1
Phần I. Đặt vấn đề
1.1. Lý do chọn đề tài
Trong thời đại thông tin bùng nổ, phát triển vượt bậc của khoa học công
nghệ, đời sống tâm lý của con người cũng không ngừng thay đổi và ngày càng
diễn biến phức tạp. Việc học tập và rèn luyện của học sinh phổ thông hiện nay
cũng phong phú và đa dạng. Trước những đòi hỏi từ phía gia đình, nhà trường và
xã hội đã tạo ra cho các em nhiều áp lực tương đối nặng nề, nhiều học sinh quá
căng thẳng, mệt mỏi, chán nản trong sinh hoạt và học tập, dẫn đến tình trạng bị
stress học đường. Trong thực tế vào các tiết sinh hoạt của lớp hàng tuần nhiều em
học sinh thường không thích thú, cảm giác lo sợ và thậm chí rất chán nản, mệt
mỏi. Vậy nguyên nhân vì sao? Và làm như thế nào để hạn chế điều đó? Trong các
giờ sinh hoạt lớp người giáo viên chủ nhiệm là người tổ chức, bao quát, giải quyết
và chịu mọi trách nhiệm về tất cả các vấn đề liên quan đến tập thể lớp. Chính vì
thế hiệu quả và không khí của các tiết sinh hoạt lớp phụ thuộc rất nhiều vào cách
thức và phương pháp của người giáo viên chủ nhiệm.
Một trong những yêu cầu của các trường trung học phổ thông, đó là xây
dựng tập thể lớp vững mạnh và đoàn kết, đó cũng là nhiệm vụ quan trọng của
người giáo viên làm công tác chủ nhiệm lớp. Một tập thể lớp vững mạnh sẽ là
động lực thúc đẩy mọi hoạt động giáo dục khác, nhất là hoạt động dạy và học của
nhà trường.
Giáo dục học sinh phát triển toàn diện luôn là niềm trăn trở cho nhiều bậc
lãnh đạo và giáo viên của mỗi nhà trường phổ thông. Việc kết hợp thật tốt vào
việc xây dựng nội dung tiết sinh hoạt lớp theo chương trình đổi mới, chú trọng rèn
luyện và phát triển 5 phẩm chất và 10 năng lực cho học sinh, nếu làm tốt sẽ giúp
các em không chỉ phát triển về mặt lý thuyết mà còn rất hiệu quả về mặt thực
hành, góp phần rất lớn cho việc phát triển toàn diện cho học sinh trung học phổ
thông.
Rút kinh nghiệm trên 20 năm dạy học và làm công tác chủ nhiệm của mình,
bản thân tôi có rất nhiều trăn trở và xin được chia sẻ qua bản sáng kiến với tên đề
tài là: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng tiết sinh hoạt lớp nhằm phát
triển phẩm chất và năng lực cho học sinh trung học phổ thông”.
Những điểm mới trong đề tài của tôi là:
1. Thiết kế được một số biện pháp nâng cao hiệu quả tiết sinh hoạt lớp nhằm phát
triển phẩm chất và năng lực cho học sinh.
2. Đề xuất được quy trình hợp lý để tổ chức hiệu quả tiết sinh hoạt lớp nhằm phát
triển phẩm chất và năng lực cho học sinh.
3. Thiết kế và minh họa được một số tình huống chủ điểm có thể lồng ghép nội
dung vào tiết sinh hoạt lớp nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh.
2
4. Xây dựng các tiêu chí đánh giá hiệu quả giáo dục học sinh qua các hoạt động
của tiết sinh hoạt lớp.
1.2. Mục đích của sáng kiến
Khi công tác chủ nhiệm được làm tốt thì bản thân người giáo viên chủ
nhiệm có nhiều điều kiện để hoàn thành công tác chuyên môn và kiêm nhiệm của
mình, các giáo viên bộ môn có thể thực hiện công tác dạy học nhẹ nhàng hiệu quả
hơn, học sinh lớp chủ nhiệm được trang bị kiến thức, kỹ năng sống thực tế và
nuôi dưỡng tinh thần để học tập và rèn luyện tốt nhất, nhà trường hoàn thành tốt
nhiệm vụ mà chương trình giáo dục yêu cầu, đáp ứng được kỳ vọng của đông đảo
phụ huynh học sinh.
Xây dựng tập thể lớp vững mạnh là mong mỏi của hầu hết các giáo viên
chủ nhiệm lớp, tuy nhiên có người thì khéo léo có người thì không, cách thức thì
mỗi người mỗi kiểu, chủ yếu là tự học, người đi trước bày cho người đi sau, người
nhiều kinh nghiệm bày cho người đi trước... Chính vì thế, những chia sẻ về công
tác chủ nhiệm lớp thực sự rất cần thiết cho nhiều đồng nghiệp trong và ngoài nhà
trường tham khảo và học tập.
