Bài 6: Quản trị rủi ro dự án
127
BÀI 6: QUẢN TRỊ RỦI RO DỰ ÁN
Nội dung
• Khái niệm và các quan điểm về rủi ro
• Khái niệm, phân loại và các quan điểm
về quản trị rủi ro
• Phòng ngừa và khắc phục rủi ro của
dự án
Mục tiêu Hướng dẫn học
• Nắm được các quan điểm về rủi ro, rủi
ro trong kinh doanh.
• Nắm được các quan điểm của quản trị
học đối với quản trị rủi ro.
• Xây dựng được các cơ sở nhận biết,
phòng tránh rủi ro.
• Thực hành nhận biết được các rủi ro
trong kinh doanh.
• Thực hành xây dựng được các phương
án phòng ngừa, hạn chế rủi ro trong
phạm vi bài học.
Thời lượng học
• 8 tiết
• Để học tốt học viên cần có cái nhìn thực
tế về rủi ro, rủi ro trong kinh doanh và
đặc biệt là rủi ro trong quản trị dự án
• Cần nắm vững lý thuyết về rủi ro, chủ
động tiếp cận và tìm cách xử lý các tình
huống bất ngờ xảy ra trong quá trình tổ
chức dự án.
• Liên hệ với thực tế để hiểu rõ hơn cách
thức dự báo rủi ro, lên kế hoạch và tìm
biện pháp phòng ngừa trong quá trình tổ
chức dự án để có thể giải quyết được các
công việc trong thực tế.
Bài 6: Quản trị rủi ro dự án
128
TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG BÀI
Tình huống dẫn nhập
Con chuột ghé mắt nhìn qua khe ván, nó thấy ông bà chủ nông trại lấy ra một gói giấy to. Nó
tự hỏi: “Không hiểu trong gói giấy đó là món ngon gì mà bọc kỹ vậy?”. Rồi bỗng nhiên nó
hoảng hốt khi nhận ra đó là một cái bẫy chuột. Cái bẫy chuột xuất hiện đồng nghĩa với việc nó
sẽ gặp nguy hiểm.
Không biết làm thế nào, rất hoang mang và cần người chia sẻ, con chuột đi xuống bếp và thấy
gà mái ở đó. Nó nói với gà mái về cái bẫy chuột và về suy nghĩ của mình. Gà mái nghe chuyện
một cách dửng dưng trong khi vẫn không ngừng mổ thóc, nghe xong nó nói: “Anh chuột ạ, cái
bẫy chuột chẳng liên quan gì tới tôi cả và tôi cũng chẳng quan tâm tới vấn đề của anh. Tôi chả
có lý do gì để phải lo lắng, tôi chỉ có thể chúc anh may mắn”.
Rất thất vọng, con chuột đi tới chuồng lợn. tại đây lợn vừa ăn xong và đang nằm lim dim ngủ.
Chuột lại nói với lợn về cái bẫy chuột, về vấn đề mà nó đang gặp phải. Nghe xong lợn nói:
“Tôi thực sự lấy làm buồn cho anh nhưng không giúp gì được anh, anh phải tự giải quyết vấn
đề của mình thôi. Tôi chỉ có thể cầu nguyện cho anh.”
Vô cùng thất vọng, chuột đi ra chuồng bò. Tại đây, nó thấy bò đang thủng thẳng nhai cỏ với
dáng vẻ rất nhàn nhã. Nghĩ rằng có thể chia sẻ với bò, chuột lại kể cho bò nghe về cái bẫy
chuột, về mối nguy hiểm đang rình rập mình. Nghe xong bò thủng thẳng nói: “Anh kể với tôi
chuyện này cũng chẳng có ích gì. Cái bẫy chuột với tôi chả có ý nghĩa gì hết.”
