TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
LÍ THUYẾT PHẦN 2 – CHƯƠNG I: THÀNH PHẦN HOÁ HỌC CỦA TẾ BÀO
C¸c nguyªn tè hãa häc vµ n íc cña TÕ bµo
I- C¸c ngtè ho¸ häc cÊu t¹o nªn tÕ bµo 1/ Nh÷ng nguyªn tè ho¸ häc cña tÕ bµo ë cÊp ®é nguyªn tö, giíi v« c¬ vµ giíi h÷u c¬ lµ thèng nhÊt, ®Òu ® îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè ho¸ häc cã trong tù nhiªn (C, H, O, N, P, K, S, Fe,...) 2/ C¸c nguyªn tè ®a l îng vµ vi l îng - Nguyªn tè ®a l îng: cã tØ lÖ 0,01% khèi l îng chÊt sèng cña c¬ thÓ. VD: C, H, O, N, P, K, ... - Nguyªn tè vi l îng: cã tØ lÖ 0,01% khèi l îng chÊt sèng cña c¬ thÓ. VD: Mn, Zn, Cu, Mo, ... (*) C¸cbon lµ nguyªn tè ho¸ häc ®Æc biÖt, cÊu t¹o nªn c¸c ®¹i ph©n tö quan träng cña c¬ thÓ sèng. 3/ Vai trß cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc trong tÕ bµo - C¸c nguyªn tè ®a l îng: cÊu t¹o nªn c¸c hîp chÊt h÷u c¬ , x©y dùng cÊu tróc tÕ bµo(gluxit, pr«tªin, lipit,...) - C¸c nguyªn tè vi l îng: lµ thµnh phÇn b¾t buéc cña rÊt nhiÒu enzim trong c¬ thÓ... II- N íc vµ vai trß cña n íc víi tÕ bµo 1. CÊu tróc vµ ®Æc tÝnh lÝ ho¸ cña n íc - Ph©n tö n íc ® îc cÊu t¹o tõ 1 ngtö O kÕt hîp víi 2 ngtö H b»ng c¸c mèi liªn kÕt céng ho¸ trÞ. - Do ®«i e- bÞ kÐo lÖch vÒ phÝa O nªn ph©n tö n íc cã 2 ®Çu tÝch ®iÖn tr¸i dÊu( ph©n cùc). - Sù hÊp dÉn tÜnh ®iÖn gi÷a c¸c ph©n tö n íc t¹o nªn mèi liªn kÕt yÕu(liªn kÕt hi®r«). 2. Vai trß cña n íc ®èi víi tÕ bµo - Lµ dung m«i hoµ tan c¸c chÊt dinh d ìng cho tÕ bµo - Lµ m«i tr êng cña c¸c ph¶n øng hh trong tÕ bµo - Lµ nguyªn liÖu cho c¸c ph¶n øng hh trong tbµo - T¹o ra sù c©n b»ng, æn ®Þnh nhiÖt ®é cña TB vµ c¬ thÓ...
Cacbonhi®rat (Saccarit) vµ lipit
I- C¸cbonhi®rat (saccarit) 1. Kh¸i niÖm Lµ c¸c chÊt h÷u c¬ ® îc cÊu t¹o tõ C,H,O theo c«ng thøc chung Cn(H2O)m 2. CÊu tróc cña cacbonhi®rat a) CÊu tróc c¸c m«n«saccarit (® êng ®¬n) - Gåm c¸c lo¹i ® êng cã tõ 3 – 7 nguyªn tö C¸cbon trong ph©n tö. VD: gluc«(C6H12O6), Rib«z¬(C5H10O5) ... b) CÊu tróc c¸c ®isaccarit (® êng ®«i) - Gåm 2 ph©n tö ® êng ®¬n liªn kÕt víi nhau nhê liªn kÕt glic«zit. - VD: saccar«z¬, mant«z¬, l¨ct«z¬, ... c) CÊu tróc c¸c p«lisaccarit(® êng ®a) - Gåm nhiÒu ph©n tö ® êng ®¬n liªn kÕt víi nhau nhê c¸c ph¶n øng trïng ng ng - VD: xenlul«, tinh bét, glic«gen, kitin... 3. Chøc n¨ng cña cacbonhi®rat - Lµ nguån cung cÊp n¨ng l îng phæ biÕn vµ th êng xuyªn cho TB vµ c¬ thÓ. VD: gluc« - Lµ thµnh phÇn x©y dùng TB vµ c¬ thÓ. VD: xenlul«, ... - CÊu t¹o vËt chÊt di truyÒn. VD: Rib«z¬,... - Lµ chÊt dù tr÷ cña TB vµ c¬ thÓ. VD: tinh bét, glic«gen, ... Giáo viên soạn Thịnh Văn Nam – Giáo viên dạy luyện thi trực tuyến tại Moon.vn Trang 1
TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
- CÊu t¹o nªn c¸c thô thÓ cña TB. VD: glic«pr«tªin... II- Lipit 1. CÊu tróc cña lipit a) Mì, dÇu vµ s¸p (lipit ®¬n gi¶n) - Thµnh phÇn cÊu t¹o gåm C, H, O - Mì vµ dÇu: ® îc cÊu t¹o tõ axit bÐo vµ glixªrol - S¸p: ® îc cÊu t¹o tõ 1 ®¬n vÞ nhá axit bÐo liªn kÕt víi mét r îu m¹ch dµi. b) C¸c phètpholipit vµ stªr«it(Lipit phøc t¹p) (*) Ph«tpholipit: gåm 1 pt glixªrol + 2 pt axit bÐo + 1 nhãm ph«tphat §Æc ®iÓm: cã tÝnh l ìng cùc(cã ®Çu a n íc vµ ®u«i kÞ n íc) (*) Ster«it: chøa c¸c nguyªn tö liªn kÕt vßng. VD: c«lester«n, c¸c axit mËt, ... 2. Chøc n¨ng cña lipit - CÊu t¹o mµng sinh häc - Dù tr÷ n¨ng l îng - Tham gia vµo nhiÒu chøc n¨ng sinh häc: hoocm«n(¬str«gen,...) cÊu t¹o s¾c tè(diÖp lôc,...), cÊu t¹o mét sè vitamin(A, D, E, K)...
Pr«tªin
BiÓu hiÖn c/n sinh häc chuçi
I- CÊu tróc cña Pr«tªin 1. CÊu tróc cña 1 axit amin - Mçi axit amin d îc cÊu t¹o gåm 1 nhãm (-COOH), 1 nhãm (- NH2) vµ 1gèc (-R) H R – C – COOH NH2 2. CÊu tróc ho¸ häc cña pr«tªin - C¸c axit amin liªn kÕt víi nhau b»ng c¸c liªn kÕt peptit ®Ó t¹o thµnh chuçi polipeptit, tõ ®ã cÊu t¹o nªn pr«tªin (*) Liªn kÕt peptit: Lµ liªn kÕt ® îc h×nh thµnh gi÷a nhãm (- COOH) cña axit amin nµy víi nhãm (- NH2) cña axit amin kÕ tiÕp: 3. CÊu tróc kh«ng gian cña pr«tªin BËc Sè p«lipeptit
1 1 , Ch a Ch a
1 BiÓu hiÖn
M¹ch th¼ng Xo¾n gÊp Cuén xo¾n ®Æc tr ng 1 2 3
2 hay nhiÒu Phøc hîp c¸c BiÓu hiÖn
KiÓu CT kgian Liªn kÕt ho¸ häc gi÷a c¸c aa LK peptit LK peptit LK hi®r« LK peptit LK hi®r« LK ®isunfua Nt xo¾n bËc 3
4 II- Chøc n¨ng cña pr«tªin - CÊu t¹o c¬ thÓ. VD: ... - B¶o vÖ c¬ thÓ. VD: ... - Xóc t¸c c¸c ph¶n øng ho¸ sinh. VD: ... Giáo viên soạn Thịnh Văn Nam – Giáo viên dạy luyện thi trực tuyến tại Moon.vn Trang 2
TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
- §iÒu hoµ trao ®æi chÊt. VD:... - VËn ®éng. VD: ... - Thu nhËn kÝch thÝch. VD: ... - VËn chuyÓn c¸c chÊt. VD: ... - Dù tr÷ c¸c axit amin, dù tr÷ n¨ng l îng. VD: ...
