232
KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ “THƯƠNG MẠI VÀ PHÂN PHỐI“ LẦN THỨ 4 NĂM 2023
WEB 3.0 - TƯƠNG LAI CỦA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
ThS. Lê Thị Bảo Yến
Phân hiệu Đại học Đà Nẵng tại Kon Tum
Email: ltbyen@kontum.udn.vn
Tóm tắt: Sự phát triển của thời đại số khiến mọi hoạt động của tất cả các
lĩnh vực cuộc sống cũng phát triển theo hướng số hóa. Và sự phát triển thương
mại điện tử chính là kết quả của xu thế này, và đóng vai trò quan trọng trong nền
kinh tế của mỗi quốc gia. Gần đây, mua sắm trực tuyến đã mở rộng đáng kể không
chỉ ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ, mà còn giữa những người dùng Internet cá
nhân thông qua các sàn thương mại điện tử. Mặc dù các nền tảng mua sắm trực
tuyến đang hoạt động mạnh mẽ, nhưng chúng vẫn đang phải đối mặt với những
trở ngại nghiêm trọng thách thức khách hàng, doanh nghiệp và tổ chức. Để giải
quyết những vấn đề đó, bài viết này đề xuất một mô hình hệ thống thương mại
điện tử ứng dụng công nghệ Web 3.0 (thế hệ tiếp theo của Internet). Với những
công nghệ hiện đại, Web 3.0 có thể giúp nâng cao hiệu quả kinh doanh trong xu
thế chuyển đổi số đối với thương mại điện tử. Ngoài ra, nó còn giúp cho các giao
dịch trực tuyến nhanh hơn, an toàn hơn, đáng tin cậy hơn và cạnh tranh hơn.
Từ khóa: chuỗi khối, mua sắm trực tuyến, thương mại điện tử, trí tuệ nhân
tạo, Web 3.0.
WEB 3.0 - FUTURE OF E-COMMERCE
Abstract: The development of the digital technology era makes activities in
all areas of life also develop in the direction of digitization. And the development
of e-commerce is the result of this trend and plays an important role in the
economy of each country. Recently, online shopping has expanded significantly
not only among small and medium enterprises but also among individual Internet
users through e-commerce platforms. Although online shopping platforms
are performing strongly, they are still facing serious obstacles that challenge
customers, businesses, and organizations. To solve those problems, this article
proposes an e-commerce system model applying Web 3.0 technology (The next
generation of the Internet). With modern technologies, Web 3.0 can help improve
business efficiency in the trend of digital transformation for e-commerce. In
addition, it makes online transactions faster, safer, more reliable, and more
competitive.
Keywords: artificial intelligence, blockchain, e-commerce, online shopping,
Web 3.0.
233
THE 4TH INTERNATIONAL CONFERENCE PROCEEDINGS COMMERCE AND DISTRIBUTION
1. Đặt vấn đề
Sự tăng trưởng nhanh chóng của việc sử dụng Internet và mua hàng trực tuyến trên toàn
cầu, kết hợp với chi phí tiếp thị qua Internet tương đối thấp, đã cho phép các nền tảng mua
hàng trực tuyến mới hoạt động mạnh mẽ. Trong đó, thương mại điện tử và giao dịch trực
tuyến, được coi là một trong những động lực kinh tế chính thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu nói
chung và Việt Nam nói riêng. Trên toàn cầu, quy mô doanh số bán lẻ thương mại điện tử đã
tăng theo cấp số nhân. Trong vài năm qua, thương mại điện tử đã trở thành một phần không
thể thiếu trong khuôn khổ bán lẻ toàn cầu. Giống như nhiều ngành khác, bối cảnh bán lẻ đã
trải qua một sự chuyển đổi đáng kể sau sự ra đời của Internet và nhờ quá trình số hóa không
ngừng của cuộc sống hiện đại, người tiêu dùng từ hầu hết mọi quốc gia hiện được hưởng lợi
từ các đặc quyền của giao dịch trực tuyến. Khi việc truy cập và sử dụng Internet đang gia
tăng nhanh chóng trên toàn thế giới và với gần năm tỷ người dùng Internet toàn cầu, số lượng
người mua hàng trực tuyến ngày càng tăng. Vào năm 2021, doanh số thương mại điện tử đã
vượt qua 5,2 nghìn tỷ USD trên toàn thế giới và con số này dự kiến sẽ đạt đến một tầm cao
mới trong những năm tới (Marina Pasquali, 2022).
