TNU Journal of Science and Technology
230(08): 298 - 307
http://jst.tnu.edu.vn 298 Email: jst@tnu.edu.vn
GENDER IDENTITY IN THE NOVELS OF MARIO VARGAS LLOSA:
A QUEER THEORETICAL PERSPECTIVE
Nguyen Thi Thu Giang*
VNU - HCM, USSH - University of Social Sciences and Humanities
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received:
07/01/2025
Sexual discourse is a significant feature that highlights the distinctive
identity of Latin American literature on the global literary map. Using
a primary research approach that combines queer theory with
historical-cultural analysis and discourse criticism, this article
explores the issue of gender identity in the novels of Mario Vargas
Llosa. The study reveals that his novels portray characters with
fragmented identities, exhibiting numerous manifestations of non-
normative sexualities, and living in constant tension between social
expectations and individual desires. Through such portrayals, Llosa
challenges, redefines, and blurs the boundaries of traditional norms
regarding gender, sexuality, and identity, emphasizing their non-
conformity, diversity, and fluidity. Furthermore, by underscoring how
gender identity is shaped by power relations and cultural systems,
Llosa’s fiction also serves as a critique of the dominant structures that
impose fixed gender and sexual norms in Peruvian society. His work
not only resists these hegemonic discourses but also opens a narrative
space for marginalized identities to be represented and renegotiated
within literature.
Revised:
25/6/2025
Published:
25/6/2025
KEYWORDS
Latin American literature
Mario Vargas Llosa
Queer Theory
Deviant sexuality
Gender identity
VẤN ĐỀ CĂN TÍNH GIỚI TRONG TIU THUYT MARIO VARGAS LLOSA
T GÓC NHÌN CA THUYT LCH PHA
Nguyn Th Thu Giang
Đại hc Quc gia Thành ph H Chí Minh - Trường Đại hc Khoa hc Xã hội và Nhân văn
TÓM TT
Ngày nhn bài:
07/01/2025
Din ngôn tính dc một đặc trưng quan trọng, góp phn làm ni
bt bn sc riêng của văn học M Latinh trên bản đồ văn hc thế
gii. Với phương pháp nghiên cu chính tiếp cn vấn đề tính dc
t thuyết lch pha kết hp với phương pháp lịch s - văn hóa phê
bình din ngôn, bài viết phân tích vấn đ căn tính giới trong tiu
thuyết ca Mario Vargas Llosa. Nghiên cu cho thy các tiu thuyết
của ông đã khc ha các nhân vt bn dng phân mnh vi rt
nhiu biu hin ca tính dc lch chun, sng trong mâu thun gia
áp lc hi bản năng nhân. Thông qua đó, Llosa đã tái đnh
nghĩa, chất vnlàm m ranh gii ca các chun mc truyn thng
v gii tính, tính dc bn dng nhm làm ni bt s phi chun, đa
dng và linh hot của căn tính gii. Ngoài ra, vi vic nhn mạnh căn
tính gii còn chu ảnh hưởng ca quyn lực và văn hóa, tiểu thuyết
của Llosa đng thời cũng tiếng nói phê phán các h thng quyn
lực áp đặt chun mc gii tính và tính dc trong xã hi Peru.
Ngày hoàn thin:
25/6/2025
Ngày đăng:
25/6/2025
DOI: https://doi.org/10.34238/tnu-jst.11826
*Email: nttgiang@agu.edu.vn
TNU Journal of Science and Technology
230(08): 298 - 307
http://jst.tnu.edu.vn 299 Email: jst@tnu.edu.vn
1. Gii thiu
Din ngôn tính dục như một dòng chy xuyên sut lch s văn hóa nhân loi, va phn ánh
vừa định hình tư tưởng thm m, quan nim v con người và thế gii. Tính dục trong văn học M
Latinh mang những nét đặc trưng rất riêng bit vi rt nhiu hiện tượng lch chun, phn ánh
hội đa nguyên với các yếu t như Kyto giáo, truyền thng hiện đại. Din ngôn tính dc chính
một đặc trưng quan trọng, góp phn làm ni bt bn sc riêng của văn học M Latinh trên bn
đồ văn học thế giới. Trong đó, các tiểu thuyết ca Mario Vargas Llosa giai đoạn Latin
American Boom đã khai thác mạnh m ch đề tính dc vi cách tiếp cn cùng phc tp
mang tính hai mt: không khuyến khích nhưng cũng không phê phán khắc nghiệt, đơn giản
phơi bày các n c sâu kín của con người thông qua các câu chuyn v tình dc b ngăn cm.
