SKKN: Một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh lớp 5

Chia sẻ: Trần Thị Tan | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

270
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là Có những kiến thức, thái độ, kỹ năng phù hợp; hình thành những hành vi, thói quen lành mạnh, tích cực, loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực; giúp các em có khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử, ứng phó phù hợp, tích cực trước tình huống cuộc sống. Thực hiện tốt quyền, bổn phận của mình; phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SKKN: Một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh lớp 5

PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO TÂN TRỤ TRƯỜNG TIỂU HỌC BÌNH TRINH ĐÔNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM CHIẾN SĨ THI ĐUA CƠ SỞ ĐỀ TÀI: MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH LỚP 5 NGƯỜI THỰC HIỆN: BÙI THỊ TRANG NĂM HỌC 20162017 1
PHẦN I : LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1. Đặt vấn đề Để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và nhu cầu phát triển của người học, giáo dục phổ thông đã và đang được đổi mới mạnh mẽ theo bốn trụ cột của giáo dục thế kỉ XXI, mà thực chất là cách tiếp cận kỹ năng sống, đó là: “Học để biết, học để làm, học để tự khẳng định mình và học để cùng chung sống”. Cùng với các biện pháp để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh trong nhà trường, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là yêu cầu vô cùng quan trọng, một nội dung không thể tách rời của quá trình giáo dục. Mục đích của quá trình giáo dục kỹ năng sống là nhằm trang bị cho học sinh những kỹ năng cơ bản, cần thiết nhất để các em có thể thích ứng với cuộc sống của xã hội thời hiện đại, luôn có những thay đổi trong điều kiện của một xã hội đang trên đà phát triển và hội nhập. Đặc biệt rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh được xác định là một trong những nội dung cơ bản của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” trong các trường phổ thông do Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo. Trong những năm gần đây, ngoài quan tâm vấn đề giáo dục các môn văn hóa, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học cũng được các bậc phụ huynh và các nhà giáo dục quan tâm bởi đây là một trong những nội dung giáo dục hết sức cần thiết đối với học sinh và phù hợp với mục tiêu giáo dục hiện nay, nhằm đào tạo con người với đầy đủ các mặt “đức, trí, thể, mỹ” để đáp ứng yêu cầu của xã hội. Tiểu học là bậc học tạo nền tảng cho học sinh phát triển, vì vậy ngoài việc trang bị cho học sinh vốn kiến thức cơ bản trong h ọc tập, lao động còn phải giáo dục học sinh có kỹ năng sống, kỹ năng làm người để học sinh có thêm kinh nghiệm thích ứng với môi trường, xã hội mới. Giáo dục kỹ năng sống phải được bắt đầu từ khi trẻ còn rất nhỏ, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học. Bởi vì lửa tuổi này đã hình thành những hành vi cá nhân, tính cách và nhân cách. Việc làm quen với các môn học để hình thành và xây dựng cho các em các kỹ năng sống như: giao tiếp, thuyết trình, làm việc theo nhóm,… sẽ giúp các em tự tin, chủ động biết cách xử lí mọi tình huống trong cuộc sống và quan trọng hơn là khơi gợi những khả năng tư duy sáng tạo, biết phát huy thế mạnh của các em; cung cấp cho học sinh những tri thức sơ đẳng về các chuẩn mực đạo đức, để từ đó giúp học sinh hình thành kỹ năng sống, biết phân biệt đúng sai, làm theo cái đúng, ủng hộ cái đúng, đấu tranh với những biểu hiện sai trái, xấu xa, nhắc nhở các em hành động theo chuẩn mực đạo đức và thói quen đạo đức.Việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh sẽ hình thành và tập dượt cho các em những hành vi, thói quen, kỹ 2
