ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
BÀI GIẢNG
BỆNH NỘI KHOA THÚ Y
Biên soạn : TS. PHAN THỊ HỒNG PHÚC
THÁI NGUYÊN, NĂM 2013
- 0 -
BÀI MỞ ĐẦU
I. KHÁI NIỆM
Môn học Bệnh Nội khoa gia súc là một môn khoa học chuyên nghiên cứu
những bệnh không có tính chất truyền nhiễm, không lây lan từ con này sang con
khác và là bệnh xảy ra ở các cơ quan trong cơ thể gia súc.
Ví dụ: Bệnh viêm dạ dày - ruột, bệnh viêm thận, các bệnh về tim, phổi...
Trong quá trình điều trị bệnh nội khoa tuỳ từng loại bệnh khác nhau mà
dùng các loại thuốc khác nhau, bằng các con đƣờng khác nhau nhƣ: uống, tiêm
bắp, tiêm tĩnh mạch, tiêm vào xoang hay dùng phƣơng pháp thông, thụt...
Tuy nhiên trong quá trình điều trị bệnh, cũng có những bệnh ta phải dùng
kết hợp phƣơng pháp ngoại khoa để can thiệp nhƣ: bệnh tắc thực quản, trong
trƣờng hợp này, nếu không đƣa đƣợc vật tắc xuống dạ dày bằng phƣơng pháp nội
khoa thì ta phải mổ thực quản để lấy dị vật ra.
II. NHIỆM VỤ CỦA MÔN HỌC
Môn học nghiên cứu về các vấn đề chủ yếu sau:
2.1. Nghiên cứu về nguyên nhân gây bệnh
Nguyên nhân gây bệnh nội khoa rất đa dạng, phức tạp và có tính chất tổng
hợp, không mang tính đặc hiệu nhƣ nguyên nhân của các bệnh truyền nhiễm hay
ký sinh trùng. Có những nguyên nhân gây bệnh nội khoa thuộc về di truyền, về
chăm sóc, nuôi dƣỡng, ăn uống không đúng khoa học hoặc do các nhân tố vật lý,
hoá học, vi sinh vật, nhƣng cũng có những bệnh phát ra do kế phát từ các bệnh
truyền nhiễm hoặc bệnh ký sinh trùng.
Ví dụ: Bệnh viêm ruột cata cấp tính ở gia súc do nhiều nguyên nhân gây
nên nhƣ:
Do chăm sóc nuôi dƣỡng kém, thức ăn kém phẩm chất (thức ăn ôi, thiu,
mốc hay thức ăn bị nhiễm độc...)
Do thời tiết khí hậu thay đổi đột ngột.
Do kế phát từ một số bệnh khác nhƣ: bệnh truyền nhiễm, bệnh ký sinh
trùng...
Do môi trƣờng chăn nuôi bị ô nhiễm, dẫn đến con vật dễ bội nhiễm một
số vi khuẩn đƣờng ruột nhƣ: E.coli, Salmonella....
Từ những nguyên nhân trên cho thấy, việc nghiên cứu nguyên nhân, tìm ra
nguyên nhân chính và nguyên nhân phụ để đƣa ra phác đồ điều trị có hiệu quả là
rất quan trọng.
- 1 -
Do vậy, nghiên cứu về nguyên nhân gây bệnh có ý nghĩa rất quan trọng để
chẩn đoán bệnh chính xác và mang lại hiệu quả cao trong quá trình điều trị. Mặt
khác, khi biết nguyên nhân gây bệnh, ta còn có các biện pháp phòng bệnh thích hợp.
2.2. Nghiên cứu về cơ chế sinh bệnh
Việc nghiên cứu về cơ chế sinh bệnh của một bệnh là hết sức quan trọng.
Bởi vì trong quá trình điều trị bệnh, nếu biết đƣợc cơ chế sinh bệnh ngƣời ta sẽ
đƣa ra đƣợc các biện pháp để cắt đứt một hay nhiều khâu trong quá trình sinh
bệnh, từ đó sẽ hạn chế đƣợc sự tiến triển của bệnh theo các hƣớng khác nhau.
Ví dụ: Trong bệnh viêm phế quản phổi (quá trình viêm làm cho phổi bị
xung huyết và tiết nhiều dịch viêm đọng lại trong lòng phế quản, gây trở ngại quá
trình hô hấp, dẫn đến gia súc khó thở, nƣớc mũi chảy nhiều, ho). Do vậy, khi điều
trị bệnh, ngoài việc dùng kháng sinh tiêu diệt vi khuẩn còn dùng thuốc giảm ho và
giảm dịch thẩm xuất để tránh hiện tƣợng viêm lan rộng.
