815
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH THÔNG MINH
TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY
ThS. Bùi Ph ng Linh
Trường Đại học Thương mại
T M TẮT
Phát triển du lịch thông minh đang trở thành một xu hướng tất yếu nhằm hướng tới sự phát
triển bền vững của ngành du lịch Việt Nam hiện nay. Bài viết đã tổng quan các tài liệu tham khảo
trong và ngoài nước kết hợp với phương pháp phỏng vấn chuyên sâu các nhà quản lý tại các doanh
nghiệp du lịch Việt Nam nhằm hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về du lịch thông minh (làm rõ các định
nghĩa, mô hình); phân tích thực trạng phát triển du lịch thông minh tại Việt Nam hiện nay, chỉ rõ
những điểm mạnh, điểm yếu và nguyên nhân của nó. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất các nhóm giải
pháp mà các cơ quan quản lý nhà nước và các doanh nghiệp du lịch Việt Nam có thể vận dụng để
triển khai và phát triển du lịch thông minh một cách hiệu quả.
Từ khóa: du lịch thông minh, du lịch bền vững, điểm đến thông minh, trải nghiệm thông
minh, công nghệ thông tin và truyền thông (ICT)
ABSTRACT
Smart tourism development is becoming an inevitable trend towards the sustainable
development of Vietnam's tourism industry today. The article has reviewed domestic and foreign
references combined with in-depth interviews with managers at Vietnamese tourism businesses in
order to systematize the theoretical basis of smart tourism. clear definitions, models); analyzing the
current smart tourism development in Vietnam, clearly pointing out its strengths, weaknesses and
causes. On that basis, the author proposes groups of solutions that the state management agencies
and Vietnamese tourism businesses can apply to effectively deploy and develop smart tourism.
Key words: Smart tourism, sustainable Tourism, smart destination, smart experience,
information and communication technology (ICT)
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ở nhiều nước trên thế giới, khi con người đấy nhanh tốc độ phát triển kinh tế mà không có sự
quan tâm đúng mức tới việc bảo vệ môi trường, bảo vệ các giá trị văn hóa và sự phát triển hài hòa
về mặt lợi ích của các thành phần trong hệ kinh tế, dẫn tới tài nguyên có nguy cơ bị cạn kiệt, ô
nhiễm môi trường gia tăng đe dọa sự phát triển lâu bền của nhân loại thì khái niệm phát triển bền
vững được ra đời. Ngành du lịch là một ngành kinh tế tổng hợp có sự phụ thuộc khá lớn vào các yếu
tố tài nguyên thiên nhiên và môi trường, do vậy, sự phát triển du lịch và sự phát triển bền vững
chung của xã hội có sự tác động biện chứng lẫn nhau; khái niệm phát triển du lịch bền vững cũng
không tách rời khái niệm phát triển bền vững. Hiện nay, phát triển bền vững đang là mục tiêu hàng
đầu của thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng, nền kinh tế Việt Nam đang có xu hướng dịch
chuyển cơ cấu từ nền kinh tế nông nghiệp là chủ yếu sang nền kinh tế phát triển Công nghiệp - Dịch
vụ - Nông nghiệp. Do vậy, việc phát triển du lịch Việt Nam theo hướng bền vững đang trở nên hết
sức cần thiết. Để có phát triển du lịch bền vững, chúng ta không thể bỏ qua các yêu cầu quan trọng
như: Khai thác sử dụng nguồn lực một cách hợp lý; giảm thiểu sự tiêu thụ quá mức tài nguyên thiên
816
nhiên; duy trì bảo tồn sự đa dạng thiên nhiên, xã hội và nhân văn; phát triển du lịch phải đặt trong
quy hoạch tổng thể của kinh tế xã hộ; thu hút sự tham gia của cộng đồng địa phương vào phát triển
bền vững du lịch; chú trọng công tác đào tạo nguồn nhân lực; coi trọng công tác nghiên cứu khoa
học ngành du lịch.