năng xử lý các tình huống diễn ra trong cuộc sống. Học sinh tiểu học là những học sinh đang ở độ tuổi 6 11 tuổi, độ tuổi có nhiều biến động về tâm sinh lý rất nhạy cảm dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường sống bên ngoài tác động. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là giáo dục cho các em có cách sống tích cực trong xã hội hiện đại, là xây dựng hoặc thay đổi ở các em các hành vi theo hướng tích cực phù hợp với mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách người học trên cơ sở giúp học sinh có tri thức, thái độ và kỹ năng phù hợp. Trong thực tế hiện nay việc rèn kỹ năng sống của các em ở trường tiểu học còn nhiều hạn chế. Giáo viên, phụ huynh chỉ chú trọng đến việc dạy kiến thức, chưa quan tâm đúng mức đến rèn kỹ năng sống cho học sinh. Một bộ phận không nhỏ học sinh càng lớn lên đạo đức càng đi xuống. Biểu hiện ở chỗ thiếu tôn trọng thầy cô, coi thường kỷ luật của nhà trường, sống không lành mạnh, xa rời chuẩn mực đạo đức của dân tộc Việt Nam, gian lận trong học tập và thi cử....Đó là những biểu hiện đáng lo ngại. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên nhưng một nguyên nhân sâu xa là do các em thiếu kỹ năng sống. Giáo dục kỹ năng sống là một nội dung rất quan trọng và thiết thực trong chiến lược giáo dục toàn diện của một nền giáo dục tiên tiến. Qua nhiều năm dạy học và chủ nhiệm lớp 5, nhận thấy tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện nhân cách học sinh, tôi đã tìm hiểu và thực hiện đề tài “Một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh lớp 5” với mong muốn góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và giáo dục của lớp nói riêng và nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường nói chung. 2. Mục đích đề tài: Tìm hiểu các biện pháp giúp học sinh: + Có những kiến thức, thái độ, kỹ năng phù hợp; hình thành những hành vi, thói quen lành mạnh, tích cực, loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực; giúp các em có khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử, ứng phó phù hợp, tích cực trước tình huống cuộc sống + Thực hiện tốt quyền, bổn phận của mình; phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức Đẩy mạnh phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, đồng thời có sự thống nhất cao việc tăng cường giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học trong nhà trường. 3. Lịch sử đề tài: Đề tài “Một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh lớp 5” được nghiên cứu và thực hiện trong năm học 20162017. 3
4. Phạm vi đề tài Đề tài sáng kiến kinh nghiệm được thực hiện đối với học sinh lớp 5 mà tôi đang phụ trách. PHẦN II: NỘI DUNG ĐỀ TÀI 1 Thực trạng đề tài: 1.1. Cơ sở lí luận Kỹ năng là năng lực hay khả năng chuyên biệt của một cá nhân về một hoặc nhiều khía cạnh nào đó được sử dụng để giải quyết tình huống hay công việc phát sinh trong cuộc sống. Kỹ năng sống là những trải nghiệm có hiệu quả nhất, giúp giải quyết hoặc đáp ứng nhu cầu cụ thể trong suốt quá trình tồn tại và phát triển của con người. Kỹ năng sống bao gồm cả hành vi vận động của cơ thể và tư duy trong não bộ. Kỹ năng sống có thể hình thành một cách tự nhiên thông qua giáo dục hoặc rèn luyện của con người. Có thể thấy rằng kỹ năng sống bao gồm một loạt các kỹ năng cụ thể, cần thiết cho cuộc sống hàng ngày của con người. Về bản chất, đó là kỹ năng tự quản lý bản thân và kỹ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả… Nói cách khác kỹ năng sống là khả năng làm chủ bản thân của mỗi con người, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó trước các tình huống của cuộc sống. Kỹ năng sống hướng vào việc giúp con người thay đổi nhận thức, thái độ và giá trị trong những hành động theo xu hướng tích cực và mang tính chất xây dựng. Tuổi tiểu học là tuổi của sự phát triển hồn nhiên bằng phương thức lĩnh hội. Cùng với việc lĩnh hội, tiếp thu một hệ thống tri thức về các môn học, trẻ em học cách học, học kỹ năng sống trong trường học và môi trường xã hội. Cùng với sự ảnh hưởng khá lớn của môi trường giáo dục gia đình và quan hệ bạn bè cùng tuổi, cùng lớp, cùng trường, học sinh tiểu học lĩnh hội các chuẩn mực quy tắc đạo đức của hành vi. Sự lĩnh hội trên tạo ra những biến đổi cơ bản trong sự phát triển tâm lí của học sinh tiểu học. Chúng không chỉ đảm bảo cho các em thích ứng với cuộc sống nhà trường và hoạt động học mà còn chuẩn bị cho các em những bước ngoặt quan trọng trong cuộc sống ở tuổi thiếu niên lứa tuổi có xu thế vươn lên làm người lớn. Học sinh tiểu học ngày nay là những chủ thể đang trở thành chính mình bằng hoạt động của mình dưới sự tổ chức, hướng dẫn của người lớn theo phương pháp nhà trường hiện đại. Đặc biệt là học sinh lớp 5 lớp cuối cấp tiểu học. Ở lứa tuổi này, các em đã có nhiều thay đổi về nhận thức, về tâm sinh lí, tình cảm và cả các mối quan hệ xã hội. Nhiều em đang ở ngưỡng cửa của tuổi 4
