Sử dụng đòn bẩy tài chính trong đầu
tư: Tìm kiếm lợi nhuận từ rủi ro
Việc sử dụng đòn bẩy tài chính của giới
đầu tư tại Việt Nam đã là khá phổ biến
với hoạt động đầu tư bất động sản trong
những năm qua, đặc biệt là khu vực phía
Nam.
Việc sử dụng đòn bẩy tài chính của giới đầu tư tại Việt Nam đã là
khá phổ biến với hoạt động đầu tư bất động sản trong những
năm qua, đặc biệt là khu vực phía Nam. Đối với thị trường chứng
khoán, đòn bẩy tài chính được áp dụng chủ yếu trong thời kỳ thị
trường tăng trưởng trong năm 2009.
Xét về bản chất, hoạt động sử dụng đòn bẩy tài chính có thể hiểu
là việc sử dụng vốn vay (thay vì vốn tự có) để đầu tư sinh lời và
được tính trên số vốn vay/tổng tài sản. Đứng trên quan điểm như
vậy, đòn bẩy tài chính có thể được thực hiện trên cả góc độ đầu
tư vào các tài sản (chứng khoán, vàng, bất động sản) và góc độ
doanh nghiệp (sử dụng vốn vay để tăng cường hiệu quả hoạt
động của mình).
Lợi – hại liền kề
Trong năm 2009, việc sử dụng đòn bẩy tài chính đã làm tăng
mạnh tính thanh khoản trên thị trường chứng khoán. Việc sử
dụng đòn bẩy đã được áp dụng ngay từ thời kỳ tăng trưởng đầu
của thị trường và trở nên phổ biến tại con sóng đi lên thứ hai (từ
giữa tháng 7/2009) khiến cho thanh khoản thị trường tăng mạnh,
đỉnh điểm vào tháng 10/2009 có nhiều phiên liên tiếp giao dịch
đạt giá trị quanh mốc 5.000 tỷ đồng.
Một trong những nguyên nhân dẫn tới việc sử dụng đòn bẩy là
chi phí vốn vay trở nên rất thấp sau khi Ngân hàng Nhà nước đã
cắt giảm lãi suất cơ bản từ 14% xuống còn 8%. Chính sách hỗ
trợ lãi suất thậm chí đưa chi phí vốn của những doanh nghiệp
được vay ưu đãi xuống mức chỉ còn 6%/năm. Chi phí thấp khiến
cho rủi ro đối với sử dụng đòn bẩy thấp hơn (do số lãi phải trả khi
tất toán là thấp hơn) và điều này đã dẫn tới việc công cụ này
được sử dụng phổ biến.
Đòn bẩy tài chính, tuy nhiên, cũng được cho là một trong những
nguyên nhân dẫn tới việc chỉ số chứng khoán biến động rất mạnh
trong năm 2009.
Tính rủi ro hệ thống của thị trường cũng tăng lên tương ứng với
mức độ sử dụng đòn bẩy tài chính trung bình của nhà đầu tư. Khi
thị trường đi xuống, nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy tài chính sẽ lập
tức bán ra khi đã chạm ngưỡng cắt lỗ của mình nhằm giảm thiểu
rủi ro.
Điều này tạo ra một lượng cung áp đảo lực cầu và khiến chỉ số
tiếp tục đi xuống sâu hơn. Ngược lại, sau khi tạo đáy và đi lên, thị
trường cũng sẽ gặp những lực cản mạnh từ những người sử
dụng đòn bẩy tài chính (và chưa cắt lỗ khi thị trường đi xuống).
Thực tế thì đòn bẩy tài chính được coi là một trong những nguyên
nhân chính của hầu hết các cuộc khủng hoảng kinh tế gần đây.
Chẳng hạn, cuộc khủng hoảng trong các năm 2008 - 2009 là hệ
quả của việc người dân Mỹ tận dụng vốn vay lãi suất thấp khi
FED duy trì chính sách lãi suất thấp vào những năm 2001 - 2004
để vực dậy nền kinh tế sau khủng hoảng dotcom năm 2000-2001.
Số vốn vay này được đầu tư vào một tài sản có tính rủi ro cao
(nhà đất) do giá nhà đất đã liên tục tăng mạnh trong cùng thời
gian đó. Khi lãi suất tăng lên liên tục và nhiều nhà đầu tư sử dụng
quá nhiều đòn bẩy phải bán ra đã dẫn tới làn sóng bán tháo bất
động sản, quá trình giảm đòn bẩy (de-leveraging) đã lan ra các
lĩnh vực khác (doanh nghiệp, tiêu dùng cá nhân) khiến khủng
hoảng trở nên rất trầm trọng.
Theo một số chuyên gia đầu tư tài chính hàng đầu như Bill Gross
hay El-Erian (hai giám đốc điều hành quỹ PIMCO lớn vào bậc
nhất thế giới với tổng tài sản trên 1.000 tỷ đô la Mỹ), quá trình
giảm đòn bẩy trên sẽ còn tác động mạnh lên sự hồi phục kinh tế,
và nước Mỹ sẽ rơi vào một “trật tự mới” (new normal) với tăng
trưởng chậm và thất nghiệp gia tăng nhiều năm sau khi khủng
hoảng đã qua đi.
