50 PHẠ M ĐẶ NG XUÂN HƯ Ơ NG
Ý N G H Ĩ A K H Ô N G
G I A N - T H Ờ I G I A N
C Ủ A C O N S Ố B Ả Y
T R O N G Đ Ờ I S Ố N G
D À N T Ộ C Ê Đ Ê
PHẠ M ĐẶ NG XUÂN HƯ Ơ NGn
"Sẽ là quá ít nế u nói rằ n g chúng ta
sông tron g m ộ t th ê giớ i biể u tư ợ ng, m ộ t thê
giố i biể u tư ợ ng sông tro n g ch ú ng ta"- n hà
sử họ c ngư ờ i P h áp G uy Schoellre đã nói
như vậ y, và đú ng như lờ i nói củ a ông, th ê
kỉ củ a chúng ta là th ê kỉ củ a n hữ n g cố gắ ng
giả i m ã ngôn ngữ biể u tư ợ ng m à sứ c m ạ n h
rấ t to lố n củ a nó bây giờ ch ú ng ta mói "dầ n
dẩ n doán biế t".
M ộ t trong nh ữ n g "sứ c m ạ nh" ấ y là sứ c
m ạ nh củ a biể u tư ợ ng con số . C hú n g ta đã
nh ậ n th ấ y con sô không chỉ biể u th ị m ộ t
đạ i lư ợ ng (tính đạ i lư ợ ng này là n hư n hau ở
các dân tộ c, các vùn g đị a lí khác n h au ) m à
còn tư ợ ng trư n g cho m ộ t ý tư ở ng hay mộ t
quan niệ m , m ộ t hiệ n tư ợ ng hay mộ t lự c
lư ợ ng (các ý ng h ĩa này khác n h au ở các dân
tộ c, các vùng đị a lí khác nh au ). Tầ m q u an
trọ ng củ a con số là rấ t lở n, th ậ m chí đôi khi
"chỉ riêng nó thôi cho phép ta đ ạ t đế n m ộ t
sự hiế u b iế t đích thự c vổ nh ữ n g con ngư ờ i
và n hữ ng biên cô'" 12, tr.827J.
Mỗ i mộ t con sô’ có m ộ t bả n sắ c riêng
như ng đô'i vớ i đồ ng bào các d ân tộ c th iêu sô
Tây N guyên nói chung, dân tộ c Ê Đê nói
riêng thì chỉ có con sô' 7 (sô bả y) mớ i là con
sô’ th iên g liêng và q u an trọ ng. Đồ ng bào Ê
’ ’ K ho a N g ữ v ă n , T rư ờ n g Đ ạ i h ọ c S ư p h ạ m
H à N ộ i.
Đê dam mê con sô’ bả y, dư ờ ng như còn hơ n
cả niề m dam mê đô’i vớ i âm nhạ c, lễ hộ i và
các bài k han , bở i vì linh hồ n củ a n hữ ng
nghệ th u ậ t này, theo ngư ờ i Ê Đê đề u dư ợ c
tạ o nên ít nhiề u từ sự kì diệ u củ a con sô bả y.
N ế u n hư ở k hắ p nơ i trê n th ê giớ i "ba là
m ộ t con sô cơ bả n, biể u tư ợ ng m ộ t tr ậ t tự
trí tu ệ và tin h th ầ n nơ i th ầ n linh, tro ng vũ
tr ụ hoặ c tro n g con ngư ờ i..." thì cũng ở khắ p
nơ i trên th ê giớ i " b ả y l à c o n s ô t ư ợ n g
t r ư n g c h o t o n g t h ê k h ô n g g i a n v à t o n g
t h ê th ờ i g ia n " . J e a n C hevalie và A lain
G h ee rb ra n t tro ng cuố n T ừ điể n biể u tư ợ ng
văn hoá th ế giớ i đã cho chú ng ta n h ữ n g
d ẫ n chứ ng: T u ầ n lễ gồ m sá u ngày hoạ t
độ ng cộ ng th ê m m ộ t n gày nghỉ ; bầ u trờ i có
sá u h à n h tin h (tron g p h ép tín h ngày lễ cổ ),
m ặ t trờ i ở tru n g tâm ; ngôi sao sáu cánh có
sá u góc, sáu cạ n h hay sáu n h á n h sao,
tru n g tâm đóng vai trò cái th ứ bả y; sáu
hư ớ ng khôn g gian có m ộ t điể m tru n g gian
hoặ c tru n g tâm , hợ p lạ i cũng cho con sô'bả y
v.v. [2, tr.70].