2.3. Nghiên cứu về triệu chứng của bệnh
Hầu hết gia súc khi mắc bệnh, trên cơ thể con bệnh sẽ có những biến đổi
khác nhau về sinh lý bình thƣờng, dựa vào các triệu chứng đó ta có thể chẩn đoán
bệnh. Tuy nhiên, với mỗi loại bệnh khác nhau có những biểu hiện triệu chứng
khác nhau.
Ngoài chẩn đoán lâm sàng, để có kết luận chính xác hơn về bệnh, ngƣời ta
còn dùng các phƣơng pháp xét nghiệm để kiểm tra máu, phân, nƣớc tiểu..., từ đó
có cơ sở giúp chẩn đoán bệnh đƣợc nhanh chóng, chính xác, nhằm đƣa ra phác đồ
điều trị có hiệu quả cao nhất.
2.4. Nghiên cứu về các biện pháp chẩn đoán bệnh
Trong quá trình chẩn đoán bệnh, hiệu quả chẩn đoán phụ thuộc vào phƣơng
pháp chẩn đoán. Do vậy, để chẩn đoán nhanh và chính xác, phải thƣờng xuyên
nghiên cứu để đƣa ra những phƣơng pháp chẩn đoán tiên tiến, cho kết quả chẩn
đoán nhanh và chính xác. Chẩn đoán chủ yếu dựa vào các phƣơng pháp sau:
Hỏi bệnh: hỏi chủ gia súc để: nắm sơ bộ nguyên nhân gây bệnh, điều kiện
chăm sóc nuôi dƣỡng, thời gian gia súc mắc bệnh, quá trình diễn biến của bệnh và
những thuốc đã dùng cho con bệnh.
Kiểm tra triệu chứng lâm sàng: kiểm tra các triệu chứng lâm sàng điển
hình mà con bệnh thể hiện ra bên ngoài, chú ý chẩn đoán phân biệt với một số
bệnh khác.
- 2 -
Phƣơng pháp hoá nghiệm: dùng phƣơng pháp này để kiểm tra các triệu
chứng phi lâm sàng đặc thù của từng bệnh, khi các bệnh có triệu chứng lâm sàng
giống nhau.
Ngoài ra, còn dùng các phƣơng pháp nhƣ X quang, nội soi, điện não đồ,
điện tâm đồ để chẩn đoán bệnh khi thông qua chỉ tiêu hoá nghiệm và triệu chứng
lâm sàng vẫn chƣa xác định đƣợc bệnh. Ví dụ: bệnh viêm bao tim do ngoại vật ở
thời kỳ đầu, bệnh sỏi thận, các bệnh ở van tim.
2.5. Nghiên cứu về tiên lƣợng của bệnh
Nghiên cứu về tiên lƣợng của bệnh giúp chúng ta đánh giá mức độ và khả
năng hồi phục của bệnh, trên cơ sở đó có hƣớng điều trị tiếp hay loại thải thích hợp.
2.6. Nghiên cứu các biện pháp điều trị
Mục đích là tìm ra các biện pháp điều trị bệnh hiệu quả cao và nhanh
chóng nhất, từ đó tránh đƣợc sự lãng phí thuốc, tăng hiệu quả kinh tế và tránh
đƣợc hiện tƣợng kháng thuốc của vi khuẩn.
III. MỐI LIÊN QUAN VỚI CÁC MÔN HỌC KHÁC
Môn bệnh nội khoa gia súc là một môn học có quan hệ với nhiều môn học
khác. Do vậy, muốn nắm chắc đƣợc môn bệnh nội khoa và ứng dụng vào điều
kiện sản xuất, chúng ta cần biết mối liên quan giữa môn học này với các môn học
khác. Sự liên quan này đƣợc thể hiện chặt chẽ và logic với một số môn học sau:
Môn giải phẫu: Đây là môn học giúp chúng ta biết vị trí các cơ quan của
từng loại gia súc, từ đó dùng các phƣơng pháp sờ, nắn, gõ, nghe để chẩn đoán
bệnh, đồng thời biết các biến đổi tổ chức của con bệnh.
Môn sinh lý bệnh: giúp chúng ta giải thích các quá trình bệnh lý, từ đó
biết trạng thái sinh lý bình thƣờng và trạng thái bệnh lý của gia súc.
