TI U LU N TRI T H CỂ Ậ Ế Ọ
“T T NG TRI T H C NHO GIA VÀ S NH H NG C A NÓƯ ƯỞ Ế Ọ Ự Ả ƯỞ Ủ
TRONG ĐI S NG XÃ H IỜ Ố Ộ ”
NCS : Đinh Tr n Ng c Huy, MBAầ ọ
Tóm t t:ắ
Trong b i c nh h i nh p kinh t qu c t hi n nay thì vi c nhìn nh n vai trò c aố ả ộ ậ ế ố ế ệ ệ ậ ủ
nho giáo trong xã h i là c n thi t, nh t là trong b i c nh có nhi u h t t ngộ ầ ế ấ ố ả ề ệ ư ưở
cùng t n t i đan xen v i nhau. Bên c nh đó, trong th c ti n xã h i và trong giáoồ ạ ớ ạ ự ễ ộ
d c, vi c đ ra nhi u ch tr ng v nho giáo là c n thi t song vi c nhìn nh nụ ệ ề ề ủ ươ ề ầ ế ệ ậ
th c ti n vai trò c a nho giáo đn đâu là m t đ tài đang đc quan tâm. Phân tíchự ễ ủ ế ộ ề ượ
th c ti n và lí lu n c a nho giáo trong đi s ng xã h i x a và nay t đó đa ra cácự ễ ậ ủ ờ ố ộ ư ừ ư
gi i pháp và đ xu t - đây là 1 trong nh ng m c tiêu nghiên c u chính c a chuyênả ề ấ ữ ụ ứ ủ
đ này.ề
M đu:ở ầ
T t ng giáo d c c a nho giáo t n t i song hành v i h thông giáo d c c a nhi uư ưở ụ ủ ồ ạ ớ ệ ụ ủ ề
qu c gia trong đó có Vi t Nam. Cũng nh nhi u h c thuy t khác, nho giáo cóố ệ ư ề ọ ế
nh ng m t tích c c và 1 s đi m tiêu c c.ữ ặ ự ố ể ự
C u trúc c a chuyên đ bao g m 3 Ch ng. Ch ng I trình bày khái quát các v nấ ủ ề ồ ươ ươ ấ
đ lý lu n c b n v nho giáo. Ch ng II trình bày th c ti n và lí lu n nho giáoề ậ ơ ả ề ươ ự ễ ậ
trong đi s ng xã h i. Ch ng III s trình bày tóm t t các gi i pháp liên quan vàờ ố ộ ươ ẽ ắ ả
ki n ngh . ế ị
Ch ng I : Lý lu n c b n ươ ậ ơ ả
1. Khái ni m, vai trò t t ng tri t h c nho giaệ ư ưở ế ọ
Ch “Nho” hàm ý ch ng i có đc sách thánh hi n và bi t l nghĩa. Nhà nho làữ ỉ ườ ọ ề ế ễ
ng i đã đc sách thánh hi n và bi t cách d y b o ng i đi ăn l nghĩa.ườ ọ ề ế ạ ả ườ ờ ở ễ
Nho giáo đc xem là 1 h th ng t t ng, tri t lý, đo đc và tr ng phái doượ ệ ố ư ưở ế ạ ứ ườ
các b c thánh hi n xây d ng nh Kh ng T , Lão T , M nh T và các th hậ ề ự ư ổ ử ử ạ ử ế ệ
h c sinh duy trì phát tri n (nh Nhan H i,…). Các th h h c sinh theo nh ngọ ể ư ồ ế ệ ọ ữ
tri t lý này g i là nho sĩ hay nho sinh. Các b c thánh nhân khi xây d ng cácế ọ ậ ự
tr ng phái riêng d a trên n n t ng Nho giáo, g i là Kh ng giáo hay Lão giáoườ ự ề ả ọ ổ
hay M nh giáo. Cũng nh Ph t Thích Ca, Chúa Jesus, thánh Alla, Kh ng T ,ạ ư ậ ổ ử
Lão T đc g i là các nhà t t ng có s c nh h ng l n trong xã h i, trongử ượ ọ ư ưở ứ ả ưở ớ ộ
đi s ng tâm linh. ờ ố
