348
XÂY DỰNG ĐẠI HỌC SỐ - NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT
Nguyễn Quốc Khánh*, Đỗ Cao Minh
Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Công nghiệp Việt Trì
*Email: khanhmckm@gmail.com
Tóm tắt
Cùng với su thế phát triển của xã hội loài người, giáo dục cũng cần phải thay đổi và
phát triển cho cập, đặc biệt là việc xây dựng các trường đại học trong thời đại công nghệ
số để tiến tới đại học số. Trong bài viết này tác giả đưa ra cái nhìn đúng đắn về mô hình
đại học số và từ đó đề xuất việc xây dựng môi trường dạy học số, phương pháp dạy học
số và giảng viên trong trường đại học số.
Từ kha: Đại học số, môi trường dạy học số, phương pháp dạy học số, giảng viên đại
học số.
BUILDING DIGITAL UNIVERSITY - THINGS YOU NEED TO KNOW
Abstract
Along with the development trend of human society, education also needs to change
and develop accordingly, especially the construction of universities in the digital age to
progress to digital universities. . In this article, the author gives a correct view of the
digital university model and then proposes the construction of a digital teaching
environment, digital teaching methods and lecturers in a digital university.
Keywords: Digital university, digital teaching environment, digital teaching methods,
digital university lecturers.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tháng 6 năm 2020 Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định phê duyệt Chương trình
Quốc gia về Chuyển đổi số [1]. Chuyển đổi số đang trở thành một xu thế tất yếu trên
phạm vi toàn thế giới, là giải pháp quan trọng để đưa Việt Nam phát triển nhanh và bền
vững. Trong bối cảnh đó, các Trường Đại học ở Việt Nam đang tiến đến Đại học số [2]
để duy trì được sứ mạng đào tạo của mình trong tương lai. Vấn đề đặt ra ở đây là Đại
học số là gì, và phương pháp giảng dạy trong Đại học số như thế nào là nội dung bài
viết sẽ giải đáp.
2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.1. Mô hình Đại học số trên nền tảng Công nghệ số
Đại học số là một khái niệm mới, mô hình mới của thời đại số, chưa có tiền lệ, chưa
có hình mẫu, đang được hình thành và chưa được định nghĩa tường minh. Nội hàm của
Đại học số phụ thuộc vào bước phát triển của công nghệ số.
Tại thời điểm hiện tại, đang tồn tại các công nghệ:
- IOT (kết nối vạn vật). IOT cho phép mỗi đồ vật, mỗi con người được cung cấp một
định danh của riêng mình và tất cả đều có khả năng truyền tải trao đổi thông tin dữ liệu
349
qua mạng mà không cần có sự tương tác trực tiếp giữa người với người hay người với
máy tính.
- Điện thoại thông minh iPod. Sử dụng iPod thông minh người học có thể dễ dàng
tìm ra câu trả lời nhanh hơn bất cứ giáo sư nào và lúc này tri thức cơ bản không phải là
những sự kiện cần phải ghi nhớ. Lúc đó người học không cần đến lớp mà chỉ cần có
điện thoại kết nối internet là có thể theo dõi được bài giảng.
- Điện toán đám mây (cloud computing). Đó là các “trang trại server” (server farm)
lớn do Amazon, Google và các công ty khác quản lý, nơi một lượng dữ liệu cực lớn
được tồn trữ để người dùng có thể lấy về tại bất cứ nơi nào trên thế giới. Đây là sự kết
hợp giữa công nghệ thế giới thực, thế giới ảo và thế giới sinh vật cho phép thông tin,
kiến thức, tri thức của nhân loại thường xuyên đưa lên “mây” cho bất cứ mọi người tra
cứu.
- Trí tuệ nhân tạo (AI) là nền tảng cơ bản tạo nên CM công nghiệp 4.0. AI Chatbot là
nền tảng đổi mới giáo dục và có thể thu thập thông tin về sở thích, thói quen, phương
pháp học của người học. Chatbot có thể hiểu là chương trình máy tính dựa trên AI mô
phỏng các cuộc hội thoại của con người…
Vậy có thể dễ nhận thầy IOT, Điện thoại thông minh, Điện toán đám mây, Trí tuệ
nhân tạo ….là những “viên gạch” tạo nền tảng cơ bản hình thành Đại học số. Do đó có
thể định nghĩa một cách chung nhất đó là “Đại học số là mô hình Đại học mới mà ở
đ toàn bộ nội dung giảng dạy và hoạt động uản l của Trường Đại học được đưa
lên môi trường số thông ua các nền tảng số và các phương tiện kỹ thuật số”.
2.2. Xây dựng môi trường số xoay uanh sinh viên trong Đại học số [2],[3]
Để hình thành Đại học số thì việc đầu tiên là đưa toàn bộ các bài giảng của giảng viên
cùng mọi hoạt động của Trường Đại học lên môi trường số. AI, điện toán đám mây,
điện thoại thông minh, IOT … không chỉ là công cụ phương tiện mà còn trở thành tác
nhân (actor) và môi trường số. Cũng giống như cá sống được là nhờ môi trường nước,
Đại học số tồn tại là nhờ môi trường số.
Xây dựng môi trường số là nhằm tạo một hệ sinh thái số xoay quanh sinh viên. Mỗi
sinh viên, giảng viên, các bộ phục vụ, những đồ vật hữu hình (giảng đường, lớp học,
phòng thí nghiệm … ), những đồ vật vô hình (thời khóa biểu, thư viện số, học liệu số,
lịch kiểm tra, lịch thi …)... được cung cấp một định danh số của riêng mình. Nhờ IOT
(kết nối vạn vật) mà tất cả những định danh số đó đều có khả năng truyền tải trao đổi
thông tin dữ liệu với nhau.
Khi đã hình thành môi trường số với một hệ sinh thái số, thì mọi hoạt động học tập
giảng dạy, quản lý giáo dục đều thực hiện trên môi trường số. Do mỗi sinh viên đã có
một định danh số nên mọi sinh hoạt trong trường của sinh viên đều có thể được thực
hiện thông qua smartphone hoặc iPod thông minh. Sinh viên ngồi ở nhà có thể kết nối
350
và tương tác với toàn bộ quá trình đào tạo (thời khóa biểu, tiến trình học tập, thư viện,
học liệu số, thực tập, thi kiểm tra) và các dịch vụ tại Trường (ký túc xá, căng tin, nhà xe,
khu thể thao; dịch vụ tiện ích, làm thêm…). Có thể sử dụng các bảng tương tác thông
minh, sử dụng học liệu số, quản trị học tập số để học trực tuyến (e-learning), … để gia
tăng hiệu quả học tập.
Sinh viên sử dụng mã định danh số để kiểm tra xem hôm nay mình học lớp nào,
phòng nào, học môn gì, giảng viên là ai, đăng ký môn học, đăng ký thi lại,… Ngồi tại
nhà, dùng mã định danh, kết nối với app (ứng dụng) của iPod thông minh, sinh viên thực
hiện các thủ tục, các dịch vụ cho việc giảng dạy và học tập trực tuyến,.. Có thể mượn
sách, hoặc để kiểm tra xem mình đã đóng học phí chưa, buổi trưa nhà ăn có những món
gì, giá bao nhiêu, buổi tối nhà ăn phục vụ những gì trước khi học ca tối, có thể đặt trước
và thanh toán online,… Ngoài ra, mỗi mã định danh của sinh viên có thể được tích hợp
vào một thẻ sinh viên đa năng có tích hợp tài khoản ngân hàng. Từ đó sinh viên có thể
đóng học phí, gửi xe, mua đồ ăn, sách vở và tất cả các dịch vụ xuất hiện trong trường
học. Ngoài ra, thẻ này có gắn chip định danh theo giao tiếp gần hoặc xa. Sinh viên có
thể tham gia lớp học và thi cử theo các vị trí được xác lập sẵn của hệ thống.
Môi trường số được thực hiện trong môi trường Đại học sẽ giảm tải các phòng ban
trong trường. Giảm tải việc phân công cán bộ phục vụ sinh viên. Sinh viên sẽ chủ động
hơn trong cuộc sống. Lúc này sinh viên như một người lao động thực thụ và dễ dàng
tiếp cận với xã hội sau khi hoàn thành khóa học ở trường. Khi mọi hoạt động đã được
đưa lên môi trường số, sinh viên trở thành trung tâm của quá trình phục vụ đào tạo. Sinh
viên làm các thủ tục nhập học, thủ tục đăng ký học phần, thủ tục ra trường tốt nghiệp
một cách dễ dàng. Nhờ đó sinh viên có điều kiện tập trung thời gian và nhiều năng lượng
hơn để toàn tâm cho việc học tập.
Trong Đại học số, từ người gác cổng (nhân viên bảo vệ), giảng viên, … đến Hiệu
trưởng… suy cho cùng cũng chỉ là người phục vụ sinh viên. Sinh viên trở thành thượng
đế, là người đóng học phí để nuôi Đại học số, đồng nghĩa họ chính là người phát lương
nuôi bộ máy của Trường.
2.3. Phương pháp dạy học trong Đại học số
2.3.1 Thay đổi tư duy trong dy học
Trong Đại học số, mọi bài giảng truyền thống cũng như bài giảng online của mọi
thế hệ giảng viên, mọi môn học … đều được đưa lên hệ sinh thái số, để sinh viên có thể
lựa chọn học bất cứ ở đâu, bất cứ khi nào. Trong Đại học số, thầy trò có định danh số từ
khắp nơi có thể tương tác được với nhau như đang ngồi trong lớp học. Khoảng cách về
địa lý, về không gian và thời gian đã bị xóa nhòa. Tư duy giáo dục truyền thống như
“đến trường” điểm danh mới là “đi học”, không đến trường là "không đi học" đã không
còn đúng nữa... Lúc này, trong sinh viên sẽ xuất hiện tư tưởng cực đoan: không cần thầy
351
(vì sinh viên có thể học qua mạng), không cần giảng đường (vì sinh viên không cần lên
lớp), không cần thư viện (vì mọi học liệu đã được cung cấp qua mạng) … vv. Sinh viên
sẽ đến lớp “face to face” làm gì nếu ở lớp giảng viên dạy không có gì mới hơn các bài
giảng điện tử trên môi trường số?
Trong bối cảnh đó, giảng viên trong đại học số phải thay đổi hoàn toàn tư duy
cũng như phương pháp giảng dạy, thay đổi cách truyền đat kiến thức, kỹ năng phù
hợp nhất cho mỗi sinh viên để thu hút người học.
2.3.2. Thay đổi vị thế của giảng viên thành người truyền cảm hứng cho sinh viên
Muốn có một Đại học số phải có các giảng viên tương thích với môi trường số, thích
ứng và làm chủ công nghệ số để phục vụ cho công tác giảng dạy. Cách đây 40 năm, khi
xuất hiện máy vi tính trong trường học, các giảng viên Đại học phải đi xóa mù tin học
để học cách sử dụng máy vi tính làm phương tiện dạy học, thì ngày nay, trong môi
trường số, giảng viên Đại học phải làm chủ công nghệ AI, để tạo ra các giảng viên ảo
hỗ trợ giảng dạy.
Cần phân biệt 2 khái niệm mới. Giảng viên thật là người đi dạy. Giảng viên thật sử
dụng AI chatbot tạo ra giảng viên ảo, là bản sao (nhân bản) của giảng viên thật nhằm hỗ
trợ giảng viên thật. Những giảng viên thật với chuyên môn và kỹ năng sư phạm tốt sẽ
dạy giảng viên ảo những kiến thức chuẩn để giảng viên ảo truyền đạt kiến thức đó đến
với sinh viên. Mức độ “thông minh”, “trình độ”, “khả năng sư phạm” … của giảng viên
ảo phụ thuộc vào trình độ và cách dạy của giảng viên thật đối với giảng viên ảo.
Tại cùng một thời điểm, trên lớp học truyền thông (face to face) hay lớp học online,
rất nhiều sinh viên cùng lắng nghe bài giảng của Giảng viên thật. Nhưng khi tương tác
với sinh viên, tại một thời điểm, giảng viên thật chỉ có thể trao đổi giải đáp thắc mắc cho
một sinh viên. Trong khi đó giảng viên ảo có thể “phân thân”, “nhân bản” thành nhiều
giảng viên ảo khác tương tác với nhiều sinh viên tại cùng một thời điểm để trả lời các
câu hỏi mà sinh viên thường hỏi. Đặc biệt Giảng viên ảo có thể theo dõi tiến độ học tập
của từng sinh viên, cung cấp cho từng sinh viên những phản hồi được cá nhân hóa. Có
thể giới thiệu cho sinh viên những nội dung học tập phù hợp hơn bằng cách phân tích
những kỹ năng học tập và những điểm còn thiếu sót. Giảng viên ảo sẽ giúp giảng viên
thật rất nhiều công việc đơn giản nhưng lại tiêu tốn nhiều thời gian như truyền thụ kiến
thức, chấm điểm, hướng dẫn sinh viên giải một số loại bài tập cơ bản, lưu trữ thông tin
về điểm số, theo dõi quá trình học tập của sinh viên… Tóm lại nhờ giảng viên ảo mà
giảng viên thật “cá thể hóa” việc học tập của sinh viên, hướng tới mỗi sinh viên một
chương trình, giáo dục cho một người (Education of One). Lúc này Giảng viên thật mỗi
lần đến lớp (face to face) không còn là người truyền thụ kiến thức mà trở thành người
truyền cảm hứng cho sinh viên, hướng dẫn thảo luận theo chủ đề đã được sinh viên
chuẩn bị ở nhà. Giảng viên là người dẫn dắt, để tránh cho sinh viên không bị chìm ngập
352
trong đại dương thông tin, hướng dẫn người học lựa chọn thông tin và kiến thức cần
thiết cho mình. Trước khi được thả ra đại dương thông tin và tri thức số, sinh viên cần
được trang bị những kiến thức cần thiết để biết cách lựa chọn kiến thức phù hợp cho
mình để tránh tình huống đứng trong rừng mà không chọn được cây.
Giảng viên thật chỉ làm những việc mà giảng viên ảo chưa thể thay thế.
2.3.3. Đi học số định vị li phương thức Đào to Thc sĩ và Tiến sĩ
Tương tự như sinh viên, các học viên cao học và nghiên cứu sinh (NCS) cũng được
cung cấp bởi một mã định danh và tất cả các quy trình đào tạo từ nộp hồ sơ đầu vào, bảo
vệ đề cương … đến lúc bảo vệ luận án đều thực hiện trên môi trường số. Học viên cao
học và NCS có thể ở nhà trao đổi online với giáo sư hướng dẫn, các thành viên hội đồng
trong buổi bảo vệ luận án. Với công nghệ số hiện này, NCS, học viên cao học, giáo viên
hướng dẫn hoàn toàn nhìn thấy nhau như cách học face to face. Tất cả các quy chế, quy
trình đào tạo Thạc sĩ và Tiến sĩ cần phải xây dựng lại để phù hợp với Đại học số.
3. KẾT LUẬN V TRAO ĐỔI
Như trên đã viết: Đại học số là một khái niệm mới, chưa được định nghĩa tường
minh. Hiện tại nhiều người ngộ nhận dạy online là một thành tố của Đại học số. Khi mà
Covid hoành hành dữ dội trên toàn thế giới, giáo dục thế giới như lên cơn sốt, thì dạy
học online trong Đại học số là không có đối thủ. Đây là nhận định hoàn toàn sai. Theo
quan điểm của tác giả, cách thức dạy học online như đang diễn ra ở một số trường đại
học hiện nay (sử dụng MS Teams, Zoom Meeting,...) là trường hợp bất đắc dĩ trong bối
cảnh covid bất ngờ ập đến. Việc giảng dạy online này đã gặp phải những phản ứng tiêu
cực từ sinh viên. Một sinh viên đã thốt lên, học online là bật loa rồi đi … ngủ… vv. Vì
mỗi lần điểm danh, hay khi các SV vào học cùng một lúc là toàn bộ hệ thống bị treo,
giảng viên cũng không thể kiểm soát được SV có đang học thực sự hay không.... vv. Các
Trường Đại học chưa có một nghiên cứu ở tầm vĩ mô khi triển khai online nên gặp phải
nhiều nhận xét giống nhận xét của một PGS “…..môn toán có đặc trưng logic và trừu
tượng nhất trong các môn, với môn này dạy offline mà sinh viên đã rất khó khăn để hiểu,
thi khi dùng "Đại số học", chắc chắn sinh viên sẽ khó hiểu hơn và mất nhiều thời gian
hơn”.
Dưới góc độ của người đang nghiên cứu ứng dụng “AI in education”, tôi tin tưởng
rằng khi “nhúng” AI vào bài giảng online, khi mà cá nhân hóa được người học, thì bài
giảng online với trợ lý ảo sẽ hóa giải khó khăn trong quá trình dạy học online hiện nay
(sinh viên không tự giác học, giảng viên không kiểm soát được hết sinh viên,…)
Đại học số chỉ thực sự hình thành khi AI là một thành tố trong dạy học. Trong Đại
học số, việc quản lý học tập của SV thông qua kiểm tra đánh giá. Nếu trong dạy học
truyền thống, đánh giá một SV thông qua một bài thi cuối kỳ và điểm giữa kỳ, thì trong