(http://majimbokenya.com/home/wp-content/uploads/2009/07/global-map.jpg)
Vài V n Đ V Toàn C u Hoáấ ề ề ầ
Thái Công T ngụ
1. D n nh p v toàn c u hoáẫ ậ ề ầ
Vài ví d s kh i:ụ ơ ở
-Khi ta xem các tr n đ u hockey, ví d gi a đ i Canadien Montreal và New Yorkậ ấ ụ ữ ộ ở
Islander, ta th y các c u th c a m i đ i đ n t m i x , t Nga, t Ti p, t Đ c, tấ ầ ủ ủ ỗ ộ ế ừ ọ ứ ừ ừ ệ ừ ứ ừ
Ph n Lan và m i năm l i thay đ i mua bán c u th .Đi u này cũng đúng v i baseball,ầ ỗ ạ ổ ầ ủ ề ớ
vói bóng r , vói bóng tròn v.v.ổ
-Nghe tin t c qu c t qua CNN c a M , BBC c a Anh, TV5 c a Pháp, thì hình nhứ ố ế ủ ỹ ủ ủ ả
m t s c nào đó m i x y ra vài phút tr c đó m t n i xa xăm trên hành tinh Tráiộ ự ố ớ ả ướ ở ộ ơ
Đ t thì trên màn truy n hình, màn máy tính đã th y hi n ra ngay, v a hình nh, v aấ ề ấ ệ ừ ả ừ
ti ng nói.ế
-Nhìn b ng h i su t ta th y nhi u đ ng ti n có th hoán chuy n d dàng; đ c bi t Âuả ố ấ ấ ề ồ ề ể ể ễ ặ ệ
châu có Euro là đ n v ti n t cho r t nhi u x C ng đ ng Âu châu. Tr óc kia đi duơ ị ề ệ ấ ề ứ ộ ồ ư
l ch t Pháp qua Đ c, qua Ý, qua Espagne, qua Hoà Lan thì ph i đ i đ ng ti n sangị ừ ứ ả ổ ồ ề
mark,sang lire, sang peseta, sang florin.
-b nh SARS (viêm ph i c p tính) t Trung Hoa lây lan sang các x Đông Nam Á vàệ ổ ấ ừ ứ
qua Canada do s l u thông hành khách máy bay r t nhanh chóngự ư ấ .
-hàng năm, có chùng 250 ngàn ng i di dân đ m i ch ng t c, màu da, tôn giáo đ n xườ ủ ọ ủ ộ ế ứ
này, đ n h p pháp ! Có th nói m i x t A (A nh Angola), đ n Z (Z nh Zimbawe)ế ợ ể ọ ứ ừ ư ế ư
đ u có ng i đ t n c Canada, khi n xã h i Canada càng ngày càng tr thành đaề ườ ở ấ ướ ế ộ ở
văn hoá.
Vài ví d trên đã cho ta 'h ng v ' th nào là toàn c u hoá.ụ ươ ị ế ầ
Toàn c u hoá có nhi u ý nghĩa khác nhau v i nhi u ng i. Toàn c u hoá không ph iầ ề ớ ề ườ ầ ả
gi n đ n là s di chuy n d dàng hàng hoá, công vi c và v n li ng qua các biên gi iả ơ ự ể ễ ệ ố ế ớ
nh ng còn bao g m c nh ng h p ph n văn hoá, môi tr ng và chính tr ư ồ ả ữ ợ ầ ườ ị
2. Các y u t khách quan d n đ n toàn c u hoá.ế ố ẫ ế ầ
S dĩ toàn c u hoá ti n nhanh và lan r ng nhanh nh hi n nay chính cũng nh cu cở ầ ế ộ ư ệ ờ ộ
cách m ng thông tin, trong đó m ng l i Internet đóng vai trò ch đ ng, đi vào m iạ ạ ướ ủ ộ ọ
nhà, vùng sâu, vùng xa, vùng sa m c, vùng Phi châu v i thông tin, hình nh, báo chí,ạ ớ ả
buôn bán, trao tình, trao duyên, làm b n v i nhau qua m ng l i d n đ n hôn nhân liênạ ớ ạ ướ ẫ ế