T h ậ t b ấ t ngờ kh i ngư ờ i T ây N guyên ý
thứ c r ấ t rõ vê diề u này. Trư ố c hế t, để thể
hiệ n qu a n niệ m s ô b ả y là tổ n g th ể
k h ô n g g i a n , họ kể câu chuyệ n vê bả y tầ n g
vũ trụ . Đ iể u lư u ý chú ng ta rằ n g, tro ng đạ o
P hậ t, b ả y là con sô’ củ a các tầ n g trờ i, trong
đạ o Hồ i, bả y cũng là con số bả y tầ n g trờ i,
bả y tầ n g đ ấ t, bả y biể n, bả y ng ăn đ ị a ngụ c,
bả y cử a... nh ư n g đô'i vớ i ngư ờ i T ây Nguyên
thì bả y là con sô’ củ a to à n bộ vũ trụ . con sô’
c ủ a c á c t ầ n g k h ô n g g ia n có tr o n g th ô ' giớ i.
C âu ch u y ệ n Trờ i đá t - Đị a ngụ c c ủ a
ngư ờ i G iara i đư ợ c Dam Bo (Jacques
D ournes) sư u tầ m tro ng France-Asie, sô' 49-
50 (N um éro special consacré aux
P o pulatio ns M o ntag n ard e s du S ud-
Indochinois) nh ư sau:
"Thuở ban đầ u, kh i chứ a có m ặ t trờ i và
m ặ t trăng, tấ t cả mọ i vậ t để u đư ợ c sáng tạ o
NGHIÊN CỨ U TRAO Đổ l 51
ở thư ợ ng tầ ng th ế giớ i K 'd u d a m Thang, rồ i
qua tầ ng th ứ nhì, g ia ng sơ n củ a K 'm an g
dạ m Jo ng và sau hế t mớ i qua tầ ng trờ i th ứ
ba củ a K 'ta ng da m Pri'ơ . B a vị thầ n này
để u lù hỉ nh ả nh củ a đ ấ n g tạ o hoá bấ t diệ t,
số ng mộ t đờ i đầ y cự c lạ c th ầ n tiên. Số ng ở
tầ ng trờ i trên hế t K 'yai dam Du đem tấ t cả
mọ i vậ t sáng tạ o ở ba cõi th ế giớ i bên dư ớ i
xuố ng đị a ngụ c. S ự tạ o lậ p củ a 3 thê giớ i
này bắ t đầ u bở i B rah Ting, tạ i xứ xở củ a
K B u n g da m Dur, sau đó đế n G ling Giong
và tiế p là C orang L u Corang Liang, tạ i
giang sơ n củ a L anka.
Cuố i cùng B ung đư a mọ i vậ t lên m ặ t
đấ t củ a chúng ta, là chố n ở giữ a cõi trờ i và
đị a ngụ c. Đó là lí do vì sao m à tấ t cả mọ i
vậ t đề u từ đị a ngụ c m à ra.
Trên m ặ t đấ t, tố tiên củ a loài ngư ờ i là
Uông K hot và Uông K ho đã tô chứ c tấ t cả ,
và B ung lạ i trở xuố ng. N h ờ K 'ya i d am Du
giúp sứ c, Khot và Kho buộ c chặ t đư ợ c trờ i
(hỉ nh m ộ t cái th ún g tròn to lớ n) vào mép
đấ t (hình tròn phan g) bấ y giờ chư a đư ợ c
vữ ng chắ c.