dậy thì. Các em rất dễ bị lôi kéo, dụ dỗ, bị xâm hại nhưng các em vẫn chưa có đủ khả năng từ chối, tự bảo vệ mình. Vì vậy, các em rất cần được giáo dục và rèn luyện nhiều kỹ năng sống để tự tin trong học tập, trong cuộc sống. 1.2. Cơ sở thực tiễn a. Thuận lợi Đại đa số học sinh trong lớp là con em của người dân trong địa bàn là một thuận lợi lớn trong quá trình dạy học của thầy trò chúng tôi. Được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của các cấp lãnh đạo và sự ủng hộ của đa số cha mẹ học sinh cũng như cộng đồng xã hội. Đó là động lực giúp cho công tác dạy học và giáo dục của nhà trường nói chung và cá nhân tôi nói riêng mang lại hiệu quả cao. b. Khó khăn Học sinh phổ thông nói chung và học sinh tiểu học nói riêng hiện nay kỹ năng sống của các em còn rất nhiều hạn chế. Trong quá trình giáo dục chúng ta thường mới chỉ quan tâm tới việc dạy chữ và chưa quan tâm nhiều tới việc dạy làm người cho học sinh. Vì vậy việc thích ứng với xã hội, với cuộc sống xung quanh là một vấn đề khó với các em. Học sinh chỉ có học kiến thức, khả năng ứng phó với các tình huống trong cuộc sống kém, thiếu tự tin, kỹ năng giao tiếp hạn chế. Nhiều học sinh chưa biết tự học, tự phục vụ cũng như chưa có tinh thần hợp tác để hoàn thành nhiệm vụ trong học tập và các hoạt động giáo dục. Trường nằm trong vùng nông thôn, đa số người dân làm nghề nông, điều kiện kinh tế gia đình gặp nhiều khó khăn. Nhiều học sinh phải ở nhà với ông bà vì bố mẹ đi làm ăn xa, thiếu sự quan tâm chăm sóc, dạy dỗ của bố mẹ. Đây chính là điều kiện tốt để các tệ nạn xã hội xâm nhập vào các em nếu không có sự quản lý tốt của nhà trường, gia đình, xã hội. Phụ huynh học sinh chỉ khuyến khích các con tìm hiểu kiến thức mà quên hướng cho con em mình làm tốt hoạt động đoàn thể, hoạt động xã hội và cách ứng xử với người thân trong gia đình và với mọi người xung quanh. Phần lớn phụ huynh giao tiếp trong gia đình thiếu gương mẫu, xưng hô chưa chuẩn mực nên dễ làm cho các em bắt chước, lâu ngày thành thói quen. Trong hoạt động chuyên môn dạy và học, nhà trường thường xuyên tổ chức cho giáo viên nghiên cứu, cải tiến nâng cao chất lượng giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, không ngừng đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với nội dung chương trình và đặc biệt chú trọng đến việc rèn kỹ năng sống cho học sinh. Nhà trường coi đây là một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. Chính vì thế ngay sau khi Bộ Giáo dục đào tạo đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống lồng ghép vào các môn học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, nhà 5
trường tiến hành triển khai đồng bộ đến toàn thể cán bộ giáo viên về việc tăng cường rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh, đẩy mạnh thực hiện phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, yêu cầu mỗi thầy, cô giáo cần tâm huyết, trách nhiệm hơn trong việc giáo dục đạo đức, nhân cách cho học sinh. Mỗi giáo viên trong nhà trường không chỉ nâng cao chất lượng chuyên môn nghiệp vụ, mà còn thường xuyên quan tâm đến đời sống, tâm tư tình cảm của học sinh. Yêu cầu là như vậy nhưng kết quả của việc rèn kỹ năng sống cho học sinh chưa thực sự đáp ứng với yêu cầu như mong muốn. Qua thời gian tìm hiểu ở lớp chủ nhiệm vào đầu năm học 2016 2017, tôi ghi nhận kết quả đánh giá một số kỹ năng như sau: Kết quả đánh giá Tổng số Các kỹ năng Tốt Đạt Chưa đạt học sinh SL TL% SL TL% SL TL% Kỹ năng giao tiếp 7 26,9 16 61,5 3 11,5 Kỹ năng tự chăm sóc 9 34,6 13 50 4 15,4 bản thân 26 Kỹ năng giải quyết 5 19,2 11 42,3 10 38,5 vấn đề Kỹ năng làm việc 6 23,1 12 46,1 8 30,8 nhóm Đa số học sinh còn nhút nhát, rụt rè, chưa tự tin khi giao tiếp hay trình bày ý kiến cá nhân. Nhiều em chưa chăm sóc tốt cho bản thân, ăn mặc chưa sạch sẽ, gọn gàng, đi học thường để quên sách vở, đồ dùng học tập ở nhà. Một số em chưa biết tự học, tự giải quyết vấn đề, khi gặp những việc khó thường lúng túng, e ngại. Có những em không thích làm việc nhóm, hay làm theo ý kiến cá nhân, ít lắng nghe ý kiến của các bạn,… 2. Nội dung cần giải quyết Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học gồm nhiều nội dung, được thực hiện mọi lúc, mọi nơi, thông qua nhiều hình thức, nhiều hoạt động. Trong đề tài này, tôi đi sâu tìm hiểu một số nội dung, biện pháp và hình thức giáo dục như sau: * Nội dung: 6
