Tài nguyên và môi trường với định hướng phát triển bền vững đất nước

X· héi häc sè 2 (90), 2005 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng<br /> víi §Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc<br /> <br /> Ph¹m Kh«i Nguyªn<br /> T¹ §×nh Thi<br /> <br /> <br /> Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng ®èi víi con ng−êi vµ<br /> ph¸t triÓn. T¹o hãa ®· sinh ra chóng ta vµ hµnh tinh bÐ nhá ®Ó nu«i d−ìng chóng ta<br /> tõ bao ®êi nay. Hµng ngµy, chóng ta sö dông kh«ng khÝ, n−íc, thùc phÈm ®Ó tån t¹i<br /> vµ sö dông c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu<br /> thiÕt yÕu cña m×nh. Mçi sù biÕn ®æi cña tù nhiªn, cña m«i tr−êng ®Òu liªn hÖ mËt<br /> thiÕt ®Õn chóng ta, sù ®e däa nµo ®èi víi thiªn nhiªn, m«i tr−êng còng chÝnh lµ sù ®e<br /> däa ®èi víi chóng ta.<br /> I. Sù « nhiÔm vµ suy tho¸i m«i tr−êng, c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn<br /> Nh×n tõ gãc ®é ph¸t triÓn, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña m×nh, tµi<br /> nguyªn vµ m«i tr−êng lµ ®Çu vµo cña mäi nÒn kinh tÕ, mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Sù<br /> bÊt æn vÒ m«i tr−êng, c¹n kiÖt c¸c nguån tµi nguyªn tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù suy tho¸i<br /> cña mét nÒn v¨n minh, cña mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Mèi quan hÖ h÷u c¬ nµy ®·<br /> ®−îc chøng minh trong qu¸ khø vµ cµng ®−îc thÓ hiÖn râ h¬n trong thêi ®¹i ngµy<br /> nay, khi ph¸t triÓn ®ang tiÖm cËn c¸c giíi h¹n cña tù nhiªn.<br /> ViÖc më réng quy m« ho¹t ®éng cña con ng−êi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®·<br /> g©y ra nh÷ng vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr−êng, buéc con ng−êi ph¶i thõa nhËn r»ng ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ nh»m lµm cho cuéc sèng trë lªn thÞnh v−îng h¬n, nÕu kh«ng ®−îc qu¶n<br /> lý tèt cã thÓ huû ho¹i sù sèng cña con ng−êi. §· ®Õn lóc chóng ta ph¶i xem xÐt l¹i vÒ<br /> kh¸i niÖm ph¸t triÓn tõ quan ®iÓm m«i tr−êng. Tuy nhiªn, chóng ta còng ph¶i thõa<br /> nhËn r»ng, sù tån t¹i cña con ng−êi còng kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng t¸c ®éng lªn<br /> m«i tr−êng. B¶n th©n tù nhiªn kh«ng ph¶i lu«n lu«n ë tr¹ng th¸i tÜnh mµ tr¸i l¹i nã<br /> lu«n vËn ®éng. Chóng ta coi träng c«ng t¸c b¶o tån kh«ng cã nghÜa lµ chóng ta x¸c<br /> ®Þnh t×nh tr¹ng lý t−ëng mµ t¹i ®ã con ng−êi kh«ng t¸c ®éng g× ®Õn m«i tr−êng. §iÒu<br /> tèt nhÊt chóng ta cã thÓ lµm lµ gi¶m thiÓu ¶nh h−ëng tiªu cùc do c¸c ho¹t ®éng cña<br /> chóng ta lªn m«i tr−êng hiÖn nay còng nh− trong t−¬ng lai.<br /> Ph−¬ng ph¸p ph¸t triÓn nh− hiÖn nay cña chóng ta ®· vµ ®ang lµm suy tho¸i<br /> tµi nguyªn vµ m«i tr−êng nghiªm träng. Nh÷ng con sè thèng kª gÇn ®©y cho ta mét<br /> bøc tranh rÊt ®¸ng lo ng¹i vÒ t×nh tr¹ng suy tho¸i tµi nguyªn vµ m«i tr−êng trªn<br /> ph¹m vi toµn cÇu vµ ë n−íc ta.