Tạ i m ặ t đấ t, K 'du Kon D it bấ m cày tre
lùm ra cành, K 'du Kon D at vặ n cày tre làm
ra mắ t; K 'du Kon D it đậ p cây tre làm cho
rỗ ng ruộ t. Cây tre là khu ôn m â u đầ u tiên
củ a thân h ìn h con ngư ờ i.
Từ khi N y u t đay trờ i lên thậ t cao,
đư ờ ng đi lạ i giữ a ba tầ ng trờ i bên trên vớ i
bên dư ớ i không còn nữ a. Sô ng trên trờ i
khố ng mộ t ai p h ả i chế t, còn ở cõi giữ a là
đấ t và th ế giớ i bên dư ớ i, con ngư ờ i p hả i
chế t. Giữ a ba tầ n g trờ i bên trên và ba tầ ng
đị a ngụ c bên dư ớ i, loài ngư ờ i Ở th ế giớ i th ứ
bả y. H ỉ n h ả nh bầ y cõi th ế giớ i này đề u
phỏ ng giố ng n hư nhau. Ba tầ n g thê giớ i
bên trên cũng có cõi trờ i, các vị thầ n số ng
bằ ng tinh k h í thư ợ ng giớ i, các tầ ng th ế giớ i
bên dư ớ i là đ ị a ngụ c củ ng có cõi trờ i riêng,
vậ n chuyể n trái ngư ợ c vớ i m ặ t đấ t loài
ngư ờ i: ở đây m ư a th ì dư ớ i ấ y tạ nh, trên này
ban ngày th ì dư ớ i ấ y ban đêm..."*
N hư vậ y vũ trụ củ a ngư ờ i G ia R ai bao
gồ m bả y tầ n g và n h ữ n g mô'i qu an hệ trong
đó, mố i q u a n hệ rà n g buộ c giữ a n h ữ ng thự c
th ế củ a đị a ngụ c, n hữ n g thự c th ể trê n bê
m ặ t đ ấ t và nh ữ n g th ự c th ể củ a trờ i cao mà
ch úng ta có th ể ư ớ c đoán đư ợ c, tạ o nên
nh ị p điệ u củ a th ế giớ i. D am Bo đán h giá
cao nh ậ n thứ c này: "... qu an niệ m h ìn h họ c
không gian bao gồ m mố i liên hệ này và
vư ợ t lên trê n cả nó.." [1, tr.1185].
Và từ đó ông đ ã dự ng lên cả m ộ t sơ đồ
mô h ìn h vũ tr ụ củ a ngư ờ i T ây N guyên:
Con số bả y đã trở th à n h con sô" thiêng,
con số củ a "tổ ng th ê khô n g gian" đố i vớ i
ngư ờ i G ia R ai nói riêng, T ây N guyên nói
ch ung có nguồ n gô'c từ cái n h ìn về th ế giớ i
nh ư vậ y. B ằ ng cách k ế t hợ p ba tầ n g trờ i, ba
tầ n g đị a ngụ c, và m ặ t đ ấ t ở tru n g tâm
(khác vớ i cách k ế t hợ p sô' bôn, tư ợ ng trư ng
cho đ ấ t vớ i bôn phư ơ n g trờ i và sô' ba, tư ợ ng
trư n g cho trờ i), "sô' bả y - khôn g gian" này
còn đem đ ế n cho ngư ờ i T ây N guyên ấ n
tư ợ ng vê n hữ ng con sô lẻ . B ên cạ n h con sô
bả y, ngư ờ i T ây N g u y ên còn dù n g con sô' ba
để m iêu tả tổ n g th ể không gian hay sự di
ch u y ể n kh ô n g g ian là vì vậ y.
Ý n g h ĩ a t h ờ i g i a n củ a con sô'bả y đư ợ c
ngư ờ i T ây N guyên th ể h iệ n tro n g nhữ ng
huy ề n th o ạ i về m ặ t tră ng . Ngư ờ i Tây
N guyên tin con sô' bả y là "tổ ng th ể thờ i
gian" bở i họ tín h thờ i g ian th eo chu kì củ a
m ặ t tră n g. Mỗ i chu kì m ặ t tră n g kéo dài
bả y n gày và bôn kì m ặ t tră n g ( 7 x 4 = 28)
khép lạ i m ộ t chu kì. T ư ơ ng ứ ng vái các chu
kì h o ạ t độ ng củ a m ặ t tră n g , ngư ờ i ta tố
chứ c nh ữ ng h o ạ t độ ng củ a con ngư ờ i: làm
lụ ng, nghỉ ngơ i, vui chơ i, lễ hộ i .v.v.