Vic giải các thông điệp tính dc trong sáng tác ca Mario Vargas Llosa - ch nhân gii
Nobel văn học 2010 - m ra nhiều hướng nghiên cu tiềm năng, đồng thời đặt ra thách thc ln
v cách tiếp cn và phân tích.
Nghiên cu v ch đề tính dc trong tiu thuyết của Mario Vargas Llosa đã đạt được nhiu
thành tu đáng kể. Các nhà nghiên cứu như Kaminsky [1], Irvine [2] và Ahmed [3] đã nhận định
rng tính dc trong tiu thuyết Llosa không ch là mt yếu t t s mà còn là công c để cht vn
các chun mc hi ý thc hệ, đặc bit qua các nhân vt n t do tính dc: “Thc ra, cách
Llosa xây dựng hình tượng người ph n t do v tình dc ch càng cng c ham mun ca nam
gii s thng tr ca h tưởng gia trưởng đối vi ph nữ” [3, tr. 317]. Cũng cùng mi
quan tâm đến hình tượng các nhân vt n khi nghiên cu v ch đề tính dc trong tiu thuyết
Llosa, hai nghiên cu ca G. Vasuki cùng cng s [4] và J. Sarma [5] mang đến nhng góc nhìn
độc đáo: Vasuki Madhumidha Stri [4] phân tích quá trình hai nhân vt Bonifacia Lalita
phi hng chu s bóc lt tình dc trong hi ph quyn cách h vươn lên, giành được
quyn t ch t do nhân: “Trong tiểu thuyết Ngôi nhà xanh, Vargas Llosa miêu t mt
hi Peru vốn mang tính phân biệt gii tính, thiên v da trên giai cp hi và b chi phi bi
mt đời sng chính tr văn hóa cực kì xấu xa và đạo đức gi. Trong bi cảnh văn hóa và xã hội
này, ông to ra nhng nhân vt n không chc b các cu trúc điểnnh củan hóa gia tng
còn phn đối bn cht phân bit gii tính ca mt xã hội ưu ái nam giới hơn nữ gii. [...] H
xut hiện như nhng tác nhân ca s thay đổi và gii phóng, dù ch mang tính biu tượng, dẫn đến
s trao quyn cho ph n khu vc M Latinh [4, tr. 1897]. Trong khi đó, tác gi Sarma [5] đã
nhn mnh rng nhân vt i mi m va nn nhân ca s áp bc bóc lt tình dc trong xã
hi ph quyn, va là biểu tượng ca s gii phóng tình dc: Trong tiểu thuyết Đi úy Pantoja và
dch v đặc bit, Llosa tp trung vào ch đề tính dc nữ, đặc bit là hình nh gái mi dâm. Trong
s tt c c ph n Peru, gái mi dâm chiếm mt v t đặc bit trong các tác phm ca Llosa.
Như những nn nhân ca mt xã hi tàn ác, gái mại dâm đủ điu kiện để nhn đưc lòng trc n
mang nh chính tr của Vargas Llosa” [5, tr. 46]. Llosa phê phán mnh m nhng chun mc
hi bt công n lc mang lại cái nhìn nhân văn hơn về những người ph n b gt ra bên l
hi. Đim giao thoa ca c hai nghiên cu là s phê phán mnh m xã hi ph quyn.
