Chương 2
DINH DƯỠNG VÀ THỨC ĂN Tiết 1
NỘI DUNG
• ĐẶC ĐIỂM TIÊU HOÁ CỦA GSNL
• NHU CẦU DINH DƯỠNG
• NGUỒN THỨC ĂN
• KHẨU PHẦN ĂN
• CHẾ ĐỘ ĂN
ĐẶC ĐIỂM TIÊU HOÁ CỦA GSNL
• Cấu tạo đường tiêu hoá
• Hệ vi sinh vật dạ cỏ
• Đặc thù của các quá trình tiêu hoá
Cấu tạo đường tiêu hóa
Ruột non
Dạ lá sách
Dạ múi khế
Tuyến nước bọt
Dạ tổ ong
Dạ cỏ
Ruột già
Cấu tạo đường tiêu hóa
Miệng Chức năng: lấy thức ăn, tiết nước bọt và nhai lại:
Nước bọt đóng vai trò quan trọng trong việc làm mềm, tạo miếng thức ăn
và cung cấp các yếu tố cần thiết cho VSV dạ cỏ (N, khoáng.
Dung dịch đệm trong nước bọt (cacbonat và phốt phát) trung hoà các
AXBBH tạo thuận lợi cho sự phát triển của các vi sinh vật tiêu hoá xơ nhờ
duy trì độ axít trung tính trong dạ cỏ
Nhai lại làm giảm kích thước các mẩu thức ăn tạo thuận lợi cho việc tấn
công xơ của vi sinh vật và enzym của chúng.
Cấu tạo đường tiêu hóa
Ảnh hưởng của loại hình thức ăn đến lượng nước bọt
Cấu tạo đường tiêu hóa
Dạ dày kép
7
Cấu tạo đường tiêu hóa
Sự phát triển của dạ dày kép
Cấu tạo đường tiêu hóa
Dạ cỏ
Dạ tổ ong
Dạ lá sách
Dạ múi khế
Dạ cỏ và dạ tổ ong Thùng để lên men (130 đến 180 lít) ở phần trước của ống tiêu hoá. Giữ lại các mẩu thức ăn có sợi dài kích thích nhai lại và tiết nước bọt VSV lên men thức ăn sinh ra AXBBH và sinh khối VSV giàu protéin Hấp thụ AXBBH để sử dụng như một nguồn năng lượng trong cơ thể và nguyên liệu tổng hợp lactoza, protein và chất béo
Cấu tạo đường tiêu hóa
Dạ lá sách
10
Chức năng: hấp thụ nước, natri, phốt pho và AXBBH
Cấu tạo đường tiêu hóa
Dạ múi khế
Chức năng: tiêu hoá bằng dịch vị
Tiết axít clohydric và nhiều enzym tiêu hoá tiêu hoá
- protéin thoát qua
- protéin VSV sinh ra trong dạ cỏ (0,5-2,5kg/ ngày)
Cấu tạo đường tiêu hóa
Ruột non
Chức năng: tiêu hoá và hấp thu:
Tiết các enzym tiêu hoá qua thành ruột và tuyến tuỵ để tiêu
hoá các hydrát cácbon, protéin và lipít
Hấp thụ nước, khoáng và các sản phẩm tiêu hoá ở ruột
(glucose, axít amin và axít béo)
Đặc điểm đường tiêu hóa
Ruột già
Chức năng:
VSV trong manh tràng lên men các sản
phẩm đưa từ trên xuống (tương tựu dạ cỏ)
Tạo phân (xác VSV không được tiêu hoá
Hấp thu AXBBH và nước
mà thải ra ngoài qua phân)
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
• Các nhóm VSV dạ cỏ • Môi trường dạ cỏ cần cho VSV • Hoạt động của VSV dạ cỏ • Vai trò của VSV dạ cỏ đối với vật chủ
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Các nhóm VSV dạ cỏ Vi khuẩn (Bacteria) - Số lượng: 109-1010 tế bào/g chất chứa
+ Phân giải xơ (xenluloza và hemixenluloza) + Phân giải tinh bột và đường + Sử dụng các axit hữu cơ + Phân giải và tổng hợp protein + Tổng hợp vitamin nhóm B và vitamin K + Sinh mêtan
