Hoïc vieân thöïc hieän : TRAÀN THÒ HAÏNH THAÛO trang
1
Tiểu luận
Phương pháp luận sáng tạo
khoa học - kỹ thuật
Hoïc vieân thöïc hieän : TRAÀN THÒ HAÏNH THAÛO trang
2
Phần I : DẪN NHẬP
Công cụ lao động và phương tiện lao động là 2 yếu tố cực kỳ quan trọng
bỡi vì nó quyết định năng suất lao động. Cùng với việc đầu tư cho sự phát triển
của nguồn nhân lực, đầu tư cho sự phát triển của công cụ lao động và phương
tiện lao động là ưu tiên hàng đầu. Một quốc gia muốn phát triển một cách ổn
định, liên tục và vững bền cần phải chú ý đến việc tạo điều kiện bồi dưỡng, khai
thác và phát huy khả năng sáng tạo của mọi người dân trên mọi lĩnh vực. Có
như vậy, trình độ phát triển của công cụ lao động và phương tiện lao động mới
mỗi ngày một nâng cao và được hoàn thiện hơn.
Ơ các nước phát triển, việc sáng tạo, cải tiến (người Nhật gọi là
KAIZEN) đã đi vào tiềm thức của mọi người, mọi người dân đều ý thức được
việc sáng tạo là công việc của chính họ. Việc nghiên cứu, đúc kết rút kinh
nghiệm và trang bị những phương pháp tư duy sáng tạo khoa học - kỹ thuật cho
mọi người chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến thành công của các
quốc gia đó. Phương pháp đóng một vai trò cực kỳ quan trọng trong nghiên cứu
khoa học, nó giúp con người đi đúng hướng, không phải mò mẫm tự phát. Như
LANDAU, người đã nhận giải thưởng NOBEL vật lý, đã từng nhấn mạnh :
“Phương pháp quan trọng hơn phát minh, bỡi vì phương pháp nghiên cứu
đúng sẽ dẫn đến những phát minh mới, giá trị hơn” .
Người viết bài tiểu luận này chỉ là người mới bắt đầu nghiên cứu khoa
học. Yêu cầu cập nhật các phương pháp luận sáng tạo là vô cùng cần thiết, bộ
môn khoa học này là sự tổng kết và hệ thống hóa các phương pháp tư duy sáng
tạo. Đây là một môn khoa học thiết thực đối với mọi người, nó giúp đề ra một
cách có hiệu quả các ý tưởng và giải pháp mới, tránh sự lãng phí không đáng có
do mò mẫm tự phát. Từ đây, người viết bài tiểu luận này cũng bắt đầu có những
phương pháp luận sáng tạo để làm hành trang trong quá trình công tác sau này,
biết cách giải quyết một vấn đề mâu thuẫn như thế nào để có được ý tưởng mới,
sáng tạo mới.
Quyển tiểu luận này được thực hiện sau khi người viết hoàn thành xong
45 tiết học môn “ Phương pháp luận sáng tạo khoa học - kỹ thuật “. Đây cũng là
những hiểu biết của người viết về môn học này. Quyển tiểu luận này được chia
thành 3 phần :
Phần I : Dẫn nhập.
Phần II : Nội dung : (Thực hiện đúng các yêu cầu của giảng viên ):
A-/- Những nhận thức của người viết về môn học :
+ Khái niệm về phát minh và sáng chế.
Hoïc vieân thöïc hieän : TRAÀN THÒ HAÏNH THAÛO trang
3
+ Các phương pháp tích cực hóa tư duy, những bàitoán tiêu biểu.
+ Các thủ thuật và TRIZ, bài toán tiêu biểu.
B-/- Ap dụng ARIZ để giải một bài toán.
Phần III : Kết luận và ý kiến của người viết về môn học.
Phần IV : Tài liệu tham khảo.
Phần II : NỘI DUNG
A-/- Những nhận thức của người viết về môn học :
1. Khái niệm về phát minh và sáng chế.
- Phát minh là tìm ra những quy luật của tự nhiên, của xã hội một cách
khách quan mà trước đó chưa ai biết. Phát minh thuộc phạm trù khoa học,
Hoïc vieân thöïc hieän : TRAÀN THÒ HAÏNH THAÛO trang
4
những thành tựu của khoa học là tài sản chung của nhân loại. Phát minh không
phải là của riêng một cá nhân , một tổ chức, một quốc gia nào.
- Sáng chế là sáng tạo ra một cái mới mà trước đó chưa tồn tại. Sáng chế
là ứng dụng những thành tựu của khoa học vào thực tế cuộc sống, phục vụ cuộc
sống của con người mỗi ngày một tốt hơn. Hoat động sáng chế là hoạt động kỹ
thuật, vì vậy sáng chế thuộc phạm trù kỹ thuật. Sáng chế còn thuộc các phạm trù
kinh tế; hàng hóa; pháp lý vì sáng chế là tài sản riêng của một người hay một
nhóm người, được quyền trao đổi, buôn bán và được pháp luật bảo vệ.
Ngoài ra sáng chế còn thuộc phạm trù xã hội vì hoạt động sáng chế là
hoạt động của toàn xã hội. Con người sinh ra và lớn lên thì phải lao động, chính
lao động là môi trường phát sinh ra ý tưởng sáng chế.