Tại Việt Nam, hoạt động thương mại điện tử tiếp tục phát triển trở thành kênh phân
phối quan trọng. Năm 2022, theo báo cáo tổng kết của Bộ Công Thương, quy mô thị trường
TMĐT bán lẻ Việt Nam ước đạt 16,4 tỷ USD, chiếm 7,5% doanh thu hàng hóa và dịch vụ
tiêu dùng của cả nước. Với tốc độ tăng trưởng khoảng 20%/năm, Việt Nam được eMarketer
xếp vào nhóm 5 quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT hàng đầu thế giới tạo động lực phát
triển kinh tế và dẫn dắt chuyển đổi số trong doanh nghiệp [2].
Bên cạnh sự phát triển bùng nổ của thương mại điện tử thì sự phát triển của công nghệ
mới cũng ảnh hưởng đến các mô hình kinh doanh bởi hành vi của người tiêu dùng. Sau
những thăng trầm do đại dịch Covid-19 gây nên thì các công ty kinh doanh thương mại điện
tử đã khám phá ra những cơ hội mới thông qua việc sử dụng ồ ạt các thiết bị di động và sự
gia tăng của các ứng dụng di động. Đồng thời, với tầm quan trọng ngày càng tăng của web
ngữ nghĩa với khả năng tương tác đang trở thành một triết lý trong chiến lược kinh doanh.
Người bán muốn biết thêm về khách hàng của mình để có thêm thông tin về sở thích của họ.
Mạng xã hội trở thành tổ ong cộng đồng có thể dễ dàng quảng bá sản phẩm, khái niệm mới
hoặc thậm chí lấy ý tưởng mới từ phản hồi của người dùng. Tuy nhiên, một số công việc cần
phải được thực hiện hơn cả việc thu thập các thẻ, cắt nghĩa các câu hoặc trích dẫn riêng lẻ
đó là phải làm gì với những thông tin thu thập được. Và Web 3.0 cung cấp các điều kiện ngữ
cảnh, ngữ nghĩa, còn sự sáng tạo và kỹ thuật của con người sẽ làm phần còn lại.
Web 1.0 kết nối các trang với thông tin, Web 2.0 kết nối mọi người và Web 3.0 là liên
kết và kết nối web dữ liệu nhưng biến nó thành kiến thức. Web 3.0 sẽ bổ sung các tính năng
cho phép người tiêu dùng hưởng lợi từ trải nghiệm được cá nhân hóa rộng rãi; nhận biết ngữ
cảnh, phản ứng chính xác; quản lý hiệu quả thời gian dành cho Web; trải nghiệm Web được
cá nhân hóa hơn nhiều. Mặt khác, cũng sẽ có một số lợi ích cho người bán đó là: cơ hội tuyệt
vời để xem xét lại các chiến lược và quy trình kinh doanh, tiếp thị có mục tiêu tốt hơn; nâng
cao hiệu quả hoạt động và giảm chi phí (Fernando & cộng sự, 2013).
Cùng với đó là sự tin cậy và quyền riêng tư của Web 3.0 đóng vai trò lớn hơn, cho phép
quản lý danh tính để đảm bảo tính xác thực và giáo dục người dùng nhằm thúc đẩy các thói
quen tốt về sử dụng Internet, đẩy mạnh các lĩnh vực kinh doanh đang phát triển (Fernando
& cộng sự, 2013).