Vit Nam, t khi quyn tiu thuyết Hulia và nhà văn quèn đưc dịch vào năm 1986, các
nhà nghiên cứu cũng bắt đầu chú ý đến vấn đề tính dc trong tiu thuyết Llosa. Tác gi Ngc
Phương [6] nhấn mnh rng ch đề tính dc trong tiu thuyết của Mario Vargas Llosa được s
dụng như một công c để phn ánh s bt công xã hi phân bit chng tc trong bi cnh hu
thc dân, chng hạn như trong tác phẩm Thành ph và lũ chó: “Tác phẩm thế gii ca nhng
gái da màu làm điếm. H công c làm tha mãn bản năng tính dục của đàn ông, mỗi ngày
“tiếp” hàng chục nhng hc viên trn ra t trường quân s. Ging vi Márquez trong Sống để
k li, Hi c v những cô gái điếm bun ca tôi hay Tình yêu thi th t, Llosa cho thy ni cay
đắng ca những cô gái điếm - luôn luôn là nhng cô gái lai da màu - tng lp b xếp vào loi h
đẳng làm nhng ngh thp kém nht hội. Cũng ging vi Márquez, Llosa nghiêng v vic
t người da trng trong hội, nhưng đồng thi tiu thuyết ca ông vn luôn cho thy nn
TNU Journal of Science and Technology
230(08): 298 - 307
http://jst.tnu.edu.vn 300 Email: jst@tnu.edu.vn
phân bit chng tc còn tn tại trong văn hóa Mỹ Latinh” [6, tr. 39]. Trong mt bài viết khác,
dưới góc nhìn so sánh, tác gi Ngọc Phương [7] tiếp tc phân tích các yếu t tính dc trong
tiu thuyết ca Gabriel García Márquez Mario Vargas Llosa vai trò ca chúng trong vic
phn ánh mi quan h phc tp gia cá nhân và xã hội, cũng như để phê phán các cu trúc quyn
lực gia trưởng. Tương tự, bài viết Sc mnh din ngôn tính dc trong mt s tiu thuyết M Latin
hiện đại ca tác gi Nguyễn Thành Trung [8] cũng đã khẳng định din ngôn tính dc chính
phương tiện đắc dụng để các tác gi M Latin hiện đại - trong đó Llosa - cht vn thách
thc các chun mc xã hi.
Như vậy, ch đề tính dc trong tiu thuyết Mario Vargas Llosa được rt nhiu nhà nghiên cu
quan tâm tìm hiu. c nghiên cứu đa số đều nhm mục đích làm ni bt mi quan h gia tính
dc, quyn lc cu trúc hi: tính dc là công c phê phán hi ph quyn bt công
trong các tác phm, các nhân vt nnn nhân ca h tư tưởng gia trưởng, ch đề tính dc có ý
nghĩa đặc bit quan trng trong vic phê phán nn phân bit giai cp và chng tc. Tuy nhiên, các
nghiên cu trên mi ch tập trung vào ý nghĩa phê phán xã hội ca ch đề tính dục mà chưa có sự
kết hp vi các lý thuyết hiện đại như thuyết lch pha, hu thc dân hay phân tích tính dc t góc
nhìn liên ngành. Hu hết các nghiên cu tp trung vào nhân vt n, trong khi vai trò ca các nhân
vt nam và s liên quan ca h đến din ngôn tính dục chưa được quan tâm nghiên cứu. Điều này
th làm sáng t hơn các cu trúc quyn lc trong hi Llosa miêu t. Phm vi tác phm
được nghiên cu của Llosa cũng tương đối hp, ch tp trung vào mt vài tác phẩm như: Ngôi
nhà xanh, Đại úy Pantoja và dch v đặc biệt,… Mc dù nghiên cu v tính dc trong tiu thuyết
Llosa đã đạt được nhiu thành tu quan trng, vn còn nhiu khong trng cần được khai thác để
làm phong phú thêm cách hiu v ch đề này.
Hin nay, trong nghiên cu v gii tính dục trong văn chương, thuyết lch pha (Queer
Theory) đang một thuyết nghiên cứu văn học giàu tiềm năng, thu hút được s chú ý ca
nhiu nhà nghiên cu [9]-[13]. Tác gi Kaminsky [10] đã khái quát v s phát trin ca thuyết
lệch pha trong văn hc M Latinh, nhn mnh s giao thoa giữa văn hóa, lịch s, chính tr trong
vic nghiên cu tình dc và gii tính: “S chuyn dch t nghiên cứu đồng tính nam và đồng tính
n sang nghiên cu thuyết lệch pha đánh dấu một bước chuyn t vic kho sát mt kho tàng tác
phm sn của các nhà văn đng tính sang vic sn sinh thuyết trong một lĩnh vực m; t
các câu hi v bn sc (chng hạn như công khai xu hưng tính dc, khẳng định tiếng nói) sang
các câu hi v ch th tính (ch th lch chun là gì và ch th ấy được cấu thành như thế nào?);
t cộng đồng, d như một quan nim phần tưởng hóa v văn hóa nữ gii lấy người đồng
tính n làm trung tâm và đường li chính tr ly khai của đồng tính n, sang mi quan h gia ch
th lch chun vi cộng đồng chính tr vi quc gia; t vic tái hin c ch đề đồng tính
sn th phc dựng được sang vic th hin các hành vi vi phm chun mực như yếu t
cu thành các phạm trù như tính dục giới tính” [10, tr. 210]. Tác gi cũng một lưu ý đặc
bit rng thuyết lch pha ti M Latin thường giao thoa vi lý thuyết hu thc dân.