l c đ a r i chúc T t qua hình, đ c báoụ ị ồ ế ọ qua m ng, tr c tuy n (on-line) v.v. đ u trạ ự ế ề ở
thành s th c o ('réalité virtuelle’).ự ự ả
Trong y t , các b nh truy n nhi m, b nh cúm gà, b nh Sars v.v. do s di chuy n thôngế ệ ề ễ ệ ệ ự ể
thoáng nên kh năng lây lan r t nhanh. Cách m ng Internet cũng có ch ng trình ngănả ấ ạ ươ
ch n, c nh báo tr c nên giúp kh ng ch . Đó là ph n m m (sofware) EWORS t chậ ả ướ ố ế ầ ề ừ ữ
Early Warning Outbreak Recognition Sysyem nghĩa là h th ng xác nh n b t phát c nhệ ố ậ ộ ả
báo s m; giúp các b nh vi n trên th gi i trao đ i d li u đ theo dõi nguy c bùngớ ệ ệ ế ớ ổ ữ ệ ể ơ
n b nh.ổ ệ
Trong lãnh v c tài chính, m i ng i ch c n máy đi n toán là có th mua, bán c ph nự ọ ườ ỉ ầ ệ ể ổ ầ
ch ng khoán, các công ty đa qu c gia có th chuy n ti n t l c đ a này sang l c đ aứ ố ể ể ề ừ ụ ị ụ ị
khác trong nháy m tắ.
Trong lãnh v c mua, bán, ng i ta có th kh o giá vé máy bay, vé xe l a, đ t chự ườ ể ả ử ặ ỗ
tr c khách s n, mua vé máy bay qua Internetướ ạ .
Trong lãnh v c nhân s , con ng i v i m ng Internet có th giao c m qua các m ngự ự ườ ớ ạ ể ả ạ
nh Facebook, tìm ki m thông tin d dàng nhanh chóng qua Google, các th o lu n liênư ế ễ ả ậ
l c đ a c a các công ty đa qu c gia, ph ng v n nhân viên cũng qua Internet v iụ ị ủ ố ỏ ấ ớ
Webcam: ng i xin vi c có th đ c ph ng v n ngay trên m ng, không c n bay đ nườ ệ ể ượ ỏ ấ ạ ầ ế
ch ph ng v nỗ ỏ ấ
3. Ti n trình c a toàn c u hoá. ế ủ ầ
Toàn c u hoá, danh t này m i hi n h u vào th p niên 80, nh ng th c s đã có t lâuầ ừ ớ ệ ữ ậ ư ự ự ừ
đ i v i Magellan, v i Marco Polo, v i th ng mãi các x quanh b bi n Đ a Trungờ ớ ớ ớ ươ ứ ờ ể ị
H i, v i con đ ng t l a buôn bán gi a các x Trung Đông, C n Đông và Trung Hoa.ả ớ ườ ơ ụ ữ ứ ậ
Vi t Nam đã buôn bán v i Nh t qua thành ph H i An. Các n c Anh, Pháp chi mệ ớ ậ ố ộ ướ ế
thu c đ a cũng nh m ki m th tr òng buôn bán. Chi n tranh nha phi n Anh-Trung Hoaộ ị ắ ế ị ư ế ế
nh m tiêu th thu c phi n. Đ n năm 1930 x y ra c n suy tr m kinh t r t l n, nênằ ụ ố ệ ế ả ơ ầ ế ấ ớ
nhi u n c nh M ch tr ng b o h th ng mãi. Ch sau đ nh th chi n, cácề ướ ư ỹ ủ ươ ả ộ ươ ỉ ệ ị ế ế
2
n c b t đ u nh n th y ph i tăng c ng h p tác th ng m i trong khu v c: các n cướ ắ ầ ậ ấ ả ườ ợ ươ ạ ự ướ
Âu Châu b t đ u v i C ng đ ng than đá và thép (Communauté charbon et acier), sau đóắ ầ ớ ộ ồ
ti n đ n C ng đ ng Âu châu 6 x (Pháp, Đ c, Ý và 3 n c Benelux t c Belgique,ế ế ộ ồ ứ ứ ướ ứ
