukraine,
điều này mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử nước Nga và trở thành bước ngoặt trong
chính trị quốc tế hiện đại. Mối quan hệ của Nga với phương Tây, vốn đã xấu đi trong
thập kỷ trước, cuối cùng đã sụp đổ. Nhiều liên minh giữa các cường quốc đang được hình
thành, trong khi phương Tây cùng phía với Mỹ thì Nga và Trung Quốc đang xích lại gần
nhau hơn. Trước tình hình đó, việc “khôi phục lại” vị thế nước Nga là cần thiết. Ngày
31/3/2023, Tổng thống Vladimir Putin đã ký sắc lệnh ban hành Quan niệm chính sách
đối ngoại của Liên bang Nga (năm 2023). Ông Putin nhấn mạnh, chính sách đối ngoại
mới này được ban hành do “những thay đổi cơ bản trong đời sống quốc tế”, trong “trung
và dài hạn”, mọi quyết định của nước Nga sẽ dựa trên văn bản này. Bài viết tập trung
làm rõ Quan niệm chính sách đối ngoại của Nga năm 2023 trong bối cảnh xung đột Nga-
Ukraine chưa có hồi kết.
Từ khóa: Chính sách đối ngoại, Quan niệm chính sách đối ngoại 2023, Liên bang Nga,
Ukraine
Abstract: Russia’s special military operations in Ukraine on February 24, 2022, opened a
new period in Russian history and became a turning point in contemporary international
politics. Russia’s relationship with the West, which had deteriorated over the previous
decade, fi nally broke up. While new alliances are being formed between Western countries
with the US, Russia and China draw closer together. In that situation, a “rebuilding” of
Russia is inevitable. On March 31st, a decree on the Foreign Policy Concept of the Russian
Federation by President Putin was born due to “fundamental changes in international
life”, on which all Russia’s decisions shall be made in the medium and long term. The
paper clarifi es Russia’s foreign policy concept in 2023 in the context of the unresolved
Russia-Ukraine confl ict.
Keywords: Foreign Policy, Foreign Policy Concept 2023, Russian Federation, Ukraine
1. Mở đầu (*)
Quan niệm chính sách đối ngoại của
Liên bang Nga (Концепция внешней
политики Российской Федерации) ban
hành năm 20231 (gọi tắt là Quan niệm chính
(*) ThS., Viện Thông tin Khoa học xã hội, Viện Hàn
lâm Khoa học xã hội Việt Nam;
Email: jthanh85@gmail.com
1 Xem: МИД - Министерство иностранных
sách đối ngoại 2023) là tài liệu hoạch định
chiến lược và thể hiện hệ thống quan điểm
дел Российской Федерации (2023), Концепция
внешней политики Российской Федерации,
Указом Президента Российской Федерации
от 31 марта 2023 года №229, Министерство
иностранных дел Российской Федерации,
31/3/2023, https://www.mid.ru/ru/detail-material-
page/1860586/
Tạp chí Thông tin Khoa học xã hội, số 11.2023
24
về lợi ích quốc gia của Nga với các nguyên
tắc cơ bản, mục tiêu chiến lược, nhiệm vụ
chính và các lĩnh vực ưu tiên trong chính
sách đối ngoại của Nga trên trường quốc tế.
Theo các nhà nghiên cứu người Nga, Quan
niệm chính sách đối ngoại 2023 của Nga
không chỉ hướng tới xây dựng nước Nga
hùng mạnh, thân thiện, có trách nhiệm với
cộng đồng quốc tế, mà còn nhằm mục tiêu
xây dựng trật tự thế giới mới đa cực, đa
trung tâm, dựa trên Hiến chương Liên Hợp
Quốc, trong đó tất cả các quốc gia đều phải
được tôn trọng (Леонид, 2023).
2. Khái quát về Quan niệm chính sách
đối ngoại của Liên bang Nga năm 2023
Quan niệm chính sách đối ngoại 2023
là tuyên bố chính sách đối ngoại toàn diện
đầu tiên của Nga kể từ khi bắt đầu xảy
ra cuộc xung đột Nga-Ukraine từ tháng
02/2022 đến nay, thể hiện cách Nga nhìn
nhận cuộc chiến sau một năm và tầm nhìn
về một thế giới đa cực mới nổi. Dưới góc
độ của Nga, thế giới ngày nay đang diễn
ra sự cạnh tranh toàn cầu về quyền lực và
ảnh hưởng. Một bên là thế giới phương Tây
do Mỹ dẫn dắt, theo hướng toàn cầu hóa,
tuân thủ “trật tự dựa trên quy tắc”, được
bắt nguồn từ các giá trị và thông lệ phương
Tây. Bên kia là phần còn lại của thế giới,
tuân thủ “các giá trị truyền thống”, dựa
trên các hiệp ước và các thỏa thuận ràng
buộc pháp lý, do Liên Hợp Quốc lãnh đạo.
