PH N I.Ầ
TÂM LÝ H C L A TU I VÀ TÂM LÝ H C S PH MỌ Ứ Ổ Ọ Ư Ạ
Chöông I.KHÁI QUÁT V TÂM LÝ H C L A TU I Ề Ọ Ứ Ổ
VÀ TÂM LÝ H C S PH MỌ Ư Ạ
I. Đ i t ng, nhi m v c a tâm lý l a tu i và tâm lý h c s ph m:ố ượ ệ ụ ủ ứ ổ ọ ư ạ
1. Đ i t ng c a tâm lý h c l a tu i:ố ượ ủ ọ ứ ổ
•Là m t ngành c a Tâm lý h c (TLH), đ i t ng nghiên c u c a nó là đ ngộ ủ ọ ố ượ ứ ủ ộ
l c phát tri n theo l a tu i c a con ng i, s phát tri n cá th c a các quáự ể ứ ổ ủ ườ ự ể ể ủ
trình tâm lý và c nh ng ph m ch t tâm lý trong nhân cách c a con ng i.ả ữ ẩ ấ ủ ườ
•Tâm lý h c l a tu i bao g m nh ng ngành nh TLH tu i th , TLH thi u niên,ọ ứ ổ ồ ữ ư ổ ơ ế
TLH l a tu i thanh niên… TLH ứ ổ đ c g i chuyên ngành này là TLH phát tri n:ượ ọ ể
xem xét quá trình con ng i tr thành nhân cách nh th nào?ườ ở ư ế
•TLH l a tu i nghiên c u các đ c đi m c a các quá trình và các ph m ch tứ ổ ứ ặ ể ủ ẩ ấ
tâm lý riêng l c a cá nhân các l a tu i khác nhau. Và s khác bi t c aẻ ủ ở ứ ổ ự ệ ủ
chúng m i cá nhân trong cùng m t l a tu i.ở ỗ ộ ứ ổ
•TLHLT nghiên c u các d ng ho t đ ng khác nhau c a các cá nhân đang đ cứ ạ ạ ộ ủ ượ
phát tri n.ể
2. Đ i t ng c a Tâm lý h c s ph m (TLHSP):ố ượ ủ ọ ư ạ
Nghiên c u nh ng quy lu t tâm lý c a vi c d y h c và giáo d c. TLHSP nghiênứ ữ ậ ủ ệ ạ ọ ụ
c u nh ng v n đ :ứ ữ ấ ề
•TLH c a vi c đi u khi n qúa trình d y h c.ủ ệ ề ể ạ ọ
•Nghiên c u s hình thành c a quá trình nh n th c.ứ ự ủ ậ ứ
•Tìm tòi nh ng tiêu chu n đáng tin c y c a s phát tri n trí tu .ữ ẩ ậ ủ ự ể ệ
•Nh ng đi u ki n đ đ m b o phát tri n trí tu có hi u qu trong quá trìnhữ ề ệ ể ả ả ể ệ ệ ả
d y h c.ạ ọ
•Xem xét nh ng v n đ v m i quan h qua l i gi a nhà giáo d c và h c sinhữ ấ ề ề ố ệ ạ ữ ụ ọ
cũng nh m i quan h gi a h c sinh v i nhau.ư ố ệ ữ ọ ớ
Ngoài ra, TLHSP còn nghiên c u nh ng v n đ g n li n v i s đ i x cá bi tứ ữ ấ ề ắ ề ớ ự ố ử ệ
đ i v i h c sinh. M i l a tu i có nh ng khó khăn và thu n l i riêng. Do v y đòi h iố ớ ọ ỗ ứ ổ ữ ậ ợ ậ ỏ
ph i có ph ng pháp đ i x riêng…(n i dung, ch ng trình, ph ng pháp giáo d c)ả ươ ố ử ộ ươ ươ ụ
3. M c đích và nhi m v :ụ ệ ụ
3.1. M c đích:ụ
•TLHLT:
TLHLT cung c p nh ng quy lu t chung nh t c a s phát tri n tâm lý tr emấ ữ ậ ấ ủ ự ể ở ẻ
(t s sinh ừ ơ thanh niên)
+ Các giai đo n l a tu i, nh ng đ c đi m tâm lý đ c tr ng cho t ng l a tu iạ ứ ổ ữ ặ ể ặ ư ừ ứ ổ
+ Các ho t đ ng ch đ o t ng ngạ ộ ủ ạ ươ ứ
+ Trên c s nh ng tri th c khoa h c đó giúp cho h c sinh (HS) có c s khoaơ ở ữ ứ ọ ọ ơ ở
h c đ c i ti n n i dung, ch ng trình giáo d c và gi ng d y tr ng ph thôngọ ể ả ế ộ ươ ụ ả ạ ở ườ ổ
sau này.
•TLHSP:
_ TLHSP nghiên c u nh ng quy lu t lĩnh h i tri th c, k năng, k x o trong nhàứ ữ ậ ộ ứ ỹ ỹ ả
tr ng.ườ
+ Nghiên c u quá trình hình thành các ph m ch t trí tu và s tr ng thành nhânứ ẩ ấ ệ ự ưở
cách c a tr d i tác đ ng c a d y h c và giáo d c.ủ ẻ ướ ộ ủ ạ ọ ụ
1
+ Đ ng th i cũng phân tích nh ng y u t tâm lý v phía ng i làm công tác giáoồ ờ ữ ế ố ề ườ
d c và d y h c.ụ ạ ọ
+ Trên c s đó giúp ng i h c có s chu n b cho ngh nghi p t ng lai c aơ ở ườ ọ ự ẩ ị ề ệ ươ ủ
mình
3.2. Nhi m v :ệ ụ T nh ng nghiên c u đó, TLHLT&TLHSP có nhi m v :ừ ữ ứ ệ ụ
Rút ra nh ng quy lu t chung c a s phát tri n nhân cách theo l a tu i.ữ ậ ủ ự ể ứ ổ
_ Nh ng quy lu t lĩnh h i tri th c, k năng, k x o trong qu n lý quá trình giáoữ ậ ộ ứ ỹ ỹ ả ả
d c và d y h c.ụ ạ ọ
_ Cung c p nh ng k t qu nghiên c u đ t ch c h p lý quá trình s ph m, đấ ữ ế ả ứ ể ổ ứ ợ ư ạ ể
nâng cao hi u qu gi ng d y và h c t p.ệ ả ả ạ ọ ậ
_ Nh ng ki n th c TLHLT & TLHSP s giúp chúng ta tìm ra đ c nh ng nguyênữ ế ứ ẽ ượ ữ
nhân, đ a ra nh ng bi n pháp tác đ ng h p lý đ i v i nh ng tr phát tri n khôngư ữ ệ ộ ợ ố ớ ữ ẻ ể
theo quy lu t (s m ho c mu n h n…). T t c đ u di n ra theo m t quy lu t nh tậ ớ ặ ộ ơ ấ ả ề ễ ộ ậ ấ
đ nh.ị
4. M i quan h gi a TLHLT & TLHSP:ố ệ ữ
S th ng nh t gi a TLHLT & TLHSP là do chúng có đ i t ng nghiên c uự ố ấ ữ ố ượ ứ
chung: tr em nói chung hay là l a tu i t v n tr đ n thanh niên…ẻ ứ ổ ừ ườ ẻ ế
Đ i t ng này là đ i t ng c a TLHLT n u chúng đ c nghiên c u v m tố ượ ố ượ ủ ế ượ ứ ề ặ
đ ng l c phát tri n theo l a tu i, và là đ i t ng c a TLHSP n u chúng đ c xemộ ự ể ứ ổ ố ượ ủ ế ượ
nh là ng i h c và ng i đ c giáo d cư ườ ọ ườ ượ ụ
TLH m u giáo, ti u h c, trung h c c s , trung h c ph thông là nh ng ngànhẫ ể ọ ọ ơ ở ọ ổ ữ
c a TLHLT.ủ
TLH d y h c, TLH giáo d c, TLH nhân cách và TLH th y giáo thu c TLHSP.ạ ọ ụ ầ ộ
C TLHLT & TLHSP đ u là nh ng chuyên ngành c a TLH đ u d a trên c sả ề ữ ủ ề ự ơ ở
c a TLH đ i c ng. TLH Đ i C ng cung c p cho TLHLT & TLHSP nh ng kháiủ ạ ươ ạ ươ ấ ữ
ni m c b n v càc hi n t ng tâm lý.ệ ơ ả ề ệ ượ
TLHLT & TLHSP g n bó ch t ch và thông nh t v i nhau vì chúng có khách thắ ặ ẽ ấ ớ ể
nghiên c u là nh ng con ng i bình th ng các giai đo n phát tri n khác nhau.ứ ữ ườ ườ ở ạ ể
TLHLT ch có th đ c nghiên c u n u không d ng m c đ th c nghi m màỉ ể ượ ứ ế ừ ở ứ ộ ự ệ
đ c ti n hành trong đi u ki n c a vi c d y và h c, trong đi u ki n t nhiên c aượ ế ề ệ ủ ệ ạ ọ ề ệ ự ủ
tr .ẻ
Nh v y, TLHLT & TLHSP đ u nghiên c u tr em trong quá trình d y h c vàư ậ ề ứ ẻ ạ ọ
giáo d c. Do đó s phân chia ranh gi i gi a 2 phân ngành ch có tính t ng đ i.ụ ự ớ ữ ỉ ươ ố
4.1. S ra đ i c a TLHLT:ự ờ ủ
Lý do ra đ i:ờ
+ S phát tri n c a TLH ự ể ủ Đ i c ng & TLH Th c nghi m đã d n các nhà tâm lýạ ươ ự ệ ẫ
nghiên c u nh ng hi n t ng tâm lý các l a tu i, nh đó TLH Đ i c ng thuứ ữ ệ ượ ở ứ ổ ờ ạ ươ
đ c r t nhi u tài li u phong phú v l a tu i. T đây ng i ta nh n r ng nh ngượ ấ ề ệ ề ứ ổ ừ ườ ậ ằ ữ
quy lu t c a TLH Đ i c ng không đ gi i thích nh ng hi n t ng tâm lý c a cácậ ủ ạ ươ ủ ả ữ ệ ượ ủ
l a tu i.ứ ổ
+ S xu t hi n h c thuy t ti n hoá c a Lamac & Dacuyn đã g i ý cho khoa h cự ấ ệ ọ ế ế ủ ợ ọ
tâm lý có th nghiên c u các hi n t ng tâm lý theo s phát tri n c a cá th .ể ứ ệ ượ ự ể ủ ể
+ Nh ng ng i công tác trong ngành y t và đ c bi t là trong ngành giáo d c luônữ ườ ế ặ ệ ụ
ph i va ch m v i nh ng ph n ng đ c đáo c a đ c đi m tâm lý l a tu i. Trong sả ạ ớ ữ ả ứ ộ ủ ặ ể ứ ổ ự
ti p xúc c a các nhà khoa h c giáo d c v i tr em n i lên tr nh ng đ c đi mế ủ ọ ụ ớ ẻ ổ ở ẻ ữ ặ ể
phát tri n trí tu đ c đáo mà TLHĐC ch a gi i thích đ c. Do đó đã n y sinh vàể ệ ộ ư ả ượ ả
hình thành m t ngành khoa h c m i – ngành TLH L a Tu i.ộ ọ ớ ứ ổ
4.2. S ra đ i c a TLH S ph m:ự ờ ủ ư ạ
2
Đ c hình thành vào nh ng năm cu i th k XIX và đ u th k XX. Lúc đ uượ ữ ố ế ỷ ầ ế ỷ ầ
nh ng v n đ c a TLHSP còn n m trong TLH Th c nghi m & Giáo d c h c th cữ ấ ề ủ ằ ự ệ ụ ọ ự
nghi m.ệ
+Nh ng tác ph m c a TLHSP ra đ i đ u tiên ph i k đ n là: Tâm lý h c Sữ ẩ ủ ờ ầ ả ể ế ọ ư
ph m (1877) c a nhà giáo d c kiêm tâm lý h c ng i Nga P.F.Kavterev, Cu n “Nóiạ ủ ụ ọ ườ ố
chuy n v i giáo viên v TLH” (1902) c a nhà TLH ng i M W.James…ệ ớ ề ủ ườ ỹ
+TLHSP đ c chính th c ra đ i khi mà các nhà giáo d c nh n th y r ng tâm lýượ ứ ờ ụ ậ ấ ằ
không ch đ c bi u hi n mà còn đ c hình thành trong ho t đ ng. T đây, TLHSPỉ ượ ể ệ ượ ạ ộ ừ
nh n rõ đ i t ng c a mình là n i dung tâm lý c a quá trình d y h c và giáo d c.ậ ố ượ ủ ộ ủ ạ ọ ụ
II. Lý lu n v s phát tri n Tâm lý c a l a tu iậ ề ự ể ủ ứ ổ
1. Khái ni m v s phát tri n Tâm lý c a trệ ề ự ể ủ ẻ
Các quan ni m v tr em:ệ ề ẻ
+ Quan ni m th 1ệ ứ : Tr em là “ng i l n thu nh l i”. H cho r ng s khác nhauẻ ườ ớ ỏ ạ ọ ằ ự
gi a tr em và ng i l n v các m t nh c th , t t ng, tình c m… ch kíchữ ẻ ườ ớ ề ặ ư ơ ể ư ưở ả ỉ ở
th c, t m c ch không ph i khác nhau v ch t.ướ ầ ỡ ứ ả ề ấ
+ Quan ni m th 2ệ ứ : J.J Rutxô (1712-1778), ngay t th k XVIII đã nh n xét r tứ ế ỷ ậ ấ
tinh t v nh ng đ c đi m tâm lý c a tr . Theo ông, tr em không ph i là ng i l nế ề ữ ặ ể ủ ẻ ẻ ả ườ ớ
thu nh l i và ng i l n không ph i lúc nào cũng có th hi u đ c trí tu , nguy nỏ ạ ườ ớ ả ể ể ượ ệ ệ
v ng, tình c m đ c đáo c a tr em. B i vì tr em có cách nhìn, cách suy nghĩ và c mọ ả ộ ủ ẻ ở ẻ ả
nh n riêng c a nó. S khác nhau gi a tr em và ng i l n là s khác nhau v ch t.ậ ủ ự ữ ẻ ườ ớ ự ề ấ
2. Quan đi m sai l m v s phát tri n Tâm lý c a trể ầ ề ự ể ủ ẻ
2.1. Quan đi m duy tâm:ể
_ H cho r ng s phát tri n tâm lý c a l a tu i là s tăng ho c gi m v sọ ằ ự ể ủ ứ ổ ự ặ ả ề ố
l ng c a các hi n t ng đang đ c phát tri n ch không ph i có s bi n đ i vượ ủ ệ ượ ượ ể ứ ả ự ế ổ ề
ch t. Chính vì th mà h nhìn nh n sai l m v ngu n g c c a s phát tri n tâm lý.ấ ế ọ ậ ầ ề ồ ố ủ ự ể
S phát tri n này di n ra theo m t s c m nh nào đó mà con ng i không th đi uự ể ễ ộ ứ ạ ườ ể ề
khi n đ c, không nh n th c đ c, không th nghiên c u đ cể ượ ậ ứ ượ ể ứ ượ
2.2. Thuy t ti n đ nh, duy c m h i t 2 y u t :ế ề ị ả ộ ụ ế ố
+ Thuy t ti n đ nh:ế ề ị
_ Quan ni m này coi s phát tri n tâm lý là do các ti m năng sinh v t gây ra, khiệ ự ể ề ậ
ra đ i con ng i đã có ti m năng này. M i đ c đi m tâm lý chung và có tính ch t cáờ ườ ề ọ ặ ể ấ
th đ u là ti n đ nh, có s n trong c u trúc sinh v t. S phát tri n ch là quá trìnhể ề ề ị ẵ ấ ậ ự ể ỉ
tr ng thành c a nh ng thu c tính đã có s n t đ u và đ c quy t đ nh b ng conưở ủ ữ ộ ẵ ừ ầ ượ ế ị ằ
đ ng di truy n. G n đây, sinh h c đã phát hi n ra c ch gen c a di truy n. Ng iườ ề ầ ọ ệ ơ ế ủ ề ườ
ta đã liên h nh ng thu c tính c a nhân cách, năng l c cũng đ c mã hoá… trong cácệ ữ ộ ủ ự ượ
trang b gen. Ngoài ra, theo h môi tr ng là y u t đi u ch nh, th hi n. H h th pị ọ ườ ế ố ề ỉ ể ệ ọ ạ ấ
vai trò c a giáo d c. Coi giáo d c ch là y u t bên ngoài làm tăng ho c kìm hãm quáủ ụ ụ ỉ ế ố ặ
trình b c l nh ng ph m ch t t nhiên. ộ ộ ữ ẩ ấ ự
T đó h rút ra nh ng k t lu n s ph m (KLSP) sai l m là: S can thi p vào quáừ ọ ữ ế ậ ư ạ ầ ự ệ
trình phát tri n t nhiên c a tr không th tha th đ c.ể ự ủ ẻ ể ứ ượ
+ Thuy t duy c m:ế ả
Ch nghĩa duy c m cho r ng c m tính là c s và là hình th c ch y u đáng tinủ ả ằ ả ơ ở ứ ủ ế
c y c a nh n th c đ i l p v i ch nghĩa duy lý.ậ ủ ậ ứ ố ậ ớ ủ
Ch nghĩa duy lý cho r ng lý tính là ngu n g c và là tiêu chu n c a chân lý c aủ ằ ồ ố ẩ ủ ủ
tri th cứ
Ch nghĩa duy linh là quan đi m tri t h c duy tâm khách quan coi tinh th n làủ ể ế ọ ầ
nguyên lý c b n c a hi n th c, là th c th vô hình đ c bi t, nó t n t i đ c l p v iơ ả ủ ệ ự ự ể ặ ệ ồ ạ ộ ậ ớ
v t ch t.ậ ấ
3
Duy tâm ch quan ph đ nh b t c m t th c t i nào ngoài ý th c c a ch th –ủ ủ ị ấ ứ ộ ự ạ ứ ủ ủ ể
đ c quy đ nh b i tính tích c c c a ch th .ượ ị ở ự ủ ủ ể
Đ i l p v i thuy t ti n đ nh, thuy t duy c m gi i thích s phát tri n c a tr chố ậ ớ ế ề ị ế ả ả ự ể ủ ẻ ỉ
b ng nh ng tác đ ng c a môi tr ng xung quanh. Theo nh ng ng i thu c tr ngằ ữ ộ ủ ườ ữ ườ ộ ườ
phái này thì môi tr ng là nhân t ti n đ nh s phát tri n c a tr em vì th mu nườ ố ề ị ự ể ủ ẻ ế ố
nghiên c u con ng i ch c n phân tích c u trúc môi tr ng c a h : môi tr ngứ ườ ỉ ầ ấ ườ ủ ọ ườ
xung quanh nh th nào thì nhân cách c a con ng i, c ch hành vi, nh ng conư ế ủ ườ ơ ế ữ
đ ng phát tri n c a hành vi s nh th đó. Nh ng các nhà TLH t s n cho môiườ ể ủ ẽ ư ế ư ư ả
tr ng xã h i m t cách siêu hình, coi môi tr ng xã h i là b t bi n, quy t đ nhườ ộ ộ ườ ộ ấ ế ế ị
tr c s ph n con ng i, còn con ng i đ c xem nh là đ i t ng th đ ng tr cướ ố ậ ườ ườ ượ ư ố ượ ụ ộ ướ
nh h ng c a môi tr ng.ả ưở ủ ườ
Quan đi m này xu t hi n n c Anh, coi tr em sinh ra nh “t gi y tr ng”ể ấ ệ ở ướ ẻ ư ờ ấ ắ
h ac “t m b ng s ch s ”. S phát tri n tâm lý c a tr hoàn toàn ph thu c vào tácợ ấ ả ạ ẽ ự ể ủ ẻ ụ ộ
đ ng bên ngoài, do v y ng i l n mu n v trên t gi y cái gì thì nó nên th …ộ ậ ườ ớ ố ẽ ờ ấ ế
Quan ni m nh v y s không gi i thích đ c vì sao trong môi tr ng nh nhauệ ư ậ ẽ ả ượ ườ ư
l i có nh ng nhân cách khác nhau.ạ ữ
+ Thuy t h i t 2 y u t :ế ộ ụ ế ố
Nh ng ng i theo thuy t này tính t i tác đ ng c a hai y u t (môi tr ng và tínhữ ườ ế ớ ộ ủ ế ố ườ
di truy n) khi nghiên c u tr em. Nh ng h hi u v s tác đ ng c a hai y u t đóề ứ ẻ ư ọ ể ề ự ộ ủ ế ố
m t cách máy móc d ng nh s tác đ ng qua l i gi a chúng quy t đ nh tr c ti pộ ườ ư ự ộ ạ ữ ế ị ự ế
quá trình phát tri n, trong đó di truy n gi vai trò quy t đ nh và môi tr ng là nh ngể ề ữ ế ị ườ ữ
đi u ki n đ bi n nh ng đ c đi m tâm lý đã đ c đ nh s n thành hi n th c.ề ệ ể ế ữ ặ ể ượ ị ẵ ệ ự
Theo h , s phát tri n là s chín mu i c a nh ng năng l c, nh ng nét tính cách,ọ ự ể ự ồ ủ ữ ự ữ
nh ng h ng thú và s thích… mà tr sinh ra đã có. Nh ng nét và nh ng đ c đi mữ ứ ở ẻ ữ ữ ặ ể
tính cách do cha m ho c t tiên truy n l i là ti n đ nh.ẹ ặ ổ ề ạ ề ị
M t s ng i theo thuy t này có đ c p t i nh h ng c a môi tr ng đ i v iộ ố ườ ế ề ậ ớ ả ưở ủ ườ ố ớ
t c đ chín mu i c a năng l c và nét tính cách đ c truy n l i cho tr (nhà tâm lýố ộ ồ ủ ự ượ ề ạ ẻ
h c Đ c V.Stecn ). Nh ng môi tr ng không ph i là toàn b nh ng đi u ki n vàọ ứ ơ ư ườ ả ộ ữ ề ệ
hoàn c nh mà đ a tr (hay ng i l n) s ng, mà ch là gia đình c a tr . Môi tr ngả ứ ẻ ườ ớ ố ỉ ủ ẻ ườ
đó đ c xem nh là cái gì riêng bi t, tách r i kh i toàn b đ i s ng xã h i. Môiượ ư ệ ờ ỏ ộ ờ ố ộ
tr ng xung quanh đó th ng xuyên n đ nh, nh h ng m t cách đ nh m nh t i sườ ườ ổ ị ả ưở ộ ị ệ ớ ự
phát tri n c a tr . Tác đ ng c a môi tr ng, cũng nh nh h ng c a y u t sinhể ủ ẻ ộ ủ ườ ư ả ưở ủ ế ố
v t (di truy n) đ nh tr c s phát tri n c a tr , không ph thu c vào ho t đ ng sậ ề ị ướ ự ể ủ ẻ ụ ộ ạ ộ ư
ph m c a nhà giáo d c, vào tính tích c c ngày càng tăng c a tr .ạ ủ ụ ự ủ ẻ
Thuy t h i t hai y u t cũng sai l m không kém gì thuy t ti n đ nh và thuy tế ộ ụ ế ố ầ ế ề ị ế
duy c m. Tính ch t máy móc, siêu hình c u các quan ni m này đ u đã b phê phán.ả ấ ả ệ ề ị
M c dù quan ni m c a nh ng ng i đ i di n cho các thuy t trên b ngoài có vặ ệ ủ ữ ườ ạ ệ ế ề ẻ
khác nhau, nh ng th c ch t đ u có nh ng sai l m gi ng nhau.ư ự ấ ề ữ ầ ố
+H đ u th a nh n đ c đi m tâm lý c a con ng i là b t bi n ho c ti n đ nh,ọ ề ừ ậ ặ ể ủ ườ ấ ế ặ ề ị
ho c là do ti m năng sinh v t, di truy n, ho c là nh h ng c a môi tr ng b tặ ề ậ ề ặ ả ưở ủ ườ ấ
bi n. V i quan ni m nh v y thì trong tr ng h p nào con em t ng l p đ u có đ cế ớ ệ ư ậ ườ ợ ầ ớ ề ặ
quy n, đ c l i cũng đ u có trình đ phát tri n tâm lý h n con em b giai c p bóc l tề ặ ợ ề ộ ể ơ ị ấ ộ
(do h có t ch c di truy n t t h n ho c do h s ng trong môi tr ng trí tu có tọ ổ ứ ề ố ơ ặ ọ ố ườ ệ ổ
ch c cao). Do v y s b t bình đ ng trong xã h i là t t nhiên, là h p lý.ứ ậ ự ấ ẳ ộ ấ ợ
+H đánh giá không đúng vai trò c a giáo d c. Ph nh n tính tích c c riêng c aọ ủ ụ ủ ậ ự ủ
cá nhân, nh ng mâu thu n bi n ch ng là không có giá tr trong quá trình phát tri nữ ẫ ệ ứ ị ể
tâm lý. Coi đ a tr là m t th c th t nhiên th đ ng cam ch u nh h ng c a môiứ ẻ ộ ự ể ự ụ ộ ị ả ưở ủ
tr ng t nhiên ho c y u t sinh v t.ườ ự ặ ế ố ậ
3. Quan đi m duy v t bi n ch ng v s phát tri n tâm lý tr emể ậ ệ ứ ề ự ể ẻ
4
Tri t h c Mác Lênin kh ng đ nh s phát tri n là quá trình bi n đ i c a s v t tế ọ ẳ ị ự ể ế ổ ủ ự ậ ừ
th p đ n cao, t đ n gi n đ n ph c t p. Đó là quá trình tích lu d n v s l ngấ ế ừ ơ ả ế ứ ạ ỹ ầ ề ố ượ
d n đ n s thay đ i v ch t l ng, là quá trình n y sinh cái m i trên c s cái cũ doẫ ế ự ổ ề ấ ượ ả ớ ơ ở
s đ u tranh gi a các m t đ i l p n m ngay trong b n thân s v t, hi n t ng.ự ấ ữ ặ ố ậ ắ ả ự ậ ệ ượ
Quan đi m này đ c v n d ng đ xem xét s phát tri n tâm lý c a tr .ể ượ ậ ụ ể ự ể ủ ẻ
+S phát tri n tâm lý c a tr không ph i là s tăng ho c gi m v s l ng mà làự ể ủ ẻ ả ự ặ ả ề ố ượ
m t quá trình bi n đ i v ch t l ng tâm lý. S thay đ i v l ng ộ ế ổ ề ấ ượ ự ổ ề ượ ch t, hìnhấ
thành cái m i m t cách nh y v t.ớ ộ ả ọ
Nh ng đ c đi m m i v ch t nh nh ng c u t o tâm lý m i nh ng giai đo nữ ặ ể ớ ề ấ ư ữ ấ ạ ớ ở ữ ạ
l a tu i nh t đ nh.ứ ổ ấ ị
Trong các giai đo n phát tri n khác nhau, có s c i bi n v ch t c a các quá trìnhạ ể ự ả ế ề ấ ủ
tâm lý và toàn b nhân cách tr em.ộ ẻ
+Xét trong toàn c c, phát tri n là m t quá trình k th a. S phát tri n tâm lý trụ ể ộ ế ừ ự ể ẻ
em là m t quá trình tr em lĩnh h i n n văn hoá xã h i c a loài ng i.ộ ẻ ộ ề ộ ủ ườ
B ng lao đ ng c a mình, con ng i ghi l i b ng kinh nghi m, năng l c… trongằ ộ ủ ườ ạ ằ ệ ự
các công c s n xu t, các đ dùng h ng ngày, các tác ph m văn hoá ngh thu t…ụ ả ấ ồ ằ ẩ ệ ậ
con ng i đã tích lu kinh nghi m th c ti n xã h i c a mình trong các đ i t ng doườ ỹ ệ ự ễ ộ ủ ố ượ
ng i t o ra và các quan h con ng i v i con ng i. Ngay t khi ra đ i đ a tr đãườ ạ ệ ườ ớ ườ ừ ờ ứ ẻ
s ng trong th gi i đ i t ng và nh ng quan h đó. Đ a tr không ch thích nghi v iố ế ớ ố ượ ữ ệ ứ ẻ ỉ ớ
th gi i đ v t và hi n t ng do con ng i t o ra mà còn lĩnh h i th gi i đó. Đ aế ớ ồ ậ ệ ượ ườ ạ ộ ế ớ ứ
tr đã ti n hành nh ng ho t đ ng mà tr c đó loài ng i đã th hi n vào trong đẻ ế ữ ạ ộ ướ ườ ể ệ ồ
v t, hi n t ng. Nh cách đó nó lĩnh h i đ c nh ng năng l c… đó cho mình. Quáậ ệ ượ ờ ộ ượ ữ ự
trình đó là quá trình tâm lý tr phát tri n.ẻ ể
_ Nh ng bi n đ i v ch t trong tâm lý s đ a tr t l a tu i này sang l a tu iữ ế ổ ề ấ ẽ ư ẻ ừ ứ ổ ứ ổ
khác m c đ c a trình đ tr c là s chu n b cho trình đ sau.ứ ộ ủ ộ ướ ự ẩ ị ộ
* Tóm l i s phát tri n tâm lý c a tr đ y bi n đ ng và di n ra c c kỳ nhanhạ ự ể ủ ẻ ầ ế ộ ễ ự
chóng. Chính ho t đ ng c a tr d i s h ng d n c a ng i l n làm cho tâm lýạ ộ ủ ẻ ướ ự ướ ẫ ủ ườ ớ
c a nó đ c hình thành, phát tri n.ủ ượ ể
M t khác, TLH Mácxít cũng th a nh n r ng s phát tri n tâm lý ch có th x y raặ ừ ậ ằ ự ể ỉ ể ả
trên n n m t c s v t ch t nh t đ nh. Chúng là ti n đ , đi u ki n c n thi t nh ngề ộ ơ ở ậ ấ ấ ị ề ề ề ệ ầ ế ư
nó không quy t đ nh s phát tri n tâm lý. S phát tri n này còn ph thu c vào nh ngế ị ự ể ự ể ụ ộ ữ
y u t khác n a.ế ố ữ
4. Quy lu t chung v s phát tri n tâm lý tr emậ ề ự ể ẻ
+ Tính không đ ng đ u c a s phát tri n tâm lý:ồ ề ủ ự ể
Trong nh ng đi u ki n b t kỳ, hay thu n l i nh t c a vi c giáo d c thì nh ngữ ề ệ ấ ậ ợ ấ ủ ệ ụ ữ
bi u hi n tâm lý cũng không th phát tri n nh nhau. Tuỳ các th i kỳ khác nhau cóể ệ ể ể ư ờ
th đ m b o cho s phát tri n t i u c a các ho t đ ng tâm lý. Giai đo n thu n l iể ả ả ự ể ố ư ủ ạ ộ ạ ậ ợ
nh t cho s phát triên tâm lý là kho ng th i gian t 1ấ ự ả ờ ừ 5 tu i. Cho s v n đ ng làổ ự ậ ộ
l a tu i h c sinh ti u h c. Cho s hình thành t duy toán h c là l a tu i 15ứ ổ ọ ể ọ ự ư ọ ứ ổ 20.
+ Tính tr n v n c a tâm lý:ọ ẹ ủ
Có nghĩa: s phát tri n tâm lý là s chuy n bi n d n các tr ng thái tâm lý thànhự ể ự ể ế ầ ạ
các đ c đi m tâm lý cá nhân. T các tâm tr ng r i r c thành các nét c a nhân cách.ặ ể ừ ạ ờ ạ ủ
Ví d : Tâm tr ng vui v tho i mái… n y sinh trong lao đ ng s chuy n thành lòngụ ạ ẻ ả ả ộ ẽ ể
yêu lao đ ng (m t nét c a nhân cách)ộ ộ ủ
Tính tr n v n c a tâm lý còn ph thu c vào đ ng c ch đ o hành vi. T tu iọ ẹ ủ ụ ộ ộ ơ ỉ ạ ừ ổ
m u giáo thích hành đ ng nh m tho mãn m t đi u gì đó, đ ng c luôn thay đ i.ẫ ộ ằ ả ộ ề ộ ơ ổ
L a tu i thanh niên hành đ ng theo đ ng c xã h i.ứ ổ ộ ộ ơ ộ
+ Tính m m d o và kh năng bù tr :ề ẻ ả ừ
5