Hoang mang cực độ, con chuột đi lên trên nhà và nó thấy bà chủ đã đặt bẫy xong. Nó không
biết phải làm gì với mối nguy hiểm đang cận kề. Trong bóng tối nó đứng một mình và khóc
cho sự kém may mắn của mình. Đúng lúc đó có tiếng bẫy sập. Một con rắn độc tình cờ đi
ngang qua và bị sập bẫy. Bà chủ nhà cũng nghe thấy tiếng bẫy sập. Bà nghĩ rằng đã tóm được
con chuột và đi tới để xem. Trong bóng tối lờ mờ, bà không nhận ra con rắn và thế là bị rắn
đớp ngay vào tay. Người nông dân vội vàng đưa vợ đi cấp cứu, hôm sau bà chủ được về nhà
trong trạng thái sốt cao.
Người nông dân nghĩ rằng cần nấu cháo để tẩm bổ cho vợ, thế là gà bị thịt để nấu cháo. Hôm
sau bệnh tình bà chủ vẫn không thuyên giảm, mọi người đến nhà thăm hỏi rất đông. Đáp lại
tấm lòng của mọi người, người nông dân mổ lợn thết đãi tất cả khách khứa.
Thật đáng buồn, cuối cùng bà chủ nhà không qua khỏi. Người nông dân đành phải thịt nốt con
bò để làm đám ma cho vợ mình.
Như vậy cả gà, heo và bò đều chết. Chỉ duy nhất chuột còn sống.
Đừng tưởng hiểm nguy là của người khác mà không liên quan tới mình đâu nhé.
Câu hỏi
Theo bạn trong câu truyện này, đối tượng nào gặp may mắn? đối tượng nào gặp rủi ro?
Có cách nào để nhân vật trong câu truyện có thể tránh được rủi ro?
Bạn nhận thức thế nào về vấn đề thông qua câu truyện này?
Bài 6: Quản trị rủi ro dự án
129
6.1. Khái niệm và các quan điểm về rủi ro
6.1.1. Khái niệm và phân loại rủi ro
6.1.1.1. Khái niệm về rủi ro
Rủi ro, theo nghĩa chung nhất, được hiểu là điều
không tốt lành, không tốt bất ngờ xảy đến.
Đây là cách hiểu thông thường nhất. Những gì được
coi là rủi ro luôn mang lại những điều mà con người
không mong muốn. Khi “rủi ro” xảy ra luôn đồng
nghĩa với việc chủ thể tiếp nhận nó phải chịu một sự
thiệt hại nào đó.
Ví dụ: Bạn đang tới một cuộc hẹn với đối tác thì bị hỏng xe giữa đường.
6.1.1.2. Các loại rủi ro
• Rủi ro có và không kèm theo tổn thất về tài chính
Thuật ngữ rủi ro bao gồm tất cả các tình huống trong đó có các nguy cơ hiện hữu.
Trong kinh doanh, rủi ro thường gắn chặt với thiệt hại về tài chính, tuy nhiên trong
một số trường hợp lại không như vậy mà rủi ro lại ảnh hưởng tới những vấn đề khác.
Nếu doanh nghiệp bị sút giảm doanh thu do khủng hoảng, ta nói rủi ro gây thiệt
hại về tài chính cho công ty.
Nếu bạn không làm vừa lòng cử tri trong bầu cử, khi đó phiếu bầu cho bạn giảm,
đây có thể coi là thiệt hại không liên quan tới tài chính.
Ví dụ: đồng hồ báo thức hỏng và đi học muộn, bị vấp ngã và làm vỡ một giỏ trứng.
• Rủi ro động và rủi ro tĩnh
o Rủi ro động
Đây là rủi ro xuất hiện khi nền kinh tế thay đổi dẫn đến việc công ty phải hứng
chịu những tổn thất, chẳng hạn như việc doanh nghiệp không giữ được thị phần
và khách hàng ổn định, không đảm bảo được chi phí và thu nhập ổn định… và
hậu quả là sẽ xuất hiện những tổn thất về tài chính.
Rủi ro động còn bao gồm một số tổn thất khác mà nguyên nhân của nó không
phải do nền kinh tế như thiên tai, bị lừa đảo….
Nhìn chung, các rủi ro động không mang lại lợi ích cho xã hội. Nó bao gồm cả
sự hư hỏng về tài sản, chuyển đổi sở hữu hay sự phá sản đối với doanh
nghiệp…. Rủi ro động nhìn chung là khá nguy hiểm, hầu hết các doanh nghiệp
đều chú ý tới nó và thường áp dụng cách bảo hiểm để giảm thiểu tối đa thiệt
hại khi nó xảy ra.
Ví dụ: bão gây thiệt hại cho doanh nghiệp nuôi thủy sản
o Rủi ro tĩnh
Đây là kết quả của sự thay đổi trong nền kinh tế. Rủi ro tĩnh thường ít được chú
ý nhưng tầm ảnh hưởng của nó lại tương đối rộng.
Ví dụ: sự thay đổi giá xăng dầu
Bài 6: Quản trị rủi ro dự án
130
• Rủi ro căn bản và rủi ro cá biệt
Đây là hai loại rủi ro được phân biệt dựa trên cơ sở sự
khác nhau của nguồn rủi ro và hậu quả của tổn thất do
chúng gây ra.
o Rủi ro căn bản bao gồm các thiệt hại thông phàm về
nguồn gốc và hậu quả. Đó là các rủi ro, nguyên nhân
của hầu hết các hiện tượng kinh tế, xã hội, chính trị.
Nó tác động trên một vùng rộng lớn hay tất cả dân số. Ví dụ: chiến tranh.
o Rủi ro cá biệt là các rủi ro phát sinh từ những hiện tượng cá biệt. Rủi ro này có
thể là động hay tĩnh. Ví dụ: hoả hoạn.
Nhìn chung, rủi ro căn bản không rơi vào cá biệt một ai. Do vậy toàn xã hội sẽ
phải có trách nhiệm loại trừ rủi ro này. Cách thông thường nhất là thông qua các
loại bảo hiểm.
Rủi ro cá biệt là do các cá nhân phải gánh chịu, nó không phải chủ thể để cả xã
hội quan tâm. Các cá nhân có thể áp dụng nhiều cách thức khác nhau để hạn chế
rủi ro này.
• Rủi ro thuần túy và rủi ro suy đoán
o Rủi ro thuần tuý là các loại rủi ro chỉ mang lại hậu quả
không có lợi hoặc những tổn thất (tức là rủi ro theo
một chiều chứ hoàn toàn không có tính hai mặt).
Ví dụ: bạn rơi xuống một cái hố khi đang đi ngoài đường
Rủi ro thuần tuý có thể chia thành bốn nhóm như sau:
Rủi ro cá nhân: là các tổn thất về thu nhập hay tài
sản… của một cá nhân. Nhìn chung, rủi ra cá nhân
được đánh giá trên bốn mối nguy hiểm: chết sớm,
tuổi già, mất sức lao động, thất nghiệp.
Rủi ro về tài sản: bất cứ cá nhân nào là chủ sở
hữu tài sản đều chịu rủi ro về tài sản do mình
sở hữu. Đây là những tổn thất về tài sản do bị
hư hỏng hay mất mát. Tổn thất về tài sản gồm
hai loại: tổn thất trực tiếp và tổn thất gián tiếp do
hậu quả.
Rủi ro về tài sản có thể là một hỗn hợp giữa ba loại
rủi ro: rủi ro tổn thất về tài sản, rủi ro tổn thất về thu nhập khi tài sản không
được sử dụng, chi phí tăng thêm trong trường hợp có thiệt hại về tài sản
Rủi ro pháp lý: đây là các rủi ro liên quan tới luật pháp hay các quy định,
quy chế. Mối nguy hiểm cơ bản trong rủi ro pháp lý là sự bất cẩn (không cố
ý) của người khác, hay sự nguy hiểm đến tài sản của họ do không cẩn thận
hay không chủ tâm gây nên. Như vậy, rủi ro pháp lý còn có thể là kết quả
của việc bất cẩn không cố ý gây nên.
Rủi ro pháp lý là tổng hợp giữa khả năng thiệt hại về tài sản hiện tại và tổn
thất về thu nhập trong tương lai do hậu quả thiệt hại về tài sản gây nên, hay
trách nhiệm pháp lý phát sinh trong trường hợp cả khi ta cố ý hay không cố ý
xâm hại quyền lợi của người khác.
Bài 6: Quản trị rủi ro dự án
131
Theo pháp luật Việt Nam, nếu một người nào đó có
hành vi làm hại người khác hay định gây ra thiệt
hại về tài sản cho người khác vì bất cứ lý do gì sẽ
phải chịu trách nhiệm pháp lý với sự thiệt hại gây
ra đó.
Rủi ro phát sinh do sự phá sản của người khác:
Khi một người nào đó đã đồng ý làm việc cho cho một tổ chức, người đó
phải chấp nhận bất kỳ tình huống nào xảy ra với tổ chức đó. Khi một cá nhân
hay tổ chức bị phá sản đó là hậu quả tổn thất về tài chính, ta nói đó là rủi ro
hiện hữu. Trong trường hợp này, tổ chức có thể đưa vấn đề pháp sản vào hợp
đồng để xây dựng phương án thanh toán nợ vay khi có sự cố xảy ra.
o Rủi ro suy đoán là loại rủi ro không hoàn toàn mang tính thiệt hại mà đôi khi
nó lại mang tới lợi ích. Ví dụ: Khi đầu tư kinh doanh có thể phát sinh rủi do
suy thoái
Rủi ro suy đoán có thể do một số nguyên nhân sau: Rủi ro do thiếu kinh
nghiệm và kỹ năng quản lý kinh doanh, rủi ro do kém khả năng cạnh tranh, rủi
ro do sự thay đổi thị hiếu của khách hàng, rủi ro do lạm phát, rủi ro do sự
không ổn định của chính sách thuế, rủi ro do thiếu thông tin, rủi ro do bất ổn
chính trị…
6.1.2. Các quan điểm về rủi ro
6.1.2.1. Các quan điểm truyền thống về rủi ro
Vấn đề vận may và rủi ro luôn gắn với thực tiễn đời sống và
ước vọng của con người, đặc biệt là người Á Đông.
Cha ông ta cũng đã đúc kết vấn đề này thông qua các
phương ngôn, như:
• Phúc bất trùng lai, hoạ vô đơn chí
• Trong cái rủi có cái may, trong cái may có cái rủi
• Tái ông mất ngựa...
Sự may rủi được hiểu là khách quan, nằm ngoài sự kiểm soát
của con người,.
Sở dĩ có thực tế như vậy là do trình độ nhận thức của nhân
loại nói chung và của mỗi người nói riêng đối với thế giới khách quan lúc đó còn bị
hạn chế. Dần dần, cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật và công nghệ, nhân
loại càng ngày càng nhận biết và khám phá được các quy luật tự nhiên và xã hội. Điều
này đã tạo sức mạnh cho con người trong việc khống chế và làm chủ tự nhiên, xã hội
và bản thân. Từ đó, quan niệm về may rủi cũng đỡ thần bí và được cắt nghĩa đa chiều,
mang tính khoa học và chủ động hơn.
• May mắn hay cơ hội là những biến động của các điều kiện khách quan bên ngoài
chủ thể (do tự nhiên, xã hội tạo ra) đưa đến những điều kiện thuận lợi cho chủ thể,
giúp cho chủ thể có điều kiện bứt phá, tạo nên sự phát triển đột biến.
• Rủi ro được quan niệm ngược lại, nó được coi là những vận động khách quan bên
ngoài chủ thể gây khó khăn, trở ngại cho chủ thể trong hành trình đi đến mục tiêu,