Thuốc dùng trong sỏi tiết niệu
Ngoài phương pháp phẫu thuật lấy sỏi cổ điển, vài thập niên qua
có nhiều phương pháp chữa sỏi tiết niệu như tán sỏi ngoài cơ thể, lấy sỏi
thận qua da, lấy sỏi nội soi sau phúc mạc... Tuy vậy phương pháp điều
trị nội khoa bằng thuốc vẫn còn được sử dụng.
Ngoài phương pháp phẫu thuật lấy sỏi cổ điển, vài thập niên qua
có nhiều phương pháp chữa sỏi tiết niệu như tán sỏi ngoài cơ thể, lấy sỏi
thận qua da, lấy sỏi nội soi sau phúc mạc... Tuy vậy phương pháp điều
trị nội khoa bằng thuốc vẫn còn được sử dụng.
Phương pháp điều trị nội khoa sỏi gồm hai loại thuốc:
Thuốc điều trị cơn đau quặn thận do sỏi
Thường dùng gồm nhóm kháng viêm không steroid (diclofenac,
kerolac) hay nhóm á phiện (tramadol, meperidin). Cả hai nhóm làm giảm
đau quặn thận như nhau (sau khi dùng 20-30 phút). Nhóm á phiện ức chế
thần kinh trung ương, làm giảm đau sớm hơn (sau khi dùng 10 phút). Nhóm
kháng viêm không steroid ức chế tổng hợp chất prostaglandin, làm giảm
đau tuy chậm nhưng mạnh hơn, nhất là khi dùng đường tiêm.
Trước đây, dùng chất kháng muscaric làm giảm co thắt cơ trơn niệu
quản như buscopan. Ngày nay về lý thuyết thấy rằng những chất đồng vận
với muscaric không gây ra co cơ trơn niệu quản; về thực hành khi dùng các
chất kháng muscaric như buscopan dưới dạng riêng lẻ hay kết hợp với hai
nhóm thuốc trên không thu được ích lợi gì thêm về giảm cơn đau quặn thận.
Vì vậy hiện nay không dùng nữa.
Trước đây khuyên uống nhiều nước hay dùng thuốc lợi tiểu với hy
vọng làm thoát sỏi ra ngoài, nhưng thực tế không thu được ích lợi; đôi khi có
thể gây vỡ niệu quản, suy thận. Vì vậy khuyến cáo không được dùng.
Thuốc chẹn kênh canxi như nifedipin làm giảm co thắt cơ trơn niệu
quản, giảm cơn đau quặn thận, mặt khác còn giúp tống sỏi ra ngoài. Người
ta dùng nifedipin với hai mục đích này nhưng thường xếp vào nhóm thuốc
tống sỏi ra ngoài (ở dưới).
Thuốc làm tan sỏi hay tống sỏi ra ngoài
+ Thuốc làm tan sỏi:
Trước đây dùng piperazin làm cho acid uric trong nước tiểu thải dễ
dàng, không kết tinh lại thành sỏi. Hiện ít dùng. Người bị bệnh gút có acid
uric cao, kết tinh kết thành urat ở khớp và ở dưới da. Có nhiều thuốc làm
tăng dùng tăng sự thải acid uric (như probecnic, benzbromazon,
sulphipyrazon). Tuy nhiên chỉ dùng các thuốc này để chữa bệnh gút. Khi
dùng, lượng acid uric trong nước tiểu tăng lên, phải uống nhiều nước (kèm
natribicarbonat) để nồng độ acid uric hạ thấp, không gây kết tinh sỏi urat.
Hiện còn dùng một hỗn hợp các chất terpen (như pinen, camphen,
cineol, fenchon, borneol, anethol (rowatinex) làm tan và tống sỏi ra ngoài,
tăng lượng máu qua thận, tăng lượng nước tiểu, giảm viêm đường niệu.
+ Thuốc giúp tống sỏi ra ngoài.
Sỏi có kích thước nhỏ dưới 5mm có khả năng tự thoát ra ngoài nhưng
với thời gian dài (khoảng 40 ngày). Dùng thuốc sẽ giúp cho việc tống sỏi
nhanh hơn.
Trong niệu quản, đặc biệt là cuối niệu quản có nhiều thụ thể alpha
adrenegic-1 làm co thắt cơ trơn gây trở ngại cho việc thoát sỏi. Dùng thuốc
chẹn canxi như nifedipin hay thuốc cản trở alpha adrenecgic-1 như
tamsulosin thì sẽ giảm co thắt cơ trơn, giúp tống sỏi ra ngài .
Đã có nhiều nghiên cứu lâm sàng cho thấy: dùng các thuốc này tỷ lệ
sỏi bị tống ra ngoài cao hơn có ý nghĩa so với không dùng thuốc hay dùng
giả dược. Ngay với các thuốc này, dùng phối hợp thì tỷ lệ tống sỏi ra ngoài
cao hơn có ý nghĩa so với dùng mỗi thứ riêng lẻ. Thuốc có hiệu quả cả khi
sỏi có đường kính lớn hơn 5mm thậm chí có trường hợp 12mm. Dùng thuốc
sớm khi sỏi còn nhỏ, hiệu quả cao hơn và an toàn hơn.
Lưu ý khi dùng thuốc
- Không dùng cùng lúc cả nifedipin và tamsulosin vì cả hai sẽ gây tụt
huyết áp mạnh (đặc biệt ở tư thế đứng).
- Không dùng tamsulosin cùng với thuốc các thuốc chẹn thụ thể alpha
adrenecgic khác (như prazosine, terazorine) vì làm tụt huyết áp mạnh (đặc
biệt ở tư thế đứng).
- Không dùng nifedipin với các thuốc chẹn canxi hay các thuốc hạ
huyết áp khác vì làm tăng tác dụng hạ huyết áp.
Cả hai thuốc đều phải dùng rất cẩn trọng với người suy gan, thận; với
người già cần giảm liều so với người bình thường.
Thận trọng và tốt nhất tránh dùng cho người có thai, cho con bú.
+ Một vài loại thảo dược:
Y học cổ truyền của Việt Nam, Ấn Độ, Trung Quốc dùng nhiều cây
thuốc chữa sỏi niệu. Hai cây hiện hay dùng:
Kim tiền thảo: Còn gọi là cây đồng tiền. Dùng cả cây dưới dạng thuốc
sắc (nấu uống như nước chè, khoảng 20-30g khô một ngày). Hiện nhiều xí
nghiệp chế thành dạng viên với các biệt dược khác nhau. Trong các biệt
dược có loại dùng riêng kim tiền thảo, có loại phối hợp với các dược liệu có
tính lợi tiểu thanh nhiệt. Có một vài xí nghiệp đã nghiên cứu hiệu lực chung
của biệt dược nhưng không nghiên cứu riêng từng thành phần.
Cối xay: (còn có tên là cây dằng xay). Sách nước ta không thấy ghi
chữa sỏi thận nhưng nhân dân có dùng. Sách Ấn Độ ghi dùng lá chữa sỏi
bàng quang.
Chọn lựa phương pháp điều trị sỏi niệu căn cứ vào bản chất, kích
thước, mức độ bám của sỏi vào tổ chức niệu, do thầy thuốc quyết định.
Phương pháp điều trị sỏi nội khoa có mặt thích hợp là rẻ tiền và dễ áp dụng.