Tìm hiểu tác phẩm "Rừng xà nu" của Nguyễn Trung Thành
I/Tìm hiểu chung
1.Xuất xứ:
-Rừng xà nu (1965) ra mắt lần đầu tiên trên Tạp chí văn nghệ quân giải phóng
miền Trung Trung bộ (số 2- 1965), sau đó được in trong tập Trờn quê hương
những anh hùng Điện Ngọc.
-Hoàn cảnh ra đời:
+ Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, hiệp định Giơ-ne-vơ được kí kết, đất nước chia
làm hai miền. Kẻ thù phá hoại hiệp định, khủng bố, thảm sát, lê máy chém đi khắp
miền Nam. Cách mạng rơi vào thời kì đen tối.
+ Đầu năm 1965, Mĩ đổ quân ồ ạt vào miền Nam và tiến hành đánh phá ác liệt ra
miền Bắc. Nguyễn Trung Thành và các nhà văn miền Nam lúc đó muốn viết "hịch
thời đánh Mĩ". Rừng xà nu được viết vào đúng thời điểm mà cả nước ta trong
không khí sục sôi đánh Mĩ. Tác phẩm được hoàn thành ở khu căn cứ của chiến
trường miền Trung Trung bộ.
+ Mặc dù Rừng xà nu viết về sự kiện nổi dậy của buôn làng Tây Nguyên trong
thời kì đồng khởi trước 1960 nhưng chủ đề tư tưởng của tác phẩm vẫn có quan hệ
mật thiết với tình hình thời sự của cuộc kháng chiến lúc tác phẩm ra đời.
2.Tóm tắt tác phẩm cần đảm bảo những chi tiết chính
- Làng Xôman ở trong tầm đại bác của giặc, đạn đại bác tàn phá rừng xà nu nhưng
cũng như những người Xôman, rừng xà nu vẫn kiên cường bất khuất. Tnú về thăm
làng sau ba năm đi lực lượng. Nhân Tnú trở về, cụ Mết đã kể cho dân làng nghe về
cuộc đời Tnú.
-Hồi đó, Mĩ Diệm khủng bố dã man nhưng dân làng vẫn tìm cách nuôi giấu cán bộ.
Tnú được anh Quyết-cán bộ cách mạng dìu dắt. Tnú học chữ và làm liên lạc. Tnú
bị bắt và bị giam cầm, tra tấn. Anh vượt ngục trở về, cùng dân làng chuẩn bị vũ
khí chiến đấu. Bọn giặc ập tới khủng bố. Mai và đứa con vừa tròn tháng tuổi bị
giặc bắt. Trước cảnh vợ con anh bị hành hạ dã man, từ nơi ẩn nấp, Tnú lao ra với
sức mạnh của lòng căm thù. Tnú bị bắt, vợ con anh bị giết chết, giặc đốt mười đầu
ngón tay anh. Dân làng vùng lên cứu anh và giết bọn ác ôn. Rồi Tnú gia nhập lực
lượng vũ trang và tìm giết những thằng Dục với mười ngón tay cụt.
- Sáng hôm sau, cụ Mết và Dít đưa tiễn Tnú đi trước cánh rừng xà nu nối tiếp nhau
chạy đến chân trời.
3.Cốt truyện và cách tổ chức bố cục tác phẩm:
+ Rừng xà nu được kể theo một lần về thăm làng của Tnú sau 3 năm đi bộ đội.
Đêm ấy, dân làng quây quần bên bếp lửa nhà rông nghe cụ Mết kể lại câu chuyện
bi tráng về cuộc đời Tnú và cuộc đời làng Xô Man.
+ Rừng xà nu là sự lồng quyện hai cuộc đời: cuộc đời Tnú và cuộc đời làng Xô
Man. Hai cuộc đời ấy đều đi từ bóng tối đau thương ra ánh sáng của chiến đấu và
chiến thắng, đi từ hai bàn tay không đến hai bàn tay cầm vũ khí đứng lên dùng bạo
lực cách mạng chống lại bạo lực phản cách mạng.
+ Cốt truyện Rừng xà nu căng ra trong xung đột quyết liệt một mất một còn giữa
một bên là nhân dân, một bên là kẻ thù Mĩ- Diệm. Xung đột ấy đi theo tình thế đảo
ngược mà thời điểm đánh dấu là lúc ngọn lửa của lòng căm thù ngùn ngụt cháy
trên 10 đầu ngón tay Tnú.
4.Ý nghĩa nhan đề của truyện ngắn “ Rừng xà nu”
+ Nhà văn có thể đặt tên cho tác phẩm của mình là "làng Xô Man" hay đơn giản
hơn là "Tnú"- nhân vật chính của truyện. Nhưng nếu như vậy tác phẩm sẽ mất đi
sức khái quát và sự gợi mở.
+ Đặt tên cho tác phẩm là Rừng xà nu dường như đã chứa đựng được cảm xúc của
nhà văn và linh hồn tư tưởng chủ đề tác phẩm.
+ Hơn nữa, Rừng xà nu còn ẩn chứa cái khí vị khó quên của đất rừng Tây Nguyên,
gợi lên vẻ đẹp hùng tráng, man dại- một sức sống bất diệt của cây xà nu và tinh
thần bất khuất của con người Tây Nguyên..
