147
ẢNH HƯỞNG CỦA NGÔN NGỮ MẠNG ĐỐI VỚI NĂNG LỰC NGÔN
NGỮ CỦA SINH VIÊN VIỆT NAM NGÀNH NGÔN NGỮ TRUNG
ThS. Trương Ngọc Quỳnh
Trường Đại học Kinh tế - Tài chính TP.HCM
Khoa Ngôn ngữ & Văn hóa quốc tế
TÓM TẮT
Sự bùng nổ của internet đã hình thành nên hệ thống văn hóa của chính nó, trở
thành mảnh đất màu mỡ để ngôn ngữ mạng sinh sôi nảy nở. Nhìn chung, ngôn ngữ
mạng không phải là một hệ thống ngôn ngữ chính quy nhưng lại xu hướng định
hình lại ngôn ngữ của chúng ta. Ngôn ngữ mạng đang tạo ra những thay đổi lớn
lao trong thói quen sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp hàng ngày của con người
trên cả môi trường giao tiếp trực tiếp và giao tiếp trên mạng. Những ảnh hưởng
này thể hiện rõ rệt hơn ở đối tượng thanh thiếu niên nói chung và đối tượng người
Việt Nam học ngôn ngữ Trung Quốc nói riêng. Bài viết này sẽ so sánh ngôn ngữ
mạng trong tiếng Hán và tiếng Việt, trên cơ sở đó phân tích những ảnh hưởng đối
với sự phát triển năng lực ngôn ngữ của sinh viên Việt Nam ngành ngôn ngữ Trung
hiện nay.
Từ khóa: Ngôn ngữ mạng, ảnh hưởng, năng lực ngôn ngữ, sinh viên, ngành Ngôn
ngữ Trung
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ngôn ngữ là sản phẩm của xã hội, là công cụ quan trọng trong giao tiếp của
con người. Cùng với sự phát triển của xã hội, ngôn ngữ cũng có sự biến đổi theo.
Trong thời đại hiện nay, khi máy tính và mạng internet đã được phổ cập trên phạm
vi toàn cầu, ngôn ngữ mạng đã trở thành công cụ giao tiếp thường gặp trong đời
sống con người. Là một phần trong hệ thống ngôn ngữ, ngôn ngữ mạng và những
ảnh hưởng của nó đang dần trở thành đối tượng nghiên cứu của học giả trên nhiều
lĩnh vực. Trong quá trình phát triển của ngôn ngữ mạng, làm thế nào để ưu việt
hóa môi trường ngôn ngữ mạng, hạn chế các ảnh hưởng tiêu cực của nó đối với
việc sử dụng ngôn ngữ của người sử dụng internet đang là một vấn đề cấp thiết
148
được đặt ra. Điều này đặc biệt quan trọng hơn đối với việc giảng dạy ngoại ngữ
trong bối cảnh phát triển bùng nổ của các loại ngôn ngữ mạng.
Tại Việt Nam, các nghiên cứu về ảnh hưởng của ngôn ngữ mạng đối với
thanh thiếu niên nhìn chung còn tương đối ít, chủ yếu là các bài xã luận.
Về đặc điểm ngôn ngữ mạng của giới trẻ có thể kể tới luận văn “Ngôn ngữ
giới trẻ qua phương tiện truyền thông” (2018) của tác giả Đỗ Thùy Trang, Trường
Đại học Khoa học, Đại học Huế. Luận văn nghiên cứu đặc điểm ngôn ngữ giới trẻ
từ bình diện cấu trúc và bình diện giao tiếp xã hội, đồng thời cho thấy thái độ ngôn
ngữ của xã hội đối với việc lựa chọn ngôn ngữ của giới trẻ. Bài “Bàn về việc sử
dụng ngôn ngữ giao tiếp của sinh viên hiện nay” của tác giả Nguyễn Thị Ngân,
Trịnh Thị Ngọc Anh (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) giới thiệu về thực trạng
sử dụng ngôn ngữ của giới trẻ hiện nay, cũng đồng thời nêu ra các nguyên nhân và
biện pháp cải thiện.
Tại Trung Quốc, các nghiên cứu về ngôn ngữ mạng của giới trẻ nhìn chung
được tiến hành rộng rãi hơn, chủ yếu dưới dạng các bài báo khoa học. Nội dung
nghiên cứu chủ yếu tập trung vào hai nội dung: Ảnh hưởng của ngôn ngữ mạng
đối với thanh thiếu niên và so sánh đối chiếu giữa ngôn ngữ mạng tiếng Hán với
một số ngôn ngữ lớn như tiếng Anh, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Nga. Có thể kể tới
một số bài báo như:
- Đường Ngọc Trân (2015). Bàn về chiến lược sử dụng ngôn ngữ mạng trong
các khóa học chính trị và tư tưởng ở trường đại học. Học viện Công thương Vân Nam.
