{
SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO HÀ TĨNH
SÁNG KIẾN
TÊN ĐỀ TÀI:
ĐỊNH HƯỚNG ĐỌC HIỂU TRÍCH ĐOẠN HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT -
LƯU QUANG VŨ (SGK NGỮ VĂN 12) BẰNG PHƯƠNG PHÁP TRANH BIỆN
NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH.
Môn/lĩnh vực: Ngữ văn
Mã số: 08
Năm học 2022- 2023
1
MỤC LỤC
Nội dung Trang
PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ 1
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Mục tiêu nghiên cứu 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3
4. Phương pháp nghiên cứu 4
5. Đóng góp của đề tài 4
PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 4
A. Cơ sở lý luận và thực tiễn. 4
I. Cơ sở lí luận 4-5
II. Cơ sở thực tiễn 6-7
B. Định hướng đọc hiểu trích đoạn Hồn Trương Ba, da hàng thịt bằng
phương pháp tranh biện nhằm phát triển năng lực học sinh
8
I. Tiến trình và cách thức tổ chức dạy học bằng phương pháp tranh biện 8
II- Một số điểm cần lưu ý 9-10
III- Giải pháp thực hiện phương pháp tranh biện trong định hướng đọc hiểu Hồn
Trương Ba, da hàng thịt (đoạn trích thuộc SGK Ngữ văn 12)
11- 20
IV- Giáo án thể nghiệm 21- 23
PHẦN THỨ BA: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 24- 26
TÀI LIỆU THAM KHẢO 26
2
ĐỀ TÀI: ĐỊNH HƯỚNG ĐỌC HIỂU TRÍCH ĐOẠN HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG
THỊT - LƯU QUANG VŨ (SGK NGỮ VĂN 12) BẰNG PHƯƠNG PHÁP TRANH
BIỆN NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH.
PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Khoảng hơn chục năm nay, từ khi thực hiện chương trình và sách giáo khoa
Ngữ văn hiện hành, việc dạy học tác phẩm văn học có nhiều đổi mới so với chương trình
Ngữ văn trước đó. Một trong những điểm đổi mới dễ thấy đó là việc học văn bản văn học
được chuyển thành việc đọc hiểu văn bản. Học văn tức là học cách đọc văn, đó là một tư
tưởng rất hay mà những nhà nghiên cứu văn học đồng thời là những chuyên gia giáo dục
khởi xướng. Bởi vậy, định hướng học sinh đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại với
nguyên tắc “mỗi thể loại thể hiện một thái độ thẩm mỹ với hiện thực, một cách cảm thụ,
nhìn nhận, giải minh thế giới và con người” (M.Bakhtin) và sử dụng những phương pháp
mới trong trong quá trình tổ chức đọc hiểu có vai trò quan trọng. Có thể nói, đó là một
luồng gió mới làm đổi thay diện mạo của việc dạy và học môn Ngữ văn trong nhà trường
phổ thông, làm giảm nhẹ nội dung kiến thức hàn lâm, tăng cường tính kết nối với hiện thực
sinh động của đời sống. Đó cũng là quan điểm của chương trình GDPT năm 2018.
1.2. Mỗi tác phẩm nghệ thuật lớn thường quy tụ quanh nó sự đa dạng, thậm chí
phức tạp trong tiếp nhận. Người đọc ở mỗi thời đại, mỗi góc nhìn lại phát hiện ra những
giá trị khác nhau. Vì thế, có những sáng tác ngỡ như được bàn đến “thiên kinh vạn quyển”
song nhiều giá trị của tác phẩm vẫn tiếp tục được khám phá. Trong lịch sử văn học- nghệ
thuật Việt Nam thế kỉ XX, Lưu Quang Vũ là nhà văn đã để lại một di sản kịch đồ sộ về số
lượng, đa dạng về đề tài, thể hiện một năng lực sáng tạo phi thường và dấu ấn riêng, khó
lẫn trong lòng người thưởng thức. Trong khoảng thời gian gần mười năm, ông đã sáng tác
được hơn 50 vở kịch, trong đó có những vở xứng đáng là đại diện cho nền kịch nói Việt
Nam trên sân khấu quốc tế như Hồn Trương Ba, da hàng thịt.
