L I M Đ U Ờ Ở Ầ
Tr c yêu c u đ i m i và phát tri n kinh t , phù h p v i các đi u ki nướ ầ ổ ớ ể ế ợ ớ ề ệ
kinh t , chính tr và xế ị ã h i trong nộc và xu th h i nh p kinh t qu c t , Vi tướ ế ộ ậ ế ố ế ệ
Nam đã quy t đ nh thành l p th trế ị ậ ị ng ch ng khoán v i nh ng đ c thù riêngườ ứ ớ ữ ặ
bi t trên c s tham kh o có ch n l c các kinh nghi m và mô hệ ơ ở ả ọ ọ ệ ình ch ngứ
khoán trên th gi i. S ra đ i c a th tr ng ch ng khoán Vi t Nam đ c đánhế ớ ự ờ ủ ị ườ ứ ệ ượ
đ u b ng vi c đ a vào v n hành trung tâm giao d ch ch ng khoán t i Thànhấ ằ ệ ư ậ ị ứ ạ
ph H Chí Minh và th c hi n phiên giao d ch đ u tiên vào ngày 28/07/2000.ố ồ ự ệ ị ầ
Đ n ngày 8/3/2005 th trế ị ng ch ng khoán Hà N i chính th c khai tr ng ho tườ ứ ộ ứ ươ ạ
đ ng, đánh đ u m t b c phát tri n m i c a th tr ng ch ng khoán Vi tộ ấ ộ ướ ể ớ ủ ị ườ ứ ệ
Nam.
S ki n Vi t Nam tr thành thành viên chính th c c a t ch c Thự ệ ệ ở ứ ủ ổ ứ ng M iươ ạ
Th Gi i trong năm qua đế ớ ã đ a ra c h i l n cho Vi t Nam, ta ra nhi u đi uư ơ ộ ớ ệ ọ ề ề
ki n thu n l i đ phát tri n th tr ng ch ng khoán. Tuy nhiên bên c nh đó,ệ ậ ợ ể ể ị ươ ứ ạ
Vi t Nam cũng g p nhi u khó khăn và đ t ra nhi u yêu c u và thách th c m i ,ệ ặ ề ặ ề ầ ứ ớ
đòi h i chúng ta ph i thúc đ y phát tri n kinh t v i t c đ và hi u qu caoỏ ả ẩ ể ế ớ ố ộ ệ ả
h n n a. Mu n v y chúng ta ph i t ng b c xây d ng và phát tri n đ ng bơ ữ ố ậ ả ừ ướ ự ể ồ ộ
các lo i th tr ng trong đó có th tr ng v n mà n i b t là th tr ng c phi u.ạ ị ườ ị ườ ố ổ ậ ị ườ ổ ế
Th trịng c phi u là m t b ph n c b n c a th tr ng ch ng khoán,ườ ổ ế ộ ộ ậ ơ ả ủ ị ườ ứ
ho t đ ng c a th tr ng này di n ra khá sôi n i và nh y c m, ph thu c vàoạ ộ ủ ị ườ ễ ổ ạ ả ụ ộ
k t qu s n xu t kinh doanh c a công ty. V i nh ng ch c năng, vai trò quanế ả ả ấ ủ ớ ữ ứ
tr ng c a th tr ng c phi u trong vi c góp ph n phát tri n kinh t thì vi cọ ủ ị ườ ổ ế ệ ầ ể ế ệ
phát tri n th tr ng c phi u Vi t Nam hi n nay là th c s c n thi t, có thể ị ườ ổ ế ở ệ ệ ự ự ầ ế ể
nói là nhu c u thi t y u giúp chúng ta h i nh p nhanh chóng và ti n k p v iầ ế ế ộ ậ ế ị ớ
trình đ c a các n c trên th gi i. ộ ủ ướ ế ớ
Xu t phát t th c tr ng th tr ng c phi u Vi t Nam hi n nay. Chúng tôiấ ừ ự ạ ị ườ ổ ế ệ ệ
ch n đ tài “ Th tr ng c phi u” đ nghiên c u và hi u rõ h n v th c tr ngọ ề ị ườ ổ ế ể ứ ể ơ ề ự ạ
th tr ng c phi u Vi t Nam hi n nay, s quan tr ng c a th tr ng c phi uị ườ ổ ế ệ ệ ự ọ ủ ị ườ ổ ế
đ i v i n n kinh t , phân tích nh ng thành t u đ t đ c cùng nh ng t n t iố ớ ề ế ữ ự ạ ượ ữ ồ ạ