15
dạ cỏ - Hoạt động:
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Vi khuẩn dạ cỏ chia thành 10 nhóm (1):
• VK phân giải xeluloza và hemixenluloza Bacteroides, Ruminococcus, Butyrivibrio
Butyrivibrio, Bacteroides, Lacnospira, Succinivibrio,
• VK phân giải pectin
Treponema, Strptococcus Bovis
• VK phân giải tinh bột
• VK phân giải urê
Bacteroides, Strp..bovis, Succinamonas, Bacteroides
Succinivibrio, Selenamonas, Bacteroides, Ruminococcus,
Buyryvibrio, Treponem
• VK sinh mêtan
Methanobrevibacter, Methanobacterium, Methanomicobium
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Vi khuẩn dạ cỏ chia thành 10 nhóm (2):
• VK sử dụng đường
Treponema, Lactobacillus, Streptococcus
Megasphera, Selenamonas
• VK sử dụng axit
• VK phân giải protein
Bacteroides, Butrivibrio, Streptococcus
Bacteroides, Megaspera, Selenomonas
• VK sinh amôniac
• VK phân giải mỡ
Anaerovigrio, Butrivibrio, Treponema, Eubacterium, Fusocillus, Micrococcus
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Các nhóm VSV dạ cỏ Động vật nguyên sinh (Protozoa)
Số lưượng: 105-106 tế bào/g chất chứa
• • Hoạt động:
+ Tiêu hoá tinh bột và đưường. + Xé rách màng màng tế bào thực vật. + Tích luỹ polysaccarit. + Bảo tồn mạch nối đôi của các axit béo không no. + Sử dụng protein của VK + Sử dụng vitamin từ thức ăn hay do vi khuẩn tạo nên.
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Các nhóm VSV dạ cỏ Nấm (Fungi)
Nấm là vi sinh vật đầu tiên xâm nhập và tiêu hoá
thành phần cấu trúc thực vật bắt đầu từ bên trong:
- Mọc chồi phá vỡ cấu trúc thành tế bào thực vật - Tiết men tiêu hoá xơ
• Thuộc nấm yếm khí • Số lượng: trên 100 tế bào chất chứa dạ cỏ • Hoạt động:
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Môi trường dạ cỏ cần cho VSV
VSV đòi hỏi dinh dưỡng cũng như các điều kiện nhất định về
• Dinh dưỡng (năng lượng, N, khoáng,…)
• Nhiệt độ (39,5 °C)
• Yếm khí
• Độ ẩm (80 – 85%)
• pH 6 – 7
Nếu thiếu các yếu tố trên xẩy ra “rối loạn vi sinh vật” => rối loạn tiêu hoá
hoặc chuyển hoá và/hoặc vi sinh vật có hại phát triển
20
môi trường:
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Dinh dưỡng cần cho tổng hợp VSV dạ cỏ
Khoáng
NPN Protein
Gluxit & Lipit
N
• VK dạ cỏ có thể sử dụng
amoniac để tổng hợp protein • Amoniac trong dạ cỏ được hấp
thu rất nhanh
• Amoniac cần có ở mức tối
Vi sinh vật dạ cỏ
Năng lượng
Protein
Khoáng
• VSV dạ cỏ có nhu cầu về
thích cùng với gluxit được phân giải (để cung cấp đồng thời N và năng lượng)
khoáng (S, P)
• VSV dạ cỏ cần một số axit amin (mạch nhánh) như là những yếu tố sinh trưởng cần thiết.