Giáo dục các kỹ năng sống: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng tự chăm sóc bản thân, kỹ năng làm việc nhóm. * Biện pháp và hình thức giáo dục: Giáo dục kỹ năng sống thông qua các môn học. Giáo dục kỹ năng sống thông qua công tác chủ nhiệm. Giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. 3. Các giải pháp cụ thể 3.1. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua các môn học. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua các môn học là một nội dung thiết yếu mà bất cứ nhà trường nào cũng phải quan tâm đến. Thông qua nội dung bài học, cách tổ chức các hoạt động dạy học giáo viên hình thành và xây dựng cho các em các kỹ năng sống như: quan sát, nhận xét, giao tiếp, phân tích, hợp tác, giải quyết vấn đề, ....Việc Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học được thực hiện thông qua dạy học các môn học và tổ chức các hoạt động giáo dục, nhưng không phải là lồng ghép, tích hợp thêm kinh nghiệm sống vào nội dung các môn học và hoạt động giáo dục một cách quá tải, mà theo một cách tiếp cận mới: đó là sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực để tạo điều kiện, cơ hội cho học sinh thực hành, trải nghiệm kỹ năng sống trong quá trình học tập. Từ đó lồng ghép một cách nhẹ nhàng những kinh nghiệm sống vào bài học đến từng đối tượng học sinh. Trong quá trình dạy lồng ghép kỹ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua các môn học cần phải khơi gợi và phát huy sự tham gia của các em bên cạnh sự hướng dẫn của giáo viên. Tuyệt đối không nên áp dụng ý kiến hay suy nghĩ chủ quan của giáo viên. Tuyệt đối không được phê bình hay đánh giá khi các em làm gì đó chưa tốt. Bởi nếu vậy sẽ làm mất sự chủ động, tự tin và hoà nhập cùng bạn bè vì ở lứa tuổi này các em rất muốn thể hiện mình.Trong chương trình giáo dục lớp 4,5 vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho học sinh được thể hiện rõ nhất trong một số phân môn như: Tiếng Việt, Đạo đức, Khoa học, Lịch sử và Địa lý. * Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học qua môn Tiếng Việt. Môn Tiếng Việt ở trường tiểu học có nhiệm vụ hình thành và phát triển ở học sinh các kỹ năng: nghe, nói, đọc, viết để học tập và giao tiếp trong các môi trường hoạt động. Thông qua hoạt động dạy và học môn Tiếng Việt góp phần rèn luyện thao tác tư duy, góp phần mở rộng hiểu biết về tự nhiên, xã hội và con người. Kỹ năng sống đặc thù, thể hiện ưu thế của môn Tiếng Việt là kỹ năng giao tiếp, sau đó là kỹ năng nhận thức, kỹ năng hợp 7
tác, kỹ năng giải quyết vấn đề,…. Trong sách giáo khoa Tiếng Việt tiểu học có nhiều bài học mà tên gọi của nó đã nói rõ mục tiêu giáo dục các kỹ năng giao tiếp xã hội như: lập danh sách học sinh, lập thời gian biểu, viết đơn, làm biên bản cuộc họp, ... Khả năng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh của môn Tiếng Việt không chỉ thể hiện ở nội dung môn học mà còn được thể hiện qua phương pháp của giáo viên. Để hình thành các kiến thức và kỹ năng mà chương trình môn Tiếng Việt đặt ra với học sinh tiểu học, người giáo viên phải vận dụng nhiều phương pháp dạy phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh như: thực hành giao tiếp, trò chơi học tập, phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, phương pháp tổ chức hoạt động nhóm, phương pháp hỏi đáp...Thông qua các hoạt động học tập, học sinh được trải nghiệm, rèn kỹ năng hợp tác, bày tỏ ý kiến cá nhân, đóng vai... học sinh có cơ hội rèn luyện, thực hành nhiều kinh nghiệm sống cần thiết. Chẳng hạn: Khi dạy phân môn Tập đọc giáo viên cho các em đọc to, trả lời câu hỏi tròn câu, chia sẻ ý kiến trước lớp, nêu cảm nhận của bản thân qua bài học,… để rèn kỹ năng giao tiếp; trao đổi nhóm đôi hay nhóm lớn để rèn kỹ năng làm việc nhóm, phân công công việc (bạn nào nêu ý kiến, bạn nào ghi,…) để hoàn thành nhiệm vụ. Khi học phân môn Tập làm văn, việc luyện nói theo dàn ý cũng là cách để các em rèn kỹ năng diễn đạt bằng lời một cách mạch lạc, rõ ý. Giáo viên cho mỗi em tự đọc đề bài, xác định xem đề bài yêu cầu gì, cần thực hiện những nội dung gì, yêu cầu học sinh tìm ý để lập dàn ý hay viết thành bài văn hoàn chỉnh, giúp các em biết tự giải quyết vấn đề. Hoặc cho các em lập kế hoạch tổ chức một hoạt động chào mừng các ngày lễ lớn nhằm giúp các em rèn kỹ năng phân công công việc, kỹ năng hợp tác. Khi dạy phân môn Kể chuyện giáo viên cho các em kể theo cách phân vai vừa rèn kỹ năng giao tiếp vừa phát huy tinh thần hợp tác. * Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học qua môn Đạo đức. Bản thân nội dung môn Đạo đức đã chứa đựng nhiều nội dung liên quan đến kỹ năng sống như: kỹ năng giao