Trước những yêu cầu đó, sự phát triển của du lịch thông minh (DLTM) nổi lên như một xu
hướng tất yếu nhằm hướng tới sự phát triển bền vững của ngành du lịch. Trong bối cảnh ngành du
lịch Việt Nam hiện nay đang phải đối mặt với rất nhiều vấn đề như hội nhập quốc tế, sự cạnh tranh
mạnh mẽ của các doanh nghiệp nước ngoài, sức ép về bảo vệ môi trường, bảo tồn văn hóa, sự thay
đổi trong nhu cầu và hành vi của khách hàng, sự tác động mạnh mẽ của công nghệ vào các hoạt
động du lịch và đặc biệt là những hậu quả do dịch bệnh Covid-19 để lại thì việc xây dựng và phát
triển du lịch thông minh là một điều hết sức đúng đắn. Phát triển DLTM đảm bảo được những yêu
cầu của phát triển bền vững trong việc ứng dụng công nghệ thông tin để hỗ trợ du khách, nâng cao
nhận thức của người dân và các bên liên quan, phục dựng và bảo tồn các di tích, di sản, bảo vệ môi
trường nhằm góp phần cho du lịch phát triển bền vững và lâu dài hơn. DLTM chú trọng đến lợi ích
của du khách nhưng lại đảm bảo mức chi phí thấp, an toàn và thuận tiện nhất trên cơ sở ứng dụng
công nghệ và sử dụng các thiết bị hiện đại, thông tin, dữ liệu toàn cầu. Có thể nói, phát triển DLTM
là xu hướng tất yếu trong thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hoàn toàn phù hợp với
những tiêu chí của việc phát triển du lịch bền vững. Tại Việt Nam, ứng dụng công nghệ hiện đại với
ngành du lịch nhằm phát triển du lịch theo hướng thông minh, bền vững là chủ trương lớn của Đảng
và Chính phủ, hiện đang được triển khai rộng khắp trong toàn ngành.
2. CƠ SỞ L THU ẾT
2.1. Khái niệm du lịch bền vững và DLTM
2.1.1. Du lịch bền vững
Khái niệm về du lịch bền vững đã được đề cập trong khá nhiều tài liệu:
- Theo Hội đồng Du lịch Lữ hành Thế giới (WTTC) và Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO)
(2009): “Du lịch bền vững là loại hình du lịch đáp ứng được nhu cầu hiện tại của du khách và của
những điểm đến mà vẫn bảo đảm và cải thiện ngu n lực cho tương lai. Du lịch bền vững dẫn tới
một phương thức quản lý tất cả các ngu n lực sao cho thỏa mãn nhu cầu kinh tế, xã hội, thẩm mỹ
và vẫn giữ gìn được sự trọn vẹn của văn hóa và môi trường sống”.
- Theo Tổ chức du lịch Thế giới UNWTO, 2005 định nghĩa: “Du lịch bền vững là loại hình
du lịch xem xét toàn diện các tác động kinh tế, xã hội và môi trường ở hiện tại cũng như ở tương lai
(ngắn hạn và dài hạn), đáp ứng nhu cầu của du khách, của các ngành công nghiệp, của môi trường
sống và của cộng đ ng nơi diễn ra các hoạt động du lịch đó”.
- Tại Việt Nam, theo điều 4 Luật Du lịch (2017): “Du lịch bền vững là sự phát triển du lịch
đáp ứng được các nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch
của tương lai.”
2.1.2. Du lịch thông minh
Trong những năm gần đây, thuật ngữ “du lịch thông minh” tại Việt Nam được nhắc đến khá
nhiều, đặc biệt từ khi cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 diễn ra. Với những tiến bộ của công
nghệ 4.0 được áp dụng hiệu quả cho ngành du lịch như: trí tuệ nhân tạo ( I), công nghệ điện toán
817
đám mây, dữ liệu lớn (Big Data), Blockchain, công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường
( R), Internet kết nối vạn vật (IoT), công nghệ định vị (GIS, GPS), sự phát triển của hệ thống mạng
xã hội, các thế hệ mạng di động mới 4G, 5G,…; ngành du lịch Việt Nam đang ngày càng trở nên
hiện đại và thông minh hơn. Sự kết hợp giữa những tiến bộ mới của công nghệ với du lịch đã hình
thành nên khái niệm mới là “du lịch thông minh”.