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Đủ cho tổng hợp và hoạt động của VSV
động vật chủ thu được nhiều năng lượng và protein.
Cân bằng – theo quy luật chung về yếu tố hạn chế – mức năng
lượng hoặc protein thiếu sẽ quyết định hiệu quả sử dụng.
Đồng thời – các vi khuẩn cần đồng thời năng lượng và N vì
chúng không có khả năng dự trữ.
Liên tục– hoạt động vi khuẩn ở mức cao, đều đặn và thường
xuyên Phân bố thức ăn dần dần theo từng bữa nhỏ.
Cung cấp gluxít có thể lên men và protein dễ phân giải cần phải:
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Phối hợp thức ăn để cung cấp đồng thời N và NL cho VSV dạ cỏ
Thức ăn giàu N Thức ăn giàu gluxit
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Ảnh hưởng của ph dạ cỏ đến hoạt lực của các nhóm VSV dạ cỏ
Hoạt lực VSV
VSV phân giải xơ
VSV phân giải tinh bột
5 6 7 pH
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
pH
Cho ăn nhiều lần/ngày
6
Cho ăn 2 lần/ngày
Thay đổi pH dạ cỏ phụ thuộc vào tần suất cung cấp thức ăn tinh
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Tóm tắt hoạt động của VSV dạ cỏ
CHC tiêu hóa
-
S NH3 Na, K, P, etc
Glucoza
Đường phân
ChÊt trung gian
CO2 Methane
VSV
ATPATP
NH3 2- S Tổng hợp (B)
Lên men (A)
ABBH
ADP
Duy trì
(Axetat, Propionat Butyrat)
Sinh khối VSV
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
THỨC ĂN
Lipit
Gluxit
Protein (N)
Khoáng: S, P, Co, Cu, ...
Amoniac
Các chất lên men trung gian
Tổng hợp VSV
ATP
Mêtan
Nhiệt
Nhiệt
Tế bào VSV
Axit béo bay hơi: acetic, propionic & butyric
Ruột Hấp thu
Hệ vi sinh vật dạ cỏ
Vai trò của vi sinh vật dạ cỏ đối với vật chủ 1. Cung cấp năng lượng
Các axit béo bay hơi (axetic, propionic, butiric và một lượng nhỏ izobytyric, valeric, izovaleric) cung cấp khoảng 70-80% tổng số nhu cầu năng lượng.
2. Cung cấp protein
Các hợp chất chứa nitơ (kể cả NPN) được VSV sử dụng để tổng hợp nên sinh khối protein có chất lượng cao và được tiêu hoá hấp thu ở ruột non.
3. Chuyển hoá lipit
- Phân giải triaxylglycerol và galactolipit của thức ăn
- No hoá và đồng phân hoá các axit béo không no.
- Tổng hợp lipit có chứa các axit béo lạ.
4. Cung cấp vitamin: nhóm B và K
5. Giải độc: Nhờ VSV dạ cỏ GSNL có thể ăn được một số thức ăn độc với GSDDĐ
CÁC QUÁ TRÌNH TIÊU HOÁ VÀ TĐC
• Sự nhai lại • Tổng hợp VSV dạ cỏ • Động thái phân giải thức ăn trong dạ cỏ • Tiêu hoá gluxit • Tiêu hoá protein • Tiêu hoá lipit • Chuyển hoá các chất dinh dưỡng
Sự nhai lại
Thức ăn trâu bò ăn vào thường dưới
dạng các mẩu thức ăn với kích cỡ
lên men hoàn toàn
quá to nên VSV dạ cỏ khó có thể
Ợ lên để nhai lại nhiều lần cho cho đến khi các mẩu
thức ăn đủ nhỏ
30
Nhai lại 6-8 tiếng và tiết 160 đến 180 lít nước bọt/ngày
Tổng hợp protein VSV dạ cỏ
Tổng hợp protein VSV dạ cỏ:
VSV lên men AXBBH NL
Sinh khối VSV axít amin
• Thừa N => nhiễm độc amoniac vô sinh, ngộ độc nitơ
• Thiếu N – tăng sinh và hoạt động của VSV không tốt
thức ăn, ...