Axit Nuclªic
P
B
§
H3PO4
I- CÊu tróc vµ chøc n¨ng cña ADN 1. S¬ l îc vÒ ADN - ADN lµ ®¹i pt sinh häc, cã cÊu tróc ®a ph©n, ®¬n ph©n lµ c¸c Nuclª«tit - ADN ® îc t×m thÊy chñ yÕu trong nh©n TB, ngoµi ra cßn cã ë trong tÕ bµo chÊt... 2. CÊu tróc cña 1 Nclª«tit - Mçi Nuclª«tit cã KLPT TB lµ 300®vC, gåm 3 thµnh phÇn: + H3PO4 + § êng ®ª«xirib«(C5H10O4) + Baz¬nitric: mét trong 4 lo¹i: A, T, G, X 0 Trong ®ã: O § êng C5H10O4 Baz¬nitric 3. CÊu tróc ho¸ häc cña ADN - Gåm c¸c nguyªn tè hh: C, H, O, N, P - CÊu tróc cña 1 m¹ch p«linuclª«tit: c¸c nuclª«tit liªn kÕt víi nhau b»ng c¸c mèi liªn kÕt céng ho¸ trÞ gi÷a H3PO4 cña Nuclª«tit nµy víi § êng cña Nuclª«tit kÕ tiÕp(liªn kÕt ph«tpho®ieste) - CÊu tróc 2 m¹ch: 2 mach p«linuclª«tit ng îc chiÒu nhau ® îc LK víi nhau b»ng c¸c LK hi®r« theo NTBS (A- T; G- X) 4. CÊu tróc kh«ng gian cña ADN: - N¨m 1953, J. Oats¬n vµ F. Crick ®· xd m« h×nh cÊu tróc kh«ng gian cña ADN: §ã lµ mét chuçi xo¾n kÐp gåm 2 m¹ch p«linuclª«tit ng îc chiÒu nhau ch¹y song2 xo¾n ®Òu quanh 1 trôc t ëng t îng theo chiÒu tõ tr¸i sang ph¶i. - Pt ADN gåm nhiÒu vßng xo¾n, mçi vßng cã chiÒu dµi 34A0, gåm 10 cÆp nuclª«tit. § êng kÝnh pt lµ 20 A0 (1 mm = 103 m = 106 nm = 107 A0) (*) ë c¸c TB nh©n s¬, ADN th êng cã cÊu tróc d¹ng vßng, cßn ë TB nh©n thùc, ADN cã cÊu tróc d¹ng th¼ng. 5. Chøc n¨ng cña ADN - L u tr÷, b¶o qu¶n vµ truyÒn ®¹t TTDT - TTDT: lµ tr×nh tù nuclª«tit trªn m¹ch p«linuclª«tit, nã qui ®Þnh tr×nh tù c¸c axit amin trªn ph©n tö pr«tªin t ¬ng øng.
Giáo viên soạn Thịnh Văn Nam – Giáo viên dạy luyện thi trực tuyến tại Moon.vn Trang 3
TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
LÍ THUYẾT PHẦN 2 - CHƯƠNG II. CẤU TRÚC TẾ BÀO tÕ bµo nh©n s¬
I. §Æc ®iÓm cña tÕ bµo nh©n s¬: - Cã kÝch th íc nhá CH: KÝch th íc nhá cã ý nghÜa g×? - Ch a cã nh©n hoµn chØnh (kh«ng mµng nh©n), - Kh«ng cã c¸c bµo quan. - Cã mµng bao bäc vµ rib«xom (70s) II. CÊu t¹o tÕ bµo nh©n s¬: TÕ bµo vi khuÈn gåm: Thµnh tÕ bµo. mµng sinh chÊt, chÊt tÕ bµo vµ axitnucleic. 1. Thµnh tÕ bµo, mµng sinh chÊt, l«ng vµ roi: Bao bäc bªn ngoµi tÕ bµo vµ gi÷ cho vi khuÈn cã h×nh th¸i æn ®Þnh. § îc cÊu t¹o bëi chÊt peptidoglican. Líp pepti®oglucan cã tÝnh chÊt nhuém mÇu ph©n biÖt víi thuèc nhuém Gram nªn nguêi ph©n biÖt thµnh 2 nhãm vi kuÈn G+ vµ G-. Mµng sinh chÊt: ® îc cÊu t¹o tõ 2 líp photpholipit vµ protªin. L«ng vµ roi: gióp vi khuÈn di chuyÓn b¸m vµo bÇ m¨th tÕ bµo kh¸c. 2. ChÊt tÕ bµo: Bªn trong tÕ bµo vi khuÈn cã rib«xom vµ c¸c h¹t dù tr÷. 3. Vïng nh©n: ChØ chøa ADN d¹ng vßng vµ kh«ng ® îc bao bäc bëi líp mµng. Mét sè ph©n tö ADN d¹ng vßng nhá kh¸c ® îc gäi lµ Plasmid (lµ hÖ gen ngoµi nh©n cña tÕ bµo vi khuÈn) chóng kh«ng b¾t buéc ®èi víi mäi nhãm vi khuÈn. C©u hái: V× cã kÝch th íc nhá vµ cÊu t¹o ®¬n gi¶n nªn c¸c lo¹i vi khuÈn nãi riªng vµ c¸c vi sinh vËt nãi chung cã tèc ®é sinh s¶n rÊt nhanh. Lîi dông c¸c ®Æc tÝnh nµy chóng ta cã thÓ chuyÓn gen quy ®Þnh c¸c protªin cña tÕ bµo nh©n chuÈn (gen cña ng êi) vµo tÕ bµo vi khuÈn ®Ó nhê vi khuÈn tæng hîp ra sè l îng lín c¸c protªin trong thêi gian ng¾n theo em c«ng viÖc ®ã tiÕn hµnh nhê thµnh phÇn nµo cña tÕ bµo vi khuÈn.
