Đề tài : Sáng tạo và cải tiến một số phương pháp giúp HSG lớp 5 nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp
Đề tài : SÁNG TẠO VÀ CẢI TIẾN MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP
GIÚP HỌC SINH GIỎI LỚP 5 NHẬN BIẾT VÀ SỬ DỤNG
CÂU ĐÚNG NGỮ PHÁP
Tác giả: Đinh Thị Hòa Bình
PHẦN A. MỞ ĐẦU
I. Đặt vấn đề
1. Thực trạng của vấn đề
Từ ngàn xưa, để răn dạy con cháu, ông cha ta có câu: “ Học ăn, học nói, học
gói, học mở”. Thật vậy: “ Học nói” chính là một việc rất cơ bản mà con người cần
phải được giáo dục ngay từ lúc mới bi bô biết gọi mẹ, nó theo chân ta đến suốt cả cuộc
đời. Vậy phải nói thế nào cho đúng, cho người nghe, người đọc hiểu rõ ý của mình là
cả một vấn đề mà mọi người chúng ta phải học tập. Việc này cần phải được rèn luyện
ngay từ khi mới bước vào bậc Tiểu học.
Trong chương trình Tiểu học, Tiếng Việt là một môn học quan trọng. Môn học
này giúp học sinh biết đọc thông, viết thạo, biết sử dụng từ ngữ một cách chuẩn xác và
có kỹ năng giao tiếp trong cuộc sống, sinh hoạt hàng ngày. Những kiến thức của môn
Tiếng Việt là tiền đề, là cơ sở cho học sinh tiếp cận với các môn học khác. Chính vì
vậy, việc dạy và học Tiếng Việt trong nhà trường, đặc biệt là dạy về câu luôn được
chú trọng. Một trong những công tác mũi nhọn quan trọng trong nhà trường là phát
hiện và bồi dưỡng những mầm non năng khiếu đã và đang được các cấp quan tâm.
Bên cạnh việc đọc thông viết thạo, học tốt về câu, sử dụng câu chính xác sẽ bồi dưỡng
cho các em tình yêu quê hương đất nước, có ý thức giữ gìn sự trong sáng của Tiếng
Việt và bản sắc văn hóa dân tộc.
1.1. Đối với chương trình sách giáo khoa
Trong chương trình bậc Tiểu học, kiến thức về câu thường được bố trí rất
khiêm tốn, phần lớn là lồng ghép khi dạy nội dung các tiết ở các phân môn trong bộ
môn Tiếng Việt. Chính vì vậy, việc giúp cho học sinh, đặc biệt là học sinh giỏi lớp 5
hiểu rõ về câu, viết và sử dụng câu đúng về ngữ pháp, hay về nội dung là một vấn đề
rất khó khăn.
1.2. Đối với học sinh
- Hầu hết các em chưa hiểu hết vị trí, tầm quan trọng, tác dụng của câu nên
chưa dành thời gian thích đáng đầu tư cho các kiến thức này.
- Nhiều học sinh chưa nắm rõ về từ, câu …từ đó dẫn đến việc nhận diện, phân
loại, xác định hướng làm bài lệch lạc hoặc các em đã hiểu đề bài nhưng chưa biết cách
làm bài như thế nào.
- Học sinh chưa có thói quen phân tích các dữ kiện của đề bài một cách thấu
đáo. Vì vậy khi làm bài hay bỏ sót, làm sai hoặc làm không hết yêu cầu của đề bài.
- Nhiều học sinh khi hỏi đến lí thuyết thì trả lời rất trôi chảy,chính xác nhưng
khi làm bài tập thực hành thì lúng túng và làm bài không đạt yêu cầu. Điều đó thể hiện
học sinh nắm kiến thức một cách máy móc, thụ động và tỏ ra yêú kém, thiếu chắc chắn
Chủ đề tài: Đinh Thị Hòa Bình - Giáo viên trường Tiểu học Mỹ An
Đề tài : Sáng tạo và cải tiến một số phương pháp giúp HSG lớp 5 nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp
.