Động thái phân giải thức ăn ở dạ cỏ
• Động thái phân giải thức ăn tinh • Động thái phân giải thức ăn thô
Động thái phân giải thức ăn tinh/protein
100
)
80
i
%
(
i
60
c
40
ả i g n â h p ệ
b (a+b)
P = a + b (1 - e-ct)
l ỷ T
20 a
0
20
40
60
80
100
-20
Thời gian (h)
Động thái phân giải thức ăn thô
100
)
80
%
i
( i
i
Vách tế bào (NDF)
60
ả g n â h p ệ
c
l ỷ T
40
B (A+B)
P = a + b (1 - e-ct)
20
L
A
Chất chứa TB
0 a
0
20
40
60
80
100
Thời gian (h)
-20
Tiêu hóa gluxit (carbohydrates)
Gluxit phi cấu trúc (NSC)
Gluxit vách tế bào (CW)
DẠ CỎ
Lên men
Lên men
DẠ CỎ
ABBH Sinh khèi VSV
NSC kh«ng ph©n gi¶i
Polysaccarit VSV
CW kh«ng ph©n gi¶i
Glucoza
Ruột non
Ruột non
Tiêu hoá
NSC kh«ng tiªu
CW kh«ng tiªu
Lên men
Ruột già
Lên men
Ruột già
ABBH Sinh khèi VSV (vËt chñ kh«ng sö dông ®ưîc)
Phân
Lên men gluxit ở dạ cỏ
Hemixenluloza Pectin
Xenluloza Tinh bột Đường
Pentoza
Hexoza Chu trình pentoza
Đường phân
Pyruvat
Axetyl CoA
Focmat Acrylat
Metan
Butyrat
Propionat
Succinat Co2+H2
Acetat
Lên men đường sinh axit béo bay hơi
Acetic acid (C2)
C6 H12O6 + 2H2O
2 CH3COOH + 2CO2 + 4H2
Propionic acid (C3)
C6 H12O6 + 2H2
2 CH3CH2COOH +2H2O
Butyric acid (C4) C6 H12O6
CH3 CH2 CH2 COOH + 2CO2 + 2 H2
4H2 + CO2
CH4 + 2H2O
Thay đổi tỷ lệ các ABBH phụ thuộc vào cấu trúc khẩu phần
Tốc độ lên men các loại gluxít
Đường
Tinh bột
Xơ
• Đường lên men nhanh chóng và gần như hoàn toàn
• Tinh bột lên men khá nhanh, nhưng một phần có thể thoát qua dạ cỏ (sẽ được tiêu hoá trong ruột non nhờ enzym)
• Xơ lên men chậm, bình quân 70-80% được lên men (biến đổi tuỳ theo mức độ trùng hợp cuả xenluloza và lignin hoá)
Tốc độ lên men của các loại thức ăn
Cỏ: được nhai thành từng đoạn dài,
giải phóng dần dần axít béo bay hơi
thấm nhiều nước bọt, lên men chậm
– được trung hoà tốt và dễ dàng hấp
thụ dần
Thức ăn tinh: lên men quá dễ ăn vào
nhanh và nhiều axít béo bay hơi tích
nhanh và tiết ít nước bọt sản xuất
tụ gây ra sự giảm mạnh pH dạ cỏ
Tiêu hóa protein
Protein thức ăn
NPN
Urea
NH3
Protein phân giải
Protein
DẠ CỎ
Protein VSV
kh«ng ph©n gi¶i
Axit amin
RUỘT NON
Tiêu hoá
Urea
NH3
Protein kh«ng tiªu ho¸
Protein Protein
RUỘT GIÀ
VSV
kh«ng tiªu
41
Phân
Chuyển hóa lipit
Lipit thức ăn (LCFA)
Sinh khối VSV
Dạ cỏ
LCFA không tiêu
Lipit VSV
Ruột non
LCFA không tiêu