Chính sách đối ngoại mới của chính quyền
Putin bác bỏ trật tự hiện tại với vai trò dẫn
đầu của Mỹ; tìm cách mở rộng mối quan hệ
đối với các quốc gia khác ngoài châu Âu và
Mỹ, tập trung vào các lĩnh vực khác nhau
như năng lượng, buôn bán vũ khí, thương
mại hàng hóa, hợp tác an ninh và giáo dục.
Quan niệm chính sách đối ngoại 2023 gọi
các sự kiện tại Ukraine là “các biện pháp
mà Nga thực hiện để bảo vệ lợi ích sống
còn của mình”, điều này trở thành cái cớ để
Mỹ tung ra “một kiểu chiến tranh hỗn hợp
mới” (Prashant, 2023).
Quan niệm chính sách đối ngoại 2023
chỉ ra 9 điểm về lợi ích quốc gia của Nga:
(i) bảo vệ trật tự hiến pháp, chủ quyền,
độc lập, nhà nước và toàn vẹn lãnh thổ của
Nga; (ii) duy trì ổn định chiến lược; (iii)
tăng cường cơ sở pháp lý của quan hệ quốc
tế; (iv) bảo vệ các quyền, tự do và lợi ích
hợp pháp của công dân Nga; (v) phát triển
một không gian thông tin an toàn, bảo vệ
xã hội Nga trước “thông tin phá hoại và tác
động tâm lý bên ngoài”; (vi) phát triển tiềm
năng con người, cải thiện chất lượng cuộc
sống và phúc lợi của công dân; (vii) phát
triển bền vững nền kinh tế Nga trên cơ sở
công nghệ mới; (viii) củng cố các giá trị
truyền thống và bảo tồn di sản; (ix) bả o vệ
môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu
(МИД, 2023: 7).
Quan niệm chính sách đối ngoại 2023
trình bày 3 mục tiêu chiến lược chính của
Nga: (1) đảm bảo an ninh và chủ quyền của
Nga; (2) tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát
triển của Nhà nước Nga bên ngoài lãnh
thổ; (3) củng cố vị trí của Nga là một trong
những trung tâm có trách nhiệm và có ảnh
hưởng của thế giới (МИД, 2023: 7). Để đạt
được những mục tiêu này, cần giải quyết 14
nhiệm vụ chính, điển hình như: hình thành
một trật tự thế giới công bằng; duy trì an
ninh và ổn định quốc tế; hợp tác với “các
quốc gia có cùng tư duy”, phản ứng trước
mọi hành động chống lại nước Nga...; “tạo
mối quan hệ tốt đẹp với các quốc gia láng
giềng, ngăn chặn sự xuất hiện và loại bỏ
các điểm nóng trên lãnh thổ của họ”; hỗ trợ
thông tin về các hoạt động chính sách đối
ngoại của Nga, hình thành nhận thức khách
quan, củng cố vị thế của Nga trong không
gian thông tin toàn cầu, chống lại những
thông tin sai lệch, kích động (МИД, 2023:
8-9).
25
Quan niệm chính sách đối ngoại..
Quan niệm chính sách đối ngoại 2023
đưa ra một số nhận định về xu hướng phát
triển chính trên thế giới như sau: Một là,
thế giới đang trải qua kỷ nguyên của những
chuyển dịch mang tính cách mạng hướng
tới trật tự đa cực. Hai là, một số quốc
gia phát triển theo hướng của chủ nghĩa
thực dân mới, họ không chấp nhận những
chuyển biến tích cực của thế giới hiện tại,
từ chối thừa nhận hiện thực về trật tự thế
giới đa cực đang hình thành, phủ nhận
một trật tự thế giới mới. Ba là, Liên Hợp
Quốc và các tổ chức đa phương khác có
chức năng điều phối lợi ích của tất cả các
quốc gia đang bị thao túng mà biểu hiện
rõ ràng nhất là một nhóm nhỏ các quốc
gia, đứng đầu là Mỹ đang tìm cách thay
thế hệ thống quốc tế dựa trên cơ sở Hiến
chương Liên Hợp Quốc bằng khái niệm
“trật tự thế giới dựa trên luật lệ” - một
cách gọi khác của trật tự thế giới đơn cực
do Washington kiểm soát sau Chiến tranh
Lạnh. Bốn là, quá trình toàn cầu hóa kinh
tế lâm vào khủng hoảng ngày càng gay gắt.