234
KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ “THƯƠNG MẠI VÀ PHÂN PHỐI“ LẦN THỨ 4 NĂM 2023
Mục đích của bài viết này là trình bày những đặc điểm bản chất của Web 3.0 đóng
khung với khái niệm thương mại điện tử và hành vi của người tiêu dùng. Qua đó đề xuất mô
hình hệ thống thương mại điện tử áp dụng công nghệ Web 3.0 vừa có thể đáp ứng các mục
tiêu mà tổ chức, doanh nghiệp thương mại bán lẻ muốn hướng đến, vừa phù hợp với xu thế
chung của xã hội trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu. Bên cạnh đó, bài viết cũng đề cập
đến một số vấn đề chủ yếu mà các tổ chức, doanh nghiệp thương mại bán lẻ cần quan tâm
khi phát triển hoạt động thương mại điện tử ứng dụng công nghệ Web 3.0.
2. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
2.1. Thương mại điện tử
2.1.1. Khái niệm thương mại điện tử
Thương mại điện tử là tất cả các hoạt động thương mại được thực hiện thông qua các
phương tiện điện tử. Cũng giống như giao dịch được thực hiện trực tiếp hoặc mặt đối mặt,
thương mại điện tử cũng bao gồm quá trình quảng bá, mua và tiếp thị sản phẩm (Goyal &
cộng sự, 2019; Alfonso & cộng sự, 2021). Sự khác biệt chính là hệ thống giao dịch thông
qua phương tiện điện tử hoặc internet. Trong thương mại điện tử, toàn bộ quy trình giao dịch,
từ đặt hàng sản phẩm và trao đổi dữ liệu đến chuyển tiền, đều được thực hiện bằng điện tử.
Trong thời kỳ phát triển của công nghệ số và các luồng thông tin ngày càng phức tạp. Hoạt
động thương mại điện tử là một ứng dụng của kinh doanh điện tử, bao gồm các hoạt động
kinh doanh và hợp tác với các đối tác, dịch vụ khách hàng, tuyển dụng việc làm,... Thương
mại điện tử là một hình thức phát triển công nghệ trong lĩnh vực kinh tế. Trong thời kỳ nền
kinh tế thế giới gặp nhiều khó khăn vì dịch COVID-19, thì thương mại điện tử vẫn có thể tồn
tại và ngày càng phát triển nhanh chóng. Khách hàng có nhu cầu được phục vụ mọi lúc mọi
nơi bằng công nghệ đã tạo cơ hội mới cho các thị trường thương mại điện tử phát triển (Tran,
2021; Guthrie & cộng sự, 2021).
2.1.2. Hành vi mua sắm trực tuyến
Cửa hàng trực tuyến đảm bảo lợi ích của người tiêu dùng bằng cách cung cấp thuận
tiện các loại sản phẩm khác nhau. Trước đây, giao dịch rất khó khăn nhưng thương mại điện
tử đã khiến nó trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết (Lim & Dubinsky, 2004; Prasad & Aryasri,
2009). Monsuwe & cộng sự (2004) đã so sánh cả mua sắm ngoại tuyến và trực tuyến và thấy
rằng mua sắm trực tuyến dễ dàng và thuận lợi hơn so với mua sắm ngoại tuyến, mua sắm
trực tuyến tốn ít thời gian và công sức hơn. Bên cạnh đó, mua sắm trực tuyến cho phép người
tiêu dùng tiếp cận nhiều thông tin liên quan đến sản phẩm và dịch vụ giúp người tiêu dùng
so sánh cả giá cả và chất lượng sản phẩm với các nhà sản xuất khác.
Bảo mật, hình thức, tải nhanh, sơ đồ trang web và tính hợp lệ là những yếu tố quan
trọng nhất của mua sắm trực tuyến ảnh hưởng đến việc người tiêu dùng mua hàng trực tuyến
(Salehi & cộng sự, 2012). Nói chung, khách hàng có thể lấy bất kỳ dữ liệu và thông tin nào
một cách dễ dàng qua Internet (Wang & cộng sự, 2005). Khi mua sắm trực tuyến, người tiêu
dùng không thể chạm và cảm nhận sản phẩm trước khi mua nhưng các dịch vụ trực tuyến
cung cấp thêm thông tin về sản phẩm và dịch vụ của họ để khách hàng có thể đánh giá sản
phẩm và dịch vụ khi họ cần (Lim & Dubinsky, 2004). Hầu hết các dịch vụ trực tuyến cung
cấp dịch vụ hỗ trợ khách hàng 24/7, cho phép người tiêu dùng lấy thông tin cần thiết liên
quan đến sản phẩm và dịch vụ bất cứ lúc nào và bất kỳ nơi nào thu hút người tiêu dùng thực
hiện mua hàng trực tuyến (Hermes, 2000). Wang & cộng sự (2005) đã tiến hành nghiên cứu
thực nghiệm về mua sắm trực tuyến và nhận thấy rằng sự tiện lợi của Internet có ảnh hưởng
235
THE 4TH INTERNATIONAL CONFERENCE PROCEEDINGS COMMERCE AND DISTRIBUTION
đáng kể đến ý định mua hàng trực tuyến của người tiêu dùng. Theo Lui & cộng sự (2017),
yếu tố cốt lõi ảnh hưởng đến hành vi mua hàng trực tuyến của người tiêu dùng là chất lượng
trang web. Nó hoạt động như một ấn tượng đầu tiên đối với người tiêu dùng để mua hàng
trực tuyến.
2.2. Web 3.0
2.2.1. Định nghĩa
Web 3.0 (còn được gọi là Web3), là thế hệ thứ ba của các dịch vụ Internet kết nối
dữ liệu với nhau theo cách phi tập trung để mang lại trải nghiệm người dùng nhanh hơn
và được cá nhân hóa hơn. Web 3.0 được xây dựng bằng trí tuệ nhân tạo (AI), máy học
(Machine Learning) và web ngữ nghĩa (Semantic Web), đồng thời sử dụng hệ thống bảo mật
Blockchain để giữ cho thông tin được an toàn và bảo mật.
Web hiện nay là web tĩnh và không thể điều chỉnh theo nhu cầu cá nhân của mỗi người
khi trải nghiệm. Web 3.0 là phiên bản nâng cao của Web 2.0, hứa hẹn sẽ linh động hơn với
tính tương tác cao hơn. Bằng cách triển khai trí tuệ nhân tạo và công nghệ blockchain, Web
3.0 sẽ xác định lại trải nghiệm web với những thay đổi về cấu trúc để nâng cao trải nghiệm
người dùng.
Trong Web 3.0, dữ liệu được lưu trữ an toàn và được phân phối trên nhiều thiết bị, loại
bỏ nhu cầu về các máy chủ tập trung. Thiết kế này cũng làm giảm nguy cơ rò rỉ dữ liệu lớn
vì dữ liệu không còn được lưu trữ tập trung - làm cho nó trở nên linh hoạt hơn và ít bị xâm
phạm hơn (Chiptl, 2022).
Hình 1. Quá trình phát triển của Web - Web 1.0, Web 2.0 Web 3.0
Nguồn: Pragati, V. (2021)
2.2.2. Các lớp của Web 3.0
Chiptl (2022) chỉ ra rằng, trong khi Web 2.0 chủ yếu được thúc đẩy bởi sự ra đời của
công nghệ di động, xã hội và đám mây, thì Web 3.0 được hỗ trợ bởi ba lớp đổi mới công
nghệ mới:
- Edge computing (Điện toán biên)
- Decentralization (Phân quyền)
- Artificial intelligence & machine learning (Trí tuệ nhân tạo và máy học)
- Blockchain (Chuỗi khối)
236
KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ “THƯƠNG MẠI VÀ PHÂN PHỐI“ LẦN THỨ 4 NĂM 2023
2.2.3. Kiến trúc Web 3.0
Chiptl (2022) đã liệt kê bốn yếu tố chính trong kiến trúc tạo nên Web 3.0:
- Ethereum Blockchain - Đây là các máy trạng thái có thể truy cập toàn cầu được duy
trì bởi một mạng lưới các nút ngang hàng. Bất kỳ ai trên thế giới đều có thể truy cập vào máy
trạng thái và ghi vào nó. Về cơ bản, nó không thuộc sở hữu của bất kỳ thực thể nào mà là
của tất cả mọi người trong mạng. Người dùng có thể ghi vào Ethereum Blockchain, nhưng
họ không bao giờ có thể cập nhật dữ liệu hiện có.