Netherlands và Luxembourg), và ngày nay, sau m y th p niên xây d ng, nhi u n cấ ậ ự ề ướ
khác đua nhau gõ c a xin vào. Ngày nay có ti n t chung EURO, m i hàng rào thuử ề ệ ọ ế
quan gi a các n c không còn n a, không còn các tr m biên gi i ki m soát gi y t .ữ ướ ữ ạ ớ ể ấ ờ
Ch ki m soát gi y t tr m đ n đ u tiên mà thôi. Ví d t i Amsterdam Hà Lan làỉ ể ấ ờ ở ạ ế ầ ụ ớ ở
tr m xu ng đ u tiên Âu Châu, ki m soát xong là có th ti p t c đi tho i mái kh pạ ố ầ ở ể ể ế ụ ả ắ
các x khác thu c Liên Hi p Âu Châu. Hàng hoá và ng i t do l u thông. B ng c pứ ộ ệ ườ ự ư ằ ấ
đ i h c: bác sĩ t t nghi p Pháp có th qua Espagne hành ngh ; k s Đ c có thạ ọ ố ệ ở ể ề ỷ ư ở ứ ể
qua Ý làm vi c, không có chuy n t ng đ ng b ng c p, hành ngh v.v. Ti n trìnhệ ệ ươ ươ ằ ấ ề ế
thành l p Liên hi p Âu châu nh v y đã ph i trãi qua nhi u giai đo n gay go, nh t làậ ệ ư ậ ả ề ạ ấ
khi ta bi t các n c đó đã xâu xé nhau, thù h n nhau qua hai cu c đ i chi n. Hãy tómế ướ ằ ộ ạ ế
t t s qua 'r t mép' (road map) h đã trãi qua:ắ ơ ố ọ
a.Tho t đ u là các tho thu n u đãi thu quan: hàng rào quan thu gi a các n cạ ầ ả ậ ư ế ế ữ ướ
tham d th p h n so v i các n c không tham d . ự ấ ơ ớ ướ ự
b. Sau đó ti n đ n khu v c m u d ch t do (zône de libre échange, free trade area) xoáế ế ự ậ ị ự
b các c n tr th ng mãi gi a các n c thành viên; ỏ ả ở ươ ữ ướ
c.th đ n là liên minh thu quan (union douanière) xoá b thu quan gi a các n cứ ế ế ỏ ế ữ ướ
thành viên, hài hoà gi a các n c thành viên và chính sách th ng m iữ ướ ươ ạ ;
d.r i m i đ n th tr ng chung (marché commun) có t do l u chuy n lao đ ng và v nồ ớ ế ị ườ ự ư ể ộ ố
gi a các n c;ữ ướ
e.sau đó ti n đ n liên minh kinh t , th ng nh t ti n t thành EURO, v i qu c h i Âuế ế ế ố ấ ề ệ ớ ố ộ
châu và hi n pháp Âu châu.ế
Ngoài C ng đ ng Âu châu, hi n nay, các x Phi Châu cũng có ý đ nh ti n đ n mô hìnhộ ồ ệ ứ ị ế ế
t ng t , nh ng g p nhi u v p váp vì l c đ a Phi Châu quá nhi u ch ng t c, chia rươ ự ư ặ ề ấ ụ ị ề ủ ộ ẽ
do tôn giáo, n i chi n v.v.ộ ế
Các n c Đông Nam Á h p l i thành t ch c ASEAN bao g m 10 x Đông Nam Áướ ọ ạ ổ ứ ồ ứ
(Vi t, Miên, Lào, Thái, Philippines, Malaysia, Brunei, Indonesia, Myanmar (t c Mi nệ ứ ế
Đi n), Singapore. Các x này đang ti n d n đ n ch gi m thu quan đ giúp hàng hoáệ ứ ế ầ ế ỗ ả ế ể
c nh tranh nhau, đ a đ n tiêu th m nh h n, kéo theo s n xu t m nh h n, làm gi mạ ư ế ụ ạ ơ ả ấ ạ ơ ả
th t nghi pấ ệ ...