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 4 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc<br /> <br /> §Êt lµ nguån tµi nguyªn v« gi¸ ®ang bÞ x©m h¹i nÆng nÒ. Sè liÖu cña Liªn hîp<br /> quèc cho thÊy cø mçi phót trªn ph¹m vi toµn cÇu cã kho¶ng 10 ha ®Êt trë thµnh sa<br /> m¹c. DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c trªn ®Çu ng−êi gi¶m nhanh tõ 0,5 ha/ng−êi xuèng cßn<br /> 0,2 ha/ng−êi vµ dù b¸o trong vßng 50 n¨m tíi chØ cßn kho¶ng 0,14 ha/®Çu ng−êi. ë<br /> ViÖt Nam, sè liÖu thèng kª cho thÊy sù suy gi¶m ®Êt canh t¸c, sù suy tho¸i chÊt<br /> l−îng ®Êt vµ sa m¹c hãa còng ®ang diÔn ra víi tèc ®é nhanh. Xãi mßn, röa tr«i, kh«<br /> h¹n, s¹t lë, mÆn hãa, phÌn hãa, v.v... ®ang x¶y ra phæ biÕn ë nhiÒu n¬i ®· lµm cho<br /> kho¶ng 50% trong sè 33 triÖu ha ®Êt tù nhiªn ®−îc coi lµ “cã vÊn ®Ò suy tho¸i”.<br /> N−íc lµ nguån tµi nguyªn kh«ng thÓ thay thÕ còng ®ang ®øng tr−íc nguy c¬<br /> suy tho¸i m¹nh trªn ph¹m vi toµn cÇu, trong ®ã n−íc th¶i lµ nguyªn nh©n chÝnh.<br /> Theo sè liÖu thèng kª, hµng n¨m cã kho¶ng h¬n 500 tû m3 n−íc th¶i (trong ®ã phÇn<br /> lín lµ n−íc th¶i c«ng nghiÖp) th¶i vµo c¸c nguån n−íc tù nhiªn vµ cø sau 10 n¨m th×<br /> chØ sè nµy t¨ng gÊp ®«i. Khèi l−îng n−íc th¶i nµy ®· lµm « nhiÔm h¬n 40% l−u l−îng<br /> n−íc æn ®Þnh cña c¸c dßng s«ng trªn tr¸i ®Êt. ë n−íc ta, hµng n¨m cã h¬n mét tû m3<br /> n−íc th¶i hÇu hÕt ch−a ®−îc xö lý th¶i ra m«i tr−êng. Dù b¸o n−íc th¶i sÏ t¨ng hµng<br /> chôc lÇn trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc. Khèi<br /> l−îng lín n−íc th¶i nµy ®ang vµ sÏ lµm nhiÒu nguån n−íc trªn ph¹m vi c¶ n−íc «<br /> nhiÔm nghiªm träng, ®Æc biÖt lµ c¸c s«ng, hå trong c¸c ®« thÞ lín.<br /> Rõng lµ chiÕc n«i sinh ra loµi ng−êi, cã ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi con<br /> ng−êi còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi sù suy gi¶m nhanh vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Vµo<br /> thêi kú tiÒn sö diÖn tÝch rõng ®¹t tíi 8 tû ha (2/3 diÖn tÝch lôc ®Þa), ®Õn thÕ kû 19 cßn<br /> kho¶ng 5,5 tû ha vµ hiÖn nay chØ cßn kho¶ng 2,6 tû ha. Sè liÖu thèng kª cho thÊy<br /> diÖn tÝch rõng ®ang suy gi¶m víi tèc ®é chãng mÆt (mçi phót mÊt ®i kho¶ng 30 ha<br /> rõng) vµ theo dù b¸o víi tèc ®é nµy chØ kho¶ng 160 n¨m n÷a toµn bé rõng trªn tr¸i<br /> ®Êt sÏ biÕn mÊt. ë n−íc ta rõng còng ®· tõng suy gi¶m nhanh, ®Çu thÕ kû 20 ®é che<br /> phñ ®¹t kho¶ng 50% sau ®ã suy gi¶m m¹nh ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 chØ cßn gÇn 30%.<br /> Do nç lùc trång rõng vµ b¶o vÖ rõng, ®é che phñ ®· ®−îc c¶i thiÖn. Sè liÖu thèng kª<br /> n¨m 2004 ë møc 36% vµ víi ®µ nµy môc tiªu 40% ®é che phñ cña rõng vµo n¨m 2010<br /> lµ cã thÓ ®¹t ®−îc.<br /> Cïng víi rõng, ®a d¹ng sinh häc còng ®ãng vai trß quan träng ®èi víi con<br /> ng−êi vµ thiªn nhiªn. Tõ nhiÒu thËp kû nay, ho¹t ®éng cña con ng−êi ®· t¸c ®éng<br /> m¹nh tíi thÕ giíi sinh vËt, ®−îc xem lµ t−¬ng ®−¬ng hoÆc thËm chÝ lín h¬n nhiÒu so<br /> víi c¸c ®ît tuyÖt chñng lín nhÊt trong thêi tiÒn sö. ViÖt Nam lµ n−íc cã møc ®é ®a<br /> d¹ng sinh häc ®øng thø 10 thÕ giíi nh−ng tèc ®é suy gi¶m ®−îc xÕp vµo lo¹i nhanh<br /> nhÊt. NhiÒu hÖ sinh th¸i tù nhiªn bÞ x©m ph¹m, suy gi¶m diÖn tÝch. Trong kh«ng<br /> ®Çy 50 n¨m, diÖn tÝch rõng ngËp mÆn suy gi¶m gÇn 3/4.