TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA KINH TẾ QUỐC TẾ
-----oOo-----
TIỂU LUẬN KINH TẾ QUỐC TẾ 2
ĐỀ TÀI:
CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN XUẤT KHẨU HẠT ĐIỀU
CỦA VIỆT NAM SANG CHÂU ÂU: PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN
BẰNG MÔ HÌNH TRỌNG LỰC GIAI ĐOẠN 2005 – 2022
Nhóm sinh viên thực hiện: Nhóm 8
1 Hoàng Thị Tú Anh 2114410016
2 Lê Diệp Anh 2114410004
18 Phùng Vũ Thuỳ Dương 2114410042
19 Trương Thuỳ Dương 2114410043
43 Nguyễn Thị Lan Hương1 2114410084
72 Nguyễn Vũ Hà Phương 2114410149
Lớp tín chỉ: KTE316(HK2-2324)1.1
Giảng viên hướng dẫn: PGS.TS Từ Thuý Anh
TS. Chu Thị Mai Phương
1Tác giả liên hệ, Email: k60.2114410084@ftu.edu.vn
Hà Nội, tháng 3 năm 2024
1
WORKING PAPER – NHÓM 8
KINH TẾ HỌC QUỐC TẾ 2 KTE316(HK2-2324)1.1
CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN XUẤT KHẨU HẠT ĐIỀU CỦA VIỆT NAM
SANG CHÂU ÂU: PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN BẰNG MÔ HÌNH TRỌNG LỰC
GIAI ĐOẠN 2005 - 2022
Nguyễn Thị Lan Hương1, Hoàng Thị Tú Anh, Lê Diệp Anh, Phùng Vũ Thùy
Dương, Trương Thùy Dương, Nguyễn Vũ Hà Phương
Sinh viên K60 - Kinh tế quốc tế
Cơ sở 1 Trường Đại học Ngoại thương, Hà Nội, Việt Nam
Từ Thúy Anh, Chu Thị Mai Phương
Giảng viên bộ môn Kinh tế học quốc tế 2
Cơ sở 1 Trường Đại học Ngoại thương, Hà Nội, Việt Nam
Tóm tắt
Bài viết vận dụng mô hình trọng lực để nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến xuất
khẩu hạt điều của Việt Nam sang thị trường EU. Bài viết sử dụng dữ liệu bảng gồm 270
quan sát trong giai đoạn từ 2005 đến 2022, giữa Việt Nam và 15 nước đối tác nhập khẩu
thuộc khu vực EU. Kết quả nghiên cứu cho thấy: GDP quốc gia nhập khẩu có ảnh hưởng
lớn nhất tới kim ngạch xuất khẩu hạt điều Việt Nam đến EU, tiếp đến là tỷ giá hối đoái
thực.
Từ khóa: mô hình trọng lực, xuất khẩu hạt điều, Việt Nam, EU.
1 Tác giả liên hệ, Email: k60.2114410084@ftu.edu.vn
2
FACTORS AFFECTING VIETNAM'S CASHEW NUTS EXPORT TO
EUROPE: APPROACH USING GRAVITY MODEL 2005 - 2022
Abstract
The article applies the gravity model to examine the factors affecting Vietnam's
cashew exports to the EU market. The article uses panel data including 270 observations
in the period from 2005 to 2022, between Vietnam and 15 import partner countries in
the EU region. Research results show that: GDP of the importing country has the greatest
influence on Vietnam's cashew export turnover to the EU, followed by the real exchange
rate.
Keywords: gravity model, cashew export, Vietnam, EU.
1. Đặt vấn đề
Xuất khẩu hạt điều đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế xã hội
của quốc gia khi nó không những tạo một lượng lớn công ăn việc làm cho người lao
động, tăng thu ngoại tệ, mà còn góp phần phát triển các lĩnh vực khác trong nền kinh tế
như: ngân hàng, tín dụng, bảo hiểm,... Hiệp hội Điều Việt Nam (VINACAS) mới đây
trình Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Đề án tái cơ cấu ngành điều theo hướng
nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Năm
2017, Việt Nam đã xuất khẩu điều nhân đạt giá trị 3,62 tỷ USD, cao nhất từ trước đến
nay và đứng vị trí số 1 trong nhóm 5 mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.
Trong tất cả những thị trường xuất khẩu, thị trường EU là một trong những thị trường
rất quan trọng trong việc xuất khẩu hạt điều của Việt Nam. Theo số liệu năm 2021, ngành
hạt điều Việt Nam vẫn ghi nhận mức tăng trưởng khả quan trong năm 2021 mặc dù chịu
ảnh hưởng tiêu cực do tình trạng thiếu công nhân và tại thời điểm đó, EU là thị trường
xuất khẩu hạt điều lớn thứ 2 của Việt Nam, tỷ trọng xuất khẩu chiếm 23% tổng lượng và
22% tổng trị giá toàn ngành. Do đó, tăng trưởng xuất khẩu hạt điều sang EU đóng góp
đáng kể vào mức tăng trưởng chung toàn ngành. Về cơ cấu thị trường: 11 tháng năm
2021, ngành điều Việt Nam xuất khẩu sang 23 thị trường thành viên EU. Theo các
chuyên gia, xuất khẩu điều vào EU đang có nhiều lợi thế. Những điều này chứng minh
3
rằng khu vực EU đã và đang là một thị trường giàu tiềm năng và có nhiều cơ hội phát
triển. Chính vì vậy, việc nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến việc xuất khẩu hạt điều
của Việt Nam sang thị trường EU là rất quan trọng và cần thiết. Vì vậy, bài viết này được
thực hiện với mục tiêu phân tích một cách toàn diện các nhân tố ảnh hưởng tới xuất khẩu
hạt điều Việt Nam sang thị trường các nước châu Âu với cách tiếp cận bằng mô hình
trọng lực.