Năm là, vai trò của sức mạnh quân sự trong
quan hệ quốc tế ngày càng gia tăng, không
gian xung đột ngày càng mở rộng ở một
số khu vực có vị trí chiến lược quan trọng.
Sáu là, việc một số quốc gia tăng cường
hợp tác để hóa giải cuộc khủng hoảng trật
tự thế giới đang bị một số cường quốc gây
áp lực kiềm chế (МИД, 2023: 1-2). Trên
cơ sở đó, Nga thiết lập định hướng chính
sách đối ngoại, khẳng định rằng Nga không
coi mình là kẻ thù của phương Tây, không
tự cô lập mình khỏi phương Tây và cũng
không có ý định thù địch với phương Tây.
Nga bày tỏ hy vọng, trong tương lai Mỹ và
các nước phương Tây khác sẽ nhận ra rằng
chính sách đối đầu và tham vọng bá quyền
của họ sẽ không mang lại kết quả.
Khi xây dựng mối quan hệ với các đối
tác và đồng minh, Nga xuất phát từ nguyên
tắc tôn trọng lợi ích lẫn nhau và ngăn chặn
việc tạo ra các ranh giới phân chia theo
nguyên tắc khối. Nga tìm cách ngăn chặn
sự gia tăng các mối đe dọa đối với an ninh
và chủ quyền quốc gia do chính sách hiếu
chiến của các quốc gia không thân thiện
và việc họ đơn phương giành lợi thế kinh
tế. Quan niệm chính sách đối ngoại 2023
cũng xác định thứ tự ưu tiên tại 10 khu
vực. Ở khu vực láng giềng, Nga ưu tiên
phát triển mối quan hệ tốt đẹp và ổn định
lâu dài với các quốc gia thành viên Cộng
đồng các quốc gia độc lập (SNG). Ở Bắc
Cực, Nga duy trì hòa bình, tăng tính bền
vững của môi trường, giảm mức độ đe dọa
an ninh, tạo điều kiện quốc tế thuận lợi
cho sự phát triển kinh tế - xã hội của vùng
Bắc Cực. Đối với lục địa Á - Âu, Nga tăng
cường quan hệ đối tác chiến lược và hợp
tác toàn diện với Trung Quốc, xây dựng
quan hệ đối tác chiến lược ưu tiên đặc biệt
với Ấn Độ, kết hợp Liên minh Kinh tế Á
- Âu (EAEU) với sáng kiến “Vành đai,
Con đường” của Trung Quốc. Tại khu vực
châu Á - Thái Bình Dương, Nga chú trọng
hợp tác với các quốc gia trong khu vực và
ASEAN; thúc đẩy hình thành một cấu trúc
an ninh toàn diện, cũng như hình thành
quan hệ đối tác Đại Á-Âu; khuyến khích
đối thoại và tương tác giữa các quốc gia;
chống lại các nỗ lực phá hoại hệ thống khu
vực; phát triển hợp tác quốc tế rộng rãi
nhằm chống lại việc phân chia trong khu
vực. Liên quan đến các quốc gia Hồi giáo,
Nga tăng cường hợp tác toàn diện cùng
có lợi với các quốc gia thành viên của Tổ
chức Hợp tác Hồi giáo, tôn trọng cấu trúc
chính trị xã hội và các giá trị tinh thần và
đạo đức truyền thống của họ. Về châu
Phi, Nga cùng với các quốc gia châu Phi
nỗ lực thiết lập một thế giới đa cực công
bằng hơn, xóa bỏ bất bình đẳng xã hội và
kinh tế đang gia tăng do chính sách thực
Tạp chí Thông tin Khoa học xã hội, số 11.2023
26
dân cũ và mới. Với các nước Mỹ Latin và
Caribe, Nga ưu tiên thiết lập và mở rộng
hợp tác với Brazil, Cuba, Nicaragua và
Venezuela. Tại châu Âu, Nga kiên định
bảo vệ lợi ích quốc gia, ưu tiên giảm thiểu
và vô hiệu hóa các mối đe dọa đối với an
ninh, toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền của
Nga từ phía các quốc gia không thân thiện
là thành viên của NATO và Liên minh
Châu Âu. Đối với Mỹ, Moscow chủ trương
xây dựng mối quan hệ với Washington nếu
chính quyền Mỹ từ bỏ đường lối ngoại
giao không thân thiện và tôn trọng lợi ích
hợp pháp của Nga. Đối với Nam Cực, Nga
quan tâm đến việc bảo tồn Nam Cực như
một không gian hòa bình, ổn định và hợp
tác bình đẳng phi quân sự; duy trì tính bền
vững của môi trường và mở rộng sự hiện
diện của mình trong khu vực, ưu tiên giữ
vững và thực hiện Hiệp ước Nam Cực
năm 1959 (МИД, 2023: 29-39).