<br /> Nh÷ng con sè thèng kª cho ta bøc tranh ¶m ®¹m vÒ t×nh tr¹ng suy tho¸i tµi<br /> nguyªn vµ m«i tr−êng ë quy m« toµn cÇu vµ ë n−íc ta: khai th¸c kho¸ng s¶n qu¸<br /> møc, xãi mßn ®Êt, « nhiÔm c¸c nguån n−íc, « nhiÔm m«i tr−êng c«ng nghiÖp, ®« thÞ<br /> vµ n«ng th«n, còng nh− thiªn tai th−êng xuyªn x¶y ra víi tÇn suÊt cao vµ diÔn biÕn<br /> phøc t¹p, sù suy gi¶m c¸c nguån tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc vµ vÊn ®Ò « nhiÔm<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m Kh«i Nguyªn & T¹ §×nh Thi 5<br /> <br /> xuyªn biªn giíi. Nh÷ng xu h−íng nµy sÏ tiÕp tôc diÔn ra trong nh÷ng n¨m tíi. §©y lµ<br /> mét trong nh÷ng th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong thêi gian tíi.<br /> Trong nh÷ng n¨m qua, ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi n−íc ta chñ yÕu vÉn cßn dùa<br /> vµo viÖc khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn; n¨ng suÊt lao ®éng cßn thÊp; c«ng nghÖ<br /> s¶n xuÊt, quy m« tiªu dïng cßn sö dông nhiÒu n¨ng l−îng, nguyªn liÖu vµ th¶i ra<br /> nhiÒu chÊt th¶i. D©n sè t¨ng nhanh, tû lÖ hé nghÌo cßn cao, c¸c dÞch vô c¬ b¶n vÒ<br /> gi¸o dôc vµ ý tÕ hiÖn cßn bÊt cËp, c¸c lo¹i tÖ n¹n x· héi ch−a ®−îc ng¨n chÆn triÖt<br /> ®Ó,... ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc. NhiÒu nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ khai<br /> th¸c c¹n kiÖt, sö dông l·ng phÝ vµ kÐm hiÖu qu¶. M«i tr−êng thiªn nhiªn ë nhiÒu n¬i<br /> bÞ tµn ph¸ nghiªm träng, « nhiÔm vµ suy tho¸i ®Õn møc b¸o ®éng. HÖ thèng chÝnh<br /> s¸ch vµ c«ng cô ph¸p luËt ch−a ®ång bé ®Ó cã thÓ kÕt hîp mét c¸ch cã hiÖu qu¶ gi÷a<br /> ba mÆt cña sù ph¸t triÓn: kinh tÕ, x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. Trong c¸c chiÕn l−îc,<br /> quy ho¹ch tæng thÓ vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n−íc còng nh− cña<br /> c¸c ngµnh vµ ®Þa ph−¬ng, ba mÆt quan träng trªn ®©y cña sù ph¸t triÓn còng ch−a<br /> thùc sù ®−îc kÕt hîp vµ lång ghÐp chÆt chÏ víi nhau.<br /> 2. Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> Häc thuyÕt M¸c ®· cã quan ®iÓm rÊt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a con<br /> ng−êi vµ giíi tù nhiªn, con ng−êi lµ mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña giíi tù nhiªn.<br /> ChÝnh ¡ngghen ®· c¶nh b¸o vÒ “sù tr¶ thï cña giíi tù nhiªn” khi bÞ tæn th−¬ng.<br /> Trªn thÕ giíi, trong nh÷ng n¨m cña thËp kû 1960 vµ 1970, c¸c vÊn ®Ò m«i<br /> tr−êng ®· ®−îc nhËn thøc. Sù b¸o tr−íc vÒ mét hµnh tinh kh«ng thÓ sinh sèng do sù<br /> më réng quy m« c«ng nghiÖp ®· ®−îc kÕt hîp b»ng sù tiªn ®o¸n cña nh÷ng ng−êi<br /> theo chñ nghÜa Malthus míi (neo-Malthusian) vÒ sù bïng næ d©n sè ë c¸c n−íc ®ang<br /> ph¸t triÓn. C¸c cuèn s¸ch "Mïa xu©n im lÆng" (1962), "Bïng næ d©n sè" (1970), vµ<br /> "Giíi h¹n t¨ng tr−ëng" (1972) ®· nhÊn m¹nh c¸c viÔn c¶nh ngµy tËn thÕ do sù c¹n<br /> kiÖt c¸c nguån tµi nguyªn, sù gia t¨ng d©n sè vµ « nhiÔm m«i tr−êng, g©y ra sù lo ©u<br /> cña c«ng chóng ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp nãi chung. §Õn Héi nghÞ cña Liªn hîp quèc<br /> (LHQ) vÒ M«i tr−êng con ng−êi (n¨m 1972 t¹i Stockholm), tÇm quan träng cña m«i<br /> tr−êng ®· ®−îc thõa nhËn.