C ũng c h ính là D am Bo tron g tạ p chí
France - Asie, sô' đặ c b iệ t d àn h cho các dân
tộ c T ây N guyên, n h ấ n m ạ nh vai trò củ a con
52 PHẠ M ĐẶ NG XUÂN HƯ Ơ NG
Hoạ t độ ng đi
lên củ a nhữ ng
linh hồ n đế n
nghỉ ngơ i
cùng vớ i
nhữ ng Yang
Vòm trờ i củ a
K'tang dam priô
B Ê N T R Ê N
Ba tầ ng bầ u trờ i
(Nơ i ch ế ngự củ a các
Yang)
Vòm trờ i củ a
K'Du dam Thang
J
T R U N G T Ả M
Mặ t đấ t
(Nơ i ở củ a con ngư ờ i)
0
yý’ Vòm trờ i củ a con ngù
7 (trên bề mặ t đấ t)
Hoạ t dộ ng đi
xuố ng tuầ n tự
cùa nhữ nglinh
hồ n trong thế
giớ i củ a ngư ờ i
chế t F ^ ôrangLư
y cỏ ra ng Lư
7 Córang Liang
B Ê N D Ư Ớ I
Ba tầ ng dị a ngụ c
(Nơ i diễ n ra nhữ ng chuyên
"du ngoạ n" cùa linh hồ n
trong giấ c ngủ )
M ô h ìn h v ũ t r ụ c ủ a n g u ò i T à y N g u y ê n
NGHIÊN CỪ U TRAO Đổ l 53
số bả y đố i vớ i ngư ờ i T ây N guyên và đặ c
biệ t là n hâ n m ạ n h "nguồ n gố c m ặ t trăng "
củ a nó (tr. 1185). Ô ng cho biế t, đố i vớ i ngư ờ i
Tây Nguyên, K )nghai, th ầ n M ặ t tră n g - vị
th ầ n lị ch biể u ít vinh q ua n g hơ n (so vớ i
T)nghai, nữ th ầ n M ặ t trờ i - nữ th ầ n củ a
khả n ăn g sin h sả n), n h ư n g lạ i th â n m ậ t,
gắ n bó hdn. T h ầ n có m ộ t vai trò qu a n trọ n g
đôi vớ i sự trư ở ng th à n h , sự gia n hậ p cộ ng
đồ ng củ a các chàng tra i. Con ngư ờ i luôn đi
theo n h ữ ng dấ u ch ân củ a T hầ n để lầ m rẫ y
hay làm vư ờ n. T h ầ n chỉ cho ch ú ng ta biế t
thờ i kì gieo gióng và thờ i kì th u hoạ ch,
nhữ n g ngày tố t và nh ữ n g ngày xấ u. M ặ t
tră n g lên cao là th u ậ n lợ i. là giai đoạ n đê
tiên h ành nh ữ ng công việ c lớ n; m ặ t tră n g
xuông th ấ p thì kh ô n g n ên làm gì cả , n hư n g
khoả ng thờ i gian lâ n cậ n m à M ặ t tră n g có
thể trô n g rõ là thờ i gian tố t cho việ c gieo
giông: nh ữ ng con chu ộ t sẽ không ăn nh ữ ng
h ạ t lúa giông. M ộ t tru y ề n th u y ế t củ a d ân
tộ c S r ê kể : "Ngày xư a, M ặ t tră n g ở ngay
gầ n m ặ t đ ấ t và kế t hôn vố i m ộ t n à n g cò
trắ ng . N h ư n g vợ củ a th ầ n lạ i có tín h gắ t
gỏ ng, h ay cãi vã. T h ầ n m uôn k ế t th ú c cuộ c
hôn n hâ n và vì vậ y m à lên ỏ tít trê n cao
củ a bầ u trờ i, nh ư ngày hôm nay. K hi gầ n
m ặ t đ ấ t, T h ầ n lạ i hư ố ng dẫ n, chỉ bả o cho
con ngư ờ i tro ng công việ c củ a họ , nói cho họ
biế t n h ữ n g ngày tố t và n hữ ng th á n g tố t.