Triển vọng sử dụng đòn bẩy trong năm 2010
Trong năm 2010, việc sử dụng đòn bẩy tài chính có một số thuận
lợi đáng kể. Thứ nhất, việc thông qua các quy định về ký quỹ sẽ
khiến cho việc sử dụng đòn bẩy tài chính dễ dàng hơn với nhà
đầu tư, ngoài ra cũng tăng tính minh bạch và giảm rủi ro hệ thống
cho thị trường. Thứ hai, nhà đầu tư đã có nhiều kinh nghiệm hơn
từ những bài học về sử dụng đòn bẩy tài chính trong năm 2009
và sẽ chọn lọc hơn, sử dụng đòn bẩy tài chính hiệu quả hơn.
Việc áp dụng đòn bẩy tài chính có thể đem lại hiệu quả cao hơn
đối với nhóm người trẻ tuổi có độ chấp nhận rủi ro cao
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý các yếu tố không thuận lợi. Lãi suất cơ
bản có khả năng tăng cao hơn nhằm kiềm chế lạm phát và tạo ổn
định cho kinh tế vĩ mô. Thực tế, lãi vay của các công ty chứng
khoán đối với hoạt động đòn bẩy tài chính hiện đã lên tới mức
18% - 20%/năm so với khoảng 14% trong năm 2009.
Lãi vay này (vốn dựa trên lãi cho vay tiêu dùng) sẽ tăng lên khi lãi
suất tăng lên. Chi phí vay vốn cao hơn sẽ khiến cho nhà đầu tư
thận trọng hơn khi sử dụng công cụ này. Thêm vào đó, thị trường
sẽ có ít biến động mạnh so với năm 2009 và xu hướng biến động
trong ngắn hạn là không rõ ràng. Với chính sách vĩ mô thiên về
cân bằng giữa ổn định và tăng trưởng thay vì chính sách vị tăng
trưởng trong năm 2009, luồng vốn cho vay để đầu cơ vào các tài
sản rủi ro cũng sẽ bị kiểm soát chặt chẽ.
Bài học nằm lòng
Mỗi nhà đầu tư có mức độ chấp nhận rủi ro khác nhau và họ cần
nắm được chính xác mức độ chấp nhận rủi ro của mình. Một số
nghiên cứu chỉ ra rằng, việc áp dụng đòn bẩy tài chính có thể
đem lại hiệu quả cao hơn đối với nhóm người trẻ tuổi có độ chấp
nhận rủi ro cao vì có thể giúp nhóm này đa dạng hóa danh mục
đầu tư theo thời gian. Ở các nước phát triển, nhà đầu tư cá nhân
vào các quỹ quản lý tài sản thường phải làm các test liên quan tới
mức độ chấp nhận rủi ro, qua đó nhà quản lý tiền có thể đưa ra
các sản phẩm phù hợp với từng đối tượng.
Cần tuân thủ kỷ luật đầu tư. Đây là yếu tố tiên quyết nếu bạn sử
dụng đòn bẩy. Thứ nhất, bạn cần tuân thủ việc cắt lỗ: xác định
mất mát tối đa và có sự cắt lỗ hợp lý khi thị trường diễn biến
không theo ý đồ đầu tư, ít nhất là đối với phần vốn vay. Thứ hai,
không sử dụng đòn bẩy để mua trung bình giá khi thị trường đi
xuống vì điều này chỉ khiến cho các khoản nợ ngày càng trầm
trọng.
Thứ ba, tránh việc sử dụng đòn bẩy gấp thếp. Nhiều nhà đầu tư
sử dụng đòn bẩy và thành công trong một vài phiên giao dịch đầu
và tiếp tục “gấp thếp”, tiếp tục sử dụng đòn bẩy với mức độ cao
tương đương hay cao hơn trên toàn bộ phần vốn và lãi đạt được.
Thực tế thì những người sử dụng đòn bẩy sau một vài lần thành
công có xu hướng cho rằng vận may sẽ tiếp tục đến và mình sẽ
rút khỏi thị trường khi đang trên đỉnh cao, nhưng trong phần lớn
các trường hợp điều này không xảy ra. Một diễn biến không đúng
ý đồ của nhà đầu tư sẽ khiến cho một phần lớn tài sản bay hơi
chỉ trong một lần sai sót.
Hạn chế tối đa việc sử dụng đòn bẩy vào các tài sản không có
tính thanh khoản. Nếu đầu tư vào các tài sản này, nhà đầu tư cần
nắm được họ sẽ đối mặt với cả 3 rủi ro chính là rủi ro mất giá, rủi
ro đòn bẩy và rủi ro thanh khoản.