Nho giáo đc xem là 1 h c thuy t chính tr có ích trong t ch c xã h i. Ngàyượ ọ ế ị ổ ứ ộ
nay, nho giáo có vai trò quan tr ng trong vi c phát huy tinh th n hi u h c, tônọ ệ ầ ế ọ
s tr ng đo, coi tr ng ng i có h c. T đó khi n cho con ng i bi t s ng cóư ọ ạ ọ ườ ọ ừ ế ườ ế ố
văn hóa và đo đc. ạ ứ
2. L ch s tri t h c nho gia n c taị ử ế ọ ở ướ
Nho giáo phát tri n m nh m trong th i phong ki n. Dân tôc Vi t Nam v iể ạ ẽ ờ ế ệ ớ
“m t ngàn năm đô h gi c Tàu, m t trăm năm đô h gi c Tây”, cho th y khiộ ộ ặ ộ ộ ặ ấ
Trung Qu c xâm l c và cai tr n c ta, Nho giáo đã phát tri n và s d ng nhố ượ ị ướ ể ử ụ ư
là 1 công c truy n bá t t ng Hán ng vào dân t c Vi t Nam.ụ ề ư ưở ữ ộ ệ
T th k th 9, khi Ngô Quy n đánh tan quân Nam Hán trên B ch Đngừ ế ỷ ứ ề ạ ằ
Giang, xã h i Vi t nam b t tay vào vi c n đnh k c ng và xây d ng hòaộ ệ ắ ệ ổ ị ỷ ươ ự
bình, đc l p. Đây chính là ti n đ thu n l i cho vi c duy trì truy n th ng nhoộ ậ ề ề ậ ợ ệ ề ố
giáo, s d ng nho giáo đ truy n bá t t ng và c ng c quy n l c. ử ụ ể ề ư ưở ủ ố ề ự
Vi t Nam cũng l u l i nhi u tên tu i các nhà nho giáo tài đc nh Chu Văn An,ệ ư ạ ề ổ ứ ư
Nguy n B nh Khiêm, Nguy n Thi p, Nguy n Đình Chi u…th m chí có ng iể ỉ ễ ế ễ ể ậ ườ
không màng b ng l c danh l i tri u đình, v quê n d y h c. ổ ộ ợ ề ề ở ẩ ạ ọ
Đn th k XX, ch đ phong ki n s p đ và Nho giáo m t đi v trí đc tôn.ế ế ỷ ế ộ ế ụ ổ ấ ị ộ
Nho giáo b s tác đng c a văn hóa ph ng Tây và suy gi m khi đt n c bị ự ộ ủ ươ ả ấ ướ ị
các n c t b n ph ng Tây cai tr . K t năm 1858 khi Pháp xâm l c n cướ ư ả ươ ị ể ừ ượ ướ
ta, s lan t a c a nho giáo b h n ch song nó v n t n t i trong đi s ng xãự ỏ ủ ị ạ ế ẫ ồ ạ ờ ố
h i.ộ
3. L ch s tri t h c nho gia Trung Qu cị ử ế ọ ở ố
Nho giáo phát tri n t xa x a, t th i Hán Vũ đ Trung Hoa. Ng i đi hayể ừ ư ừ ờ ế ở ườ ờ
nh c đn “t th , ngũ kinh” đó chính là các tác ph m nho h c nh : Kinh d ch,ắ ế ứ ư ẩ ọ ư ị
Kinh Xuân thu, Kinh th , Đi h c…T t ng Kh ng M nh có vai trò quanư ạ ọ ư ưở ổ ạ
tr ng trong nho giáo nguyên th y Trung Hoa, cho đn th i chi n qu c. Khi nhàọ ủ ế ờ ế ố
Hán l p qu c, t t ng: “d ng n c an dân, giáo d c làm đu” ám ch vai tròậ ố ư ưở ự ướ ụ ầ ỉ
quan tr ng c a giáo d c.ọ ủ ụ
Nho giáo, đo giáo c a Kh ng T b kh ng ho ng trong th i nhà T n (T nạ ủ ổ ử ị ủ ả ờ ầ ầ
Th y Hoàng) v i th i k “đt sách, chôn nho” khi n cho vi c truy n bá tủ ớ ờ ỳ ố ế ệ ề ư