TÕ bµo nh©n thùc
A- §Æc ®iÓm chung cña TB nh©n thùc - Lµ TB cña SV thuéc c¸c giíi: Nguyªn sinh, NÊm, Thùc vËt, §éng vËt - §Æc ®iÓm: cã hÖ thèng néi mµng(nh©n vµ c¸c bµo quan ®Òu cã c¸c mµng bao bäc) B- CÊu tróc cña TB nh©n thùc I- Nh©n TB 1. CÊu tróc: - Mçi TB th êng cã 1 nh©n, mét sè lo¹i TB cã thÓ kh«ng cã nh©n(TB hång cÇu) - TB ®éng vËt nh©n th êng n»m ë gi÷a, cßn TB thùc vËt nh©n bÞ kh«ng bµo chÌn Ðp nªn bÞ ®Èy ra phÝa ngo¹i biªn - KÝch th íc: nh©n th êng cã d¹ng khèi cÇu, ® êng kÝnh kho¶ng 5 μ m - CÊu t¹o: + Mµng nh©n: lµ mµng kÐp, trªn ®ã cã c¸c lç nh©n + DÞnh nh©n: lµ khèi sinh chÊt phÝa trong mµng nh©n + Nh©n con: Gåm pr«tªin (80-85%) vµ rARN
Giáo viên soạn Thịnh Văn Nam – Giáo viên dạy luyện thi trực tuyến tại Moon.vn Trang 4
TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
+ ChÊt nhiÔm s¾c: chøa ADN vµ pr«tªin. C¸c sîi nhiÔm s¾c xo¾n l¹i thµnh NST, sè l îng
NST ®Æc tr ng cho tõng loµi
2. Chøc n¨ng: - Lµ n¬i l u tr÷ TTDT, lµ trung t©m ®iÒu khiÓn mäi h® cña TB II- Rib«x«m - Lµ bµo quan nhá kh«ng cã mµng bao bäc - CÊu t¹o: + KT: 15-25 nm + gåm rARN vµ pr«tªin + Mçi rib«x«m gåm 1 h¹t lín vµ 1 h¹t bÐ - Chøc n¨ng: Lµ n¬i tæng hîp pr«tªin cho TB III- Khung x ¬ng TB - Lµ hÖ thèng m¹ng sîi vµ èng pr«tªin (vi èng, vi sîi vµ sîi trung gian)®an chÐo nhau - Chøc n¨ng: + Duy tr× h×nh d¹ng Tb + Neo gi÷ c¸c bµo quan.... IV- Trung thÓ - Lµ thÓ h×nh trô n»m gÇn nh©n TB, ® êng kÝnh kho¶ng 0,13m - CÊu t¹o: gåm nhiÒu bé ba vi èng cã b¶n chÊt pr«tªin xÕp thµnh vßng. Mçi trung thÓ gåm 2 trung tö xÕp vu«ng gãc víi nhau - Chøc n¨ng: h×nh thµnh nªn thoi v« s¾c trong qu¸ tr×nh ph©n bµo. V- Ti thÓ 1. CÊu tróc: - Lµ thÓ h×nh sîi vµ h×nh trøng n»m trong TB nh©n thùc - Ti thÓ chøa pr«tªin, lipit, axit nuclªic vµ rib«x«m - Ti thÓ cã mµng kÐp, mµng ngoµi tr¬n, mµng trong gå ghÒ ®an xen vµo nhau, trªn ®ã chøa nhiÒu enzim h« hÊp 2. Chøc n¨ng: - Lµ n¬i cung cÊp n¨ng l îng cho TB d íi d¹ng ATP - Cã vai trß trong viÖc chuyÓn ho¸ vËt chÊt VI- Lôc l¹p 1. CÊu tróc: - Lµ bµo quan chØ cã ë TBTV - Th êng cã h×nh bÇu dôc - Mçi lôc l¹p ® îc bµo bäc bëi mµng kÐp, bªn trong lµ khèi c¬ chÊt kh«ng mµu(chÊt nÒn- str«ma) vµ c¸c h¹t nhá (grana) - Mçi h¹t grana lµ mét chång c¸c tói dÑt (gäi lµ tilac«it), trªn ®ã cã g¾n c¸c h¹t diÖp lôc - Lôc l¹p cßn chøa ADN vµ rib«x«m 2. Chøc n¨ng - Lµ n¬i thùc hiÖn chøc n¨ng quang hîp cña TBTV. VII- L íi néi chÊt - (1) CÊu tróc: lµ hÖ thèng mµng bªn trong TB nh©n thùc t¹o nªn hÖ thèng c¸c èng vµ xoang hÑp th«ng víi nhau. - (2) Chøc n¨ng: Cã 2 lo¹i l íi néi chÊt: + L íi néi chÊt cã h¹t: cã dÝnh c¸c h¹t rib«x«m, chøc n¨ng tæng hîp pr«tªin + L íi néi chÊt tr¬n: cã nhiÒu lo¹i enzim, chøc n¨ng tæng hîp lipit, chuyÓn ho¸ ® êng, ph©n huû chÊt ®éc h¹i cho TB Giáo viên soạn Thịnh Văn Nam – Giáo viên dạy luyện thi trực tuyến tại Moon.vn Trang 5
TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
VIII- Bé m¸y G«ngi vµ liz«x«m 1. Bé m¸y G«ngi -(3) CÊu tróc: lµ mét chång tói dÑt xÕp c¹nh nhau nh ng c¸i nä t¸ch biÖt víi c¸i kia - (4) Chøc n¨ng: “ ph©n x ëng l¾p r¸p, hoµn thiÖn ®ãng gãi vµ ph©n phèi c¸c s¶n phÈm cña TB” VD: Pr«tªin ® îc tæng hîp tõ rib«x«m sÏ ® îc göi ®Õn bé m¸y G«ngi b»ng c¸c tói tiÕt. T¹i ®©y, chóng ® îc g¾n thªm c¸c chÊt kh¸c t¹o nªn s¶n phÈm hoµn chØnh råi bao gãi chuyÓn tíi n¬i cÇn... 2. Liz«x«m -(5) CÊu tróc: lµ mét bµo quan cã mét líp mµng bµo bäc chøa nhiÒu enzim thuû ph©n. § îc h×nh thµnh tõ bé m¸y G«ngi... - (6) Chøc n¨ng: ph©n huû c¸c TB giµ, c¸c TB bÞ tæn th ¬ng... “ lµ ph©n x ëng t¸i chÕ r¸c th¶i cña TB” IX- Kh«ng bµo -(7) CÊu tróc: lµ bµo quan cã mét líp mµng bao bäc - ë TBTV tr ëng thµnh th× kh«ng bµo lín chiÕm vÞ trÝ trung t©m; cßn ë TB§V vµ ë TBTV cßn non th× cã nhiÒu kh«ng bµo nhá n»m r¶i r¸c trong tÕ bµo chÊt - (8) Chøc n¨ng: kh«ng bµo cã nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau tuú theo tõng loµi SV vµ tuú tõng lo¹i TB (chøa phÕ th¶i ®éc h¹i, chøa muèi kho¸ng, chøa s¾c tè, hoÆc chøc n¨ng tiªu ho¸, co bãp...) X- Mµng sinh chÊt 1. CÊu tróc: - M« h×nh kh¶m- ®éng cña 2 nhµ KH lµ Singer vµ Nic«ns¬n (1972) - Mµng cã líp kÐp ph«tpholipit dµy kho¶ng 9 nm, xuyªn qua ®ã lµ c¸c ph©n tö pr«tªin - Ngoµi ra, cßn cã c¸c ph©n tö cacbonhi®rat vµ c¸c ph©n tö c«lestªr«n ... 2. Chøc n¨ng: - Trao ®æi chÊt víi m«i tr êng mét c¸ch cã chän läc - Mµng sinh chÊt cã c¸c pr«tªin thô thÓ thu nhËn th«ng tin cho TB - Mµng sinh chÊt cã c¸c “ dÊu chuÈn” lµ glic«pr«tªin ®Æc tr ng cho tõng lo¹i TB → NhËn biÕt nhau vµ nhËn biÕt TB l¹ XI – C¸c cÊu tróc bªn ngoµi mµng sinh chÊt 1. Thµnh tÕ bµo a) CÊu tróc: - N»m phÝa ngoµi mµng sinh chÊt - § îc cÊu t¹o b»ng xenlul«z¬ (TBTV) hoÆc b»ng kitin (TB NÊm) b) Chøc n¨ng: - B¶o vÖ TB - Qui ®Þnh h×nh d¹ng cña TB 2. ChÊt nÒn ngo¹i bµo: - Bao ngoµi mµng sinh chÊt cña TB§V vµ TB ng êi - CÊu t¹o tõ c¸c sîi glic«pr«tªin kÕt hîp víi c¸c chÊt v« c¬ vµ h÷u c¬ kh¸c nhau - Chøc n¨ng: gióp c¸c TB liªn kÕt víi nhau t¹o thµnh c¸c m« vµ gióp thu nhËn th«ng tin.
Giáo viên soạn Thịnh Văn Nam – Giáo viên dạy luyện thi trực tuyến tại Moon.vn Trang 6
TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
VËn chuyÓn c¸c chÊt qua mµng sinh chÊt
I. VËn chuyÓn thô ®éng 1. kh¸i niÖm VËn chuyÓn thô ®éng lµ sù vËn chuyÓn c¸c chÊt qua mµng mµ kh«ng cÇn tiªu tèn n¨ng l îng. 2. C¬ chÕ: - Theo nguyªn lÝ khuÕch t¸n c¸c chÊt tõ n¬i cã nång ®é cao ®Õn n¬i cã nång ®é thÊp - Sù khuÕch t¸n cña n íc qua mµng gäi lµ sù thÈm thÊu. 3. Con ® êng khuÕch t¸n C¸c chÊt khuÕch t¸n qua mµng b»ng 2 con ® êng: trùc tiÕp qua líp kÐp ph«tpholipit hoÆc kªnh pr«tein xuyªn mµng. 4. Sù khuÕch t¸n phô thuéc vµo : C¸c chÊt khuÕch t¸ ® îc vµo mµng hay kh«ng phô thuéc vµo sù chªnh lÖch vÒ nång ®é gi÷a m«i tr êng bªn trong vµ bªn ngoµi tÕ bµo, c¸c ®Æc tÝnh lÝ hãa - M«i tr êng u tr ¬ng: khi m«i tr êng bªn ngßai tÕ bµo cã nång ®é chÊt tan lín h¬n nång ®é chÊt tan trong tÕ bµo. Khi ®ã chÊt tan cã thÓ di chuyÓn tõ m«i tr êng bªn ngoµi vµo bªn trong tÕ bµo. - M«i tr êng ®¼ng tr ¬ng: lµ m«i tr êng bªn ngoµi cã nång ®é chÊt tan b»ng nång ®é chÊt tan trong tÕ bµo. - M«i tr êng nh îc tr ¬ng: lµ m«i tr êng bªn ngoµi cã nång ®é chÊt tan thÊp h¬n víi nång ®é chÊt tan cã trong tÕ bµo. khi ®ã, n íc ® îc di chuyÓn vµo trong tÕ bµo, chÊt tan kh«ng khuÕch t¸n vµo bªn trong tÕ bµo. II- VËn chuyÓn chñ ®éng (tÝch cùc) - Kh¸i niÖm: lµ qu¸ tr×nh vËn chuyÓn c¸c chÊt qua mµng tõ n¬i cã nång ®é thÊp ®Õn n¬i cã nång ®é cao vµ cÇn tiªu tèn n¨ng l îng. 1. HiÖn t îng (vÝ dô): - VD: b¬m Na- K 2. KÕt luËn: - VËn chuyÓn chñ ®éng lµ h×nh thøc TB cã thÓ chñ ®éng vËn chuyÓn c¸c chÊt qua mµng nhê tiªu dïng n¨ng l îng ATP. - Qu¸ tr×nh nµy th êng ng îc dèc nång ®é. VD: SGK... - VËn chuyÓn chñ ®éng cÇn ph¶i cã c¸c kªnh pr«tªin mµng... - Vai trß: v©n chuyÓn chñ ®éng tham gia vµo nhiÒu h® chuyÓn ho¸: tiªu ho¸, hÊp thô thøc ¨n, bµi tiÕt, dÉn truyÒn xung thÇn kinh... III- XuÊt bµo, nhËp bµo (*) §èi víi c¸c ph©n tö cã kÝch th íc lín kh«ng lät qua lç mµng th× sù vËn chuyÓn c¸c chÊt qua mµng ® îc thùc hiÖn nhê sù biÕn d¹ng cña mµng TB (nhËp bµo hoÆc xuÊt bµo) a) NhËp bµo: ®Çu tiªn mµng TB lâm xuèng ë chç tiÕp xóc ®Ó bao bäc lÊy “ ®èi t îng” , sau ®ã nuèt h¼n ®èi t îng vµo bªn trong TB - NÕu chÊt lÊy vµo lµ chÊt r¾n th× gäi lµ thùc bµo (TB ¨n)