y u kém. T đó đ ra nh ng gi i pháp góp ph n phát tri n th tr ng ch ngế ừ ề ữ ả ầ ể ị ườ ứ
khoán Vi t Nam hi n nay.ệ ệ
1
Ch ng 1: C s lý lu n v c phi uươ ơ ở ậ ề ổ ề
1.C phi u:ổ ế
1.1 khái ni mệ
C phi u là gi y ch ng nh n c ph n, nó xác đ nh quy n s h u c a cổ ế ấ ứ ậ ổ ầ ị ề ở ữ ủ ổ
đông, đ i v i công ty c ph n. ng i mua c phi u th ng là tr thành c đôngố ớ ổ ầ ườ ổ ế ườ ở ổ
th ng hay c đông ph thông. C đông n m gi c phi u th ng là m t trongườ ổ ổ ổ ắ ữ ổ ế ườ ộ
nh ng ch doanh nghi p nên là ng i tr c ti p th h ng k t qu s n xu tữ ủ ệ ườ ự ế ụ ưở ế ả ả ấ
kinh doanh cũng nh ch u m i r i ro trong kinh doanh.ư ị ọ ủ
Theo Lu t Ch ng khoán Vi n Nam:” C phi u là lo i ch ng khoán xácậ ứ ệ ổ ế ạ ứ
nh n quy n và l i ích h p pháp c a ng i s h u đ i v i m t ph n v n cậ ề ợ ợ ủ ườ ở ữ ố ớ ộ ầ ố ổ
ph n c a t ch c phát hành”.ầ ủ ổ ứ
1.2 Phân lo i:ạ C phi u đang l u hành trên th tr ng có nhi u lo iổ ế ư ị ườ ề ạ
- Căn c vào hình th c, c phi u có hai lo i: c phi u vô danh và c phi u đíchứ ứ ổ ế ạ ổ ế ổ ế
danh.
Lúc m i ra đ i c phi u t n t i d i d ng c phi u ký danh có tên ng i sớ ờ ổ ế ồ ạ ướ ạ ổ ế ườ ở
h u nó, sau này khi th tr ng c phi u phát tri n lo i c phi u ký danh gây trữ ị ườ ổ ế ể ạ ổ ế ở
ng i cho vi c l u thông và chuy n nh ng c phi u. Do đó, lo i c phi uạ ệ ư ể ượ ổ ế ạ ổ ế
không ghi danh ng i s h u ra đ i và ngày càng phát tri n.ườ ở ữ ờ ể
- Căn c vào quy n l i đ c h ng, c phi u g m hai lo i ph bi n là cứ ề ợ ượ ưở ổ ế ồ ạ ổ ế ổ
phi u u đãi và c phi u th ng.ế ư ổ ế ừơ
+ C phi u th ng: là m t lo i ch ng khoán v n, không có kỳ h n, t n t iổ ế ườ ộ ạ ứ ố ạ ồ ạ
cùng v i s t n t i c a công ty, c t c đ c tr vào cu i năm đ quy t toán.ớ ự ồ ạ ủ ổ ứ ượ ả ố ể ế
Vì v y, c đông mua lo i c phi u này r t quan tâm đ n ho t đ ng c a công tyậ ổ ạ ổ ế ấ ế ạ ộ ủ
và h th ng là nh ng ng i đ ung trong ban qu n tr ch u trách nhi m đi uọ ườ ữ ườ ứ ả ị ị ệ ề
hành ho t đ ng c a công ty. Trên th tr ng giá c a lo i c phi u th ng bi nạ ộ ủ ị ườ ủ ạ ổ ế ườ ế
đ ng nhi u h n so v i c phi u u đãi.ộ ề ơ ớ ổ ế ư
+ C phi u u đãi có m c c t c c đ nh và đ c ghi rõ trên c phi u lúc phátổ ế ư ứ ổ ứ ố ị ượ ổ ế
hành. V i c phi u này m c c t c không ph thu c vào chính sách chia lãiớ ổ ế ứ ổ ứ ụ ộ
hàng năm c a công ty.ủ
♥ u đãi v c t c c đ nhƯ ề ổ ứ ố ị
♥ u đãi hoàn l i v nƯ ạ ố
♥ u đãi v quy n bi u quy tƯ ề ề ể ế
- Căn c vào ph ng th c góp v n:ứ ươ ứ ố
+ C phi u hi n kim: dành cho nh ng c đông góp v n b ng ti nổ ế ệ ữ ổ ố ằ ề
+ C phi u hi n v t: dành cho nh ng c đông góp v n b ng tài s n nhổ ế ệ ậ ữ ổ ố ằ ả ư