- Lý Thanh Viên (2018). Những ảnh hưởng của ngôn ngữ mạng đối với khả
năng biểu đạt và giao tiếp tiếng Hán đối với sinh viên đại học. Tạp chí văn hóa chữ
Hán.
- Trần Lâm (2015). Nghiên cứu về ảnh hưởng của ngôn ngữ mạng đối với hành
vi sử dụng ngôn ngữ của thanh thiếu niên. Học viện Tài chính Kinh tế Thành Công
Trịnh Châu, Tạp chí xây dựng ngữ văn.
149
- Triệu Tuấn Nam (2015). So sánh ngôn ngữ mạng trong tiếng Tây Ban Nha
và tiếng Hán. Tạp chí Ngữ văn – Giảng dạy giáo dục ngoại ngữ.
- Vương Hiểu Thần (2013). Phân tích đối chiếu ngôn ngữ mạng tiếng Anh và
tiếng Hán dưới góc độ Ngôn ngữ học tri nhận. Tạp chí trường Đại học Thẩm Dương.
Một mặt, so với các thứ tiếng khác trên thế giới, tiếng Việt là loại ngôn ngữ ít
phổ biến, ít người sử dụng, các nghiên cứu so sánh giữa tiếng Việt và tiếng Hán về
chủ đề ngôn ngữ mạng hiện là đề tài tương đối mới mẻ. Mặt khác, sự du nhập ngày
của ngôn ngữ mạng trong tiếng Hán vào tiếng Việt thông qua các phim ảnh, ca nhạc,
mạng xã hội đang ngày càng trở nên mạnh mẽ, được giới trẻ tiếp nhận và sử dụng
rộng rãi.
Do đó, bài nghiên cứu tiến hành so sánh ngôn ngữ mạng trong hai ngôn ngữ,
với mục tiêu hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của việc sử dụng ngôn ngữ không chính quy
trong quá trình học tập ngoại ngữ của sinh viên Việt Nam đang học tập bộ môn tiếng
Hán, góp phần vào việc chuẩn hóa và giáo dục ngoại ngữ trong thời đại mới.
2. SO SÁNH NGÔN NGỮ MẠNG TRONG TIẾNG HÁN VÀ TIẾNG
VIỆT
2.1. Giới hạn khái niệm và đặc điểm của ngôn ngữ mạng
a. Giới hạn khái niệm
Ngôn ngữ mạng từ khi ra đời đã trở thành tiêu điểm của nhiều cuộc tranh
luận. Ở từng giai đoạn, người ta lại có những ý khiến khác nhau về ngôn ngữ mạng,
và đến nay vẫn còn tồn tại rất nhiều điểm bất đồng.
Cùng với sự phát triển của mạng internet, ngôn ngữ mạng ra đời vào khoảng
thập niên 90 của thế kỷ XX và được coi là “sản phẩm phụ” của internet. Ở giai
đoạn này, ngôn ngữ mạng chỉ hạn chế trong phạm vi các thuật ngữ máy tính.
Bước vào thế kỷ XXI, ngôn ngữ mạng không còn bị hạn chế trong phạm vi
ngữ nghĩa được nêu ra trên đây, mà nó được mở rộng ra thành loại ngôn ngữ giao
tiếp thường ngày được tùy ý sáng tạo, sử dụng và lan truyền trên mạng internet. Ở
bình diện này, ngôn ngữ mạng là một tổ hợp các đơn vị ngôn ngữ như: chữ cái,
dấu câu, hình ảnh, văn tự, số….
150
Trong phạm vi bài này sẽ trình bày về ngôn ngữ mạng trong phạm vi ý nghĩa
được mở rộng, và những ảnh hưởng của nó trên phương diện xã hội.
b. Đặc điểm của ngôn ngữ mạng
Có thể nói rằng, ngôn ngữ mạng là một phần trong hệ thống ngôn ngữ, là sự
tiếp nối và phát triển dựa trên ngôn ngữ chuẩn mực. Tuy nhiên, ngôn ngữ mạng lại
mang những đặc điểm khác biệt với ngôn ngữ chuẩn mực, thu hút giới trẻ bởi
những đặc điểm sau:
Thứ nhất, ngôn ngữ mạng mang tính giải trí cao. Ngôn ngữ mạng được ra đời
do nhu cầu đa dạng hóa các cách biểu đạt nhằm mang lại sự thú vị trong thông tin
được biểu đạt, làm cho ngôn ngữ trở nên sinh động.