<br /> ThuËt ng÷ "ph¸t triÓn bÒn v÷ng" lÇn ®Çu tiªn ®−îc sö dông trong cuèn “ChiÕn<br /> l−îc b¶o tån thÕ giíi” do Tæ chøc b¶o tån thiªn nhiªn thÕ giíi (IUCN) xuÊt b¶n n¨m<br /> 1980 víi môc tiªu tæng qu¸t lµ ®¹t ®−îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng th«ng qua b¶o tån<br /> c¸c nguån tµi nguyªn sèng. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng phæ biÕn<br /> nhÊt lµ kh¸i niÖm ®−îc tr×nh bµy trong b¸o c¸o “T−¬ng lai chung cña chóng ta” (cßn<br /> ®−îc gäi lµ B¸o c¸o Brundtland) cña ñy ban thÕ giíi vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn<br /> (WCED) n¨m 1997, theo ®ã thõa nhËn mèi liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a m«i tr−êng vµ ph¸t<br /> triÓn: “Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ sù ph¸t triÓn võa ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña c¸c thÕ hÖ<br /> hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai trong viÖc ®¸p øng c¸c yªu<br /> cÇu cña hä”.<br /> §iÒu ®¸ng l−u ý lµ trong khi ChiÕn l−îc b¶o tån thÕ giíi nhÊn m¹nh ®Õn sù<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 6 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc<br /> <br /> thèng nhÊt c¸c gi¸ trÞ/c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ b¶o tån trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn<br /> th× WCED l¹i tËp trung vµo tÝnh bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ vµ x· héi. ViÖc thõa nhËn kh¸i<br /> niÖm vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña WCED ®· gãp phÇn lµm giµu thªm t− liÖu vÒ ph¸t<br /> triÓn bÒn v÷ng vµ cã lÏ ®©y thùc sù lµ mét kh¸i niÖm râ rµng nhÊt vµ ®−îc sö dông<br /> réng r·i nhÊt. Kh¸i niÖm nµy ®· ®−a ra khu«n khæ ®Ó lång ghÐp gi÷a c¸c chÝnh s¸ch<br /> m«i tr−êng vµ c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn; vµ c¸c chiÕn l−îc nµy cÇn ph¶i cã tÇm nh×n<br /> dµi h¹n.<br /> Trong cuèn “Cøu lÊy tr¸i ®Êt: ChiÕn l−îc v× sù sèng bÒn v÷ng”, kh¸i niÖm<br /> ph¸t triÓn bÒn v÷ng tiÕp tôc ®−îc hoµn thiÖn, theo ®ã viÖc b¶o tån m«i tr−êng, c¸c<br /> khÝa c¹nh kinh tÕ vµ x· héi ®−îc lång ghÐp víi nhau, vµ c¸c nguyªn t¾c lång ghÐp<br /> còng ®−îc cô thÓ hãa.<br /> Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù 21, bao gåm c¸c tho¶ −íc vµ quy −íc ®¹t ®−îc t¹i Héi<br /> nghÞ Th−îng ®Ønh Tr¸i ®Êt (n¨m 1992) lµ mét ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng toµn cÇu<br /> nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn. Kh¸i niÖm vÒ ph¸t triÓn bÒn<br /> v÷ng - mét chñ ®Ò chÝnh cña Héi nghÞ Liªn hîp quèc vÒ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn ®·<br /> ®−îc chÊp thuËn mét c¸ch réng r·i. Cuéc tranh luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng<br /> vµ ph¸t triÓn ®−îc héi tô t¹i Nguyªn t¾c 4 cña Tuyªn bè Rio: “®Ó ®¹t ®−îc sù ph¸t<br /> triÓn bÒn v÷ng, b¶o vÖ m«i tr−êng ph¶i lµ mét phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña qu¸ tr×nh<br /> ph¸t triÓn