Sau đây ta ch t p trung vào 3 h p ph n quan tr ng c a toàn c u hoá: toàn c u hoáỉ ậ ợ ầ ọ ủ ầ ầ
kinh t , toàn c u hoá môi tr ng và toàn c u hoá văn hoá ế ầ ườ ầ
4. Toàn c u hoá và kinh t . ầ ế
Nói v toàn c u hoá v kinh t , là ph i đ c p đ n th ng mãi. Th ng mãi là m tề ầ ề ế ả ề ậ ế ươ ươ ộ
ph m vi có nhi u tác đ ng nh t trên s phát tri n các n c và trong kh i ASEAN, cóạ ề ộ ấ ự ể ướ ố
3
khu m u d ch t do, đ c bi t d i danh t AFTA (Asian Free Trade Agreement). Cònậ ị ự ượ ế ướ ừ
B c M cũng có NAFTA (North Aắ ỹ merica Free Trade Agreement) v i m u d ch t do,ớ ậ ị ự
có nghĩa là giúp các hàng hoá t do l u thông gi a n c này v i n c kia, c t gi mự ư ữ ướ ớ ướ ắ ả
quan thu , bãi b các h n ch phi quan thu v.v. Ngoài t ch c ASEAN, còn có tế ỏ ạ ế ế ổ ứ ổ
ch c h p tác kinh t BIMSTEC g m 5 n c: Bangladesh, n đ , Myanmar t c Mi nứ ợ ế ồ ướ Ấ ộ ứ ế
Đi n, Sri Lanka và Thái Lan cũng cam k t thi t l p th tr ng chung.ệ ế ế ậ ị ườ
đây, thi t t ng cũng nên đ c p đ n lu t b n quy n vì b n quy n cũng là m tỞ ế ưở ề ậ ế ậ ả ề ả ề ộ
ph n trong phát tri n kinh t .ầ ể ế Th c v y, n n kinh t ngày nay là m t n n kinh t triự ậ ề ế ộ ề ế
th c (knowledge economy): các tri th c m i, các ý t ng m i cũng đ c xem là ngu nứ ứ ớ ưở ớ ượ ồ
v n quan tr ng không kém các ngu n v n tài chính. Nh n đ nh đi u này, các thànhố ọ ồ ố ậ ị ề
viên t ch c WTO (World Trade Organization) t c T ch c M u d ch Qu c t cũng dãổ ứ ứ ổ ứ ậ ị ố ế
ký vào TRIPS, vi t t t t Trade-related aspects of intellectual property rights, có nghĩaế ắ ừ
các lãnh v c c a quy n s h u trí tu liên quan đ n m u d ch, nh v y mu n b o vự ủ ề ở ữ ệ ế ậ ị ư ậ ố ả ệ
quy n s h u trí tu . Trong th c t , hi n t ng t c đo t s h u trí tu x y ra trànề ở ữ ệ ự ế ệ ượ ướ ạ ở ữ ệ ả
lan nh t là t i các x nghèo v i sang diã băng l u CD, videov.v. tràn lan đ bán giá r ;ấ ạ ứ ớ ậ ể ẽ
các tác quy n t nh c vàng, nh c đ , nh c thi u nhi, nh c tr , phim truy n, ho t hìnhề ừ ạ ạ ỏ ạ ế ạ ẻ ệ ạ
đ u b m t mau chóng ề ị ấ
Phi th ng b t phúươ ấ . N u th ng mãi gia tăng gi a các n c, kéo theo s th nh v ngế ươ ữ ướ ự ị ượ
chung thì toàn c u hoá giúp gi m b t kho ng cách giàu và nghèo, các n c k nghầ ả ớ ả ướ ỹ ệ
phía b c và các n c đang phát tri n phía Nam.ắ ướ ể
Toàn c u hoá v kinh t bao hàm các khái ni m sau đây: c nh tranh, l i th so sánh, thầ ề ế ệ ạ ợ ế ị
tr ng, t do m u d ch. ườ ự ậ ị