2. Tổng quan nghiên cứu
Nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu hạt điều của Việt Nam sang
châu Âu theo mô hình trọng lực” của Trần Thị Bích Nhung và Dương Quốc Hòa (2022)
đã sử dụng dữ liệu bảng gồm 240 quan sát trong giai đoạn từ 2005 đến 2020. Kết quả
nghiên cứu chỉ ra rằng: quy mô dân số Việt Nam là nhân tố có ảnh hưởng lớn nhất đến
kim ngạch xuất khẩu hạt điều từ Việt Nam sang EU, tiếp theo là tỷ giá hối đoái thực,
GDP của quốc gia nhập khẩu. Bên cạnh đó, yếu tố giáp biển có tác động âm tới giá trị
kim ngạch xuất khẩu.
Hatab và Romstad (2010) sử dụng mô hình trọng lực để phân tích các yếu tố chính
ảnh hưởng nông sản tại Ai Cập. Kết quả chỉ ra mối quan hệ thuận chiều giữa GDP và
xuất khẩu nông sản. Tuy nhiên, ngược lại, nếu GDP bình quân đầu người tăng sẽ khiến
xuất khẩu giảm do khi kinh tế tăng trưởng, dân số tăng sẽ dẫn đến nhu cầu bình quân
đầu người cho hàng hoá thông thường tăng, khiến xuất khẩu tại các nước này giảm.
Potelwa, X. Y., Lubinga, M. H., & Ntshangase, T. (2016) đã sử dụng mô hình trọng lực
để nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu nông sản của Nam Phi sang các nước
khác từ 2001 đến 2014. Nghiên cứu cho thấy sự tăng trưởng GDP của nước nhập khẩu
và dân số của nước nhập khẩu tỉ lệ thuận với tăng trưởng xuất khẩu nông sản của Nam
Phi. Đỗ Thị Hoà Nhã và Nguyễn Thị Thu Hà (2019) đã sử dụng mô hình trọng lực mở
rộng và dữ liệu mảng để phân tích các yếu tố tác động đến xuất khẩu nông sản của Việt
Nam sang EU từ 2005 đến 2016. Kết quả chỉ ra GDP bình quân đầu người và dân số có
tác động cùng chiều với xuất khẩu nông sản.
4
Quy mô dân số tăng sẽ khiến tăng năng suất lao động, khả năng sản xuất và lượng
hàng hoá xuất khẩu. Bên cạnh đó, dân số cũng ảnh hưởng nhu cầu hàng hóa nội địa - yếu
tố ảnh hưởng cả kim ngạch xuất khẩu. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối quan hệ tỉ lệ thuận
giữa dân số và xuất khẩu như nghiên cứu của Nguyen và Heo (2009) và Sandberg (2004).
Tuy nhiên, ở một số quốc gia khác, Martinez-Zarzoso và Nowak-Lehmann (2003),
Bikker (2009) cho rằng nếu nước xuất khẩu có đông dân số sẽ có thị trường tiêu thụ lớn,
do đó giảm sự phát triển xuất khẩu.
Khoảng cách giữa các quốc gia ảnh hưởng đến chi phí và rủi ro trong quá trình
vận chuyển hàng hoá. Những chi phí này gồm có: chi phí vận tải, chi phí tiếp cận thị
trường (Heo và Doanh, 2015). Ngoài ra, khoảng cách địa l bao gồm các chi phí giao
dịch liên quan đến sự tương đồng về văn hoá, sở thích, thị hiếu và các chi phí về hành
chính (Huang, 2007). Tóm lại, khoảng cách địa l giữa hai quốc gia càng lớn thì chi phí
vận tải và giao dịch càng cao. Do đó, khoảng cách địa l làm giảm thương mại song
phương (Sohn, 2005). Các nghiên cứu của Celine Carrere (2002-2003), Nguyen và Heo
(2009), Đỗ Thị Hoà Nhã và Nguyễn Thị Thu Hà (2019) đã khẳng định khoảng cách địa
l có tác động ngược chiều tới xuất khẩu. Vũ Bạch Diệp, Nguyễn Thị Phương Thảo, Ngô
Hoài Thu (2018) phân tích các yếu tố tác động đến xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam
sang EU giai đoạn 2005 - 2017 sử dụng mô hình trọng lực cũng đã chỉ ra khoảng cách
địa l có tác động ngược chiều tới kim ngạch xuất khẩu.
Tuy nhiên cũng có những nghiên cứu đã chứng minh ảnh hưởng của địa l không
đáng kể như các nghiên cứu trên (Anh và Thang, 2018). Nghiên cứu đã giải thích các
hoạt động xuất khẩu theo giá FOB, không bao gồm cước vận chuyển và hàng hoá, không
bị ảnh hưởng bởi thời gian hoặc phương thức vận chuyển do khoảng cách. Nghiên cứu
của Bùi Thị Hồng Hạnh và Qiting Chen (2017) về các yếu tố ảnh hưởng xuất khẩu gạo
tại Việt Nam cũng cho rằng khoảng cách không có quá nhiều ảnh hưởng đến xuất khẩu.
Vị trí tiếp giáp biển của một nước ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn hình thức
vận tải trong thương mại quốc tế. Phương thức vận tải đất liền bao gồm vận tải bằng
đường st, đường bộ thường tốn km hơn vận tải đường biển vì những l do sau: Đầu