Xoay quanh khái niệm mới này, tại Việt Nam đang có khá nhiều những quan điểm và cách
hiểu khác nhau. Theo cách hiểu cơ bản và sơ khai nhất thì “du lịch thông minh” (Smart Travel) là
một trào lưu du lịch mới, có sự khác biệt cơ bản với những tour du lịch truyền thống đó là sự chú
trọng đến những lợi ích của các du khách với mức chi phí thấp và đảm bảo sự an toàn. Theo cách
hiểu này thì “du lịch thông minh” thực chất là đi du lịch một cách thông minh; trong đó, khách du
lịch sẽ là người chủ động lên kế hoạch cho chuyến đi của mình một cách tối ưu nhất để đạt được
những giá trị trải nghiệm tối đa với mức chi phí tối thiểu. Tuy nhiên, theo cách hiểu đầy đủ nhất
hiện nay thì “du lịch thông minh‟ (Smart Tourism) là du lịch có sự kết hợp của các yếu tố công
nghệ. Theo Viện nghiên cứu phát triển du lịch (Tổng cục du lịch Việt Nam) thì “Du lịch thông minh
là du lịch được phát triển trên nền tảng ứng dụng những thành tựu của khoa học và công nghệ hiện
đại, đặc biệt là công nghệ thông tin truyền thông nhằm tạo ra những giá trị, lợi ích và dịch vụ tốt
nhất, đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách du lịch, doanh nghiệp du lịch, cơ quan quản lý du lịch và
cộng đ ng.”
Từ khái niệm trên, chúng ta có thể đưa ra một số nhận xét về DLTM như sau:
- DLTM được coi như một phương tiện, công cụ để hỗ trợ cho du lịch; trong đó công nghệ
được ứng dụng để tạo ra các phương tiện và công cụ thông minh nhằm hỗ trợ cho các hoạt động du
lịch, ví dụ như: các phần mềm đặt vé trực tuyến; các ứng dụng tìm kiếm khách sạn, nơi lưu trú và
các khu vui chơi giải trí, ứng dụng chỉ đường, phần mềm quản lý hướng dẫn viên du lịch, phần
mềm quản lý hành chính, các tiện ích thuyết minh tự động.
- DLTM là một loại hình du lịch mới được bổ sung vào hệ thống phân loại các loại hình
du lịch ở Việt Nam như: du lịch tham quan, nghỉ dưỡng, du lịch thể thao, du lịch tâm linh, du
lịch chữa bệnh,…
- DLTM được coi như một sản phẩm du lịch mới, bao gồm các dịch vụ trải nhiệm được tạo ra
từ việc ứng dụng các công nghệ hiện đại để cung cấp cho khách du lịch, ví dụ như các tour du lịch
thực tế ảo, các trò chơi giải trí công nghệ.
- DLTM tạo ra những giá trị cho cả khách du lịch, các doanh nghiệp du lịch, các cơ quan quản
lý du lịch và cả cộng đồng.
Do vậy, ở bất kì đâu và khi nào có sự ứng dụng của những thành tựu khoa học và công nghệ
hiện đại vào hoạt động du lịch thì ở đó có DLTM. Ví dụ khi các cơ quan quản lý nhà nước về du
lịch có sự ứng dụng công nghệ nhằm tăng cường hiệu quả cho công tác quản lý thì sẽ hình thành
“quản lý DLTM”, doanh nghiệp nào ứng dụng công nghệ làm tăng hiệu quả hoạt động kinh doanh
du lịch thì sẽ hình thành „doanh nghiệp DLTM”, các khách du lịch ứng dụng công nghệ nhằm hỗ
trợ cho các chuyến du lịch của mình sẽ hình thành “khách DLTM”, các điểm đến du lịch có ứng
dụng các công nghệ tiên tiến, hiện đại sẽ hành thành các “điểm đến DLTM”; mức độ “thông minh”
ở đây sẽ lệ thuộc vào quy mô, tính chất và trình độ của các công nghệ được áp dụng.