Đặc trưng của con người là luôn tìm tòi ra cái mới, vì thế khả năng sáng
tạo là khả năng chỉ có ở con người và mọi người đều có khả năng sáng tạo. Mặc
dù vậy, mức độ sáng tạo ở mỗi con ngưiời lại không giống nhau, người nào chịu
khó tìm tòi suy nghĩ thì khả năng sáng tạo sẽ phát triển cao và người đó sẽ có
được những phát minh, những sáng chế.
2. Các phương pháp tích cực hóa tư duy, những bài toán tiêu biểu.
Nếu như chịu khó tìm tòi suy nghĩ mà không có phương pháp tư duy
khoa học. Suy nghĩ theo kiểu mò mẫm : “ thử và sai” sẽ gây ra lãng phí rất lớn
về thời gian, tiền bạc. Chẳng những vậy mà còn luôn bị ảnh hưởng rất lớn bỡi
sức ỳ tâm lý, đôi khi tìm tòi cả đời mà cũng chẳng có được một kết qủa nào. Bộ
môn khoa học : “Phương pháp luận sáng tạo khoa học - kỹ thuật ra đời”. nhằm
giúp cho con người tìm tòi suy nghĩ có phương pháp và tránh được sự mò mẫm.
Đây là môn học cung cấp các phương pháp suy nghĩ tiên tiến để mọi người áp
dụng vào công việc cụ thể của mình, giúp cho hoạt động sáng tạo khoa học - kỹ
thuật của con người có kết qủa nhanh hơn và hiệu quả hơn.
Các phương pháp tích cực hóa tư duy giúp con người tăng tần suất phát ý
tưởng và khắc phục được sức ỳ tâm lý trong qúa trình giải bài toán sáng tạo.
Các phương pháp tích cực hóa tư duy rất thích hợp để giải các bài toán có nhiều
lời giải đa dạng :
+ Phương pháp đối tượng tiêu điểm: Đây là phương pháp cho phép
nhanh chóng tìm ra nhiều ý tưởng mới. Chủ đạo của phương pháp này là đưa ra
một phương pháp đơn giản để : “Khắc phục sức ỳ tâm lý của con người và việc
phát ý tưởng là tình cờ và ngẫu nhiên”.
+ Phương pháp phân tích hình thái: Giúp nghiên cứu tất cả các phương
án một cách có hệ thống về nguyên tắc, bằng việc phân đối tượng thành từng
phần, đa dạng hóa chúng rồi kết hợp lại nhằm bao quát được những phương án
bất ngờ, độc đáo mà chúng ta có thể bỏ quên trong phương pháp thử và sai.
Hoïc vieân thöïc hieän : TRAÀN THÒ HAÏNH THAÛO trang
5
+ Phương pháp Synectic: Đây là phương pháp luyện tập sử dụng các
phép tương tự. Nhóm Synectic đã định hướng được hướng tự tư duy, khắc phuc
được tính ỳ tâm lý và nhìn bài toán cho trước với những cách xem xét mới.
+ Phương pháp câu hỏi kiểm tra: Đưa ra các câu hỏi nhằm mục đích giúp
người giải tránh được sa đà vào hướng suy nghĩ quen thuộc mà quên đi những
hướng có thể có khác. Ưu điểm là loại bỏ dược sức ỳ tâm lý, mặt khác còn cho
lời khuyên sử dụng các thủ thuật, phương pháp, gợi ý, các kinh nghiệm sáng
tạo.
+ Những bài tóan tiêu biểu :
- Ap dụng phương pháp Đối tượng tiêu điểm :
Ap dụng phương pháp tiêu điểm để cải tiến một đối tượng.
Bước 1 : Đối tượng cần cải tiến :
NỒI NẤU CƠM
Phân tích bài toán :
Nồi cơm điện hiện nay rất tiện dụng, nó giúp cho những người bận rộn (
các gia đình Cán bộ-Công chức ) có thể tự lo được bữa ăn cho mình. Tuy nhiên,
do nhu cầu của cuộc sống hiện đại việc sử dụng các thiết bị điện ngày một tăng
trong khi định mức điện cho mỗi gia đình lại có hạn ( tiền điện được thanh toán
theo lũy tiến ). Yêu cầu đặt ra là phải có một loại nồi nấu cơm bằng gas và có
tính năng tự động điều chỉnh lượng gas cho phù hợp cũng như đóng ngắt gas khi
cơm chín.
Bước 2 : Đối tượng ngẫu nhiên :
- Bếp và bình gas;
- Nồi cơm điện;
- Mũ bảo hiểm
- Máy giặt.
Bước 3 : Liệt kê các tính chất của đối tượng :
- Bếp và bình gas : Dùng để cung cấp nhiệt phục vụ nấu nướng, có thiết
bị đánh lửa, có van điều chỉnh lượng gas vào bếp.
- Nồi cơm điện : Vỏ 2 lớp, có nắp đậy kín , có 2 quai, tự động ngắt điện
khi cơm chín.
- Mũ bảo hiểm: Vật liệu nhựa, trọng lượng nhẹ, bảo vệ an toàn, đẹp,
thoải mái khi sử dụng.
- Máy giặt : Tự động điều chỉnh lượng nước theo lượng quần áo, tự
động đóng ngắt điện sau khi giặt xong, quá trình xử lý và làm việc
của máy giặt hoàn toàn dựa vào cảm biến.
Bước 4 : Gán:
- Nồi nấu cơm : Phục vụ nấu nướng, có thiết bị đánh lửa, có van điều
chỉnh lượng ga vào bếp