- NÕu chÊt lÊy vµo lµ chÊt láng th× gäi lµ Èm bµo (TB uèng) b) XuÊt bµo: ng îc l¹i víi nhËp bµo... (*) C¶ xuÊt bµo vµ nhËp bµo ®Òu ph¶i cã sù biÕn ®æi mµng TB vµ tiªu thô n¨ng l îng.
Giáo viên soạn Thịnh Văn Nam – Giáo viên dạy luyện thi trực tuyến tại Moon.vn Trang 7
TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
LÍ THUYẾT PHẦN: Ph©n bµo chu k× tÕ bµo vµ qu¸ tr×nh nguyªn ph©n
I. Chu k× tÕ bµo. 1. Chu k× tÕ bµo lµ g× ? ë c¬ thÓ ®a bµo sù ph©n chia tÕ bµo x¶y ra khi nµo ? - TÕ bµo chØ ph©n chia khi nhËn ® îc tÝn hiÖu bªn ngoµi còng nh bªn trong tÕ bµo. - Sù ph©n chia tÕ bµo ®îc ®iÒu khiÓn b»ng hÖ thèng ®iÒu hoµ. Khi sù ph©n chia tÕ bµo kh«ng theo hÖ thèng ®iÒu hoµ th× sÏ g©y ra hËu qu¶ g× ? - Nh÷ng sù kiÖn chÝnh cña k× trung gian + G1: TÕ bµo tæng hîp c¸c chÊt cµn thiÕt cho sinh trëng + S: ADN tù nh©n ®«i ------> NST tù nh©n ®«i + G2: TÕ bµo tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng g× cßn l¹i cÇn cho qu¸ tr×nh ph©n bµo. II. Qu¸ tr×nh nguyªn ph©n. Qu¸ tr×nh nguyªn ph©n diÔn ra qua 2 giai ®o¹n: 1. Ph©n chia nh©n. - Lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc, dùa vµo ®Æc ®iÓm ngêi ta chia thµnh 4 k×: k× ®Çu, k× gi÷a, k× sau vµ k× cuèi. a. K× ®Çu. - C¸c NST dÇn ® îc co xo¾n l¹i, mµng nh©n tiªu biÕn, thoi v« s¾c xuÊt hiÖn. b. K× gi÷a - NhiÔm s¾c thÓ co xo¾n cùc ®¹i vµ tËp trung vÒ mÆt ph¼ng xÝch ®¹o thµnh mét hµng. - Mçi nhiÔm s¾c thÓ ®Ýnh víi mét thoi v« s¾c t¹i t©m ®éng. c. K× sau. - C¸c nhiÔm s¾c tö t¸ch nhau ra vµ di chuyÓn trªn thoi ph©n bµo vÒ hai cùc cña tÕ bµo d. K× cuèi. - NST xo¾n dÇn, mµng nh©n xuÊt hiÖn 2. Ph©n chia tÕ bµo chÊt. - DiÔn ra sau khi k× sau kÕt thóc. - TÕ bµo chÊt ph©n chia thµnh 2 tÕ bµo con. + TÕ bµo ®éng vËt th¾t mµng tÕ bµo ë vÞ trÝ mÆt ph¼ng xÝch ®¹o. + TÕ bµo thùc vËt h×nh thµnh v¸ch ng¨n tõ trung t©m ®i ra ngoµi. III. ý nghÜa cña qu¸ tr×nh nguyªn ph©n. - ë sinh vËt nh©n thùc ®¬n bµo: Nguyªn ph©n lµ c¬ chÕ sinh s¶n. - ë sinh vËt nh©n thùc ®a bµo: Nguyªn ph©n gióp c¬ thÓ sinh vËt sinh trëng ph¸t triÓn, gióp t¸i sinh m« hoÆc c¬ quan bÞ tæn th¬ng. - ë sinh vËt sinh s¶n sinh dìng: Nguyªn ph©n lµ h×nh thøc sinh s¶n t¹o ra c¸c c¸ thÓ con cã kiÓu gen gièng kiÓu gen cña c¸ thÓ mÑ. CH: 1. Ph©n bµo nguyªn ph©n cã ý nghÜa g× trong nh©n gièng c©y trång 2. §äc phÇn em cã biÕt vµ phÇn in nghiªng ë cuèi bµi.