t ng đo nho giáo tr nên khó khăn. Đn th i th c dân Anh chi m lĩnh H ngưở ạ ở ế ờ ự ế ồ
Kông, t t ng văn hóa ph ng Tây đã du nh p ph bi n m t ph n trong xãư ưở ươ ậ ổ ế ộ ầ
h i Trung Qu c. Trong các th p niên 1960-1970, nho giáo b bài tr t i Trungộ ố ậ ị ừ ạ
Qu c.ố
Sang đu th k XXI, Trung Qu c đang có k ho ch ph c h ng Nho giáo, xâyầ ế ỳ ố ế ạ ụ ư
d ng nhi u tr ng h c truy n bá Nho giáo, đo giáo c a Kh ng T . Dân t cự ề ườ ọ ề ạ ủ ổ ử ộ
Trung Hoa, m c dù nhi u l n b k thù xâm l c (nh Mông C , Mãn Thanh,ặ ề ầ ị ẻ ượ ư ổ
…) song truy n th ng văn hóa dân t c thì không k gi c nào có th h y ho iề ố ộ ẻ ặ ể ủ ạ
đc. ượ
4. Đc đi m c a nho giáoặ ể ủ
Th nh t, h c thuy t nho giáo c a Kh ng T có ph m vi nh h ng r ng l nứ ấ ọ ế ủ ổ ử ạ ả ưở ộ ớ
trong t t c lĩnh v c c a đi s ng kinh t - xã h i – chính tr - văn hóa – giaấ ả ự ủ ờ ố ế ộ ị
đình.
Th hai, trong th i đi m i, nho giáo cũng ph i gi i quy t nh ng m i quan hứ ờ ạ ớ ả ả ế ữ ố ệ
m i bao g m MQH gi a giai c p n m chính quy n m i, giai c p t s n m i vàớ ồ ữ ấ ắ ề ớ ấ ư ả ớ
giai c p vô s n m i.ấ ả ớ
Th ba, trong th i đi nào cũng th , các h c thuy t nho giáo có giá tr trongứ ờ ạ ế ọ ế ị
vi c xây d ng con ng i, xây d ng nhân cách cho con ng i.ệ ự ườ ự ườ
Th t , trong th i đi m i, cùng v i các h c thuy t Mác Lê nin và t t ng Hứ ư ờ ạ ớ ớ ọ ế ư ưở ồ
Chí Minh, nho giáo có vai trò trong vi c xây d ng con ng i XHCN.ệ ự ườ
Th năm, cũng nh m t v n đ hai m t c a tri t h c, nho giáo cũng có m t t tứ ư ộ ấ ề ặ ủ ế ọ ặ ố
và m t x u. Bi t ti p thu ch n l c tinh hoa nho giáo ph c v cho cu c s ng làặ ấ ế ế ọ ọ ụ ụ ộ ố
nhi m v c a nho giáo th i đi.ệ ụ ủ ờ ạ
Th sáu, đo đc c a nho giáo k t h p v i đo đc cách m ng hình thành nênứ ạ ứ ủ ế ợ ớ ạ ứ ạ
m t trong nh ng v n đ căn b n c a nho giáo th i đi.ộ ữ ấ ề ả ủ ờ ạ
Th b y, nho giáo có tính k th a và phát tri n và đc nhìn nh n có tính ch tứ ả ế ừ ể ượ ậ ấ
khoa h c.ọ
Th tám, đi m i giáo d c trong th i đi ngày nay chính là đi m i nho giáo.ứ ổ ớ ụ ờ ạ ổ ớ
Th chín, c n h n ch các m t tiêu c c trong nho giáo, ch ng h n các ki nứ ầ ạ ế ặ ự ẳ ạ ế
th c v lao đng s n xu t c n đc chú tr ng.ứ ề ộ ả ấ ầ ượ ọ
Ch ng II : Th c tươ ự i n và lí lu n tri t h c nho gia trong đi s ng xã h iễ ậ ế ọ ờ ố ộ
1. Nho giáo nh h ng đn cá nhânả ưở ế
Nho giáo nh h ng đn con ng i và cá nhân, duy trì tinh th n h c h i, hi uả ưở ế ườ ầ ọ ỏ ế