vµ kh«ng thÓ t¸ch biÖt khái qu¸ tr×nh ®ã”. ñy ban cña Liªn hîp quèc vÒ<br /> ph¸t triÓn bÒn v÷ng (CDS) ®· bæ sung mét khÝa c¹nh thø t− cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng,<br /> ®ã lµ thÓ chÕ. Bèn khÝa c¹nh nµy hiÖn nay lµ khu«n khæ b¸o c¸o vÒ thùc hiÖn Ch−¬ng<br /> tr×nh nghÞ sù 21<br /> M−êi n¨m sau Héi nghÞ Th−îng ®Ønh Tr¸i ®Êt 1992, n¨m 2002, Héi nghÞ<br /> th−îng ®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng víi sù tham gia cña 109 vÞ nguyªn thñ<br /> quèc gia vµ h¬n 45 000 ®¹i biÓu cña h¬n 190 n−íc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, tæ chøc x·<br /> héi… ®· diÔn ra t¹i Johannesburg, Nam Phi. Trong xu thÕ ®· kh¼ng ®Þnh, t¹i Héi<br /> nghÞ nµy, quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc chó träng víi néi dung cô thÓ lµ<br /> thu hÑp kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c n−íc giµu vµ c¸c n−íc nghÌo trªn thÕ giíi, xo¸ bá<br /> nghÌo ®ãi, nh−ng kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn m«i sinh. Héi nghÞ ®· th«ng qua hai v¨n<br /> kiÖn quan träng: Tuyªn bè chÝnh trÞ Johannesburg 2002 vµ KÕ ho¹ch thùc hiÖn. Hai<br /> v¨n kiÖn nµy kh¼ng ®Þnh sù cÊp thiÕt ph¶i thùc hiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ trong t−¬ng<br /> quan chÆt chÏ víi b¶o vÖ m«i tr−êng vµ b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi ë tÊt c¶ c¸c quèc<br /> gia, khu vùc vµ toµn cÇu. B¶o vÖ vµ qu¶n lý c¬ së tµi nguyªn thiªn nhiªn phôc vô<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi lµ mét néi dung quan träng trong KÕ ho¹ch thùc hiÖn, ®©y<br /> lµ tiÒn ®Ò vµ nÒn t¶ng b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.<br /> ë ViÖt Nam, do nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng vµ tÝnh bøc thiÕt cña vÊn ®Ò<br /> m«i tr−êng, ngay sau Tuyªn bè Rio, Nhµ n−íc ta ®· ban hµnh LuËt B¶o vÖ m«i<br /> tr−êng n¨m 1993; sau ®ã ®· h×nh thµnh mét hÖ thèng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p<br /> luËt vµ hÖ thèng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng. §Æc biÖt, ngµy 26 th¸ng 8<br /> n¨m 1998, Bé ChÝnh trÞ ®· ban hµnh ChØ thÞ sè 36-CT/TW vÒ t¨ng c−êng c«ng t¸c<br /> b¶o vÖ m«i tr−êng trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc; ®Æc biÖt gÇn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m Kh«i Nguyªn & T¹ §×nh Thi 7<br /> <br /> ®©y lµ NghÞ quyÕt sè 41-NQ/TW ngµy 15 th¸ng 11 n¨m 2004 vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng<br /> trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc, trong ®ã nhÊn<br /> m¹nh: “B¶o vÖ m«i tr−êng lµ mét néi dung c¬ b¶n kh«ng thÓ trong ®−êng lèi, chñ<br /> tr−¬ng vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c ngµnh, lµ c¬ së<br /> quan träng b¶o ®¶m ph¸t triÓn bÒn v÷ng, thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp<br /> hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc”; "B¶o vÖ m«i tr−êng võa lµ môc tiªu, võa lµ mét trong<br /> nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng... Kh¾c phôc t− t−ëng chØ chó träng<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi mµ coi nhÑ b¶o vÖ m«i tr−êng. §Çu t− cho b¶o vÖ m«i<br /> tr−êng lµ ®Çu t− cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng".<br /> NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø IX, ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10<br /> n¨m (2001-2010) vµ KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ 5 n¨m (2001-2005) ®· kh¼ng ®Þnh<br /> “ph¸t triÓn nhanh, hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®i ®«i víi thùc hiÖn<br /> tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng"; “Ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi g¾n víi<br /> b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng, b¶o ®¶m sù hµi hßa gi÷a m«i tr−êng nh©n t¹o víi m«i<br /> tr−êng thiªn nhiªn, gi÷ g×n ®a d¹ng sinh häc”.<br /> Ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· trë thµnh ®−êng lèi, quan ®iÓm cña §¶ng vµ chÝnh<br /> s¸ch cña Nhµ n−íc. §Ó thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nhiÒu chØ thÞ, nghÞ<br /> quyÕt kh¸c cña §¶ng, nhiÒu v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ n−íc ®· ®−îc ban<br /> hµnh; nhiÒu ch−¬ng tr×nh, ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc nµy ®· ®−îc tiÕn hµnh vµ<br /> thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu; nhiÒu néi dung c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®·<br /> ®i vµo cuéc sèng vµ dÇn dÇn trë thµnh xu thÕ tÊt yÕu trong sù ph¸t triÓn cña ®Êt<br /> n−íc. Qu¶ vËy, trong B¸o c¸o cña §oµn ®¹i biÓu ViÖt Nam t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh<br /> thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng - Ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam - M−êi n¨m nh×n<br /> l¹i vµ con ®−êng phÝa tr−íc ®· nªu bËt c¸c thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ<br /> b¶o vÖ m«i tr−êng, còng nh− kÕ ho¹ch cña ViÖt Nam trong thêi gian s¾p tíi, ph¶n<br /> ¸nh kÕt qu¶ thùc hiÖn cam kÕt cña ViÖt Nam khi tham dù c¸c Héi nghÞ Th−îng ®Ønh<br /> vµ c¸c DiÔn ®µn quèc tÕ trong 10 n¨m qua.<br /> §Ó thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc nh− c¸c v¨n kiÖn cña<br /> §¶ng ®· ®Ò ra vµ thùc hiÖn cam kÕt quèc tÕ, ngµy 17 th¸ng 8 n¨m 2004 Thñ t−íng<br /> ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 153/2004/Q§-TTg vÒ §Þnh h−íng chiÕn l−îc<br /> ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam (Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù 21 cña ViÖt Nam). Tr−íc ®ã,<br /> ngµy 02 th¸ng 12 n¨m 2003, Thñ t−íng ChÝnh phñ còng ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè<br /> 256/2003/Q§-TTg vÒ viÖc phª duyÖt ChiÕn l−îc B¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia ®Õn n¨m<br /> 2010 vµ ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020; th¸ng 5 n¨m 2002 ®· ban hµnh ChiÕn l−îc toµn<br /> diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Víi nh÷ng môc tiªu, néi dung, nhiÖm vô<br /> vµ gi¶i ph¸p ®−îc nªu trong c¸c v¨n b¶n nµy, th× ®©y thùc sù lµ kim chØ nam ®Ó thùc<br /> hiÖn ph¸t triÓn bÒn v÷ng n−íc ta trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 21.