Bây giờ , th ầ n lu ô n ở trê n cao và h ài lòng
vớ i công việ c q u an sát, trô ng nom "
[tr.1133]. M ộ t tru y ề n th u y ế t khác củ a d ân
tộ c X ơ Đ ă n g lạ i cho biế t: "Ngày đầ u tiên
củ a m ặ t trăn g, hãy đi să n lợ n nòi, ngày thứ
h a i c ủ a m ặ t tr ă n g h ã y đ i s ă n g ấ u , n g à y th ứ
sáu củ a m ặ t tră n g , b ạ n có th ể đi tìm cặ p
sừ ng hư ơ u (con hư ơ u h o an g đư ờ ng m à
chúng ta chư a bao giờ thấ y)... N h ữ ng n gày
lẻ (theo m ặ t trăn g ), b ạ n sẽ th à n h công
trong công việ c củ a bạ n; buổ i sán g b ạ n đi
làm trê n rẫ y, buổ i chiề u tố i b ạ n đi làm trê n
rẫ y, buổ i đêm b ạ n sẽ đi tìm kiế m nhữ ng
con trâ u củ a bạ n..." [tr. 1148].
N hư vậ y, chu kì h oạ t độ ng củ a m ặ t
tră n g có m ộ t ý ng hĩa vô cùn g q uan trọ ng
đố i vớ i cuộ c sông ngư ờ i T ây N guyên, không
chỉ là cuộ c sông lao độ ng m à cả cuộ c số ng lễ
hộ i, vui chơ i: "Ngư ờ i T ây N guyên r ấ t th ích
nh ữ n g đêm tră n g , đó là thờ i điể m lí tư ở ng
để h á t lên n hữ h g bài h á t tru y ề n th ô n g và
nói chuyệ n vớ i th ầ n lin h ... T ră n g tròn
thư ờ n g là lúc khở i độ ng cho n h ữ ng ngày
hộ i tôn giáo, đó là b iể u tư ợ ng cho sự tá n
dư ơ ng, sự hào hứ n g, p h ấ n khở i và sự trọ n
vẹ n, đầ y đủ .." [tr.1133].
Câu chuyệ n trê n chín h là lí do vì sao
khi nói đế n thờ i gian, ngư ờ i Tây N guyên,
đặ c b iệ t là ngư ờ i Ê Đê rấ t thích dừ n g lạ i ở
con sô’ bả y: "đi 7 n gày 7 đêm", "đi 7 lầ n
tră n g mỏ i tói", "Aê Điê, th ầ n trờ i nghĩ 7
ngày 7 đêm , qu y ế t đ ị n h cho giông ngư ờ i
p h ả i chế t,... cứ 7 m ùa tră n g th ì hồ n ngư ờ i
chế t vê' th ă m ngư ờ i số ng m ộ t lầ n".v.v.. Đó
ch ín h là con sô k ế t th úc m ộ t kì tră n g (mộ t
tu ầ n trăn g ) m à họ đ ã luôn luôn dõi theo để
tổ chứ c n h ị p sông củ a m ình. Con số bả y
cũng là con sô’ củ a tổ n g th ể vũ trụ , con sô’
cuố i cù ng củ a các tầ n g k h ông gian m à
chún g ta đã chỉ ra ở trê n . Từ đó, đô’i vói
ngư ờ i T ây N guyên, c o n s ô ' b ả y t r ở t h à n h
b i ể u t ư ợ n g t ư ợ n g t r ư n g c h o n h ữ n g g ì
"đủ ", " đ ú n g " , " c h ín h x á c" , " tr ọ n v ẹ n " , l à
g i ớ i h ạ n c u ố i c ù n g h o à n t h à n h m ộ t
c h u k ì , đ ồ n g t h ờ i d i ễ n r a m ộ t s ự t h a y
d ô i v ê " c h ấ t” d ê t ạ o n ê n c h i ề u h ư ớ n g
c ủ a m ô t s ự " đ ôi m ớ i t í c h cự c" . S a u c o n
s ô b ả y , b a o g i ờ c ũ n g p h ả i l à m ộ t s ự
t h a y đ ổ i .