1.3. Phương pháp nghiên cứu
a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn
Thu thập, phân tích, tổng hợp và khái quát hóa các thông tin lý luận để xây
dựng cơ sở lý luận của đề tài. Thu thập các thông tin thực tiễn để xây dựng cơ sở
thực tiễn của đề tài như: Phương pháp điều tra, phương pháp tổng kết kinh
nghiệm giáo dục, phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.
b) Phương pháp thống kê toán học
Phần II. Nội dung nghiên cứu
2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn
Giáo viên chủ nhiệm là người chịu trách nhiệm thực hiện mọi quyết định
quản lý của hiệu trưởng đối với tập thể lớp và các thành viên trong lớp. Giáo viên
chủ nhiệm là người vạch kế hoạch, tổ chức cho lớp mình thực hiện các chủ đề
theo kế hoạch và theo dõi, đánh giá việc thực hiện của các học sinh của lớp. Giáo
viên chủ nhiệm cần phải biết phối hợp với các giáo viên bộ môn, chỉ huy quản lý
học sinh trong lớp học tập, lao động và công tác. Giáo viên chủ nhiệm cũng là
người phối hợp với các tổ chức, đoàn thể trong trường, trong đó quan hệ nhiều ở
cấp trung học phổ thông là đoàn thanh niên, chi đoàn giáo viên, hội cha mẹ học
sinh, để làm tốt công tác dạy - học, giáo dục học sinh trong lớp mình phụ trách.
Nếu giáo viên chủ nhiệm giỏi, có kinh nghiệm trong chuyên môn thì chắc chắn sẽ
tạo được kết quả tốt, nhưng ngược lại giáo viên chủ nhiệm lạm quyền, thiếu kinh
nghiệm thì hiệu quả giáo dục không cao. Chính vì vậy bản thân người giáo viên
3
chủ nhiệm cần nắm vững điều lệ trường phổ thông, những quy định về nhiệm vụ
và quyền hạn của người giáo viên chủ nhiệm. Mới đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo
đã ban hành Điều lệ trường trung học cơ sở và trung học phổ thông tại Thông tư
32 năm 2020, có hiệu lực từ ngày 01/11/2020. Trong đó có nhiều nội dung mới
đáng chú ý liên quan đến học sinh, giáo viên, khiến công tác giáo dục học sinh có
nhiều thay đổi. Chính vì thế giáo viên chủ nhiệm lớp cần nghiên cứu kỹ nội dung
để có những phương pháp phù hợp với việc giáo dục nhân cách cho học sinh.
Tiết sinh hoạt lớp là thời gian để giáo viên chủ nhiệm tổng kết các hoạt
động của tuần vừa qua và phổ biến kế hoạch của tuần tới, tuyên dương những học
sinh có nhiều điểm tốt hoặc hoạt động năng nổ, đồng thời phê bình và xử lý các
học sinh vi phạm nội quy trong tuần. Tuy nhiên mọi vấn đề xảy ra không phải chỉ
có giáo viên chủ nhiệm mới giải quyết được, mà sức mạnh thực sự của tiết sinh
hoạt lớp còn phụ thuộc vào sự đóng góp, nhiệt tình của mọi thành viên trong lớp.
Tất cả học sinh cần được giáo viên chủ nhiệm trao quyền, các em cần được nói,
được hỏi, được nhận xét, được phán xét và được tôn trọng. Mỗi tiết sinh hoạt lớp
là một cơ hội để tập thể lớp cùng giải quyết, cùng sẻ chia các vấn đề và cuối cùng
sẽ thúc đẩy chính học sinh học hỏi, khám phá những điểm mạnh, điểm yếu của
bản thân mình và bạn bè. Khi học sinh và giáo viên có thể nói lên ý kiến và suy
nghĩ trong một bầu không khí công bằng và được tôn trọng, chính học sinh sẽ
nhận ra trong lớp học của mình, chúng được nắm quyền sở hữu, quyền quyết định
và tự hào về điều đó. Khi bản thân học sinh thấy mình có giá trị, có tiếng nói sẽ tự
biết mình cần phải sống có trách nhiệm, để bảo vệ danh dự của tập thể và mọi
người. Như vậy việc tổ chức thành công các tiết sinh hoạt lớp, ngoài nhiệm vụ
quản lý lớp học tốt mà còn có nhiệm vụ góp phần giáo dục nhân cách cho học
sinh. Chính vì thế, việc tổ chức tiết sinh hoạt lớp có hiệu quả sẽ mang lại nhiều
lợi ích cho cả giáo viên, học sinh và nhà trường.
Căn cứ Luật Giáo dục số 43/2019/QH14 ngày 14 tháng 6 năm 2019; Căn
cứ Nghị định số 69/2017/NĐ-CP ngày 25 tháng 5 năm 2017 của Chính phủ quy
định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Giáo dục và Đào
tạo; Theo đề nghị của Vụ trưởng Vụ Giáo dục Chính trị và Công tác học sinh,
sinh viên; Tháng 8 năm 2020 Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành dự
thảo Thông tư Quy định về khen thưởng và kỉ luật đối với học sinh trong các cơ
sở giáo dục phổ thông, nhằm mục đích tạo động lực để học sinh rèn luyện, tu
dưỡng bản thân, phấn đấu vươn lên trong học tập và trong cuộc sống. Bên cạnh
đó còn phòng ngừa và ngăn chặn các hành vi vi phạm nội quy, quy định của nhà
trường, pháp luật của Nhà nước; giáo dục, giúp đỡ để học sinh chủ động, tự tin
điều chỉnh hành vi, sửa chữa khuyết điểm, tăng cường tính chủ động, tích cực
trong thực hiện các quy định về quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của học sinh; góp
phần xây dựng trường học an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng, chống bạo lực
học đường và giữ vững kỷ cương, nền nếp trong nhà trường.
4
Phẩm chất và năng lực là hai thành phần chủ yếu cấu thành nhân cách con
người. Sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi cá nhân chịu ảnh hưởng bởi
nhiều yếu tố: di truyền, môi trường, giáo dục và hoạt động cá nhân. Những năm
gần đây Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông
mới theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Theo đó, 5 phẩm
chất chủ yếu gồm: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. 10 năng
lực chung, đặc thù gồm: Tự chủ và tự học; giao tiếp và hợp tác; giải quyết vấn đề
và sáng tạo; ngôn ngữ; tính toán; khoa học; công nghệ; tin học; thẩm mỹ; thể chất.
Mục tiêu Chương trình giáo dục THPT là giúp học sinh tiếp tục phát triển những
phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công
dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp
phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục
học lên, học nghề hoặc tham gia cuộc sống lao động.
Thực tế cho thấy thông qua tiết sinh hoạt lớp, chúng ta có thể hình
thành và phát triển toàn diện cho các em học sinh các phẩm chất và năng lực
mà chương trình giáo dục phổ thông mới chú trọng, và một trong những
hướng "kịch bản" tổ chức tiết sinh hoạt lớp, đó là tăng tính chủ động của học sinh,
nâng cao vai trò của tập thể lớp. Qua những hoạt động trong các tiết sinh hoạt lớp
các em được rèn luyện các kỹ năng cơ bản như kỹ năng hoạt động tập thể, kỹ
năng giao tiếp, kỹ năng tự quản, kỹ năng nhận xét đánh giá,… qua đó sẽ giúp các
em hiểu biết về tập thể, vai trò của cá nhân và tập thể, đồng thời cung cấp cho các
em những thông tin cần thiết và đa dạng của đời sống xã hội, giúp các em phát
triển các phẩm chất và năng lực của mình, góp phần thúc đẩy các em học tập và
rèn luyện tiến bộ về mọi mặt.
2.2. Thực trạng
Hiện nay công tác chủ nhiệm lớp còn chưa được chú ý đến, nhiều giáo viên
chỉ chú tâm vào bồi dưỡng chuyên môn và xem nhẹ công tác chủ nhiệm, nhiều
giáo viên mặc dù có quan tâm đến nhưng lại thiếu kinh nghiệm cũng như phương
pháp. Bên cạnh đó vẫn còn nhiều giáo viên chủ nhiệm chưa thấy hết được vị trí và
chức năng của mình. Cho nên việc tổ chức các tiết sinh hoạt lớp hàng tuần còn
chưa mang lại nhiều hiệu quả. Nhiều giáo viên chủ nhiệu tổ chức tiết sinh hoạt
lớp còn qua loa, nội dung nghèo nàn, hình thức đơn điệu, không khí nặng nề,...
Học sinh còn thiếu tính tự giác, chưa chủ động và thiếu kỹ năng,... Vì thế các tiết
sinh hoạt lớp thường diễn ra đơn điệu, hiệu quả không cao. Mặt khác các tài liệu
về công tác chủ nhiệm và cách thức tổ chức các tiết sinh hoạt lớp còn chưa nhiều
và chưa được kiểm định, các buổi tập huấn, đào tạo về các vấn đề này còn hạn chế
và thiếu sự đồng bộ.
