T ư LIỆ U FOLKLORE 69
TỤ C ĂN HỎ I, LỄ CƯ Ớ I VÀ
NIA CHAY CỦ A NGƯ Ờ I T RIN
ở HUYỆ N KHÁNH VĨNH,
TỈ NH KHÁNH HOÀ
TRẦ N VIỆ T Kỉnh'■’
1 . T ụ c ă n h ỏ i v à l ễ c ư ớ i
T ộ c n g ư ờ i T R in ở K h á n h H o à h iệ n cư
n g ụ n h iề u n h ấ t tạ i x ã G ia n g L i, h u y ệ n
K h á n h V ĩn h , ở h a i b u ô n G ia Lô' v à G ia R ít,
gồ m 241 h ộ d â n .
Tộ c n gư ờ i T R in là m ộ t tộ c n gư ờ i th iể u
sô b ả n đ ị a , có tiế n g n ó i n h ư n g k h ô n g có c h ữ
v iế t, th u ộ c n g ữ h ệ M ô n - K hơ M e. v ề v ă n
h oá , tộ c ng ư ò i T R in có m ộ t b ả n sắ c v ă n h o á
độ c đá o , k h ô n g h ê p h a lẫ n vớ i các tộ c n gư ờ i
k h á c ở T â y N g u y ê n n h ư Ê Đ ê, R a G ia i...
N gư ờ i T R i n th e o c h ế đ ộ p h ụ q u y ể n ,
co n c ái tr o n g n h à k h i s in h r a , c o n t r a i th ì
lấ y họ c h a (h ọ H à), c o n g ái th ì lấ y h ọ m ẹ
(họ C à). Đ â y l à m ộ t n é t k h á c b iệ t vố i m ộ t sô'
d â n tộ c k h á c c ù n g c h u n g s ô n g t r ê n d ãy
n a m T rư ờ n g S ơ n - T â y N g u y ê n ( n h ữ n g d â n
tộ c n h ư Ê Đ ê, R a G ia i,... đ ề u th eo c h ê độ
m ẫ u hệ ).
D ự đ á m h ỏ i v à cư ố i c ủ a n g ư ờ i T R in ở
b u m G ia Lô', x ã G ia n g L i, c h ú n g tô i n h ậ n
th ấ y b ả n sắ c v ă n h o á r iê n g b iệ t c ủ a tộ c
n g ư ờ i n à y còn lư u g iữ đ ế n n g à y n a y .
T ro n g lễ d ạ m h ỏ i, h a i h ọ tr a i v à g á i đ ề u
có h a i “ô n g m a i” là m n g ư ờ i d ẫ n đ ư ờ n g và
liê n h ệ q u a lạ i. S a u k h i h a i g ia đ ìn h c ủ a
h a i họ đồ n g ý về v iệ c ch o h a i đ ứ a co n t h à n h
th â n , th ì n h à t r a i, d ư ố i s ự c h ỉ đ ạ o c ủ a ôn g
m ai, s ắ m s a n h n h ữ n g th ứ lễ v ậ t c ầ n th iế t,
c h ọ n n g à y là n h th á n g tô't, đ i s a n g n h à g ái
đổ là m lễ d ạ m h ỏ i.
' ’ T ru n g tâ m V ă n h o á th ô n g tin T p . N h a
T ra n g , K h á n h H oà.
L ễ d ạ m h ỏ i c ủ a n h à t r a i g ồ m có n h ữ n g
th ứ s a u đ ây :
- M ộ t c h iế c c o n g b ạ c , h o ặ c n h ữ n g sợ i
d â y cơ m (là n h ữ n g c h u ỗ i h ạ t n h ự a n h iề u
m à u s ắ c là m t r a n g sứ c c ho p h ụ n ữ ), h o ặ c
m ộ t ch iế c n h ẫ n v à n g .
- M ộ t b á n h x à p h ò n g th ơ m v à m ộ t
c h iê c k h ă n la u m ặ t m ớ i.
N gư ờ i th a m g ia đ i đ á m h ỏ i c ủ a n h à
t r a i gồ m c h a , m ẹ , c ậ u , dì c ủ a c h ú rể .