Ý ng hĩa n ày ả n h hư ở ng trự c tiế p và
sâu sắ c n h ấ t đế n đờ i sông d ân tộ c E Đê,
vố n đư ợ c coi là d ân tộ c đạ i diệ n cho n ét độ c
đáo củ a v ăn hoá T ây N guyên. Trong các lễ
hộ i củ a ngư ờ i Ê Đê, ch úng ta th ấ y dâu ấ n
đậ m n é t củ a biể u tư ợ ng con sô’ bả y. Theo
54 PHẠ M ĐẶ NG XUÂN HƯ Ơ NG
PG S Lê T ru ng Vũ, lễ v ậ t ph ổ b iế n tiê u biể u
cho sự k h á giả củ a ngư ờ i Ê Đê là: "T hị t mộ t
con trâ u , kèm th eo 7 ché rư ợ u, 7 đĩa th ị t
trâ u, 7 chén đồ ng đự ng h u y ế t trâ u và rư ợ u,
7 bầ u nư ố c... và cộ t buộ c ché rư ợ u đầ u tiên
phả i kh o anh 7 vòng tiế t trâ u..." - đây chín h
là ý nghĩa "đủ ", "đúng", "chính xác", "trọ n
vẹ n" củ a con số bả y, p h ả i là "bả y..." th ì mố i
có th ể tiế p xúc đư ợ c vố i th ầ n linh và n h ậ n
đư ợ c sự trợ giúp củ a th ầ n lin h . Môi qu a n
hệ giữ a con ngư ờ i vớ i th ầ n lin h đư ợ c cả i
th iệ n và đó ch ín h là sự th a y đổ i về "chấ t"
diễ n ra nhờ con sô' bả y. T ro n g lễ hộ i trư ở ng
th à n h củ a các ch àn g tr a i E Đê, họ đư ợ c trao
mộ t chiế c vòng đồ ng có b ả y khấ c, đ án h dấ u
sự gia n hậ p cộ ng đồ ng củ a họ (Từ 3-10
tuổ i, lễ U n boong Kơ -p iê tơ tra o cho họ
vòng 3 khấ c, từ 10 - 15 tu ổ i lễ U n K reo Kơ -
piê ê-m a tra o cho họ vòng 5 khấ c), cũng
chính là sự th a y đổ i về "chấ t" đế n từ sự
th ay đổ i về thờ i gian. T ro n g buổ i lễ này,
th ầ y c úng cầ m ha i đ ầ u chiế c kh ă n đỏ , bư ớ c
7 bư ở c ngắ n, mỗ i bư ớ c lạ i hô m ộ t tiế ng, tở i
quàng k h ă n vào cổ ngư ờ i chị u lễ kéo đi
trìn h th ầ n trờ i: "C hàng tra i n ày xứ ng đá n g
là con cháu củ a ngư ờ i già Ê Đê!"- "7 bư ở c
ngắ n" củ a th ầ y cúng tư ợ ng trư n g cho sự di
chuyể n không gian, sự th a y đổ i về "chấ t"
đế n từ sự th ay đổ i không gian. Ý ng hĩa củ a
buổ i lễ , ch ính vì vậ y cũng là bư ố c ngoặ t
th ay đổ i cả thờ i g ian và kh ô n g gian trong
cuộ c đờ i ngư ờ i tr a i trá n g . Họ đã đế n tuổ i
trư ở ng th à n h và đã đ ế n lúc gia n hậ p vào
đờ i sông cộ ng đồ ng, từ giã không gian ngoài
xã hộ i và bư ớ c vào khôn g gian xã hộ i.