h c thành công h n trong xã h i. Nho giáo giúp con ng i h ng v cái thi nọ ơ ộ ườ ướ ề ệ
(gi ng nh Ph t giáo), và cái đc đ c x t t h n trong t p th , trong giaố ư ậ ứ ể ư ử ố ơ ậ ể
đình, trong c ng đng. Theo Kh ng t , ch “Nhân” có ý nghĩa trong vi c hoànộ ồ ổ ử ữ ệ
thi n giá tr con ng i và là nguyên t c quy đnh b n tính, quan h gi a ng iệ ị ườ ắ ị ả ệ ữ ườ
v i ng i, m i t ng l p trong xã h i. C Kh ng T và Tuân T cùng quanớ ườ ở ọ ầ ớ ộ ả ổ ử ử
đi m cho r ng b n tích con ng i có th giáo hóa đc, dù m t bên cho r ngể ằ ả ườ ể ượ ộ ằ
xu t phát b n tính con ng i là thi n còn 1 bên cho r ng xu t phát b n tính conấ ả ườ ệ ằ ấ ả
ng i là ác.ườ
T th i xa x a, Kh ng t đã coi tr ng khái ni m ng i “quân t ” và phân bi từ ờ ư ổ ử ọ ệ ườ ử ệ
v i k “ti u nhân”. Theo đó, 5 đc h nh “nhân l nghĩa trí tín” đc g n choớ ẻ ể ứ ạ ễ ượ ắ
ng i quân t . Đây còn đc g i là ngũ th ng. Kh ng t cũng chia con ng iườ ử ượ ọ ườ ổ ử ườ
làm 3 h ng: thánh nhân – b c hi n gi hay hi n tri t, quân t - ng i cao nhãạ ậ ề ả ề ế ử ườ
và ti u nhân – k hèn m n. Do đó, ng i c m quy n c n hi u m u ng i quânể ẻ ọ ườ ầ ề ầ ể ẫ ườ
t c a Kh ng t , là ng i lý t ng v ph m ch t đo đc XH và hi u đcử ủ ổ ử ườ ưở ề ẩ ấ ạ ứ ể ượ
th i m nh, kính trên nh ng d i và s ng thân ái, hòa đng v i m i ng i.ờ ệ ườ ướ ố ồ ớ ọ ườ
Ngày nay trong xã h i đng đi, nho giáo t o đc c ch tuy n d ng ch nộ ươ ạ ạ ượ ơ ế ể ụ ọ
l c ng i tài thông qua thi tuy n và xét tuy n. Các cá nhân n u h c gi i và đọ ườ ể ể ế ọ ỏ ỗ
đt, có th có vi c làm t t giúp n c b t k xu t thân sang hèn. Nho giáo coiạ ể ệ ố ướ ấ ể ấ
tr ng giáo d c đo làm ng i. Chính nh nho giáo, l c l ng tri th c ngày nayọ ụ ạ ườ ờ ự ượ ứ
đc t o ra k th a và phát huy các giá tr t t đp c a xã h i ti n b . ượ ạ ế ừ ị ố ẹ ủ ộ ế ộ
2. Nho giáo nh h ng đn t p thả ưở ế ậ ể
Cũng theo thuy t nho giáo c a Kh ng t , con ng i trong xã h i ph i coi tr ngế ủ ổ ử ườ ộ ả ọ
tam c ng, ngũ luân. Tam c ng đó là 3 m i quan h c b n trong xã h i: vuaươ ươ ố ệ ơ ả ộ
– tôi, cha – con, ch ng – v . Ngũ luân bao g m 5 m i quan h : Anh – em, b nồ ợ ồ ố ệ ạ
bè và 3 m i quan h k trên. T c ng Trung Hoa có câu “nhân chi s tính b nố ệ ể ụ ữ ơ ổ
thi n”, tuy nhiên trong quá trình phát tri n con ng i có th hình thành tính ác,ệ ể ườ ể
t c là nhi m ph i thói h tính x u trong xã h i. Do v y, nho giáo coi tr ng giáoứ ễ ả ư ấ ộ ậ ọ