Đ á m h ỏ i đư ợ c tiế n h à n h h o à n tâ 't ở n h à
g ái x ong , q u a n g à y h ô m s a u (h o ặ c c á c h và i
n g à y , v à i t h á n g , tu ỳ th e o h a i g ia đ ìn h tự
ch ọ n ) n h à g á i lạ i tổ c h ứ c m ộ t đ o à n g ồ m
c h a , m ẹ , c ậ u v à cô c o n g á i q u a t h ă m v iế n g
n h à tr a i v ớ i m ụ c đ íc h ch o cô d â u đ ư ợ c b iế t
từ n g n g ư ờ i tro n g g ia đ ìn h n h à c h ồ n g v à
là m q u e n v ổ i g ia đ ìn h ch ồ n g .
Có n h ữ n g đ á m h ỏ i v à đ á m c ư ớ i c ù n g
d iễ n r a tr o n g m ộ t n g à y n h ư đ á m cư ớ i con
t r a i củ a g ià là n g M à G iá - b u ô n G ia Lô' m à
c h ú n g tô i đ ư ợ c t h a m d ự , th ì m ọ i t h ủ tụ c
n h à t ra i, n h à g á i q u a lạ i d ạ m hỏ i v à t h ă m
v iế n g lẫ n n h a u c h ỉ d iễ n r a t r o n g v ò n g m ộ t
b u ổ i s á n g ( từ 7 giờ đ ế n 11 giờ ). S a u đó, b ê n
n h à t r a i đ ã d ự n g r ạ p s ẵ n trư ớ c s â n n h à ,
d ọ n b à n g h ế , m ờ i b à co n th â n th u ộ c v à
n h ữ n g n g ư ờ i t h â n tr o n g b u ô n đ ế n ă n đ á m
cư ớ i c ủ a co n tr a i m ìn h . R ư ợ u c ầ n đ ư ợ c h ú t
r a n h ữ n g ca n h ự a , s a u đó đ e m ch ê v ào b á t,
d ọ n r a đ ã i k h á c h . V à tiế p th eo đ ó là b ữ a
cơ m th â n m ậ t c ù n g h a i h ọ .
K h i h a i họ n h à t ra i, n h à g á i đ ã v ào a n
to ạ t ạ i n h à c h ú rể , bô' c ủ a c h ú r ể ta y b ư n g
b á t rư ợ u c ầ n n â n g lê n trư ớ c m ặ t, nó i n h ữ n g
lờ i tiế p đ ó n â n c ầ n vớ i n h à g á i, s a u đó m ờ i
bô c ủ a cô d â u c ù n g u ố n g c h u n g b á t rư ợ u .
V à lú c â y, m ọ i n g ư ờ i tr o n g đ á m tiệ c c ù n g
u ố n g rư ợ u , n ó i cư ờ i v u i vẻ .
Q u a t u ầ n u ố n g r ư ợ u c á n k h o ả n g m ộ t
giờ đ ồ n g h ồ , n h ữ n g n g ư ờ i p h ụ c v ụ đ á m cư ớ i
m ố i d ọ n cơ m m ờ i k h á c h h a i họ . B ữ a cơ m
th ư ờ n g có c á c m ó n ă n t r u y ề n th ô n g là th ị t
h eo (h eo cỏ ) lu ộ c c h ấ m n ư ổ c m ắ m , c ơ m gạ o
t r ắ n g (th ự c p h ẩ m c h ín h c ủ a n g ư ờ i T R in là
b ắ p r ẫ y - cơ m g ạ o tr ắ n g c h ỉ d ù n g cho
70 TRẦ N VIỆ T KỈ NH
n h ữ n g b ữ a ă n q u a n tr ọ n g n h ư lễ h ộ i, c ú n g
đư ợ c m ù a v à đ á m cư ớ i,... )
K hi cơ m . t h ị t đư ợ c b à y b iệ n đ ầ y đ ủ
tro n g n h à , có m ộ t h iệ n tư ợ n g g ia o lư u độ c
d á o g iữ a h a i h ọ n h à t r a i v à n h à g á i, đó là
việ c ôn g bô c h à n g r ể c ầ m b á t t h ị t t rê n t a y
lấ y d ũ a g ắ p m ộ t m iế n g đ ú t c ho bô' c ủ a cô
d â u ă n và ng ư ợ c lạ i. M ặ t đô'i m ặ t c ù n g vu i
vẻ , th â n m ậ t vớ i n h a u . M ẹ c h à n g r ể c ũ n g
là m n h ư v ậ y vớ i m ẹ c ủ a cô d â u tr o n g k h ô n g
k h í đ ầ m ấ m trư ớ c sự c h ứ n g k iế n c ủ a m ọ i
n g ư ờ i dự b ữ a tiệ c ...