Bàn về Quan niệm chính sách đối
ngoại 2023, Maksym (2023) cho rằng,
chính sách đối ngoại mới của Nga vẫn
mang hơi hướng thời Xô viết. Quan niệm
chính sách đối ngoại 2023 được Nga công
bố sau khi xung đột Nga-Ukraine diễn ra từ
tháng 02/2022 cho thấy cái nhìn sâu sắc về
các mục tiêu chiến lược và tư duy của Tổng
thống V. Putin. Đặc biệt, nó bộc lộ quan
điểm dai dẳng về chống phương Tây và
việc thiết lập một trật tự địa chính trị mới.
Đó là một tài liệu chiến lược xác nhận “sự
thù địch” của ông Putin với phương Tây,
một chính sách đối ngoại báo hiệu sự trở lại
đáng lo ngại của Nga đối với các mục tiêu
và luận điệu thời Xô viết.
Đồng quan điểm trên, Nigel (2023)
nhận định, đây là tuyên bố chính sách quan
trọng đầu tiên của Moscow kể từ khi phát
động cuộc chiến với Ukraine; thể hiện phản
ứng ngày càng tăng của Nga đối với những
thay đổi bất lợi trong vị thế quốc tế và là
nỗ lực “lạc hậu đến kỳ lạ” nhằm chống lại
“tham vọng bá quyền” của phương Tây,
đặc biệt là Mỹ. Trái ngược với quan niệm
được đưa ra trước đó vào năm 20161 - hai
năm sau cuộc xung đột Nga-Ukraine lần
đầu tiên (năm 2014) - Nga ủng hộ “mối
quan hệ văn hóa và tinh thần với Ukraine
trong mọi lĩnh vực trên cơ sở tôn trọng và
cam kết lẫn nhau”.
Có thể thấy, kể từ khi tiến hành chiến
dịch quân sự đặc biệt nhằm “phi quân
sự hóa và phi hạt nhân hóa trên lãnh thổ
Ukraine” từ tháng 02/2022, việc sửa chữa
học thuyết ngoại giao của Nga càng trở
nên cấp thiết. Điều quan trọng là những
sự kiện này không chỉ là nguyên nhân gốc
rễ, mà còn là chất xúc tác cho sự chuyển
đổi hệ thống quan hệ quốc tế. Trái ngược
với chiến thuật của các nước phương Tây
mang hàm ý chia cắt cộng đồng thế giới
thành “vườn hoa” và “rừng rậm”, Nga nhất
quán ủng hộ việc hình thành một thế giới
đa cực ổn định. Cách tiếp cận này nhận
được sự hưởng ứng rộng rãi của các quốc
gia có cùng chí hướng.
3. Một số điểm mới trong Quan niệm
chính sách đối ngoại của Liên bang Nga
năm 2023
Quan niệm chính sách đối ngoại của
Nga năm 2023 được đưa ra trong bối cảnh
cuộc xung đột giữa nước này với Ukraine
đã diễn ra từ tháng 02/2022 và chưa đi đến
hồi kết. Theo một số nghiên cứu, Quan
niệm chính sách đối ngoại 2023 của Nga
có một số điểm mới so với trước đây. Thứ
nhất, Quan niệm chính sách đối ngoại
2023 đánh giá lại các xu hướng phát triển
của thế giới hiện đại, nhấn mạnh sự cần
thiết phải khôi phục vai trò điều phối của
Liên Hợp Quốc, bởi trong thời kỳ chuyển
đổi cơ bản, việc duy trì cấu trúc trung
1
Xem: http://www.kremlin.ru/acts/bank/41451/page/1
27
Quan niệm chính sách đối ngoại..
tâm của quan hệ quốc tế và các nguyên
tắc giao tiếp quốc tế được quy định trong
Hiến chương Liên Hợp Quốc có vai trò
đặc biệt. Thứ hai, một hình thức lập kế
hoạch chiến lược mới đang được thiết lập.