Vit Nam, tác gi Th Thủy [14] cũng đã khẳng định s phù hp ca thuyết lch pha
trong nghiên cu các biu hin ca cảm quan đồng tính trong văn xuôi Việt Nam giai đoạn trước
Cách mng Tháng Tám 1945: “Vi nhng biu hin tâm lý phc tạp đa dạng ca dc cm
biến d, cảm quan đồng tính trong văn xuôi Việt thi k này cn phi cu viện đến mt lối đọc
đặc bit vốn được khi xut t lý thuyết lệch pha để phát lộ” [14, tr. 20].
Như vậy, vi trng tâm chính các vấn đề liên quan đến thiên hướng tình dục căn tính
gii, thuyết lch pha t ra cùng hu hiu khi ng dng vào nghiên cu din ngôn tính dc
trong tác phẩm văn học, khơi gợi nhng góc nhìn mi m, góp phn khẳng định những đóng góp,
s cách tân ca tác gi khi viết v ch đề tính dc.
S dng thuyết lch pha làm khung thuyết chính, bài báo này tp trung phân tích các khía
cnh v gii tính dục vượt ra khi các chun mc truyn thống, đặc bit qua các hiện tượng
tính dc lch chuẩn, thông qua đó làm nổi bt s phc tạp và đa chiều của căn tính giới trong 3
quyn tiu thuyết của Mario Vargas Llosa được dch và xut bn ti Vit Nam là Thành ph và lũ
TNU Journal of Science and Technology
230(08): 298 - 307
http://jst.tnu.edu.vn 301 Email: jst@tnu.edu.vn
chó [15], Trò chuyn trong quán Cathedral [16], Hulia nhà văn quèn [17]. Nghiên cu
cũng góp phần nhn mnh vai trò của văn học trong việc tái định nghĩa các khái niệm v gii
tính dc. Cách tiếp cn ch đề tính dc t thuyết lệch pha cũng đã mở ra nhng góc nhìn mới để
phân tích văn học M Latin t các khung lý thuyết hiện đại và liên ngành.
2. Phương pháp nghiên cứu
thuyết lệch pha (Queer Theory) được áp dụng để cung cp góc nhìn mi v cách các nhân
vt trong tiu thuyết của Llosa vượt qua hoc thách thc các chun mc gii truyn thng, t đó
phân tích s giao thoa gia tính dc, gii tính quyn lc. Ngoài ra, bài viết còn s dng
phương pháp nghiên cứu liên ngành, kết hp với phương pháp lịch s - văn hóa và phương pháp
phê bình diễn ngôn để phân tích vấn đề căn tính giới trong tiu thuyết ca Mario Vargas Llosa.
Với phương pháp lịch s - văn hóa, bài viết đặt các tiu thuyết ca Llosa vào bi cnh lch s,
văn hóa, hội M Latinh, t đó giúp hiểu hơn những yếu t lch s văn hóa tác động đến
vic Llosa xây dựng căn tính giới tính dc trong tác phẩm. Phương pháp phê nh diễn ngôn
được s dụng để nghiên cu din ngôn tính dc trong các tiu thuyết, làm rõ vai trò ca nó trong
vic phản ánh và tái định nghĩa các quan niệm v gii, tính dc và bn sắc văn hóa.