tiếp, ứng xử (với ông, bà, cha, mẹ, anh chị em, bạn bè, thầy cô giáo và mọi người xung quanh), kỹ năng bày tỏ ý kiến của bản thân, kỹ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề phù hợp với lứa tuổi, kỹ năng giữ gìn vệ sinh cá nhân, kỹ năng tự phục vụ và tự quản lý thời gian, kỹ năng thu thập và xử lý thông tin về các vấn đề trong thực tiễn đời sống ở nhà trường, ở cộng đồng có liên quan đến chuẩn mực hành vi đạo đức. Việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học trong môn Đạo đức nhằm bước đầu trang bị cho học sinh các kỹ năng sống cần thiết, phù hợp với lứa tuổi tiểu học, giúp các em biết sống và ứng xử phù hợp trong các mối quan hệ với những người thân trong gia đình, với thầy cô giáo, bạn bè và 8
những người xung quanh, với cộng đồng, quê hương, đất nước và với môi trường tự nhiên; giúp các em bước đầu biết sống tích cực, chủ động, có mục đích, có kế hoạch, tự trọng, tự tin, có kỷ luật, biết hợp tác, tiết kiệm, gọn gàng, ngăn nắp, vệ sinh,...để trở thành người con ngoan trong gia đình, học sinh tích cực của nhà trường và công dân tốt của xã hội. Để các chuẩn mực đạo đức, pháp luật xã hội trở thành tình cảm, niềm tin, hành vi và thói quen của học sinh, phương pháp dạy học môn Đạo đức đã được đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Quá trình dạy học tiết Đạo đức là quá trình tổ chức cho học sinh thực hiện các hoạt động học tập phong phú đa dạng như: kể chuyện theo tranh, quan sát tranh ảnh, phân tích, xử lý tình huống; chơi trò chơi, đóng tiểu phẩm, múa, hát, đọc thơ, vẽ tranh....Thông qua các hoạt động đó sự tương tác giữa giáo viên – học sinh, học sinh – học sinh được tăng cường và học sinh có thể tự phát hiện và chiếm lĩnh tri thức mới. Các phương pháp và kỹ thuật dạy học môn Đạo đức rất đa dạng, bao gồm nhiều phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực như: học theo nhóm, theo dự án, giải quyết vấn đề, đóng vai, trò chơi, động não, ....Và chính thông qua việc sử dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực đó, học sinh đã được tạo cơ hội để thực hành, trải nghiệm nhiều kỹ năng sống cần thiết, phù hợp với lứa tuổi. Tuỳ từng bài học, chúng ta nên giáo dục kỹ năng phù hợp cho các em. Ví dụ: Khi dạy bài Hợp tác với những người xung quanh (Đạo đức lớp 5), giáo viên giao một nhiệm vụ, quy định thời gian hoàn thành, cho các nhóm thi đua. Nhóm nào hoàn thành trước sẽ được tuyên dương. Nhóm trưởng sẽ phân công công việc cho các bạn, cùng nhau bàn bạc và thực hiện nhiệm vụ. Như vậy các em rèn được kỹ năng làm việc nhóm. Dạy bài Em là học sinh lớp 5, giáo viên cho học sinh đóng vai làm phóng viên. Các em sẽ hỏi đáp nhau một số câu hỏi như: Theo bạn học sinh lớp 5 cần làm những gì? Bạn cảm thấy thế nào khi mình là học sinh lớp 5? Hãy nêu những điểm mà bạn thấy mình xứng đáng là học sinh lớp 5. Hãy hát, đọc thơ, …về chủ đề trường em. Qua đó rèn cho các em sự tự tin, khả năng nói trước đám đông giúp phát triển kỹ năng giao tiếp. Hay khi dạy bài Kính già yêu trẻ, giáo viên cho học sinh đóng vai xử lý các tình huống: Em sẽ làm gì khi thấy hai em nhỏ đánh nhau để tranh giành đồ chơi? Lan đang chơi nhảy dây cùng bạn thì có một cụ già đến hỏi thăm đường. Nếu là Lan, em sẽ làm gì? 9
Qua việc tham gia đóng vai xử lý tình huống, học sinh rèn được kỹ năng giao tiếp, ứng xử. Do các đặc trưng trên nên có thể khẳng định Đạo đức là môn học có tiềm năng to lớn trong việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học. * Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học qua các môn Khoa học, Lịch sử và Địa lý. Các môn Khoa học, Lịch sứ và Địa lý là những môn học giúp học sinh có một số kiến thức cơ bản ban đầu về con người và sức khoẻ, về một số sự vật, hiện tượng đơn giản trong tự nhiên xã hội. Chú trọng đến việc hình thành và phát triển các kỹ năng trong học tập như: quan sát, nêu nhận xét, thắc mắc, đặt câu hỏi và diễn đạt hiểu biết của bản thân về các sự vật, hiện tượng đơn giản trong tự nhiên và trong xã hội. Đặc biệt môn Khoa học giúp học sinh xây dựng các quy tắc giữ vệ sinh, an toàn cho bản thân, gia đình và cộng đồng; yêu gia đình, quê hương, trường học và có thái độ thân thiện với thiên nhiên. Ví dụ: Dạy bài Phòng tránh bị xâm hại – Khoa học lớp 5 Học sinh tự phân tích các tình huống có nguy cơ bị xâm hại, cách tự bảo vệ khi gặp những tình huống đó, cách ghi nhớ các số điện thoại của người thân, của trường,…giúp các