S a u đó, đ ế n lư ợ t cô d â u , c h ú r ê c ù n g
b ư n g m ộ t b á t t h ị t , m ặ t đô'i m ặ t , g ắ p cho
n h a u ă n . V à v iệ c c u ố i c ù n g là cô d â u đ ế n
n g ồ i đ ố i d iệ n vớ i ô n g b ô c h ồ n g , ta y b ú n g
c h é n t h ị t , lấ y đ ũ a g ắ p đ ú t ch o bô' c h ồ n g ă n
v à bô' c h ồ n g lạ i g ắ p m ộ t m iế n g đ ú t ch o cô
d â u .
T h ủ tụ c c ủ a lễ cư ớ i đ ế n đ â y có th ê tạ m
k ế t th ú c , m ọ i n g ư ờ i ă n u ố n g , n ói cư ờ i r â m
ra n . C ô d â u , c h ú r ê có th ê đi lạ i, m ờ i m ọ c
n h ữ n g n gư ờ i t h â n tr o n g h ọ h à n g c ù n g ă n
u ố n g v à c h ụ p ả n h kỉ n iệ m vố i g ia d in h , b è
b ạ n .
N g h i lỗ cư ớ i, h ỏ i c ủ a n g ư ờ i T R in t h ậ t
độ c đ á o v à tro n g m ộ t k h ô n g k h í c ộ n g d ồ n g
v u i vẻ , h o à t h u ậ n , m a n g n h i ề u ý n g h ĩa
n h â n v ă n . K in h p h í tổ ch ứ c m ộ t lễ ă n h ỏ i
và lỗ cư ớ i c ủ a n g ư ờ i T R in r ấ t t iế t k iệ m v à
g iả n dị . M ộ t đ á m cư ớ i, th e o q u a n n iệ m c ủ a
d â n tr o n g b u ô n , to n h ấ t c ũ n g ch ỉ tô'n c h ừ n g
h ơ n 2 đ ế n 3 tr i ệ u đ ồ n g . C hỉ c ầ n có m ộ t con
h e o c h ừ n g “n ă m t a y ” (tứ c n ă m g a n g ta y -
k h o ả n g 60 - 7 0 k g ) 2 0 k g g ạ o tr ắ n g v à m ư ơ i
cho é rư ợ u c ầ n là đ ủ .
Đ á m cư ở i th ư ờ n g d ư ợ c k é o d à i tro n g
h a i n g à y m ộ t đ ê m . tô'i đ ế n , đ á m th a n h n iê n
th ư ờ n g đe m m ã la ra đ á n h đ ể góp v u i. C h ủ
y êu là rư ợ u c ầ n lu ô n lu ô n p h ả i có tr o n g
đ á m tiệ c ch o đ ế n k h i k ế t th ú c lễ cư ớ i.
2. T ụ c m a c h a y : N h à m ổ T ’R in
N g h ĩa đ ị a c ủ a n g ư ờ i T R in th ư ờ n g n ằ m
ở vị t r í c á ch x a b u ô n , ở t r ê n m ộ t n g ọ n đ ồ i
th ấ p x u n g q u a n h là r u ộ n g tr ồ n g lú a n ư ớ c.