a C nh tranh:ạ Toàn c u hoá đòi h i c nh tranh v giá c , v ch t l ng; các xíầ ỏ ạ ề ả ề ấ ượ
nghi p ph i có m t hàng r , b n, đ p m i c nh tranh đ c trên th tr ng qu c t .ệ ả ặ ẽ ề ẹ ớ ạ ượ ị ườ ố ế
Nh ng s n ph m s n xu t ra l i có m t th tr ng r ng l n kh p toàn c u, giúpư ả ẩ ả ấ ạ ộ ị ườ ộ ớ ở ắ ầ
tăng l i nhu n, làm đ u tàu kinh t kéo theo các lãnh v c khác; th c v y, th tr ngợ ậ ầ ế ự ự ậ ị ườ
trong x thì nh h p, không nhi u ng i tiêu th . Ng c l i, ng i tiêu th cũng muaứ ỏ ẹ ề ườ ụ ượ ạ ườ ụ
s m tho i mái vì hàng hoá nh p c ng r , do m c quan thu gi m. ắ ả ậ ả ẽ ứ ế ả
Th c v y, tr óc kia, các n c đ b o h s n xu t trong n c nên đánh thu n ngự ậ ư ướ ể ả ộ ả ấ ướ ế ặ
vào m i hàng nh p c ng (30-50%) nh ng v i các hi p đ nh t do th ng mãi, m iọ ậ ả ư ớ ệ ị ự ươ ọ
m t hàng đ u t t gi m thu xu ng h t (0-5%).ặ ề ừ ừ ả ế ố ế
Do đó, vào lu ng trong s gia nh p th ng mãi qu c t đòi h i ph i có các s n ph mồ ự ậ ươ ố ế ỏ ả ả ẩ
nhi u, ch t l ng t t, giá r m i c nh tranh đ c v i các hàng x khác. ề ấ ượ ố ẽ ớ ạ ượ ớ ứ
Nh n xét này hàm nghĩa:ậ
1. các n c ch m ti n ph i t o môi tr ng đ u t so cho nh ng công ty, nh ng t pướ ậ ế ả ạ ườ ầ ư ữ ữ ậ
đoàn đa qu c gia tham gia đ u t vì các n c ch m ti n thì nhân công rố ầ ư ướ ậ ế ẽ.
4
2. các doanh nghi p m i x trên th gi i ph i gi m chi phí và nâng hi u su t, ho cệ ọ ứ ế ớ ả ả ệ ấ ặ
ph i liên k t v i các t p đoàn s n xu t l n, tăng kh năng ti p th , các d ch v h uả ế ớ ậ ả ấ ớ ả ế ị ị ụ ậ
mãi.
Nhi u xí nghi p các n c t ch c s n xu t linh ki n ch nào r nh t, hi u năng nh t:ề ệ ướ ổ ứ ả ấ ệ ỗ ẽ ấ ệ ấ
-trong xe h i ta lái hàng ngày, có th đ ng c s n xu t bên Nh t, bánh xe Mexico,ơ ể ộ ơ ả ấ ậ ở
ráp cu i cùng t i M . Máy đi n toán thì b nh 'chip' ch Singapore, các linh ki nố ạ ỹ ệ ộ ớ ế ở ệ
khác ch Mexico, ráp cu i cùng M v.v.ế ở ố ở ỹ
- máy bay Airbus tuy ráp Toulouse nh ng cánh máy bay do Anh v ki u và ch t o,ở ư ẽ ể ế ạ
thân máy bay do Pháp, đuôi máy bay thì Espagne, đ ng c do Đ c ch t o, và b ph nộ ơ ứ ế ạ ộ ậ
th ng ắvà đáp h mu n Canada s n xu t.ọ ố ả ấ
Nh v y, riêng Vi t Nam, đ vào lu ng toàn c u hoá v kinh t , cũng ph i nâng caoư ậ ệ ể ồ ầ ề ế ả
kh năng c nh tranh c a hàng s n xu t trong n c m i xu t c ng đ c. Nó đòi h iả ạ ủ ả ấ ướ ớ ấ ả ượ ỏ
nh ng công ngh m i, k năng m i, qu n lý hi n đ i giúp s n xu t có hi u q a h n,ữ ệ ớ ỹ ớ ả ệ ạ ả ấ ệ ủ ơ