em biết tự bảo vệ mình khi không có cha mẹ bên cạnh. Hoặc khi dạy bài Vệ sinh tuổi dậy thì (Khoa học lớp 5), giáo viên cho học sinh liên hệ bản thân về việc giữ vệ sinh tốt hay chưa tốt. Qua đó giúp các em biết tự chăm sóc mình tốt hơn. Khi dạy bài Châu Âu (Địa lý lớp 5), trong hoạt động thực hành, giáo viên cho học sinh thực hiện hoạt động làm hướng dẫn viên du lịch, dùng những tranh ảnh, thông tin đã sưu tầm về châu Âu để giới thiệu về thiên nhiên, con người ở châu Âu, tạo cơ hội để các em thể hiện năng khiếu, phát triển kỹ năng thuyết trình, giao tiếp. Cùng với kiến thức cơ bản về con người, về tự nhiên và xã hội, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh qua các môn Khoa học, Lịch sứ và Địa lý sẽ góp phần không chỉ khắc sâu thêm các kiến thức của môn học mà còn hình thành thái độ và hành vi tích cực, phù hợp, cần thiết giúp học sinh có thể ứng xử có hiệu quả các tình huống thực tế trong cuộc sống. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua các môn học đã giúp các em hình thành, xây dựng và rèn các kỹ năng sống cần thiết để các em tự giải quyết được các vấn đề trong học tập, hoạt động và trong cuộc sống hàng ngày. 3.2. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua công tác chủ nhiệm lớp. 10
Mỗi thầy giáo, cô giáo muốn hoàn thành nhiệm vụ của người giáo viên chủ nhiệm trước hết phải có tình yêu thương con người, có sự độ lượng, bao dung, đồng thời phải hiểu về tâm lý lứa tuổi, phải có cái nhìn tinh tế. bên cạnh đó, giáo viên chủ nhiệm cần am hiểu và biết cách tổ chức giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Đối với học sinh có những biểu hiện lệch lạc về nhân cách, giáo viên chủ nhiệm chính là người cùng với gia đình có những biện pháp “kéo” em về với “cái thiện”. Thầy, cô giáo chủ nhiệm là cầu nối quan trọng để kết nối giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Làm chủ nhiệm là một nghệ thuật, đòi hỏi người giáo viên phải là tấm gương sáng cho học sinh noi theo về lời ăn, tiếng nói, tác phong làm việc cho đến trình độ chuyên môn; quan hệ với trò như người thân để trò cảm thấy vừa gần gũi, vừa đáng tin cậy; kiên trì giáo dục học sinh theo kiểu mưa dầm thấm đất. Trước đây, giáo viên chủ nhiệm chủ yếu là định hướng, hướng dẫn hành vi đạo đức cho học sinh. Hiện nay giáo viên chủ nhiệm không chỉ làm công tác chuyên môn mà còn phải có tình cảm để giải quyết những tình huống phát sinh của học sinh trong lớp. Vì thế ngoài việc phải đảm bảo nội dung lên lớp vừa tạo sự hấp dẫn, sáng tạo, mới mẻ, gây hứng thú học tập cho học sinh. Và điều không thể thiếu là người giáo viên chủ nhiệm phải có tâm huyết với nghề và tình yêu thương đối với học sinh. Vì vậy, để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua công tác chủ nhiệm lớp thì mỗi người giáo viên chủ nhiệm cần: Tăng cường giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua các hình thức dạy học của mình, qua các giờ sinh hoạt tập thể để giáo dục đạo đức và nhân cách cho học sinh. Xây dựng hành vi giao tiếp giữa thầy với thầy, trò với trò, thầy với trò, rèn luyện kỹ năng ứng xử văn hoá, lên án mọi hành vi bạo lực học đường và xã hội. Thường xuyên liên hệ với cha mẹ học sinh, kịp thời nắm bắt thông tin, cùng kết hợp với cha mẹ học sinh rèn cho học sinh kỹ năng ứng xử văn hoá, rèn luyện sức khoẻ, phòng chống bạo lực. Nâng cao ý thức tự nguyện, tự giác, tự chủ phát huy được tính tích cực trong việc rèn luyện kỹ năng sống của thầy cô giáo và học sinh. Giáo dục cho học sinh nhận biết được lợi ích của việc rèn luyện kỹ năng về mọi mặt: cho bản thân, gia đình, xã hội và đất nước, đồng thời biết quan tâm chia sẻ đến mọi người xung quanh. Tổ chức lớp theo hướng đổi mới: chủ tịch hội đồng tự quản, phó chủ tịch hội đồng tự quản, trưởng ban, nhóm trưởng,… thay đổi theo từng tháng để từng học sinh biết được các công việc của người lãnh đạo, các khó khăn 11