C h ú n g tô i đ ã đ ế n th ă m m ộ t ng ô i m ộ h o a n g
tà n tro n g u m tù m c ây cỏ . N h à m ồ dã bị sụ p
đổ từ lâ u , x u n g q u a n h cò n v ư ơ ng v ã i n à o
c h é n , c h a i lọ . g ù i đ i n ư ơ n g q u a m ư a n ắ n g
d ã m ụ c n á t, n ằ m ch ỏ n g chơ . N g ư ờ i T R i n có
p h o n g tụ c k h i c h ô n c ấ t n g ư ờ i th â n q u á cô
x o n g th ì k h ô n g q u a n tâ m gì d ê n việ c c h ă m
sóc m ồ m ả n ữ a - k h á c x a vố i n g ư ờ i K in h .
N g ư ờ i K in h có q u a n n iệ m d ã t h à n h n g ạ n
n g ữ “S ô n g về m ồ m ả , a i sô n g v ế cả b á t cơ m "
(có n g h ĩa m ồ m ả m ói là c h u y ệ n q u a n tr ọ n g
c h ứ k h ô n g p h ả i có m iế n g ă n to - cả m iế n g
ă n - m à đ ã th o ả m ã n ).
K h i n g ư ờ i c h ế t, là m lẽ c h ô n c ấ t xo ng,
n g ư ờ i t a m ớ i là m n h à m ồ ch o n gư ờ i c h ê t.
N h à m ồ d ư ợ c là m d ơ n g iả n n h ư s a u : C h ặ t
bô'n câ y c à n h n h ỏ . là m t h à n h b ố n t r ụ , s a u
dó lâ y c â y n h ỏ h o ặ c t r e c h ỏ r a , là m tié p
k h u n g m ái n h à , s a u lấ y v ả i t r ắ n g p h ủ lén
n h ư lợ p m á i. C h u vi c ủ a n g ô i n h à k h o ả n g
c h ừ n g g ầ n 1 - 2 m , tu ỳ th e o t h â n c h ủ là m .
S a u k h i là m x o n g n h à m ồ , n g ư ờ i ta b ắ t đ ầ u
đ e m c h ia v ậ t d ụ n g tr o n g g ia d in h ch o ng uô i
c h ê t n h ư x oo n g , nồ i, d ao , x à g ạ t, c h é n , li,
c h a i, lọ . N g ư ờ i ta là m m ộ t cá i b ế p tư ợ n g
t r ú n g tr o n g n h à m ồ c h o n g ư ờ i c h ế t b ằ n g
c á ch k ê b a h ò n đ á , b ắ c m ộ t n ồ i đ ự n g nư ớ c
lê n , ở d ư ó i đ ê v à o b a t h a n h củ i (tư ợ n g
tr ư n g n h ư đ a n g n ấ u ă n ) ch o n gư ờ i c h ế t sử
d ụ n g . H ọ b ắ t m ộ t con g à c o n, b uộ c c h â n gà
vở i cộ t n h à m ồ h ằ n g m ộ t sợ i d â y n g ắ n .
S a u k h i h o à n t ấ t, ô n g th ầ y c ú n g là m
p h é p k ê u lin h h ồ n n g ư ờ i c h ế t về , th ô n g báo
m ọ i cô n g v iệ c p h â n c h ia t à i s ả n c ho n g ư ờ i
c h ê t d ã x o n g , y ê u c ầ u l i n h h ồ n n g ư ờ i c h ế t
c h ứ n g g iá m ch o lò n g t h à n h c ủ a gia ch ủ .
N gư ờ i T R in k h ô n g có tụ c là m giỗ ng ư ờ i
c h ế t h ằ n g n ă m . T h e o c ác c ụ g ià n ó i th ì
n gư ờ i c h ế t x u ô n g th e o n h ữ n g co n m a,
k h ô n g th e o n g ư ờ i n ữ a , n ê n k h ô n g c ú n g giỗ
gì cả . T ro n g n h à k h ô n g có b à n th ờ , n h à m ồ
k h ô n g có t ư ợ n g gỗ n h ư m ộ t sô' d â n tộ c a n h
e m k h á c ở T â y N g u y ê n .□
T .V .K