3 6 NGHIÊN CỨ U • TRAO Đổ l
CÓ MỘ T VĂN HÓA
ĐUỐ NG ở VÙNG NÚI
PHÍA BẮ C VIỆ T NAM
NGUYỄ N TUỆ CHI
Ùng núi phía bắ c Việ t N am là nơ i sinh
tụ củ a khá nhiề u tộ c ngư ờ i thiể u so.
Do đó, đây là vùng văn hóa tộ c ngư ờ i rấ t
phong phú đa dạ ng, m uôn m àu muôn sắ c.
Ngoài nhữ ng đặ c sả n văn hóa nghệ thuậ t
nổ i tiế ng, đư ợ c cả nư ớ c biế t đế n như m úa
Thái, khắ p Thái, múa M ông, sáo Mông,
cồ ng chiêng M ư ờ ng, mo M ư ờ ng..., còn rấ t
nhiề u nhữ ng di sả n, đặ c sả n vân hóa khác
rấ t ít đư ợ c biế t hoặ c chư a đư ợ c biế t tớ i. M ộ t
trong sổ đó là vân hóa đuổ ng.
Đ u ổ n g là cáỉ gì?
v ề mặ t hình thứ c, đ u én g là m ộ t cái
máng gỗ dài đư ợ c khoét từ thân cây to, loạ i
cây gỗ có thớ chác, đặ t cố đị nh ư ên m ặ t đấ t
khi sừ dụ ng. N gư ờ i ta sử dụ ng đuố ng theo
phư ơ ng thứ c nhóm ngư ờ i, mỗ i ngư ờ i m ộ t
chày cùng giã. D o đó, chày cũng là bộ phậ n
không thể thiế u, đi kèm theo đtiố ng.
Nguyên liệ u để làm chày cũng bằ ng gỗ .
Cây gỗ đư ợ c chọ n để làm chày thư ờ ng là
loạ i cây gỗ nhỏ , cứ ng, có thớ gỗ đan vào
nhau nên rấ t chắ c, chị u đư ợ c sự va đậ p.
v ề mặ t công dụ n g đuổ ng là mộ t loạ i
nông cụ , đồ ng thờ i khi cầ n, nó có thể trở
thành nhạ c khí. N hư vậ y, đuố ng là m ộ t dụ ng
cụ mang chứ c năng kép: nông cụ - nhạ c khỉ .
Trư ớ c khi trở thành nhạ c khí, đuẩ ng là mộ t
nông cụ . Sau m ộ t quá trình lâu dài gắ n bó
vớ i ngư ờ i nông dân trên phư ơ ng diệ n công
cụ lao độ ng, do phư ơ ng thứ c sừ dụ ng đuố ng
mang tính cộ ng đồ ng và có thể từ yế u tố tín
ngư ỡ ng nữ a, đuố ng đư ợ c dùng để cầ u mùa.
Thự c hiệ n vai trò quan trọ ng này, giã đuể ng
khác vớ i giã lúa thông thư ờ ng. Đỏ là lí do
để nhữ ng bài bả n đuố ng ra đờ i, rồ i ngày
càng hoàn thiệ n hơ n. Thế lả , bên cạ nh chứ c
năng chính giã lúa, đuổ ng có thêm chứ c
năng nhạ c khí để cầ u m ùa. Lạ i thêm mộ t
quá trình lâu dài nữ a, nhữ ng bài bả n đuố ng
để cầ u cúng ban đầ u dầ n đư ợ c sử dụ ng cho
nhiề u mụ c đích khác nữ a như xua đuổ i thú
dữ , tà ma; thỏ a m ãn nhu cầ u nghệ thuậ t;
góp vui trong nhữ ng ngày hộ i v .v ...
C hủ nhân củ a đ u ổ n g là ai?
Vớ i nhữ ng ngư ờ i nông dân vùng đồ ng
bàng, đu ể ng hoàn toàn xa lạ , như ng vớ i
nhữ ng ngư ờ i nông dân vùng núi, đuẩ ng
từ ng là m ộ t nông cụ phổ biế n.
N hư vậ y, có thể xác đị nh chủ nhân củ a
đuắ ng từ xa xư a là nhữ ng ngư ờ i nông dân
vùng núi. Tuy nhiên, không phả i ở vùng núi
nào và không phả i tộ c ngư ờ i nào số ng ở
vùng núi cũng dùng đuố ng. Cầ H phả i xác
đị nh chủ nhân thự c sự củ a đuổ ng hiệ n nay
là tộ c ngư ờ i nào.
Căn cứ vào sự hiệ n diệ n củ a đuắ ng
trong các cuộ c liên hoan văn hóa quầ n
chúng trong nhữ ng năm gầ n đây ở m ộ t số
khu vự c thi có thể thấ y rõ chủ nhân củ a
đuổ ng là ngư ờ i M ư ờ ng và ngư ờ i Thái (có
thể đuẩ ng còn có ở m ộ t số tộ c khác nữ a,
chư a đư ợ c biế t đế n).
Ngư ờ i M ư ờ ng gọ i nông cụ - nhạ c khí
này là “đuố ng”, ngư ờ i Thái thì gọ i là
“loóng” . Trong bài viế t, chúng tôi sừ dụ ng
cách gọ i củ a ngư ờ i M ư ờ ng, không phả i vì
tính phổ biế n hay m ộ t giá trị đặ c biệ t nào
mà đơ n giả n là vì chúng tôi biế t tên
“đuố ng” trư ớ c tên “loóng” .