818
2.1.3. Mối liên hệ giữa DLTM và du lịch bền vững
Jacobs và Sadler (1990) cho rằng mô hình phát triển du lịch bền vững gồm có những nhân tố
chính quyền, doanh nghiệp, du khách và cộng đồng dân cư bị tác động bởi 3 trụ cột: kinh tế, xã hội
và môi trường:
Hình1: Mô hình phát triển bền vững du lịch của Jacobs và Sadler, 1990
Trong mô hình này không phân biệt trụ cột của tam giác bền vững, mỗi thời điểm phát triển có thể
đồng thời thực hiện cả 3 trụ cột. Trong 3 trụ cột chính của tam giác bền vững với 4 tác nhân quan trọng
là chính quyền, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng dân cư và du khách có mối quan hệ cộng sinh và
không thể tách rời, trong mối quan hệ này, chính quyền với vai trò định hướng giám sát, doanh nghiệp,
cộng đồng dân cư có vai trò thực thi một cách sáng tạo và có hiệu quả, du khách chi trả cho những dịch
vụ mà doanh nghiệp nghiệp và người dân tạo ra. Trong mô hình này, sự cộng sinh giữa cộng đồng dân
cư, doanh nghiệp với chính quyền được hiểu là sự đảm bảo vai trò, công việc của mỗi bộ phận cấu
thành. Chính quyền đảm công việc hành chính, an ninh trật tự, xây dựng cơ sở hạ tầng, những dịch vự
công ích đáp ứng nhu cầu phát triển của kinh tế và của ngành du lịch,… Doanh nghiệp và cộng đồng địa
phương đảm bảo cầu nối và cung cấp những dịch vụ phù hợp với nhu cầu của du khách, khi nhu cầu gia
tăng dẫn tới kích thích ngành nghề khác phát triển theo, như dịch vụ, sản xuất, chế biến, tạo thêm việc
làm,.. tác động tới quá trình lưu thông và tái sản xuất xã hội. Trong khi đó, việc ứng dụng và phát triển
DLTM cũng hướng tới việc tạo ra sự gắn kết và qua đó tạo giá trị cho cả 4 đối tượng trên: chính quyền
xây dựng và quản lý các cơ sở hạ tầng về công nghệ của DLTM, doanh nghiệp triển khai và ứng dụng
công nghệ vào hoạt động kinh doanh của mình, khách du lịch sử dụng công nghệ hiện đại cho việc lên
kế hoạch và trải nghiệm các chuyến du lịch thông minh của mình, cộng đồng dân cư tham gia vào việc
xây dựng, hình thành và mang lại những trải nghiệm thông minh cho các du khách. Bốn tác nhân quan
trọng này là không thể tách rời trong mô hình phát triển du lịch bền vững và cũng là bốn yếu tố đảm bảo
hình thành nên hệ sinh thái kinh doanh trong DLTM.
Bên cạnh đó, du lịch bền vững và DLTM cũng có rất nhiều những tiêu chí và đặc điểm
chung như:
- Có tính kế hoạch: Du lịch bền vững và DLTM thường được lên kế hoạch chi tiết, cẩn thận
ngay từ khi bắt đầu. Đối với du lịch bền vững, các kế hoạch có thể gắn với các quỹ tài trợ cho các
chương trình bảo tồn giá trị tài nguyên tự nhiên và văn hóa, có cơ chế quản lý thực hiện kế hoạch
cẩn thận để giảm thiểu các tác động xấu của du lịch. Đối với DLTM cũng như vậy, nhờ những tiện
ích của công nghệ mà các doanh nghiệp và du khách hoàn toàn có thể đưa ra những lịch trình chi
tiết về thời gian, địa điểm cụ thể cho mỗi chuyến đi với những sự tính toán hợp lý nhất trong điều
kiện về nguồn lực và khả năng của mình.