Lipit hấp thu
Ruột già
•Thuỷ phân triaxylglycerol và galactolipit của thức ăn • Làm no hoá và đồng phân hoá các axit béo không no. •Tổng hợp lipit có chứa các axit béo lạ
Phân
NHU CẦU DINH DƯỠNG
NHU CẦU DUY TRÌ:
• Bò nghỉ ngơi, khối lượng cơ thể
không thay đổi
• Các nhu cầu tối thiểu để duy trì
các cơ quan ở tình trạng vận hành
• Duy trì sự sống cho bò
NHU CẦU SẢN XUẤT:
• Tăng trọng
• Mang thai
• NHU CẦU: Nước VCK thu nhận Năng lượng Protein Khoáng Vitamin
• Sản xuất sữa
• Lao tác
Nếu cung cấp không đủ dinh dưỡng,
con vật huy động dinh dưỡng dự trữ
gầy đi
Nhu cầu nước
Gia sóc cÇn ®ưîc cung cÊp nưíc thưêng xuyªn ®Ó ®¸p øng c¸c chøc n¨ng sinh lý cña c¬ thÓ.
Nhu cÇu nưíc cña c¬ thÓ con vËt phô thuéc vµo b¶n chÊt thøc ¨n, ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ®é Èm cña m«i trưêng vµ t×nh tr¹ng sinh lý cña c¬ thÓ.
Nếu nước ngon, đầy đủ thường xuyên về số lượng, bò có thể tự điều chỉnh được mức uống phù hợp.
Nhu cầu nước
nhiệt độ môi trường
Tổng các nhu cầu nước (nước trong thức ăn + nước tự nhiên)
ở 4 – 5°C 27
ở 26 – 27°C 41
37
58
Duy trì Chửa Năng suất sữa
45
67
65
94
85 100
120 147
9 l sữa/ngày 18 l sữa/ngày 27 l sữa/ngày 36 l sữa/ngày 45 l sữa/ngày
120
173
(số lít / bò sữa có trọng lượng hơi là 635 kg / ngày)
hoặc bình quân :
49
4 – 5 lít / kg chất khô hoặc 3 lít / lít sữa (+ nhu cầu duy trì)
Nhu cầu nước
Yêu cầu về chất lượng nước
Sạch – Không có thức ăn thừa, nhiễm phân hoặc nước tiểu, không có sự phát triển của tảo
Lành – Không có kí sinh, thuốc trừ sâu, nitrat, không nhiễm nhiều sắt và các kim loại nặng
Ngon – Thoáng khí, ít khoáng, độ pH trung tính, không mùi
không vị khó chịu, nhiệt độ bình thường
Lượng thu nhận VCK
- Nhu cầu dinh dưỡng: Gia súc thu nhận thức ăn theo nhu cầu của
Lượng thu nhận VCK phụ thuộc:
cơ thể.
- Giới hạn của đường tiêu hoá: Gia súc chỉ thu nhận được khối
- Chất lượng của thức ăn: Thức ăn dễ tiêu ăn được nhiều
lượng thức ăn mà đường tiêu hoá cho phép.
- Giới hạn thời gian: Gia súc chỉ thu nhận được thức ăn trong
thời gian có thức ăn; mặt khác, gia súc cần thời gian nhai lại, lao tác (nếu có) và nghỉ ngơi trong ngày.
- Các yếu tố khác: Trạng thái sinh lý, sức khoẻ, kinh nghiệm với thức ăn, độ ngon miệng của thức ăn, tác động của các gia súc khác trong đàn, v.v...