Việc sử dụng đòn bẩy nên tập trung vào các tài sản có tính thanh
khoản cao như cổ phiếu blue chip so với cổ phiếu penny, hay các
bất động sản có tính thanh khoản cao so với các bất động sản ở
địa bàn có cầu mua thấp. Nên bắt đầu sử dụng thử đòn bẩy với
quy mô nhỏ để thử nghiệm và việc sử dụng đòn bẩy nên là một
phần của một kế hoạch đầu tư có kỷ luật và có tính khả thi. Việc
sử dụng đòn bẩy cần có kế hoạch rõ ràng, nhà đầu tư cần phác
thảo ra các trường hợp sẽ xảy ra trong tương lai và hành động
của họ trong từng trường hợp.
Bạn cũng nên sử dụng đòn bẩy khi thị trường có xu hướng rõ
ràng. Câu châm ngôn quen thuộc trong đầu tư là “xu hướng là
bạn”. Nếu bạn đi ngược xu hướng hay đám đông thị trường, ngay
cả khi bạn đúng thì cũng sẽ mất một thời gian trước khi diễn biến
thị trường hợp với ý đồ của bạn.
Ngay trong đợt khủng hoảng vừa qua tại Mỹ, nhiều quỹ đầu tư đã
xác định sớm sự đổ vỡ của bong bóng nhà đất và thị trường
chứng khoán từ những năm 2001 – 2002, tuy nhiên chỉ sau 5 - 6
năm (2007 - 2008) các dấu hiệu của bong bóng mới trở nên rõ
ràng. Chỉ một số ít người bán khống xác định đúng thời điểm và
trường vốn mới đạt được thành công.
Tránh việc sử dụng đòn bẩy tối đa: Đây là sai lầm mà những
người mới sử dụng đòn bẩy thường hay gặp phải. Việc sử dụng
đòn bẩy quá khả năng chịu đựng về tài chính thường xảy ra khi
thị trường không diễn biến theo ý đồ. Trên thực tế, một nguyên lý
khi sử dụng đòn bẩy 50% vốn tự có, 50% vốn vay là nhà đầu tư
luôn phải duy trì khoảng 40% tài sản dưới dạng tiền gửi/tiền mặt
để giảm rủi ro đầu tư và có vốn để duy trì danh mục khi diễn biến
của thị trường đi ngược với nhận định.
Mặc dù bài viết này áp dụng chủ yếu cho nhà đầu tư cá nhân, các
doanh nghiệp cũng cần chú ý và tuân thủ các nguyên tắc trên khi
sử dụng đòn bẩy tài chính.
Thứ nhất, việc sử dụng vốn vay nên dùng để đầu tư vào các dự
án có tính khả thi và độ an toàn thu hồi vốn cao thay vì đầu tư
vào các tài sản rủi ro. Đây là điều nhiều doanh nghiệp Việt Nam
đã học được trong đợt suy giảm vào năm 2008 khi các doanh
nghiệp đã dùng vốn vay để đầu tư tài chính, đầu cơ nguyên vật
liệu hay bất động sản. Những biến động giá ngược chiều và tính
thanh khoản kém của các thị trường đã khiến cho nhiều doanh
nghiệp hàng đầu như REE, SAM, GMD phải chịu những khoản lỗ
lớn dù họ vẫn hoạt động tương đối hiệu quả trong lĩnh vực kinh
doanh chính của mình.
Thứ hai, các cơ chế kiểm soát việc sử dụng đòn bẩy tài chính
cũng cần được tuân thủ một cách kỷ luật và chặt chẽ hơn. Khác
với cá nhân, doanh nghiệp và người quản lý (tổng giám đốc) là
hai cá thể độc lập. Ngay cả khi doanh nghiệp phá sản thì tài sản
của người quản lý cũng không bị ảnh hưởng (với giả định họ
không nắm cổ phiếu của doanh nghiệp).
Vì lẽ đó, người quản lý thường có xu hướng chấp nhận mức độ
rủi ro cao hơn nhiều so với khả năng chịu đựng của doanh
nghiệp, và theo đó rủi ro phá sản với doanh nghiệp cũng cao
hơn. Các nguyên tắc quản trị doanh nghiệp hiện đại cần được áp
dụng triệt để để giảm thiểu rủi ro trên trong việc sử dụng đòn bẩy
tài chính không chỉ cho các tài sản có tính rủi ro cao mà còn cho
cả các dự án kinh doanh của doanh nghiệp.
Tìm kiếm lợi nhuận từ đầu tư vào các tài sản rủi ro hay các hình
thức khác là một công việc không hề đơn giản và đòn bẩy tài
chính không phải là công cụ khiến cho việc tìm kiếm siêu lợi
nhuận dễ dàng hơn.
Lợi nhuận cao luôn đi kèm với rủi ro cao, nhà đầu tư nên thuộc
lòng những biện pháp kiểm soát rủi ro trước khi nghĩ tới việc thu
lợi nhuận. Xa rời nguyên tắc trên sẽ là bước đầu tiên đưa nhà
đầu tư tham gia thị trường với tư cách một “con bạc” thay vì đầu
tư với mục đích cải thiện lợi nhuận và giảm bớt rủi ro.