<br /> Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù 21 cña n−íc ta ®· ®Æt ra môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> vÒ kinh tÕ lµ “®¹t ®−îc sù t¨ng tr−ëng æn ®Þnh víi c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý”, vÒ m«i<br /> tr−êng lµ “khai th¸c hîp lý, sö dông tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn;<br /> phßng ngõa, ng¨n chÆn, xö lý vµ kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶ « nhiÔm m«i tr−êng, b¶o vÖ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 8 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc<br /> <br /> tèt m«i tr−êng sèng; b¶o vÖ ®−îc c¸c v−ên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn, khu dù<br /> tr÷ sinh quyÓn vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc; kh¾c phôc suy tho¸i vµ c¶i thiÖn m«i<br /> tr−êng”. Qu¶n lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng lµ mét trong ba trô cét cña ph¸t<br /> triÓn bÒn v÷ng.<br /> Qu¸n triÖt c¸c quan ®iÓm chØ ®¹o cña §¶ng, c¸c nguyªn t¾c vµ môc tiªu ph¸t<br /> triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc, cÇn tËp trung qu¸n triÖt vµ tæ chøc thùc hiÖn tèt c¸c môc<br /> tiªu vµ néi dung nhiÖm vô trong c¸c v¨n kiÖn nªu trªn; ®Æc biÖt ph¶i chó träng tiÕp<br /> tôc hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai, tµi nguyªn n−íc, kho¸ng s¶n, m«i<br /> tr−êng vµ triÓn khai ®−a c¸c quy ®Þnh cña LuËt §Êt ®ai, LuËt tµi nguyªn n−íc, LuËt<br /> kho¸ng s¶n vµ LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng vµo cuéc sèng ®Ó qu¶n lý tèt, sö dông hîp lý<br /> vµ tiÕt kiÖm tµi nguyªn thiªn nhiªn, h¹n chÕ tiÕn tíi ng¨n chÆn møc ®é gia t¨ng «<br /> nhiÔm, suy tho¸i m«i tr−êng, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc. Bªn c¹nh ®ã, cÇn coi träng<br /> c«ng t¸c gi¸o dôc, ®µo t¹o nh»m n©ng cao nhËn thøc, ý thøc tr¸ch nhiÖm ®èi víi<br /> thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng trong x· héi, ¸p dông tiÕn bé khoa häc, thóc ®Èy héi nhËp<br /> kinh tÕ, v.v... nh»m n©ng cao h¬n n÷a chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý<br /> tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng phôc vô ®¾c lùc cho sù nghiÖp ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> ®Êt n−íc.<br /> Qu¶n lý tèt tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng ph¶i trªn quan ®iÓm chung v× sù<br /> ph¸t triÓn vµ phån vinh, sù bÒn v÷ng cña ®Êt n−íc. Chóng t«i cho r»ng chóng ta ph¶i<br /> thèng nhÊt quan ®iÓm tõ c¸c phÝa “b¶o vÖ m«i tr−êng ph¶i v× ph¸t triÓn, thóc ®Èy<br /> ph¸t triÓn” vµ ng−îc l¹i chóng ta còng ph¶i kh¾c phôc t− t−ëng “chØ chó träng ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ mµ Ýt quan t©m hoÆc coi nhÑ vÊn ®Ò tµi nguyªn vµ m«i tr−êng”. Quan<br /> ®iÓm, môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng ph¶i ®−îc ®i vµo cuéc sèng, ph¶i lµ ph−¬ng ch©m<br /> hµnh ®éng cña tõng c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n; ph¶i tõ kh©u ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch,<br /> chiÕn l−îc ®Õn tæ chøc thùc hiÖn, trong c¶ ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng ®Õn kinh doanh, ph¸t<br /> triÓn. §iÒu ®ã sÏ gióp chóng ta cïng nhau thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu cña §Þnh<br /> h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam.<br /> Ng−êi ViÖt Nam cã truyÒn thèng sèng v× con, v× ch¸u. Suèt cuéc ®êi dï sung<br /> s−íng hay cùc khæ nh÷ng bËc lµm cha, lµm mÑ mang trong m×nh dßng m¸u ViÖt<br /> Nam ®Òu mong muèn cho con ch¸u cña hä ®−îc h¹nh phóc h¬n chÝnh hä. Ng−êi x−a<br /> dÆn chóng ta “§êi cha ¨n mÆn ®êi con kh¸t n−íc”, “Con h¬n cha lµ nhµ cã phóc”.<br /> Ph¶i ch¨ng ®©y lµ mét c¸ch diÔn ®¹t kh¸c cña nguyªn lý ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ThÕ hÖ<br /> h«m nay kh«ng muèn m¾c nî thÕ hÖ t−¬ng lai?, thÕ hÖ h«m nay mong cho thÕ hÖ<br /> t−¬ng lai ®−îc h¹nh phóc h¬n?<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. Ban Khoa gi¸o Trung −¬ng, Liªn hiÖp c¸c Héi khoa häc vµ kü thuËt ViÖt Nam, §¹i<br /> häc Quèc gia Hµ Néi, Trung t©m nghiªn cøu gi¸o dôc, m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn: “B¶o<br /> vÖ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam”.Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia.<br /> Hµ Néi - 2003.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m Kh«i Nguyªn & T¹ §×nh Thi 9<br /> <br /> 2. Côc M«i tr−êng: Hµnh tr×nh v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia.<br /> Hµ Néi - 2002.<br /> 3. ViÖn Nghiªn cøu Con ng−êi, Hµ Néi, 2004: LuËn cø khoa häc x©y dùng tiªu chÝ x· héi<br /> nh©n v¨n vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë<br /> ViÖt Nam.<br /> 4. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: c¸c V¨n kiÖn §¹i héi IX, NghÞ quyÕt sè 41-NQ/TW ngµy 15<br /> th¸ng 11 n¨m 2004 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng<br /> nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc; ChØ thÞ sè 36-CT/TW ngµy 26 th¸ng 8 n¨m 1998 cña<br /> Bé ChÝnh trÞ vÒ t¨ng c−êng c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr−êng trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn<br /> ®¹i hãa ®Êt n−íc.<br /> 5. C¸c QuyÕt ®Þnh sè 153/2004/Q§-TTg ngµy 17 th¸ng 8 n¨m 2004 cña Thñ t−íng ChÝnh<br /> phñ vÒ viÖc ban hµnh §Þnh h−íng chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam (Ch−¬ng<br /> tr×nh nghÞ sù 21 cña ViÖt Nam); sè 256/2003/Q§-TTg ngµy 02 th¸ng 12 n¨m 2004 cña<br /> Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc phª duyÖt ChiÕn l−îc B¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia ®Õn n¨m<br /> 2010 vµ ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020.<br /> 6. Mét sè t− liÖu kh¸c b»ng tiÕng Anh nh− Carew- Reid, Jeremy; Prescott- Allen, Robert;<br /> Bass, Stephan; Dalal- Clayton, Barry (1994): Strategies for Sustainable Development. A<br /> Handbook for Their Implementation. London: Nxb Earthscan Publications; Keating,<br /> Michael (1992). The Earth Summit's Agenda for Change. A plain Language Version of<br /> Agenda 21 and the other Rio Agreements do Centre for Our Common Future Ên hµnh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />