i
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................ v
CHƢƠNG 1. CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ......................... 6
TRONG DOANH NGHIỆP .......................................................................................... 6
1.1. Khái niệm, bản chất và vai trò của kế toán quản trị trong doanh nghiệp ............. 6
1.1.1. Khái niệm kế toán quản trị ............................................................................. 6
1.1.2. Bản chất của kế toán quản trị ......................................................................... 7
1.1.3. Vai trò của kế toán quản trị ............................................................................ 8
1.2. Đối tượng nghiên cứu của kế toán quản trị ......................................................... 11
1.3. So sánh kế toán quản trị và kế toán tài chính ...................................................... 12
1.3.1. Giống nhau ................................................................................................... 12
1.3.2. Khác nhau ..................................................................................................... 13
1.4. Các phương pháp nghiên cứu kế toán quản trị ................................................... 15
1.4.1. Phương pháp chứng từ kế toán ..................................................................... 15
1.4.2. Phương pháp tài khoản kế toán .................................................................... 15
1.4.3. Phương pháp tính giá ................................................................................... 15
1.4.4. Phương pháp tổng hợp và cân đối kế toán ................................................... 15
1.4.5. Phương pháp phân loại chi phí .................................................................... 16
1.4.6. Phương pháp thiết kế thông tin dưới dạng có thể so sánh được .................. 16
1.5. Sự cần thiết, yêu cầu và nhiệm vụ tổ chức kế toán quản trị trong doanh nghiệp .... 17
1.5.1. Sự cần thiết tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp của nền kinh
tế thị trường ............................................................................................................ 17
1.5.2. Yêu cầu và nhiệm vụ tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp ....... 17
1.6. Tổ chức kế toán quản trị trong doanh nghiệp ..................................................... 18
1.6.1. Tổ chức kế toán quản trị trong doanh nghiệp theo chức năng thông tin kế toán
................................................................................................................................ 18
1.6.2. Tổ chức kế toán quản trị trong doanh nghiệp theo chu trình thông tin kế toán 19
1.6.3. Mô hình tổ chức kế toán quản trị trong doanh nghiệp ................................. 20
1.7. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán quản trị trong doanh nghiệp ........................... 20
BÀI TẬP ....................................................................................................................... 23
CHƢƠNG 2. CÁC PHƢƠNG PHÁP PHÂN LOẠI CHI PHÍ ................................ 27
2.1. Khái niệm và phân loại chi phí ........................................................................... 27
2.1.1. Khái niệm về chi phí ..................................................................................... 27
2.1.2. Phân loại chi phí ........................................................................................... 28
2.2. Phân loại chi phí theo chức năng hoạt động ....................................................... 28
2.2.1. Ý nghĩa của việc phân loại chi phí theo chức năng hoạt động ..................... 28
2.2.2. Nội dung phân loại ....................................................................................... 28
2.3. Phân loại chi phí theo cách ứng xử của chi phí .................................................. 32
ii
2.3.1. Ý nghĩa của việc phân chia chi phí theo cách ứng xử của chi phí ............... 32
2.3.2. Nội dung phân loại ....................................................................................... 32
2.3.3. Báo cáo thu nhập theo cách ứng xử của chi phí .......................................... 41
2.4. Phân loại chi phí theo mối quan hệ với chi phí và lợi nhuận xác định trong từng
thời kỳ ........................................................................................................................ 42
2.4.1. Chi phí thời kỳ ............................................................................................... 42
2.4.2. Chi phí sản phẩm .......................................................................................... 42
2.5. Các cách phân loại chi phí được sử dụng trong kiểm tra và ra quyết định ......... 45
2.5.1. Căn cứ vào mối quan hệ của chi phí với mức độ kiểm soát của các nhà quản trị
................................................................................................................................ 45
2.5.2. Căn cứ vào mối quan hệ của chi phí với đối tượng chịu chi phí .................. 45
2.5.3. Căn cứ vào mối quan hệ của chi phí với các quyết định kinh doanh ........... 45
2.6. Phân loại chi phí trong các báo cáo kết quả kinh doanh ..................................... 47
2.6.1. Báo cáo kết quả kinh doanh theo chức năng của chi phí................................... 47
2.6.2. Báo cáo kết quả kinh doanh theo mô hình lợi nhuận góp .................................. 49
BÀI TẬP ....................................................................................................................... 53
CHƢƠNG 3. CÁC PHƢƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH CHI PHÍ .................................. 60
3.1. Ý nghĩa của các phƣơng pháp xác định chi phí ................................................. 60
3.2. Phƣơng pháp xác định chi phí theo công việc .................................................... 61
3.2.1. Đối tượng vận dụng phương pháp xác định chi phí theo công việc ............. 61
3.2.2. Nội dung và quá trình tập hợp chi phí theo công việc ................................. 61
3.2.3. Quá trình phản ánh chi phí vào sổ kế toán ................................................... 63
3.3. Phƣơng pháp tập hợp chi phí theo quá trình sản xuất ..................................... 66
3.3.1. Đối tượng sử dụng phương pháp tập hợp chi phí theo quá trình sản xuất .. 66
3.3.2. Quá trình phản ánh chi phí vào các tài khoản ............................................. 68
3.4. Phƣơng pháp xác định chi phí hiện đại .............................................................. 70
3.4.1. Kế toán chi phí theo mô hình chi phí mục tiêu (Target – Costing) .............. 70
3.4.2. Kế toán chi phí, giá thành theo phương pháp chi phí dự trên hoạt động
(Activity – Based Costing –ABC) ............................................................................ 71
3.5. Báo cáo sản xuất ................................................................................................... 74
3.5.1. Khái niệm và ý nghĩa của báo cáo sản xuất ................................................. 74
3.5.2. Nội dung của báo cáo sản xuất .................................................................... 74
BÀI TẬP ....................................................................................................................... 82
CHƢƠNG 4. PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ GIỮA CHI PHÍ, ............................... 85
KHỐI LƢỢNG VÀ THU NHẬP ............................................................................... 85
4.1. Ý nghĩa của việc phân tích mối quan hệ giữa chi phí, khối lượng và thu nhập .. 85
4.2. Các khái niệm cơ bản .......................................................................................... 86
4.2.1. Số dư đảm phí ............................................................................................... 86
4.2.2. Tỷ lệ số dư đảm phí ....................................................................................... 88
iii
4.2.3. Cơ cấu sản phẩm tiêu thụ ............................................................................. 90
4.2.4. Phân tích điểm hòa vốn ................................................................................ 92
4.2.5. Doanh thu an toàn và tỷ lệ doanh thu an toàn ............................................. 98
4.2.6. Cơ cấu chi phí ............................................................................................... 99
4.2.7. Độ lớn đòn bẩy kinh doanh ........................................................................ 101
4.3. Ứng dụng của việc phân tích khối lượng, chi phí, thu nhập để đưa ra các quyết
dịnh đối với các hoạt động kinh doanh .................................................................... 102
4.3.1. Thay đổi chi phí bất biến ............................................................................ 102
4.3.2. Thay đổi chi phí biến đổi và doanh thu ...................................................... 103
4.3.3. Thay đổi giá bán, chi phí cố định và doanh thu ......................................... 105
4.3.4. Thay đổi chi phí cố định, chi phí biến đổi và doanh thu ............................ 106
4.3.5. Thay đổi cơ cấu sản phẩm tiêu thụ và doanh thu ....................................... 107
BÀI TẬP ..................................................................................................................... 109
CHƢƠNG 5. BÁO CÁO BỘ PHẬN - PHÂN TÍCH BÁO CÁO BỘ PHẬN ....... 124
5.1. Khái niệm và đặc điểm của báo cáo bộ phận .................................................... 124
5.1.1. Khái niệm .................................................................................................... 124
5.1.2. Đặc điểm ..................................................................................................... 124
5.2. Phân bổ chi phí gián tiếp cho các bộ phận ........................................................ 125
5.2.1. Sự cần thiết phải phân bổ chi phí gián tiếp cho các bộ phận..................... 125
5.2.2. Nguyên tắc phân bổ chi phí gián tiếp ......................................................... 126
5.2.3. Hình thức phân bổ chi phí gián tiếp ........................................................... 126
5.3. Phương pháp xác định chi phí để phục vụ phân tích báo cáo bộ phận ............. 129
5.3.1. Phương pháp xác định chi phí trực tiếp ..................................................... 129
5.3.2. Phương pháp xác định chi phí toàn bộ ....................................................... 129
5.4. Phân tích báo cáo bộ phận ................................................................................. 131
5.4.1. Số lượng sản phẩm sản xuất không thay đổi, số lượng sản phẩm tiêu thụ thay đổi
.............................................................................................................................. 131
5.4.2. Số lượng sản phẩm tiêu thụ không thay đổi, số lượng sản phẩm sản xuất thay đổi
.............................................................................................................................. 133
BÀI TẬP ..................................................................................................................... 136
CHƢƠNG 6. DỰ TOÁN NGÂN SÁCH .................................................................. 141
6.1. Các vấn đề chung về dự toán ............................................................................ 141
6.1.1. Khái niệm và ý nghĩa về dự toán ................................................................ 141
6.1.2. Tính giá thành phẩm ................................................................................... 142
6.1.3. Cơ sở khoa học xây dựng dự toán .............................................................. 143
6.1.4. Trình tự xây dựng dự toán .......................................................................... 143
6.2. Định mức chi phí ............................................................................................... 144
6.2.1. Khái niệm và ý nghĩa định mức chi phí ...................................................... 144
6.2.2. Nguyên tắc và phương pháp xây dựng định mức ....................................... 145
iv
6.2.3. Các định mức chi phí trong doanh nghiệp ................................................. 146
6.3. Hệ thống dự toán ngân sách của doanh nghiệp ................................................. 149
6.3.1. Dự toán tiêu thụ sản phẩm .......................................................................... 149
6.3.2. Dự toán sản lượng sản xuất kinh doanh ..................................................... 150
6.3.3. Dự toán chi phí ........................................................................................... 151
6.3.4. Dự toán dòng tiền (tiền mặt, tiền gửi ngân hàng) ...................................... 155
6.3.5. Dự toán báo cáo tài chính .......................................................................... 156
BÀI TẬP ..................................................................................................................... 165
CHƢƠNG 7. THÔNG TIN KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHO VIỆC ......................... 172
RA QUYẾT ĐỊNH NGẮN HẠN .............................................................................. 172
7.1. Khái niệm, ý nghĩa, đặc điểm và tiêu chuẩn thích hợp để chọn quyết định ngắn
hạn ............................................................................................................................ 172
7.1.1. Khái niệm quyết định ngắn hạn .................................................................. 172
7.1.2. Ý nghĩa của các quyết định ngắn hạn ......................................................... 173
7.1.3. Đặc điểm của quyết định ngắn hạn ............................................................ 174
7.1.4. Tiêu chuẩn thích hợp để chọn quyết định ngắn hạn ................................... 175
7.2. Các bước ra quyết định ngắn hạn ...................................................................... 177
7.3. Phân tích thông tin thích hợp và không thích hợp cho việc ra quyết định ngắn hạn 178
7.3.1. Phân tích thông tin thích hợp cho việc ra quyết định ngắn hạn ................. 178
7.3.2. Phân tích thông tin không thích hợp ........................................................... 180
7.4. Nội dung các quyết định ngắn hạn trong doanh nghiệp .................................... 182
7.4.1. Quyết định có nên chấp nhận hay từ chối đơn đặt hàng đặc biệt .............. 182
7.4.2. Quyết định loại bỏ hay tiếp tục kinh doanh một bộ phận trong doanh nghiệp
.............................................................................................................................. 184
7.4.3. Quyết định tự sản xuất hay mua các chi tiết sản phẩm .............................. 188
7.4.4. Quyết định nên tiếp tục chế biến hay bán ngay bán thành phẩm ............... 191
BÀI TẬP ..................................................................................................................... 192
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... vii
v
LỜI NÓI ĐẦU
Trong hệ thống thông tin kế toán nói chung, kế toán quản trị là một bộ phận cấu
thành không thể thiếu trong các doanh nghiệp kinh doanh, đơn vị sự nghiệp có thu. Kế
toán quản trị với chức năng là công cụ hữu hiệu cung cấp thông tin cho các cấp quản
lý để đưa ra các quyết định điều hành mọi hoạt động nhằm đạt được hiệu quả cao nhất.
Kế toán quản trị là một môn khoa học cốt lõi, bắt buộc thuộc khối kiến thức
chuyên ngành nằm trong cơ cấu kiến thức và khung chương trình đào tạo chuyên
ngành kế toán của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Nam Định. Để phục vụ kịp thời
nhu cầu học tập, nghiên cứu của đông đảo các đối tượng sinh viên Khoa Kinh tế -
Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Nam Định tổ chức biên soạn tập bài giảng “Kế
toán quản trị”. Tập bài giảng gồm 7 chương trình bày khá đầy đủ và chi tiết các phần
hành kế toán trong doanh nghiệp và là tài liệu học tập cần thiết cho sinh viên. Tập bài
giảng này biên soạn dựa trên cơ sở tham khảo các tài liệu kế toán quản trị của các
trường Đại học khối kinh tế đầu ngành ở Việt Nam đồng thời kết hợp với thông tư
hướng dẫn kế toán quản trị của Bộ Tài chính. Tham gia biên soạn tập bài giảng này
gồm có:
- ThS. Lê Thị Hồng Tâm – Chủ biên
- ThS. Phạm Thị Lê Hoa – Thành viên
- ThS. Nguyễn Thị Thu Trang – Thành viên
Mặc dù đã hết sức cố gắng nhưng trong quá trình biên soạn tập bài giảng không
tránh khỏi thiếu sót. Các tác giả mong nhận được ý kiến đóng góp có giá trị khoa học
trên tinh thần xây dựng để tập bài giảng được hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
TM. NHÓM TÁC GIẢ
ThS. Lê Thị Hồng Tâm