1.3 Đối với giáo viên
Giáo viên là một trong ba nhân tố cần được xem xét trong quá trình dạy học,
là yếu tố phần lớn quyết định sự thành công trong dạy học. Khi nghiên cứu về đề tài
này, tôi nhận thấy thực trạng về giáo viên như sau:
- Câu và hiểu biết sâu sắc về câu không phải là một mảng kiến thức đơn giản
nếu như giáo viên chưa tìm hiểu kĩ lưỡng về nó. Chính vì vậy, một số giáo viên còn
lúng túng và ngại bởi việc vận dụng linh hoạt các hiểu biết về câu trong mọi trường
hợp không phải là điều dễ dàng.
- Một số giáo viên ít đầu tư thời gian cho việc nghiên cứu sâu sắc các kiến thức
dạy cho học sinh, đa phần chỉ lệ thuộc vào đáp án trong sách hướng dẫn vì thế cũng
không gây được hứng thú học tập cho học sinh. Vì điều kiện, khả năng nghiên cứu có
hạn nên tôi xin mạnh dạn trình bày kết quả nghiên cứu của mình thông qua đề tài:
Phương pháp hướng dẫn học sinh giỏi lớp 5 nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp.
- Cách dạy của một số giáo viên còn đơn điệu, ít tìm tòi cái mới, ít tìm tòi
phương pháp gây hứng thú cho các em trong giờ học. Điều này có ảnh hưởng không
tốt đến cách học và khả năng tiếp thu bài của học sinh.
- Thực tế trong trường tôi công tác, phần lớn giáo viên đều không ngừng tìm
tòi, suy nghĩ, tích cực nâng cao kiến thức của mình để dạy cho học sinh, đặc biệt là
dạy bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 5 môn Tiếng Việt nhưng kết quả giảng dạy còn bộc lộ
không ít hạn chế.
2. Ý nghĩa và tác dụng của giải pháp mới
2.1 Ý nghĩa
Giải pháp mới của đề tài giúp học sinh nhận biết được vẻ đẹp của ngôn ngữ
Việt Nam được thể hiện trong lời nói, trong các văn cảnh cụ thể. Đề tài còn có ý nghĩa
tích cực hơn khi giúp học sinh hiểu rõ cái hay, cái đẹp trong các văn bản (nói và viết)
bằng Tiếng Việt và điều đặc biệt hơn cả là học sinh sẽ có một vốn kiến thức hết sức
sâu sắc, chính xác về câu và vận dụng các kiến thức này một cách linh hoạt trong học
tập và trong cuộc sống hàng ngày.
2.2 Tác dụng của giải pháp mới
Đề tài sẽ giúp cho học sinh nắm vững chắc các kiến thức về câu, không nhầm
lẫn các bộ phận trong câu. Phân tích đúng các bộ phận chính và phụ trong câu. Các
em sẽ biết bộ phận nào trong câu bị khuyết, bị sai, cách sửa chúng như thế nào và một
điều rất cơ bản là giúp học sinh sử dụng câu thành thạo, hiểu về câu sâu sắc để các em
có thể vận dụng chúng một cách linh hoạt trong học tập và trong đời sống xã hội.
3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đề tài được nghiên cứu ở Trường Tiểu học Mỹ An, chủ yếu trong nội dung
chương trình môn Tiếng Việt lớp 5 và đặc biệt là những kiến thức nâng cao của môn
Tiếng Việt nhằm cung cấp cho học sinh giỏi lớp 5 cái nhìn sâu sắc về câu, cách sử
dụng câu thành thạo, nhuần nhuyễn và chính xác trong mọi hoàn cảnh.
Chủ đề tài: Đinh Thị Hòa Bình - Giáo viên trường Tiểu học Mỹ An
Đề tài : Sáng tạo và cải tiến một số phương pháp giúp HSG lớp 5 nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp
II. Phương pháp tiến hành
1. Cơ sở lí luận và thực tiễn
1.1. Cơ sở lí luận
Từ thuở nằm nôi, các em đã được tắm mát tâm hồn trong tiếng hát ru của mẹ,
của bà. Lớn lên chút nữa, tâm hồn các em được nuôi dưỡng bằng những câu chuyện cổ
tích kì thú. Tất cả những yếu tố trên là dòng sữa ngọt ngào nuôi dưỡng tâm hồn trẻ,
rèn luyện các em trở thành người có nhân cách, có bản sắc dân tộc, góp phần hình
thành con người mới.
Cùng với sự phát triển của xã hội, giáo dục nhà trường xuất hiện như một điều
tất yếu, đón bước thiếu nhi cắp sách tới trường. Cả thế giới đang mở trước mắt các em.
Kho tàng văn minh của nhân loại được chuyển giao từ những điều sơ đẳng nhất. Quá
trình giáo dục được thực hiện mọi lúc, mọi nơi, ở tất cả các môn học.
Trong quá trình phát triển của trẻ, giao tiếp là một điều không thể không xảy
ra. Trẻ giao tiếp với cha mẹ, với thầy cô, với bạn bè. Trẻ thể hiện những suy nghĩ, kiến
thức của mình bằng việc nói hoặc viết. Chính vì vậy, việc nhận biết và sử dụng câu
đúng ngữ pháp là hết sức quan trọng. Nó không chỉ giúp các em thể hiện đúng, đầy đủ
và hay ý tưởng của mình. Nó còn làm cho người đọc, người nghe hiểu được điều các
em muốn thông báo. Nó còn giúp cho suy nghĩ của trẻ ngày càng sâu sắc và có hệ
thống. Câu là một nhân tố quan trọng góp phần hình thành kiến thức và thể hiện kiến
thức một cách có hệ thống cho học sinh. Chính vì vậy, việc giúp học sinh nhận biết và
sử dụng câu đúng ngữ pháp là một vấn đề hết sức quan trọng.
1.2. Cơ sở thực tiễn
Trong nhiều năm qua, việc giúp HS giỏi hiểu sâu sắc về câu, sử dụng câu thành
thạo, đúng ngữ pháp là một vấn đề không đơn giản. Qua thực tế giảng dạy, tôi đã gặp
không ít khó khăn. Việc hướng dẫn cho HS hiểu được về câu trong chương trình mang
tính chất máy móc, không mở rộng cho các em nắm sâu kiến thức của bài. Về phía HS,
các em chỉ biết làm bài tập mà không hiểu tại sao phải làm như vậy, học sinh không
có hứng thú trong việc giải quyết các kiến thức. Do vậy, việc hướng dẫn HS giỏi lớp
5 nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp là một vấn đề trăn trở cho các giáo viên và
ngay cả bản thân tôi.
Từ những lí do khách quan và chủ quan trên, thông qua việc học tập và giảng
dạy trong những năm qua, tôi đã chọn đề tài này để nghiên cứu sâu hơn về cách hướng
dẫn HS giỏi lớp 5 nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp nhằm tìm ra được phương
pháp, hình thức tổ chức phù hợp nhất, vận dụng tốt nhất cho quá trình giảng dạy.
2. Các biện pháp và thời gian tiến hành
2.1. Các biện pháp tiến hành
Trong khi nghiên cứu đề tài tôi đã tiến hành song song nhiều biện pháp từ
nghiên cứu thực trạng trên lớp mình dạy học đến việc tìm tòi suy nghĩ để tìm ra cách
giảng dạy tốt nhất. Tôi đã sử dụng nhiều phương pháp như sau:
- Phương pháp nghiên cứu lí luận. (đọc tài liệu)
Chủ đề tài: Đinh Thị Hòa Bình - Giáo viên trường Tiểu học Mỹ An
Đề tài : Sáng tạo và cải tiến một số phương pháp giúp HSG lớp 5 nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp
- Phương pháp điều tra.
- Phương pháp thực nghiệm.
- Phương pháp đàm thoại.
- Phương pháp phân tích, thực hành.
- Phương pháp tổng kết, rút kinh nghiệm.
2.2. Thời gian nghiên cứu đề tài
- Tôi đọc và nghiên cứu tài liệu, điều tra thực tế bắt đầu từ tháng 9 năm 2008
- Dạy thực nghiệm trên lớp từ năm 2009.
- Viết bản nháp cho đề tài từ tháng 2 năm 2011.
- Hoàn thành đề tài vào cuối tháng 3 năm 2012.
PHẦN B. NỘI DUNG
I. Mục tiêu
Đề tài nhằm giúp cho giáo viên và học sinh Giỏi lớp 5 nhận biết, hiểu về câu
một cách cơ bản nhất, sâu sắc nhất, các em biết phân tích được các bộ phận trong câu
Chủ đề tài: Đinh Thị Hòa Bình - Giáo viên trường Tiểu học Mỹ An
Đề tài : Sáng tạo và cải tiến một số phương pháp giúp HSG lớp 5 nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp
một cách chính xác, rõ ràng. Học sinh biết câu mình đang cần tìm hiểu hoặc sử dụng
đúng hay sai. Nếu sai thì sai ở điểm nào, cách sửa những chỗ bị sai như thế nào cho
phù hợp. Đề tài còn giúp cho học sinh nhận ra sự trong sáng của Tiếng Việt. Từ đó
giúp học sinh thêm yêu Tiếng Việt, giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt.
II. Mô tả giải pháp của đề tài
1.Tính mới của đề tài
1.1 Đề tài này mới ở các điểm sau:
- Cách xác định chủ ngữ, vị ngữ trong câu dựa vào mối quan hệ ý nghĩa giữa
chủ ngữ, vị ngữ và dựa vào đặc trưng về cấu tạo của cụm danh từ.
- Hướng dẫn học sinh tránh sự nhầm lẫn của cụm danh từ với chủ ngữ, vị ngữ
trong câu.
- Hướng dẫn học sinh phân biệt được định ngữ đứng sau cụm danh từ làm chủ
ngữ với bộ phận vị ngữ của câu.
- Cách phân tích câu sai dựa trên bảng so sánh để các em nhận rõ câu sai ở dạng
nào, cách sửa ra sao dựa trên một mô hình chung ngắn gọn nhất, dễ hiểu nhất thông
qua các ví dụ cụ thể.
- Cách luyện viết câu đúng dựa trên hai kiểu phân tích trái ngược nhau:
+ Rút gọn câu văn để tìm nòng cốt câu.
+ Thêm các bộ phận phụ (trạng ngữ, định ngữ, bổ ngữ) để mở rộng nòng
cốt câu.
1.2 Nội dung của đề tài được thể hiện cụ thể như sau:
- Hướng dẫn học sinh nhận biết câu đúng ngữ pháp.
- Hướng dẫn học sinh nhận biết các lỗi thường gặp trong câu sai.
- Hướng dẫn học sinh cách sửa câu sai thành câu đúng.
1.3 Cách tiến hành
Với đặc trưng của môn Tiếng Việt, khi dạy về câu, để giúp các em nắm chắc
kiến thức và sử dụng nhuần nhuyễn chúng. Tôi đã nghiên cứu và rút ra được nhiều
kinh nghiệm thông qua các bài học trên lớp. Trước hết, tôi yêu cầu học sinh làm theo
các bước sau:
1. Đọc thật kĩ đề bài.
2. Nắm chắc yêu cầu của đề bài, phân tích mối quan hệ giữa cái đã cho và yếu
tố phải tìm.
3. Vận dụng kiến thức đã học để thực hiện lần lượt từng yêu cầu của đề bài.
4. Kiểm tra đánh giá.
5. Rút kinh nghiệm qua các tiết dạy.
1.4 Phương pháp tổ chức dạy cho học sinh nhận biết và sử dụng câu đúng
ngữ pháp
Phương pháp tổ chức dạy cho học sinh nhận biết và sử dụng câu đúng ngữ pháp
bằng các kiểu hình thức và kĩ năng khi học sinh học về câu được rèn luyện thông qua
lí thuyết và bài tập thực hành nhằm giúp học sinh hiểu rõ thế nào là câu đúng, thế nào
Chủ đề tài: Đinh Thị Hòa Bình - Giáo viên trường Tiểu học Mỹ An