3. Kết qu nghiên cu và bàn lun
3.1. Lý thuyết lệch pha (Queer Theory), văn học “queer” và vấn đề căn tính giới
Xut hin vào cui thế k 20 ly cm hng t phong trào n quyn, thuyết gii
thuyết hu cu trúc lun, lý thuyết lệch pha đã thách thức và phá v các khái nim c đnh v gii
tính, tính dc bn dng trong xã hi. Thut ng “queerkhông chỉ đơn giản nói v cộng đồng
LGBTQ+ (tp hp những người xu hướng tính dc bn dng giới đa dạng, bao gồm đồng
tính, song tính, chuyn gii các bn dng khác ngoài chun mc d tính nh ngun gii)
còn ám ch bt k s tn ti nào lch pha, không tuân theo các chun mc d nh hay nh nguyên
gii tính. Thuyết lch pha quan nim rng bn dng gii và tính dc không phi là thc th c đnh
mà là quá trình mang tính lch sử, văn hóa và ngữ cnh. Các chun mc xã hi v gii và tính dc
sn phm ca quyn lc, b áp đặt thông qua din ngôn, th chế và văn hóa. Sự lch pha không
ch thách thcc chun mc hin hữu n i định nghĩa khái niệm bn dạng con người.
Văn học queer không ch đề cập đến các tác phm có nhân vt thuc cộng đồng LGBTQ+ mà
còn bao hàm nhng cách k chuyn, cu trúc và din ngôn phn ánh s thách thc vi các chun
mc xã hi v gii và tính dục. Văn học queer thường phê phán các cu trúc quyn lực áp đặt bn
dng giới, khám phá tính hồ, phc tp phân mnh ca bn dng hay s dng ngôn ng,
hình tượng và ct truyện để lật đổ nhng din ngôn thng tr.
Căn tính giới khái nim biu th cách mt nhân t nhn thc v gii tính ca mình,
th phù hp hoc không phù hp vi gii tính sinh hc. Trong bi cảnh văn học queer lý
thuyết lệch pha, căn tính giới tr thành mt khái nim phc tạp và đa chiều, thách thc quan nim
nh nguyên gii tính truyn thng (nam/nữ). Văn học queer đặt ra câu hi v bn cht ngun
gc ca gii tính, cho rng gii không phi là bn cht c định mà được to ra qua các hành vi và
biu hin. Các tác phẩm queer thường mô t những cá nhân có căn tính giới b phân mnh, không
ổn định và nm ngoài các khuôn mu gii tính truyn thống. Đồng thời, văn học queer cũng phơi
bày s áp bc ca các h thng quyn lực đối vi những nhân căn tính giới lch pha và s
dng chiến lược “kỳ d hóa” (Queering) đ lật đổ các định nghĩa c định v gii tính dc,
chng hạn như đọc li các tác phẩm kinh điển qua góc nhìn queer để nhn din nhng yếu t “phi
d tính” trong văn học truyn thng.
thuyết lệch pha và văn học queer không ch dng li vic miêu t c căn tính phi chuẩn,
mà còn cht vn và tái định nghĩach mà xã hội hiu v bn dng gii và tính dc, to không gian
cho các bn dng b gt ra ngoài l phá v các cu trúc diễn ngôn áp đặt, qua đó thể hin s đa
dng và linh hot ca cănnh con ni. Lý thuyết lch pha và văn học queer không ch có ý nghĩa
trong nghiên cứu n chương mang tính hàn lâm n mang tính chính trị, góp phn thúc đẩy
TNU Journal of Science and Technology
230(08): 298 - 307
http://jst.tnu.edu.vn 302 Email: jst@tnu.edu.vn
quyền bình đẳng và vic chp nhn s khác biệt. Căn tính giới, khi được hiểu qua lăng kính queer,
không còn mt bn cht bt biến mà tr thành biu hin phong phú ca t do s sáng to.
3.2. Các biu hin tình dc lch chun trong tiu thuyết ca Mario Vargas Llosa
Tình dc trong tiu thuyết Llosa không ch là mt yếu t ca ct truyn mà còn là mt công c
để khám phá s phc tp của căn tính giới. Trong các tác phẩm như Hulia nhà văn quèn,
Trò chuyn trong quán La Catedral, Thành ph và lũ chó, ông đã khắc ha mt lot các biu hin
tính dc lch chun bao gồm đồng tính, song tính, lon luân/ni hôn, lch tui, tình dc vi thú.
Llosa không lên án hay khuyến khích những xu hướng này, mà thay vào đó phơi bày chúng như
mt phn ca thc tại con người và xã hi.