Trong v ă n họ c d â n g ian Ê Đê, con số
Bả y cũng thư ờ ng x u ấ t h iệ n tro ng nhữ ng
cụ m từ m iêu tả kh ô n g gian, thờ i gian và
biể u thị sự th ay đổ i đế n ngay sau đó. Thầ n
thoạ i Krông B ú k - Con sông tóc kể chuyệ n
hai cô gái H 'ring, H 'rao do dự kh ô n g b iế t có
nên gặ p lạ i Y K ông (tên ch àn g tra i do th ầ n
Nư óc hoá th ân ) n ữ a hay không: "Họ nghỉ
bả y ngày, ngủ bả y đêm " và lạ i q u yêt đ ị n h
"ra đi". T h ầ n th o ạ i N â m hồ ng - N â m đỏ kể
chuy ệ n con gái củ a N ữ th ầ n M ặ t trờ i kêt
hôn cù ng con tra i củ a T rái đ ấ t, "qua bả y
ngày gặ p n hau " th ì tra o vòng thư ơ ng vòng
nhớ , k ế t làm vợ chồ ng. T ro n g sử th i Xing
N hã , sau kh i lọ t lòng m ẹ , X ing N h ã khóc
m iế t 7 ngày 7 đêm , m ẹ cha đ ặ t tê n cho là
Xing N hã m ớ i thôi khóc, X ing N h ã chơ i
quay 7 ngày 7 đêm th ì chiế c qu ay vỡ ; Bơ -
ra T an g tiễ n X ing N h ã vê q u a 7 đèo
Trong sử th i Đ ăm Di, Xing Mơ N ga c h ặ t 7
ngọ n m ây ê-pôn g gắ n vở i th â n cây tù n g cao
vú t qua 7 lầ n n íu c hặ t, ph á vỡ kho ả ng cách
giữ a con ngư ờ i vớ i không g ia n trê n cao.
Trong sử th i Đ ăm S ă n , "Đ ăm Săn n hả y từ
ngọ n cây ên ăt, từ ngọ n cây k n u n g xuố ng
đấ t. P hóng m ộ t phóng, ch àn g vư ợ t q u a bả y
núi, n hả y m ộ t n hả y ch àn g vư ợ t bả y cái
thác; th o ắ t ch àn g đ ã vê' đế n làng, thoáng
ch àn g đã vê đế n nhà..", ph á vỡ kh o ả ng cách
giữ a con ngư ờ i vớ i không gian chiề u ngang,
v.v...
K hông chỉ dùn g con sô' b ả y để d iễ n tả
giớ i h ạ n không gian, th òi gian, ngư ờ i Ê Đê
còn d ù ng con sô' b ả y để th ể h iệ n và thự c
hiệ n ư ớ c m u ôn kh ắ c phụ c không gian bằ n g
thờ i gian. Ngư ờ i Ê Đê luôn ao ư ớ c chiế m
lĩn h kh ông gian, vì vổ i q u an niệ m 7 tầ n g vũ
trụ , có nh ữ n g m iề n khô n g gian (như không
gian trê n trờ i, k h ôn g g ian đ ị a ngụ c) con
ngư ờ i không dễ gì đi đế n đư ợ c, c ầ n có thờ i
gian và thờ i g ian đó đã đư ợ c ngư ờ i Ê Đê
"th iên g hoá" qu a con sô' bả y.
C âu ch u yệ n về sự tá i sin h củ a linh hồ n
đư ợ c ngư ờ i Ê Đê q u an niệ m nh ư sau: Sau
lễ tan g, hồ n ngư ờ i ch ế t bơ vơ , không nơ i
nư ơ ng tự a, d ứ t k ho át kh ô n g th ể về buôn
làng ngư ờ i số ng vố i họ h àn g , n h ư n g cũng
khôn g về đư ợ c buô n củ a tổ tiê n (Buôn atâo,
do vợ chồ ng th ầ n B ăng Bơ đung, B ăng Bơ
đai cai qu ả n ). Chỉ khi làm lễ bỏ m ả , hồ n
mớ i đư ợ c tự do, về số ng ở buôn atâo (tầ ng