t o s n ph m có ch t l ng h n v i giá c r h n, t o đi u ki n đ s n ph m đ cạ ả ẩ ấ ượ ơ ớ ả ẽ ơ ạ ề ệ ể ả ẩ ượ
tiêu th nhiêu h n. Mà hi n nay thì các s n ph m s n xu t t i Vi t Nam, t đ ngụ ơ ệ ả ẩ ả ấ ạ ệ ừ ườ
đ n súc s n, t gi y đ n ximăng đ u có chi phí s n xu t cao so v i các n c quanhế ả ừ ấ ế ề ả ấ ớ ướ
vùng do giá bi u năng l ng, giá bi u b u chính vi n thông, giá thuê đ t đai, chi phíể ượ ể ư ễ ấ
v n t i đ u cao, r i đ n c s h t ng t i t v i k t xe, ách t c giao thông, đó làậ ả ề ồ ế ơ ở ạ ầ ồ ệ ớ ẹ ắ
ch a k đ n tiêu c c phí làm tăng giá thành và các ngân hàng cho vay các xí nghi pư ể ế ự ệ
làm ăn kém b qu t n . Đ c bi t Vi t Nam, các xí nghi p qu c doanh lâu nay đ cị ị ợ ặ ệ ở ệ ệ ố ượ
tr giá, u đãi, đ c quy n... t nay s ph i lo c nh tranh h n, n u không s t b đàoợ ư ộ ề ừ ẽ ả ạ ơ ế ẽ ự ị
th i.ả
b.Th tr ng:ị ườ Toàn c u hoá v kinh t ch bi t th tr ng nghĩa là hai lo i ng i:ầ ề ế ỉ ế ị ườ ạ ườ
ng i s n xu t và ng i tiêu th (không phân bi t ch ng t c, gi i tính ), ch bi t haiườ ả ấ ườ ụ ệ ủ ộ ớ ỉ ế
ch Cung và C u. Cung nhi u, c u ít thì giá c gi m; cung ít, c u nhi u thì giá tăng.ữ ầ ề ầ ả ả ầ ề
Và cũng chính vì Trung Qu c có m t th tr ng tiêu th kh ng l nên các doanhố ộ ị ườ ụ ổ ồ
nghi p M , Đ c, Nh t v.v. m i đ u t đó nhi u, t xe h i c a Đ c làm Th ngệ ỹ ứ ậ ớ ầ ư ề ừ ơ ủ ứ ở ượ
H i đ n các công ty đi n t , đi n tho i vì th tr ng càng l n thì quy mô s n xu tả ế ệ ử ệ ạ ị ườ ớ ả ấ
cũng l n (économie d'échelle) làm gi m giá thành, tiêu th sâu r ng, l I lãi nhi u. Vàớ ả ụ ộ ờ ề
khi Vi t Nam gia nh p vào Asean đã có thêm th tr ng khu v c và khi gia nh p WTOệ ậ ị ườ ự ậ
(T ch c th ng m i th gi i) thì th tr ng càng r ng h n.ổ ứ ươ ạ ế ớ ị ườ ộ ơ
Các công ty ch bi t l i nhu n trên h t, v i c ph n, c phi u bán t do ai mua vàoỉ ế ợ ậ ế ớ ổ ầ ổ ế ự
cũng đ c, ai bán ra cũng đ c. M i d ch v ngân hàng ph thu c vào truy n thôngượ ượ ọ ị ụ ụ ộ ề
mà truy n thông ti n đ n m i nhà, hang cùng ngõ h m nh máy vi tính, nh truy nề ế ế ọ ẽ ờ ờ ề
hình, nh truy n tin, s d ng máy vi tính đ mua, bán, chuy n ngânờ ề ử ụ ể ể ... v i Web, v i e-ớ ớ
commerce.
c. L i th so sánh:ợ ế Ngày nay, không th có và cũng không nên có m t n n kinh t tể ộ ề ế ự
cung, t c p cho m i x mà trái l i ph i tìm trong x đó các l i th so sánh, xem mìnhự ấ ỗ ứ ạ ả ứ ợ ế
có u đi m đâu, u đi m th nào và nh t là khai thác cái u đi m y ra sao?ư ể ở ư ể ế ấ ư ể ấ
5