- Smart Contracts - Đây là các chương trình chạy trên Ethereum Blockchain. Chúng
được viết bởi các nhà phát triển ứng dụng bằng các ngôn ngữ cấp cao, chẳng hạn như Solidity
hoặc Vyper, để xác định logic đằng sau các thay đổi trạng thái.
- Máy ảo Ethereum (EVM) - Mục đích của các máy này là thực thi logic được xác định
trong các Smart Contracts. Chúng xử lý các thay đổi trạng thái diễn ra trên máy trạng thái.
- Front - End (Giao diện người dùng) - Giống như bất kỳ ứng dụng nào khác, giao diện
người dùng xác định logic giao diện người dùng. Tuy nhiên, nó cũng kết nối với các Smart
Contracts xác định logic ứng dụng.
2.2.4. Ưu điểm của Web 3.0
Web 3.0 sẽ làm cho Web trở nên thông minh hơn, an toàn và minh bạch. Điều đó dẫn
đến việc trải nghiệm duyệt web của chúng ta sẽ hiệu quả hơn hơn rất nhiều so với trước đây
(Chiptl, 2022). Dưới đây là những ưu điểm nổi bật của web 3.0:
- Quyền riêng tư và kiểm soát dữ liệu: Thông tin của người dùng cuối sẽ được mã hóa
dữ liệu để bảo vệ và không bị tiết lộ ra cho các bên khác sử dụng. Do đó, người dùng sẽ có
đầy đủ quyền sở hữu và quyền riêng tư thông tin của chính họ.
- Dịch vụ ít bị trì trệ hơn: Việc lưu trữ dữ liệu phân tán sẽ đảm bảo rằng dữ liệu sẽ được
người dùng truy cập trong bất cứ tình huống nào. Người dùng sẽ được nhận nhiều bản sao
lưu, điều này khá là có lợi trong những tình huống máy chủ bị lỗi.
- Tính minh bạch cao: Tất cả người dùng cuối trên nền tảng blockchain đều có thể dữ
liệu theo dõi của họ và cũng như có thể kiểm tra mã nguồn từ nền tảng đó. Điều này có nghĩa
là tất cả dữ liệu, giao dịch đều có thể truy vết và không thể thay đổi. Do đó, Web 3.0 có thể
giải quyết được vấn đề về sự tin tưởng mà không cần có thêm bên trung gian.
- Dễ dàng truy cập vào dữ liệu: Dữ liệu sẽ có thể truy cập từ bất cứ đâu và từ bất kỳ thiết
bị nào. Việc thanh toán nhanh chóng hơn, các luồng thông tin phong phú hơn, truyền dữ liệu
đáng tin cậy hơn. Điều này sẽ xảy ra bởi vì Web 3.0 sẽ cho phép chúng ta tương tác với bất
kỳ máy nào mà không cần thông qua các trung gian tính phí.
- Tạo hồ sơ cho tất cả các nền tảng: Với Web 3.0, người dùng không cần tạo hồ sơ cá
nhân riêng cho từng nền tảng khác nhau. Một hồ sơ duy nhất sẽ hoạt động trên bất kỳ nền
tảng nào và người dùng sẽ có quyền sở hữu đầy đủ toàn bộ thông tin của họ. Không có bất
kỳ công ty nào có thể truy cập vào dữ liệu của người dùng. Tuy nhiên, người dùng có thể lựa
chọn bán dữ liệu của họ cho việc quảng cáo và các thương hiệu.
- Tăng cường việc xử lý dữ liệu: Web 3.0 sử dụng trí thông minh nhân tạo để lọc ra
thông tin có giá trị từ một lượng lớn dữ liệu. Vậy nên việc xử lý dữ liệu sẽ hiệu quả hơn và
cung cấp giá trị chính xác cho nhu cầu của người dùng.
- Xử lý dữ liệu nâng cao: Web 3.0 có lợi cho các nhiệm vụ giải quyết vấn đề và tạo
kiến thức chuyên sâu. Nó sử dụng trí thông minh nhân tạo để lọc ra thông tin có giá trị từ