V tình dục đồng tính, đó mi quan h đồng tính nam giữa Don Fermin người tài xế da
đen Ambrosio trong Trò chuyn trong quán La Catedral, tình dục đồng gii gia các hc viên
trưng quân s trong Thành ph và lũ chó hay mi quan h đồng tính n gia Hortensia và Queta
trong Trò chuyn trong quán La Catedral. Nhưng điều đặc bit nhng mi quan h đồng tính
này đều b che đậy trong bóng ti các nhân vật này đu s ngy trang gii tính. th nói
rằng, đây một khuynh hướng tình dc không t nhiên, các nhân vt sng trong mt cuộc đời
hai mt cùng khác nhau, dẫn đến mt kiu loi khác ca tình dc lệch pha, đó “song tính”.
Thut ng “song tính” hay còn gọi “song tính luyến áiđược s dụng chính trong trường hp
biu l s hp dn của con người v tình cm hay tình dục, hướng đến c đàn ông và phụ n. Các
nhân vt Don Femin, Ambrosio, Hortensia Queta nhng hc viên của trường quân s nói
trên đều chung một đặc điểm: có xu hướng tình dục hướng đến c những đối tượng đồng gii
ln khác gii. Tuy nhiên, tt c h đều che giu tình dục đồng tính dưới v bc bên ngoài ca
tình dc d tính.
Trong Trò chuyn trong quán La Catedral, Don Femin là mt doanh nhân da trắng thành đạt,
có v là Senora Zoila và một gia đình hạnh phúc và Ambrosio cũng có vợ là Amalia. Ông ch
người tài xế đã che giấu mi quan h bn tình lén lút trong sut mt khong thi gian dài
không mt ai hay biết. Ch khi người con trai của Don Femin Santiago điều tra mt v án
mng thì s tht v mi quan h giữa cha mình người lái xe mới được l. Quan h ca
h được miêu t như một s đan xen giữa quyn lc và s kìm nén, tính dục đồng tính b đẩy vào
“vùng tối” để bo v hình nh d nh bên ngoài. Cô ca Hortensia là tình nhân của giám đốc an
ninh Caio Bermudes ch em tt vi Queta, một gái điếm. Thế nhưng, giữa Hortensia
Queta li mt mi quan h đồng tính nữ. Trong căn nhà của Caio Bermudes thường xuyên
din ra nhng cnh tính dc nóng bỏng đầy đam của h. Hortensia và Queta mt cặp đồng
tính nữ, nhưng Hortensia vẫn duy trì quan h vi nam giới, điều này minh ha s giao thoa gia
đồng tính d tính. Còn trong Thành ph chó, Alberto người yêu là nàng Teresa, tuy
nhiên trong mt lần đi đến nhà th, anh ta b gái điếm Chân Vàng phát hiện: “Tôi biết tha ri,
cu mt thằng gay” [17, tr. 132]. Tuy nhiên, bí mật đó mãi được chôn giu, trong mt các bn
bè trong trường quân s, Alberto mãi là một nhà thơ tình vi nhng vần thơ gợi dc v v đẹp cơ
th của người ph n.
Như vậy, qua vic tìm hiểu xu hướng tình dc song tính ca các nhân vt, chúng ta có th thy
rằng “cái tôi” của tình dc d tính được biu hin ra bên ngoài, phù hp vi v trí, vai trò ca
nhân vt trên thang bc xã hội, trong khi “cái khác” của tình dc lch pha b giu kín, b kìm nén.
đây, chúng ta thể nhn thy mi quan h gn sâu sc gia din ngôn tính dc din
ngôn Phân tâm hc. Các nhân vt trong tiu thuyết Llosa luôn vt ln trong cuộc đấu tranh gia
cái bản năng với trí, s che giu cái bản năng ca nhng khao khát tính dục đồng tính dưới v
bc ca tính dc d tính. Nhng ám nh tính dục đồng tính đeo đng trong sut cuộc đời nhân
vt, chng hạn như nhân vật Amrosio.
Ngoài tình dục đồng tính, song tính, Llosa còn viết v tình dc lon luân lch tui. Câu
chuyện tình yêu đầy sóng gió gia chàng trai 18 tuổi Marito người Hulia 32 tui trong Dì
Hulia và nhà văn quèn đã thách thức nhng định kiến xã hi v mi quan h h hàng và s chênh