nhà x ng, máy móc, thi t b …ưở ế ị
- Căn c vào quy n tham gia vào b phi u:ứ ề ỏ ế
2
+ C phi u đ n phi uổ ế ơ ế
+ C phi u đa phi uổ ế ế
1.3 Đ c đi mặ ể
- C phi u là ch ng nh n góp v n do đó không có kỳ h n và không hoàn v nổ ế ứ ậ ố ạ ố
- C t c c a c phi u th ng tùy thu c vào k t qu kinh doang c a doanhổ ứ ủ ổ ế ườ ộ ế ả ủ
nghi p, do đó không c đ nh. Khi doanh nghi p làm ăn phát đ t c đông cũngệ ố ị ệ ạ ổ
đ c h ng l i nhu n cao h n nhi u so v i lo i ch ng khoán khác có lãi xu tượ ưở ợ ậ ơ ề ớ ạ ứ ấ
c đ nh. Nh ng ng c l i c t c có th r t th p ho c hoàn roàn không có khiố ị ư ượ ạ ổ ứ ể ấ ấ ặ
công ty làm ăn thua l .ỗ
- Khi công ty phá s n, c đông th ng là ng i cu i cùng đ c h ng giá trả ổ ườ ườ ố ượ ưở ị
còn l i c a tài s n thanh lýạ ủ ả
- Giá c phi u bi n đ ng r t nhanh nh y, đ c bi t trên th tr ng th c p, doổ ế ế ộ ấ ạ ặ ệ ị ườ ứ ấ
nhi u nhân t nh ng nhân t c b n nh t là hi u qu kinh doanh và giá tr thề ố ư ố ơ ả ấ ệ ả ị ị
tr ng c a công ty.ườ ủ
1.4 Đi u ki n phát hànhề ệ
- Là công ty c ph n có m c v n đi u l đã góp t i th i đi m đăng ký phátổ ầ ứ ố ề ệ ạ ờ ể
hành c phi u t i thi u 5 t VNDổ ế ố ể ỷ
- Ho t đ ng kinh doanh năm li n tr c năm đăng ký phát hành ph i có lãi đ ngạ ộ ề ướ ả ồ
th i không có l lũy k tính đ n năm đăng ký chào bánờ ỗ ế ế
- Có ph ng án kh thi v vi c s d ng v n thu đ c t đ t phát hành cươ ả ề ệ ử ụ ố ượ ừ ợ ổ
phi u.ế
1.5. Quy n l i và nghĩa v c a c đông th ngề ợ ụ ủ ổ ườ
a. Trách nhi mệ
C đông n m gi c phi u th ng c a công ty c ph n đ i chúng ch u tráchổ ắ ữ ổ ế ườ ủ ổ ầ ạ ị
nhi m h u h n theo ph n v n góp c a mình trên 2 m t:ệ ữ ạ ầ ố ủ ặ
- Th nh t, ph n v n góp xem nh góp vĩnh vi n không đ c rút l i. Lúc c nứ ấ ầ ố ư ễ ượ ạ ầ
l y l i v n, h có quy n s h u c ph n trên th tr ng b ng cách bán cấ ạ ố ọ ề ở ữ ổ ầ ị ườ ằ ổ
phi u cho nhà đ u t khác.ế ầ ư
- Th hai, trách nhi m c a c đông đ i v i vi c làm ăn thua l hay tình tr ngứ ệ ủ ổ ố ớ ệ ỗ ạ
phá s n c a công ty ch gi i h n trên ph n v n góp trên c phi u. N u công tyả ủ ỉ ớ ạ ầ ố ổ ế ế
làm ăn không hi u qu xem nh h m t ph n v n đã b ra đ mua c phi uệ ả ư ọ ấ ầ ố ỏ ể ổ ế
b. Quy n l iề ợ
Là m t trong nh ng ng i ch công ty, nh ng c đông có nh ng quy n l i sau:ộ ữ ườ ủ ữ ổ ữ ề ợ
3
- Quy n có thu nh p: c đông th ng đ c h ng ph n l i nhu n t ng ngề ậ ổ ườ ượ ưở ầ ợ ậ ươ ứ
v i s c phi u g i là c t c t k t qu có lãi c a ho t đ ng s n xu t kinhớ ố ổ ế ọ ổ ứ ừ ế ả ủ ạ ộ ả ấ
doanh c a công tyủ
- Quy n đ c chia tài s n thanh lý: trong tr ng h p r i ro, công ty b gi i th ,ề ượ ả ườ ợ ủ ị ả ể