gặp phải và xử lí ra sao. Đồng thời biết cảm thông với công việc của người chỉ huy. Qua đó, rèn cho các em những kỹ năng chỉ huy, lãnh đạo cần thiết. Giáo viên chủ nhiệm phải thực sự đổi mới phương pháp trong việc thực hiện công tác chủ nhiệm lớp: thường xuyên tổ chức các hoạt động vui chơi, tạo sự gần gũi, thân thiện giữa thầy và trò, giữa trò với trò; tâm sự, động viên các em vượt qua khó khăn để vươn lên; khuyến khích các em làm việc tốt bằng những lời khen,… tạo điều kiện để học sinh rèn luyện và tự rèn luyện. Vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho học sinh còn cần đến vốn sống, tình thương và nhân cách của người thầy. Học kiến thức ở thầy trước hết là ở tấm gương sống của thầy. Vì vậy để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh học sinh đạt hiệu quả cao, trước hết cần thực hiện “ Mỗi thầy cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo” mà ngành Giáo dục đã phát động. 3.3. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp. Nhân cách học sinh được hình thành qua hai con đường cơ bản: con đường học trên lớp và con đường hoạt động ngoài giờ lên lớp. Hoạt động ngoài giờ lên lớp là một hoạt động quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà trường. Chính từ những hoạt động như: lao động, sinh hoạt tập thể, hoạt động xã hội đã góp phần rất lớn trong việc hình thành nhân cách của học sinh. Giúp em biết tự giáo dục, tự rèn luyện, tự hoàn thiện mình. Có thể nói việc tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp là xây dựng cho các em các mối quan hệ phong phú, đa dạng một cách có mục đích, có kế hoạch, có nội dung và phương pháp nhất định, gắn giáo dục với cộng đồng, tạo sự thân thiện trong mọi tình huống. Biến các nhu cầu khách quan của xã hội thành những nhu cầu của bản thân học sinh. Nhân cách trẻ được hình thành và phát triển thông qua các hoạt động có ý thức. Chính trong quá trình sống, học tập, lao động, giao lưu, vui chơi giải trí... con người đã tự hình thành và phát triển nhân cách của mình. Ví dụ: Tổ chức cho học sinh làm báo tường chào mừng Ngày Nhà giáo Việt Nam 2011. Để hoàn thành nhiệm vụ, các nhóm sẽ phân công công việc theo điểm mạnh của từng bạn và trong quá trình thực hiện các em sẽ hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau, kỹ năng giải quyết vấn đề và kỹ năng làm việc nhóm được phát triển. Hay tổ chức các chuyến tham quan, dã ngoại, qua chuyến đi các em được trải nghiệm, chia sẻ, trao đổi với nhau và với những người xung quanh. Từ đó năng giao tiếp sẽ của các em sẽ phát triển. 12
Việc tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong trường tiểu học là điều kiện tốt nhất giúp học sinh tích luỹ và rèn kỹ năng sống có hiệu quả. Thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp các em được hợp tác, trải nghiệm các kỹ năng sống. Vậy giáo viên cần thiết kế và tổ chức thực hiện các hoạt động ngoài giờ lên lớp sao cho học sinh có cơ hội thể hiện ý tưởng cá nhân, tự trải nghiệm và biết phân tích kinh nghiệm sống của chính mình và người khác. 3.4. Giáo dục kỹ năng sống thông qua các tiết dạy thực hành kỹ năng sống. Dạy thực hành kỹ năng sống cho học sinh tiểu học giúp các em vừa củng cố hiểu biết của mình về các kỹ năng đã được học ở các môn học như Tiếng Việt, Đạo đức, Tự nhiên và Xã hội, Khoa học,…vừa thực hành, vận dụng các kỹ năng ấy vào cuộc sống. Ví dụ: Dạy bài Tinh thần hợp tác (Thực hành kỹ năng sống dành cho học sinh lớp 5) giúp các em củng cố kỹ năng giao tiếp, hợp tác và vận dụng vào cuộc sống. Thông qua câu chuyện “Chuyện của Minh” học sinh hiểu được vì sao nhóm của Minh không hoàn thành bài tập, nêu được việc cần làm để nhóm mình hoàn thành bài tập. Qua hoạt động trải nghiệm, học sinh xác định được những việc làm thể hiện tinh thần hợp tác với những người xung quanh: học nhóm, động viên, khích lệ bạn, cùng anh (chị, em) làm việc nhà. Khi rút ra bài học, học sinh biết được tinh thần hợp tác là phát huy điểm mạnh của từng người, tích cực tham gia thảo luận, phát biểu đóng góp ý kiến, chia sẻ, giúp đỡ bạn bè, hoàn thành tốt công việc được giao; tránh tìm điểm xấu của bạn, phản bác, chê bai ý kiến của bạn, tạo bè phái đánh nhau. Sau mỗi bài học các em tự đánh giá về kỹ năng đạt được trước và sau khi học bài này là tốt hay chưa tốt bằng cách tô màu vào số bông hoa tương ứng (tốt: 5 bông hoa, chưa tốt: 3 bông hoa). Từ đó các em tự điều chỉnh, rèn luyện để tốt hơn. 4. Kết quả chuyển biến của đối tượng Qua quá trình áp dụng đề tài, tôi nhận thấy học sinh có những chuyển biến rõ rệt: các em tự tin hơn, mạnh dạn trình bày ý kiến của mình; biết tự chăm sóc bản thân thể hiện qua việc ăn mặc sạch sẽ, gọn gàng, tự chuẩn bị đồ dùng học tập và sắp xếp ngăn nắp; biết tự học; biết phân công công việc cho từng thành viên trong nhóm, tích cực tham gia cùng các bạn để hoàn thành nhiệm vụ được giao,... Kết quả đánh giá một số nội dung rèn kỹ năng sống của lớp tôi qua một năm học như sau: 13