Trong các chính sách đối ngoại trước đây,
mục tiêu chính (ưu tiên cao nhất) của Nga
là yếu tố định hướng. Quan niệm chính
sách đối ngoại 2023 phản ánh bản chất đa
tầng của những thách thức và mối đe dọa
mà Nga phải đối mặt. Các mục tiêu chiến
lược của Nga xuất phát từ đó và đóng vai
trò là điểm khởi đầu để nước này tiến hành
các mục tiêu định hướng. Thứ ba, hệ thống
các ưu tiên toàn cầu đang trải qua những
thay đổi, đặc biệt liên quan đến việc đảm
bảo lợi ích quốc gia của Nga trong “các
khu vực mới”, bao gồm đại dương, không
gian bên ngoài và vùng trời. Ngoài ra, các
biện pháp thúc đẩy quan hệ quốc tế cũng
được đặc biệt chú trọng. Trong lĩnh vực
nhân quyền, lần đầu tiên việc bảo vệ các
lợi ích và quyền hợp pháp của công dân
Nga được đặt lên hàng đầu. Đáng chú ý là,
việc chống lại “Hội chứng sợ Nga” được
xác định là một trong những ưu tiên của
chính sách nhân đạo. Thứ tư, trong Quan
niệm chính sách đối ngoại 2023, không
chỉ có sự thay đổi về thứ bậc ưu tiên của
các quốc gia mà còn cả ranh giới địa lý
của các khu vực. Quan niệm “thế giới Hồi
giáo” và “lục địa Á-Âu” không được sử
dụng như các định hướng khu vực riêng
biệt trong chính sách đối ngoại của Nga.
Thứ năm, số lượng các tổ chức chịu trách
nhiệm thi hành chính sách đối ngoại của
Nga sẽ gia tăng. Những thay đổi này sẽ
giúp Nga duy trì tính liên tục của đường
lối chính sách đối ngoại trong trường hợp
có sự thay đổi lãnh đạo cấp cao nhất của
Nhà nước (Ольга, Александр, 2023).
Nigel (2023) chỉ ra, xung đột giữa
Nga và Ukraine từ năm 2022 đã chi phối
Quan niệm chính sách đối ngoại 2023 của
Nga theo ba hướng: (i) Tập trung vào Nam
bán cầu và hợp tác với các quốc gia không
thuộc phương Tây như Mỹ Latin và đặc
biệt là thế giới Hồi giáo và các nước châu
Phi. (ii) Quan niệm chính sách đối ngoại
2023 của Nga là một quan điểm mâu thuẫn
với phương Tây. Một mặt, quan niệm này
cho rằng phương Tây là kẻ thù; mặt khác
lại dự kiến một trật tự an ninh trong tương
lai khi các quốc gia châu Âu thoát khỏi
sự thống trị của Mỹ và sẵn sàng hợp tác
với thế giới phương Tây. (iii) Quan niệm
chính sách đối ngoại 2023 vạch ra phản
ứng của Nga đối với sự leo thang các lệnh
trừng phạt về kinh tế của phương Tây. Tuy
nhiên, Nga không phải là một siêu cường,
sức mạnh của Nga đã bị suy giảm; Nga
có ít đồng minh, kể cả ở Nam bán cầu;
và mối quan hệ quan trọng nhất của Nga
- hầu như không được đề cập trong quan
niệm này - là Trung Quốc. Hiện thực của
nước Nga, mà phần lớn giới tinh hoa của
nước này đang cảm thấy, là sự mất phương
hướng và bị cô lập.
Kudin (Кудин, 2023) cho rằng, Quan
niệm chính sách đối ngoại 2023 một phần
đề cập đến các xu hướng chính và triển
vọng cho sự phát triển của thế giới khi
tuyên bố rằng “nhân loại đang trải qua một
kỷ nguyên thay đổi mang tính cách mạng”,
và song song đó, “sự hình thành của một
thế giới đa cực, công bằng hơn vẫn tiếp
tục”. Đồng thời, quan niệm này nhấn mạnh
sự khủng hoảng của toàn cầu hóa kinh tế
và sự lớn mạnh của yếu tố quyền lực trong
quan hệ quốc tế. Tất cả điều này “làm tăng
nguy cơ xung đột giữa các quốc gia lớn,
bao gồm cả sự tham gia của các cường
quốc hạt nhân”.
Theo Glantz (2023), Quan niệm chính
sách đối ngoại 2023 của Nga củng cố thêm
quá trình phát triển thế giới quan của Nga