Kinh tế
Chính quyền
Doanh nghiệp du lịch
Khách du lịch
Cộng đồng dân cư
Xã hội
Môi
trường
819
- Cộng đồng địa phương được tham gia nhiều vào hoạt động du lịch: Ngoài tư cách là người
dân địa phương, thể hiện sự hiếu khách, thân thiện như các loại hình du lịch đại chúng khác; trong
du lịch bền vững, chính quyền và người dân còn được trực tiếp tham gia xây dựng kế hoạch, quản
lý, cung cấp dịch vụ và kiểm soát hoạt động du lịch bền vững tại địa phương. Trong DLTM, cộng
đồng địa phương được coi như một nhân tố quan trọng góp phần hình thành nên hệ sinh thái kinh
doanh thông minh, góp phần tạo ra và chia sẻ những trải nghiệm cho các du khách.
- Các du khách thể hiện tính trách nhiệm cao với cộng đồng: Tham gia các hoạt động DLBV,
du khách thường được giáo dục và được trực tiếp tham gia vào các hoạt động thể hiện tính trách
nhiệm cao với cộng đồng như sinh hoạt cộng đồng, bảo tồn và gìn giữ văn hóa cộng đồng, không
săn bắt, tiêu thụ các động, thực vật quý hiếm, sử dụng năng lượng tự nhiên,… Còn với DLTM, du
khách là những người hiện đại, thường xuyên sử dụng công nghệ trong nhiều lĩnh vực của cuộc
sống. Khi khám phá DLTM, họ sẽ thể hiện trách nhiệm thông qua việc chia sẻ chính những trải
nghiệm của bản thân về các điểm đến và kinh nghiệm du lịch; lan tỏa các thông điệp có tính tích
cực trong suốt hành trình du lịch thông qua các tiện ích của công nghệ.
- Các điểm đến du lịch được bảo tồn và gìn giữ: một trong những mục tiêu quan trọng của du
lịch bền vững là gìn giữ và bảo tồn các công trình, di sản; trong khi đó, nhờ những tiến bộ của công
nghệ hiện đại như thực tế ảo, thực tế tăng cường cho phép các du khách trải nghiệm được nguyên
vẹn các công trình, di tích lịch sử văn hóa (kể cả các công trình đang xuống cấp) mà không cần trực
tiếp tác động vào đối tượng.
- Mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng địa phương: phát triển du lịch bền vững và phát triển
DLTM giúp cộng đồng địa phương được thụ hưởng nhiều lợi ích, bao gồm: được tham gia (đầu tư
vốn kinh doanh, cung cấp nguồn lực lao động, đầu tư cơ sở hạ tầng công nghệ…) và được chia sẻ
các lợi ích trực tiếp (lợi tức, thu nhập); cộng đồng địa phương được tham gia các khóa đào tạo, huấn
luyện, chuyển giao công nghệ,… để khởi nghiệp, phát triển hoạt động kinh doanh, hoặc được đào
tạo nghề để có cơ hội việc làm và thu nhập; nguồn lợi tự nhiên của địa phương được bảo tồn; văn
hóa địa phương được tôn trọng.
Từ những phân tích trên, chúng ta có thể thấy được mối tương quan và sự gắn kết khá chặt
chẽ giữa du lịch bền vững và DLTM. Có thể nói, phát triển DLTM có thể tạo ra những nền tảng
vững chãi để đảm bảo cho sự phát triển bền vững của ngành du lịch.
2.2. Mô hình DLTM
Theo Ulrike Gretzel, Marianna Sigala, Zheng Xiang & Chulmo Koo (2015), mô hình DLTM
được thể hiện như sau:
Hình 2: Mô hình DLTM (Components and layers of smart tourism)
Ngu n: Ulrike Gretzel, Marianna Sigala, Zheng Xiang & Chulmo Koo, 2015
Smart Experience
Smart Business
Ecosystem
Smart Destination
DATA
Collection
Exchange
Processing