Kết quả đánh giá Tổng số Các kỹ năng Tốt Đạt Chưa đạt học sinh SL TL% SL TL% SL TL% Kỹ năng giao tiếp 16 61,5 10 38.5 0 0 Kỹ năng tự chăm sóc 15 57,7 11 42.3 0 0 bản thân 26 Kỹ năng giải quyết 18 69.2 8 30,8 0 0 vấn đề Kỹ năng làm việc 19 73.1 7 26,9 0 0 nhóm So với đầu năm, số học sinh được đánh giá tốt ở các kỹ năng tăng lên rõ rệt, cụ thể: + Kỹ năng giao tiếp: số học sinh được đánh giá tốt tăng 34,6% + Kỹ năng tự chăm sóc bản thân: số học sinh được đánh giá tốt tăng 23,1% + Kỹ năng giải quyết vấn đề: số học sinh được đánh giá tốt tăng 50% + Kỹ năng làm việc nhóm: số học sinh được đánh giá tốt tăng 50% Có các kỹ năng sống cần thiết giúp các em học tập tốt hơn thể hiện qua kết quả học tập cuối năm học như sau: + Lớp duy trì sĩ số 100% + Hoàn thành chương trình tiểu học 26/26HS, đạt 100% + Tham gia đầy đủ phong trào cấp trường, cấp huyện như vẽ tranh (2 em được chọn dự thi cấp huyện), thi tìm hiểu kiến thức lịch sử (giải nhất cấp trường), kể chuyện, hội khỏe Phù Đổng, giải toán qua mạng internet (5em tham gia, 2 em đạt cấp trường), tiếng Anh (2 em tham gia, 1 em đạt cấp huyện), + Tham gia cuộc thi sáng tạo: 1 mô hình + Tham gia hội thi tuyên truyền An toàn giao thông đạt giải nhì cấp huyện. Dù không đạt giải cao nhưng các em rất tự tin, hứng thú khi tham gia các phong trào. 14
PHẦN III: KẾT LUẬN 1. Tóm lược giải pháp Qua quá trình thực hiện đề tài tôi thấy rằng việc sử dụng các biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua các hoạt động trong nhà trường là điều cần thiết, tác động tốt đến việc hình thành nhân cách của trẻ, giúp trẻ phát triển toàn diện trở thành những người công dân tốt phù hợp với quá trình phát triển của xã hội hiện nay. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học phải đảm bảo các yếu tố: giúp học sinh ý thức được giá trị của bản thân trong mối quan hệ với mọi người xung quanh; biết điểm mạnh, điểm yếu của bản thân; có hành vi, thói quen ứng xử có văn hoá, … Muốn vậy, giáo viên cần: Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục, để học sinh tự cảm nhận, đánh giá, nhận xét qua các hành vi và từ đó hình thành các kỹ năng; thực hiện sự phối hợp trong và ngoài nhà trường làm tốt công tác xã hội hoá trong việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Tạo mối quan hệ thân thiện, cởi mở giữa thầy, trò, sự hứng thú tự tin, chủ động sáng tạo trong học tập, nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục. Học sinh được giáo dục kỹ năng sống xác định được bổn phận và nghĩa vụ của mình đối với bản thân, gia đình và xã hội. Giáo dục kỹ năng sống còn cần đến vốn sống, tình thương và nhân cách của người thầy. Học sinh học kiến thức ở thầy trước hết là ở tấm gương sống của người thầy. Vì vậy, để học sinh không thất vọng vì thầy thì trước hết “mỗi thầy cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo” mà ngành giáo dục đang vận động. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh không phải là công việc “một sớm, một chiều” mà đòi hỏi phải có quá trình, kiên nhẫn và bằng cả tâm huyết và ở mọi lúc, mọi nơi, thực hiện càng sớm càng tốt đối với trẻ em. Kỹ năng sống rất đa dạng và mang đặc trưng vùng, miền đòi hỏi người giáo viên phải vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo cho phù hợp với nhu cầu, trình độ của học sinh và đặc điểm, hoàn cảnh của nhà trường, địa phương. Giáo dục kỹ năng sống không phải chỉ là công việc của giáo viên, nhà trường mà của cả xã hội, cộng đồng, có như vậy mới mong đào tạo ra được những thế hệ trẻ phát triển toàn diện, chuẩn bị tốt cho việc thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập quốc tế. 2. Phạm vi áp dụng 15
Đề tài “Một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh lớp 5” đã tạo cơ hội để học sinh thực hiện tốt quyền, bổn phận của mình và phát triển hài hoà về thể chất, trí tuệ, tinh thần, đạo đức; trang bị cho các em những kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp. Trên cơ sở đó hình thành ở học sinh những hành vi, thói quen lành mạnh, tích cực, loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực trong các mối quan hệ, các tình huống trong học tập, rèn luyện và tham gia các hoạt động. Đề tài cũng góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của lớp nói riêng và của nhà trường nói chung. Với những giải pháp và kết quả đạt được như trong đề tài đã trình bày, tôi nghĩ đề tài này có thể áp dụng cho học sinh ở tất cả các trường tiểu học trong tỉnh. 16