1.3.Trong chương trình Ngữ văn THPT, Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một trong
những tác phẩm đặc sắc, vì lẽ đó, nó thường xuyên xuất hiện trong các kỳ thi, đặc biệt là
3
kỳ thi tốt nghiệp THPT và chọn học sinh giỏi. Với sức hấp dẫn tự thân ở đứa con tinh thần
của “cây bút vàng” sân khấu, tác phẩm đã trở thành nguồn cảm hứng không bao giờ vơi
cạn đối với những người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy Ngữ văn và học sinh THPT,
nhiều phương diện giá trị từ nội dung đến hình thức đã được làm sáng tỏ. Tuy nhiên, về
phía giáo viên, việc sử dụng phương pháp tranh biện trên tinh thần khoa học để tổ chức các
giờ dạy chưa được chú ý. Dạy học thể loại kịch bằng phương pháp tranh biện là một sự
lựa chọn phù hợp với đặc trưng thể loại, từ không khí căng thẳng, kịch tính, giàu đối thoại
của văn bản kịch mà lan tỏa đến không khí sôi nổi của giờ học. Trong thời đại bùng nổ
thông tin như hiện nay, việc tổ chức giờ học với sự tác động hai chiều có vai trò rất lớn. Vì
lẽ đó, chúng tôi lựa chọn đề tài “Định hướng đọc hiểu Hồn Trương Ba, da hàng thịt
bằng phương pháp tranh biện nhằm phát huy năng lực học sinh” với mong muốn
mang lại những khám phá mới mẻ, độc đáo trong giờ đọc hiểu đoạn trích này, góp phần
đem lại hứng thú cho các em học sinh, đặc biệt là đối với đối tượng học sinh khá, giỏi.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Xác lập được cơ sở lý thuyết chắc chắn, làm điểm tựa cho quá trình triển khai
đề tài thông qua việc giới thuyết về phương pháp tranh biện trong dạy học.
2.2. Dựa trên điểm tựa lý thuyết đã xác lập, phân tích làm sáng tỏ những luận điểm
cơ bản về đặc điểm của phương pháp tranh biện và cách sử dụng nó trong định hướng đọc
hiểu văn bản Hồn Trương Ba, da hàng thịt (đoạn trích SGK). Đây là mục tiêu chính của đề
tài.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là trích đoạn Hồn Trương Ba, da
hàng thịt (SGK Ngữ văn 12, tập 1 (cơ bản), NXB Giáo dục, Hà Nội, 2011).
3.2. Phạm vi nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu, để tăng thêm tính thuyết phục
của những luận điểm, ngoài văn bản trên, chúng tôi khảo sát thêm một số đoạn trích khác
của tác phẩm và các tác phẩm khác của cùng một tác giả.
4
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp phân tích, tổng hợp; so sánh, đối chiếu
- Phương pháp hệ thống…
5. Đóng góp của đề tài
Đóng góp nổi bật của đề tài là gợi ý một cách tổ chức đọc hiểu mới, cách này vừa
phù hợp với đặc trưng thể loại kịch, vừa hướng đến sự phát triển toàn diện năng lực, phẩm
chất học sinh. Hướng tổ chức đọc hiểu này không loại trừ các hướng đọc hiểu đã biết. Tuy
nhiên, những kết quả nghiên cứu của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo hữu ích
trong quá trình dạy học đọc hiểu đoạn trích nói riêng, các tác phẩm chứa đựng tình huống
có vấn đề nói chung, cũng như ôn tập cho các kỳ thi, khơi sâu các lớp nghĩa của văn bản,
tăng cường khả năng soi chiếu văn bản vào thực tế cuộc sống.
PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
A- CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
I- Cơ sở lý luận
1. Những vấn đề cơ bản về năng lực
Theo “Từ điển Tiếng Việt” thì “Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự
nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó” hoặc: “Năng lực là khả năng huy động
tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối
cảnh nhất định”. Năng lực là một khái niệm khá rộng, có nhiều cách tiếp cận khác nhau, từ
tâm lý đến xã hội học…tức là khái niệm này không mới nhưng vấn đề dạy học và kiểm tra
đánh giá theo định hướng năng lực vẫn còn là vấn đề cần được định hình. Chúng ta cũng
cần nhắc lại các thành phần và biểu hiện của năng lực. Năng lực bao gồm kiến thức, kỹ
năng, thái độ…nhưng bao gồm không có nghĩa là tổng cộng mà là tổng hòa. Với bộ môn
Ngữ văn, có những năng lực đặc trưng như: năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực giao tiếp,
năng lực hợp tác, năng lực cảm thụ thẩm mĩ, năng lực sáng tạo,…Hình thành những năng