Môn giải phẫu bệnh: cung cấp những kiến thức về sự biến đổi vi thể tổ
chức cơ thể dƣới tác động của mầm bệnh.
Môn chẩn đoán bệnh: biết đƣợc vị trí và các phƣơng pháp chẩn đoán, từ
đó có thể chẩn đoán bệnh một cách chính xác.
Môn ngoại khoa: giúp ta phƣơng pháp điều trị bệnh ngoại khoa, vì có
những bệnh nội khoa vẫn phải dùng kết hợp với phƣơng pháp ngoại khoa để can
thiệp.
Môn dược lý: biết đƣợc tính chất, tác dụng và liều lƣợng của từng loại thuốc,
từ đó kê đơn thuốc cho con vật nhằm đem lại hiệu quả cao trong điều trị bệnh.
Môn vệ sinh gia súc: giúp chúng ta nắm đƣợc các kiến thức về vệ sinh,
nuôi dƣỡng, chăm sóc và sử dụng gia súc một cách hợp lý.
- 3 -
Phần thứ nhất
ĐẠI CƯƠNG VỀ BỆNH NỘI KHOA GIA SÚC
Chương 1. ĐẠI CƯƠNG VỀ ĐIỀU TRỊ HỌC
I. KHÁI NIỆM VỀ ĐIỀU TRỊ HỌC
Điều trị học là khoa học làm hồi phục cơ thể gia súc ốm trở lại khoẻ mạnh
bình thƣờng. Điều trị học chủ yếu dùng các biện pháp sau:
Dùng thuốc: Tuỳ từng loại bệnh khác nhau mà dùng các loại thuốc khác
nhau. Thuốc dùng để điều trị bệnh cho gia súc bằng nhiều con đƣờng khác nhau
nhƣ: uống, tiêm bắp, tiêm tĩnh mạch, tiêm vào xoang, thụt... Thuốc dùng để điều
trị bệnh là các loại thuốc nhƣ kháng sinh, vitamin, các loại thuốc giảm đau, hạ sốt,
chống viêm... và cả thuốc nam.
Dùng hoá chất: Có thể dùng một số loại hoá chất để điều trị bệnh nội
khoa cho gia súc nhƣ: dùng xanh methylen trong điều trị trúng độc HCN; dùng
Na2SO4, MgSO4 để điều trị các bệnh viêm ruột, bội thực dạ cỏ.
Dùng lý liệu pháp: Dùng ánh sáng, điện, nƣớc để điều trị bệnh cho gia súc.
Hộ lý: Ngoài việc dùng thuốc và các phƣơng pháp trên, chăm sóc nuôi
dƣỡng gia súc ốm là một khâu hết sức quan trọng. Chăm sóc, nuôi dƣỡng tốt kết
hợp với điều trị bệnh sẽ mang lại hiệu quả điều trị cao.
II. NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRỊ HỌC
Điều trị học hiện đại kế thừa sự nghiệp của các nhà Y học lỗi lạc (Botkin,
Pavlop...). Dựa trên quan điểm cơ bản “Cơ thể là một khối thống nhất, hoàn chỉnh,
luôn luôn liên hệ chặt chẽ với ngoại cảnh và chịu sự chỉ đạo của thần kinh trung
ƣơng”. Với sự tiến bộ không ngừng của sinh học, y học, điều trị luôn luôn thay đổi về
phƣơng pháp và kỹ thuật. Tuy vậy, vẫn có những nguyên tắc không thay đổi và luôn
luôn đúng mà ngƣời thầy thuốc phải nắm vững. Những nguyên tắc chính nhƣ sau:
2.1. Nguyên tắc sinh lý
Chúng ta thấy rằng, mọi hoạt động của cơ thể đều chịu sự chỉ đạo của thần
kinh để thích nghi với ngoại cảnh luôn luôn biến đổi, để nâng cao sức chống đỡ
bệnh nguyên mà ta gọi chung là phản xạ bảo vệ cơ thể. Bao gồm: hiện tƣợng thực
bào, quá trình sinh tế bào, mô bào mới, hình thành miễn dịch, giải độc. Do vậy,
trong quá trình điều trị bệnh chúng ta phải tạo điều kiện thuận lợi cho cơ thể thích
nghi để nâng cao khả năng chống đỡ bệnh tật.
Chính vì vậy, tuỳ từng bệnh cụ thể mà ta phải điều chỉnh khẩu phần ăn, chú
đến bầu tiểu khí hậu, những kích thích của ngoại cảnh. Mặt khác, phải có khẩu
4 -