+ Bởi vậy, Rừng xà nu mang nhiều tầng nghĩa bao gồm cả ý nghĩa tả thực lẫn ý
nghĩa tượng trưng. Hai lớp ý nghĩa này xuyên thấm vào nhau toát lên hình tượng
sinh động của xà nu, đưa lại không khí Tây Nguyên rất đậm đà cho tác phẩm.
5.Chủ đề của truyện ngắn “ Rừng xà nu”
Thông qua câu chuyện về những con người ở một buôn làng hẻo lánh, bên những
cánh rừng xà nu bạt ngàn, xanh bất tận, tác giả đã đặt ra một vấn đề có ý nghĩa lớn
lao của dân tộc và thời đại: Để cho sự sống của đất nước và nhân dân mãi mãi
trường tồn, không có cách nào khác hơn là phải cùng nhau đứng lên, cầm vũ khí
đứng chống lại kẻ thù tàn ác.
6.Hình tượng rừng xà nu
+ Mở đầu tác phẩm, nhà văn tập trung giới thiệu về rừng xà nu, một rừng xà nu cụ
thể được xác định rõ: "nằm trong tầm đại bác của đồn giặc", nằm trong sự hủy diệt
bạo tàn: "Hầu hết đạn đại bác đều rơi vào đồi xà nu cạnh con nước lớn".
Truyện mở ra một cuộc đụng độ lịch sử quyết liệt giữa làng Xô Man với bọn Mĩ-
Diệm. Rừng xà nu cũng nằm trong cuộc đụng độ ấy. Từ chỗ tả thực, rất tự nhiên
hình ảnh xà nu đã trở thành một biểu tượng. Xà nu hiện ra với tư thế của sự sống
đang đối diện với cái chết, sự sinh tồn đối diện với sự hủy diệt.
-> Cách mở của câu chuyện thật gọn gàng, cô đúc mà vẫn đầy uy nghi tầm vóc.
+ Với kĩ thuật quay toàn cảnh, Nguyễn Trung Thành đã phát hiện ra: "cả rừng xà
nu hàng vạn cây không cây nào là không bị thương". Tác giả đã chứng kiến nỗi
đau của xà nu: "có những cây bị chặt đứt ngang nửa thân mình đổ ào ào như một
trận bão".
Rồi "có những cây con vừa lớn ngang tầm ngực người bị đạn đại bác chặt đứt làm
đôi. Ở những cây đó, nhựa còn trong, chất dầu còn loóng, vết thương không lành
được cứ loét mãi ra, năm mười hôm sau thì cây chết".
Các từ ngữ: vết thương, cục máu lớn, loét mãi ra, chết,… là những từ ngữ diễn tả
nỗi đau của con người. Nhà văn đó mang nỗi đau của con người để biểu đạt cho
nỗi đau của cây. Do vậy, nỗi đau của cây tác động đến da thịt con người gợi lên
cảm giác đau đớn.
+ Nhưng tác giả đã phát hiện được sức sống mãnh liệt của cây xà nu: "trong rừng
ít có loại cây sinh sôi nảy nở khỏe như vậy". Đây là yếu tố cơ bản để xà nu vượt
qua giới hạn của sự sống và cái chết. Sự sống tồn tại ngay trong sự hủy diệt:
"Cạnh một cây xà nu mới ngã gục đó có bốn năm cây con mọc lên". Tác giả sử
dụng cách nói đối lập (ngã gục- mọc lên; một- bốn năm) để khẳng định một khát
vọng thật của sự sống. Cây xà nu đã tự đứng lên bằng sức sống mãnh liệt của
mình: "…cây con mọc lên, hình nhọn mũi tên lao thẳng lên bầu trời". Xà nu đẹp
một vẻ đẹp hùng tráng, man dại đẫm tố chất núi rừng.
Xà nu không những tự biết bảo vệ mình mà còn bảo vệ sự sống, bảo vệ làng Xô
Man: "Cứ thế hai ba năm nay, rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn ra che chở cho làng".
Hình tượng xà nu chứa đựng tinh thần quả cảm, một sự kiêu hãnh của vị trí đứng
đầu trong bão táp chiến tranh.
+ Trong quá trình miêu tả rừng xà nu, cây xà nu, nhà văn đã sử dụng nhân hóa như
một phép tu từ chủ đạo. Ông luôn lấy nỗi đau và vẻ đẹp của con người làm chuẩn
mực để nói về xà nu, khiến xà nu trở thành một ẩn dụ cho con người, một biểu
tượng của Tây Nguyên bất khuất, kiên cường.
Các thế hệ con người làng Xụ Man cũng tương ứng với các thế hệ cây xà nu.
+ Cụ Mết cớ bộ ngực "căng như một cây xà nu lớn", tay "sần sùi như vỏ cây xà
nu". -> Cụ Mết chính là cây xà nu cổ thụ hội tụ tất cả sức mạnh của rừng xà nu.
Tnỳ cường tráng như một cây xà nu được tôi luyện trong đau thương đã trưởng
thành mà không đại bác nào giết nổi.
+ Dít trưởng thành trong thử thách với bản lĩnh và nghị lực phi thường cũng giống
như xà nu phóng lên rất nhanh tiếp lấy ánh mặt trời.