Giáo viên soạn Thịnh Văn Nam – Giáo viên dạy luyện thi trực tuyến tại Moon.vn Trang 8
TÀI LIỆU DÙNG BỒI DƯỠNG ĐỘI TUYỂN HỌC SINH GIỎI
GI¶M Ph©n - Gi¶m ph©n gåm 2 lÇn ph©n bµo liªn tiÕp lµ gi¶m ph©n I vµ gi¶m ph©n II x¶y ra ë c¬ quan sinh dôc nhng ADN, NST chØ nh©n ®«i 1 lÇn. - Qua gi¶m ph©n tõ mét tÕ bµo ban ®Çu t¹o thµnh 4 tÕ bµo con cã sè lîng NST gi¶m ®i mét nöa. I. Gi¶m ph©n I 1. K× ®Çu I. - C¸c NST kÐp gåm 2 chiÕc dÝnh nhau ë t©m ®éng, NST co ng¾n. - C¸c NST kÐp trong cÆp t¬ng ®ång tiÕp hîp theo chiÒu däc vµ cã thÓ x¶y ra hiÖn tîng trao ®æi chÐo, sau ®ã t¸ch nhau ra. - Cuèi k× mµng nh©n vµ nh©n con tiªu biÕn. 2. K× gi÷a I. - C¸c NST kÐp t ¬ng ®ång tËp trung thµnh 2 hµng vÒ mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi ph©n bµo. 3. K× sau I. - Mçi NST kÐp trong cÆp NST kÐp t¬ng ®ång ®i vÒ 1 cùc cña tÕ bµo. 4. K× cuèi I. - H×nh thµnh mµng nh©n, t¹o thµnh 2 tÕ bµo con gåm toµn NST kÐp víi sè lîng b»ng mét nöa sè lîng NST cña tÕ bµo mÑ. Tr×nh bµy nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n I ? II. Gi¶m ph©n II. - Còng diÔn ra qua 4 k×: k× ®Çu II, k× gi÷a II, k× sau II, k× cuèi II. - C¸c diÔn biÕn t¬ng tù nh nguyªn ph©n. - KÕt qu¶ gi¶m ph©n II cho ra 4 giao tö ®¬n béi. ?1. T¹i sao gi¶m ph©n l¹i t¹o ra ®îc c¸c tÕ bµo con víi sè lîng NST gi¶m ®i mét nöa ? ?2. Thùc chÊt gi¶m ph©n x¶y ra ë lÇn gi¶m ph©n nµo ? III. ý nghÜa cña gi¶m ph©n. - T¹o ra nhiÒu biÕn dÞ tæ hîp lµ nguån nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh chän läc tù nhiªn, gióp c¸c loµi thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn sèng. - Gi¶m ph©n vµ thô tinh lµ c¬ chÕ gãp phÇn duy tr× bé NST ®Æc tr ng cho loµi. Câu 16: So sánh phân bào nguyên nhiễm (nguyên phân) và phân bào giảm nhiễm (giảm phân). Câu 17: Quá trình nguyên phân ở tế bào động vật và tế bào thực vật giống và khác nhau như thế nào? Câu 18: Tại sao nói sự giảm nhiễm thực chất xảy ra ở lần phân bào thứ nhất còn lần phân bào thứ 2 thực chất là nguyên phân? Câu 19: So sánh lần phân bào I và lần phân bào II của giảm phân. Câu 20: Giao tử là gì? So sánh giao tử đực và giao tử cái. Ý nghĩa của sự hình thành giao tử? Câu 21: So sánh giữa tế bào thực vật và tế bào động vật.