Hiện nay với thời đại công nghệ bùng nổ thông tin, hiện tượng học sinh
trung học phổ thông vi phạm nội quy ngày càng tăng và diễn biến phức tạp. Công
tác giáo dục học sinh cũng có nhiều thay đổi, có những quy định đã không phù
hợp và bị bãi bỏ. Thực tế nhiều giáo viên không mang lại hiệu quả trong việc giáo
5
dục và nhiều học sinh cũng không tiến bộ trong việc tu dưỡng đạo đức của bản
thân mình. Thực tế trong lớp mà tôi chủ nhiệm vẫn còn học sinh chưa tự giác
trong học tập, còn sử dụng điện thoại làm việc riêng trong giờ học, vẫn còn học
sinh bị nhắc nhở vi phạm an toàn giao thông, thỉnh thoảng có học sinh xích mích
gây gổ với nhau, nhiều học sinh thay đổi tâm sinh lý dẫn đến yêu đương công
khai, táo bạo. Trong trường học mà tôi công tác, gần đây học sinh vi phạm nội
quy cũng rất nhiều và đa dạng. Hàng tuần, Ban Giám hiệu, hội phụ huynh học
sinh và giáo viên của trường rất quan tâm và xử lý rất hiệu quả các trường hợp vi
phạm của học sinh. Các học sinh vi phạm về an toàn giao thông, vi phạm về sử
dụng mạng xã hội, vi phạm vì xích mích đánh nhau,... đều được giáo dục hợp lý
và sửa đổi. Nhiều học sinh chưa vi phạm nhưng được giáo dục, uốn nắn từ đầu
nên không vi phạm và ngày càng trở nên ngoan ngoãn, chăm chỉ học tập và rèn
luyện, mục tiêu hình thành phẩm chất và năng lực của các em ngày càng thể hiện
rõ nét.
Gần đây nhất vào sáng 30/11/2020, em N.T.N.Y (ngụ ấp 2, xã Vĩnh Xương,
TX.Tân Châu, tỉnh An Giang) bị ngất xỉu tại khu vực nhà vệ sinh của trường vì đã
uống thuốc tự tử. Sau đó, Y. được đưa đến Bệnh viện Nhật Tân (TP. Châu Đốc)
cấp cứu và điều trị. Đến chiều ngày 3/12/2020 thì Y. được chuyển đến Bệnh viện
Nhi đồng 2 để điều trị. Theo giấy chứng nhận điều trị của Bệnh viện Nhật Tân
(TP. Châu Đốc), chẩn đoán bệnh của Y. khi nhập viện là: cố tình tự đầu độc bằng
salbutamol, hạ đường huyết, trào ngược dạ dày thực quản, đau đầu. Theo người
nhà của Y., nguyên nhân từ việc em không tham gia học phụ đạo đủ 5 môn học có
thu tiền theo quy định của trường, mà chỉ học 1 môn tiếng Anh mà em yếu nhất.
Đồng thời, quá trình học em cũng bị giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn
thường nhắc nhở về việc mặc áo dài mỏng,... Sau đó, Y. dùng điện thoại ghi âm
cô giáo chủ nhiệm bị phát hiện. Kết quả, nhà trường xử lý cấm túc trong 2 tuần,
phải vào lớp sớm để các cô giáo dạy quy tắc ứng xử, lao động. Trường đã thông
báo nêu tên Y. dưới cờ trước toàn trường khiến nữ sinh này uất ức viết thư tuyệt
mệnh và uống thuốc tự tử trong khu nhà vệ sinh của trường.
Từ câu chuyện nữ sinh lớp 10 tự tử ở An Giang, toàn xã hội hiện nay rất
quan tâm và có rất nhiều ý kiến. Bản thân tôi cũng suy nghĩ nhiều và cũng rất xót
xa. Tôi xin được trích dẫn một số ý kiến với hy vọng những người làm giáo dục
có thể lồng ghép vào nội dung giáo dục của mình, đặc biệt những người làm quản
lý giáo dục như giáo viên chủ nhiệm lớp, đoàn thanh niên,… với mục đích làm
sao để đem đến một môi trường học đường an toàn cho các em, giúp các em phát
triển ngày càng toàn diện. Theo tác giả Trần Lê Hiếu Hạnh – Cử nhân báo chí và
truyền thông, Thạc sĩ văn hóa học viết trên báo Thế giới & Việt Nam ngày
14/12/2020, tác giả cho rằng dạy chữ cần đi đôi với dạy người, ngoài truyền thụ
kiến thức còn phải dạy các em cách bày tỏ quan điểm cá nhân cũng như biết bảo
vệ mình, có kỹ năng vượt qua những tình huống gặp phải trong cuộc sống. Theo
PGS.TS Trần Thành Nam, Chủ nhiệm khoa Các khoa học giáo dục, Đại học Giáo
dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) viết trên báo Dân trí ngày 9/12/2020, ông cho