c đông cũng đ c chia ph n nh ng giá tr tài s n khi thanh lý, nh ng là ng iổ ượ ầ ữ ị ả ư ườ
cu i cùng đ c h ng giá tr tài s n còn l i khi thanh lý.ố ượ ưở ị ả ạ
- Quy n b phi u: c đông có quy n b phi u b u và ng c vào các ch c về ỏ ế ổ ề ỏ ế ầ ứ ử ứ ụ
qu n lý trong công ty, có quy n tham gia các đ i h i c đông và b phi u quy tả ề ạ ộ ổ ỏ ế ế
đ nh các v n đ quan tr ng c a công tyị ấ ề ọ ủ
- Quy n mua c phi u m i: khi công ty phát hành m t đ t c phi u m i đề ổ ế ớ ộ ợ ổ ế ớ ể
tăng v n, các c đông hi n đang n m gi c phi u ph thông có quy n đ cố ổ ệ ắ ữ ổ ế ổ ề ượ
mua tr c c phi u m i, tr c khi đ t phát hành đ c chao bán ra công chúng,ướ ổ ế ớ ướ ợ ượ
trong m t th i h n nh t đ nh.ộ ờ ạ ấ ị
1.6. Các lo i c phi u th ngạ ổ ế ườ
Ph n l n c phi u c a các công ty c ph n là c phi u th ng v i nh ng đ cầ ớ ổ ế ủ ổ ầ ổ ế ườ ớ ữ ặ
đi m trên, nh ng đôi khi công ty cũng phát hành nh ng lo i c phi u th ngể ư ữ ạ ổ ế ườ
khác, v i nh ng đ c đi m riêng t s khác bi t liên quan đ n quy n b u cớ ữ ặ ể ừ ự ệ ế ề ầ ử
hay quy n đ c h ng c t c.ề ượ ưở ổ ứ
+ C phi u th ng lo i “A”: là lo i c phi u phát hành ra công chúng và đ cổ ế ườ ạ ạ ổ ế ượ
h ng c t c nh ng không có quy n b u c . Do đó lo i c phi u này có giáưở ổ ứ ư ề ầ ử ạ ổ ế
th p h n lo i c phi u th ng đ c b phi u.ấ ơ ạ ổ ế ườ ượ ỏ ế
+ C phi u th ng lo i “B”: th ng đ c g i là c phi u sáng l p viên, cóổ ế ườ ạ ườ ượ ọ ổ ế ậ
quy n b u c , nh ng ch đ c h ng c t c khi kh năng sinh l i c a công tyề ầ ử ư ỉ ượ ưở ổ ứ ả ợ ủ
đã đ n m t giai đo n tăng tr ng nh t đ nh.ế ộ ạ ưở ấ ị
+ C phi u th ng g p lãi: ng i c m lo i c phi u này không đ c nh n cổ ế ườ ộ ườ ầ ạ ổ ế ươ ậ ổ
t c b ng ti n m t mà s đ c nh n c t c b ng m t s c phi u- có giá trứ ằ ề ặ ẽ ượ ậ ổ ứ ằ ộ ố ổ ế ị
t ng đ ng- m i phát hành mà không ph i b thêm v nươ ươ ớ ả ỏ ố
Ngoài ra, tùy theo đ c đi m c a công ty mà còn nh ng lo i c phi u th ngặ ể ủ ữ ạ ổ ế ườ
khác:
C phi u th ng h ngổ ế ượ ạ
C phi u tăng tr ngổ ế ưở
C phi u thu nh pổ ế ậ
C phi u chu kỳổ ế
C phi u theo mùaổ ế
Công ty tăng tr ng và c phi u tăng tr ngưở ổ ế ưở
Công ty th n tr ng và c phi u th n tr ngậ ọ ổ ế ậ ọ
Công ty chu kỳ và c phi u chu kỳổ ế
Công ty đ u c và c phi u đ u cầ ơ ổ ế ầ ơ
2. Th tr ng c phi uị ườ ổ ế
2.1 Khái ni mệ
4
- Th tr ng c phi u là m t b ph n c b n c a th tr ng ch ng khoán. Vìị ườ ổ ế ộ ộ ậ ở ả ủ ị ườ ứ
c phi u là lo i ch ng khoán có lãi su t th ng ph thu c vào hi u qu s nổ ế ạ ứ ấ ườ ụ ộ ệ ả ả
xu t kinh doanh c a công ty do đó nh ng nhân t có tác đ ng tr c ti p ho cấ ủ ữ ố ộ ự ế ặ