Thứ hai, ngôn ngữ mạng mang tính phá cách. Ngôn ngữ mạng được giới trẻ
ưa dùng và lan truyền rộng rãi là do nó phá vỡ các quy tắc ngôn ngữ chuẩn mực.
Môi trường mạng là một không gian tự do cho phép giới trẻ tùy ý vận dụng sức
tưởng tượng của mình. Ở đó, họ có thể sáng tạo ra bất kỳ hình thức và nội dung
ngôn ngữ nào họ ưa thích để thể hiện cá tính mà không cần phải e dè trước những
khuôn phép của xã hội truyền thống.
Thứ ba, ngôn ngữ mạng mang tính nhanh gọn, kịp thời. Sống trong xã hội
hiện đại với nhịp sống vội vã, con người muốn biểu đạt ý tưởng của mình bằng số
ít đơn vị ngôn ngữ trong khoảng thời gian nhanh nhất. Do đó, họ tiến hành giản
lược hóa nhiều thành phần trong ngôn ngữ chuẩn mực, tạo ra một cách biểu đạt
mới.
2.2. So sánh các dạng ngôn ngữ mạng trong tiếng Hán và tiếng Việt
Ngôn ngữ mạng có sự khác biệt hoàn toàn với các quy tắc trong ngôn ngữ
chuẩn mực, tuy nhiên nó được tạo ra theo một số quy tắc nhất định. Đứng từ góc
độ phương pháp cấu tạo từ, có thể nói, từ vựng trong ngôn ngữ mạng hiện nay
151
được cấu tạo dựa trên cơ sở của ngôn ngữ chuẩn mực và biến đổi trên ba phương
diện: Ngữ âm, ngữ nghĩa và ngữ pháp.
a. Cấu tạo từ dựa trên sự tương đồng về ngữ âm
- Thứ nhất, sử dụng từ có mặt chữ khác nhau nhưng âm đọc tương đồng hoặc
tương cận với nhau. Ví dụ, trong tiếng Hán, 稀饭 (cách đọc là “xīfàn”, nghĩa là
“cháo”) được giới trẻ sử dụng để thay thế cho 喜欢 (cách đọc là “xǐhuān”, nghĩa
là “thích”) do hai từ có cách đọc tương tự nhau. Trong tiếng Việt, giới trẻ cũng có
cách tạo từ tương tự như vậy, ví dụ: Thứ high (thứ hai), thứ bar (thứ ba), kao (tao)
v.v.
- Thứ hai, sử dụng con số biểu thị cho các từ có âm đọc tương đồng hoặc
tương cận. Có thể lấy một vài ví dụ trong tiếng Hán như sau: 886 (cách đọc là “bā
bā liù”), gần giống với 拜拜啦 (cách đọc “bài bài la”, nghĩa là “tạm biệt nhé”).
Hay 9494 (cách đọc “jiǔ sì jiǔ sì”), gần âm với “就是就是” (cách đọc “jiùshì
jiùshì”, nghĩa là “chính thế chính thế”). Trong tiếng Việt cũng có thể tìm thấy một
vài ví dụ với con số được vận dụng trên mạng xã hội như: 1105 (một đời một kiếp
không phai), 5508 (năm năm không tắm) v.v.
- Thứ ba, kết hợp số và chữ để thay thế cho các từ có âm đọc tương đồng
hoặc tương cận. Ví dụ, trong tiếng Hán, 3Q có cách đọc là “sān Q”, gần âm với
“thank you”, nên thường được dùng để biểu thị “cảm ơn”. Trong ngôn ngữ mạng
tiếng Việt, 3D đồng âm với “bê đê”, chỉ người thuộc giới tính thứ ba. Giới trẻ cũng
kết hợp số và chữ để biểu thị một số từ tiếng Anh phổ biến như “5ting” (fighting -
cố lên), “g9” (good night – chúc ngủ ngon), v.v.
b. Cấu tạo từ dựa trên sự biến đổi về ngữ nghĩa
Những từ vựng mới trong ngôn ngữ mạng có thể được giữ nguyên mặt chữ
như trong ngôn ngữ chuẩn mực, nhưng được sử dụng với ý nghĩa hoàn toàn khác
trong bối cảnh giao tiếp trên mạng.
Lấy một số ví dụ trong tiếng Hán:
- “恐龙” (khủng long): chỉ bạn nữ có ngoại hình xấu.