gián ti p đ n tình hình ho t đ ng c a công ty nh kh ng ho ng giá d u, giáế ế ạ ộ ủ ư ủ ả ầ
USD, đình công, l m phát, th t nghi p, chi n tranh đ u nh h ng đ n giá cạ ấ ệ ế ề ả ưở ế ả
c a th tr ng c phi u.ủ ị ườ ổ ế
- Th tr ng ch ng khoán là hình th c v n đ ng đi n hình c a th tr ng v nị ườ ứ ứ ậ ộ ể ủ ị ườ ố
v i kh i l ng giao d ch và s c thu hút m nh m đ i v i các nhà đ u t , thớ ố ượ ị ứ ạ ẽ ố ớ ầ ư ị
tr ng này luôn gi v trí ch y u trong k t c u c a th tr ng v n các n cườ ữ ị ủ ế ế ấ ủ ị ườ ố ướ
2.2 Phân lo iạ
Căn c vào c c u t ch c th tr ng ch ng khoán bao g m:ứ ơ ấ ổ ứ ị ườ ứ ồ
- Th tr ng s c p: là n i mua bán các lo i ch ng khoán ch a phát hành. Thị ườ ơ ấ ơ ạ ứ ư ị
tr ng s c p t o đi u ki n tăng quy mô v n đ u t và là n i cung ng ch ngườ ơ ấ ạ ề ệ ố ầ ư ơ ứ ứ
khoán vào l u thông.ư
- Th tr ng th c p: là n i chuy n nh ng quy n s h u các lo i ch ngị ườ ứ ấ ơ ể ượ ề ở ữ ạ ứ
khoán đã phát hành và đang l u thông trên th tr ng. Th tr ng th c p khôngư ị ườ ị ườ ứ ấ
làm thay đ i quy mô v n đ u t trong n n kinh t . Th tr ng th c p th ngổ ố ầ ư ề ế ị ườ ứ ấ ườ
đ c t ch c theo hai cách đó là th tr ng t p trung và th tr ng phi t p trungượ ổ ứ ị ườ ậ ị ườ ậ
+ Th tr ng t p trung là n i mà các ho t đ ng giao d ch đ c th c hi n t iị ườ ậ ơ ạ ộ ị ượ ự ệ ạ
các s giao d ch, ch ng khoán đ c mua bán t i đây th a mãn các đi u ki nở ị ứ ượ ạ ỏ ề ệ
đ c niêm y t, hay các lo i hàng hóa đ c đ a vào th tr ng t p trung pahượ ế ạ ượ ư ị ườ ậ ỉ
n m trong danh m c th tr ng nh th giao d ch lúa mì, cà phê, s a bò…ằ ụ ị ườ ư ị ị ữ
+ Th tr ng phi t p trung đ c th c hi n m i n i, vi c mua bán đ cị ườ ậ ượ ự ệ ở ọ ơ ệ ượ
thông qua đ ng dây vi n thông ho c h thông máy tính, t i đây th c hi nườ ễ ặ ệ ạ ự ệ
ph ng th c mua bán th ng cho nh ng ai ch p nh n giá đ c đ a ra nên cònươ ứ ẳ ữ ấ ậ ượ ư
đ c g i là th tr ng trao tayượ ọ ị ườ
2.3 Ch c năng c a th tr ng ch ng khoán:ứ ủ ị ườ ứ
1. Huy đ ng v n đ u t cho n n kinh t .ộ ố ầ ư ề ế
Khi các nhà đ u t mua ch ng khoán do các công ty phát hành, s ti n nhàn r iầ ư ứ ố ề ỗ
c u h đ c đ a vào s n xu t kinh doanh và qua đó góp ph n m r ng s nả ọ ượ ư ả ấ ầ ở ộ ả
xu t xã h i. ấ ộ
2. Cung c p môi tr ng đ u t cho công chúngấ ườ ầ ư
TTCK cung c p cho công chúng m t môi tr ng đ u t lành m nh v i các cấ ộ ườ ầ ư ạ ớ ơ
h i l a ch n phong phú. Các lo i ch ng khoán trên th tr ng r t khác nhau vộ ự ọ ạ ứ ị ườ ấ ề
tính ch t, th i h n và đ r i ro, cho phép các nhà đ u t có th l a ch n choấ ờ ạ ộ ủ ầ ư ể ự ọ
5