Gia súc, khẩu phần và mối quan hệ của chúng
GIA SÚC KHẨU PHẦN
Lượng thu nhận Mức độ dễ ăn vào Khả năng ăn vào
PHẦN ĐÓNG GÓP
NHU CẦU (duy trì và sản xuất)
GiÁ TRỊ DiNH DƯỠNG (năng lượng, protéin, khoáng, vitamin…)
NĂNG SUẤT
Khả năng ăn vào
• là lượng VCK thức ăn mà bò có thể ăn tự do
• phụ thuộc vào dung tích của dạ cỏ (tuỳ thuộc vào thể
trọng và trạng thái sinh lý của bò)
ngừng ăn vào
dạ cỏ đầy
số lượng thức ăn (cỏ) trong dạ cỏ
dạ cỏ quy định số lượng chất khô ăn vào
bò lại ăn tiếp
dạ dày rỗng
phân giải thức ăn (cỏ) trong dạ cỏ
Khả năng ăn vào
Dạ cỏ rỗng nhanh hay chậm tuỳ thuộc khả năng tiêu hoá của khẩu phần
• rơm giàu xenluloza và nghèo đạm tiêu hoá trong dạ cỏ diễn ra chậm bò
thu nhận ít thức ăn
• cây cỏ non tiêu hoá nhanh bò ăn được nhiều hơn
54
Khả năng ăn vào
Khả năng ăn vào
Thấp nhất vào lúc đẻ, tăng gần 50 % vào tháng thứ ba và thứ tư vắt sữa để đạt được năng suất cao nhất (bò cao sản)
Các yếu tố khí hậu ảnh hưởng: nhiệt độ cao và độ ẩm làm giảm sút khả năng ăn vào
Bò phải chống lại nhiệt độ cao từ bên ngoài
tăng nhanh nhịp thở
Tại sao ?
Bò phải hạn chế nhiệt sản sinh do lên men trong
dạ cỏ giảm lượng thức ăn ăn vào
Khả năng thu nhận thức ăn thay đổi trong chu kỳ tiết sữa
Thời gian của chu kỳ sữa
Mức độ dễ ăn vào của thức ăn
•tương ứng với lượng chất khô mà một con bò «bình thường» ăn tự do
Mức độ dễ ăn vào
• phụ thuộc tính chất của cỏ
• phụ thuộc vào mức ngon của thức ăn và khả năng tiêu hoá của chúng
Cỏ ở vùng nhiệt đới chứa nhiều các chất cấu trúc thành tế bào (xenluloza và hemixenluloza, lignin) => hạn chế lượng thu nhận thức ăn => năng suất sản xuất bị hạn chế
Lượng thu nhận phụ thuộc chất lượng thức ăn
ChÊt lưîng cá Lưîng thu nhËn VCK
(% thÓ träng)
RÊt tèt 3,0
Tèt 2,5
Trung b×nh 2,0
XÊu 1,5
RÊt xÊu
1,0
Ví dụ, với cỏ xanh trung binh (20% VCK) bò 500kg có thể thu nhận 500 x 2/100 x 100/20 = 50 kg.
Yếu tố ảnh hưởng đến lượng thu nhận thức ăn thô ở GSNL
• Mức hoà tan (A)
• Mức lên men (B)
• Thức ăn
• Tốc độ lên men (c)
• Pha dừng (L)
• Tốc độ giảm độ lớn TA
• Gia súc
• Tốc độ thoát khỏi dạ cỏ
• Dung tích dạ cỏ
• Thành phần KP,
59
•
v.v.
Nhu cầu năng lượng
(INRA, 1989)
Dựa vào các tiêu chuẩn ăn để tính. VD: Theo
- Nhu cầu duy trì: :
UFL/ngày = 1,4 + 0,6W/100
Hiệu chỉnh:
Tăng 10% cho bò nuôi nhốt không hoàn toàn. Tăng 5% cho bò nuôi nhốt hoàn toàn. Tăng từ 20 đến 60% cho bò chăn thả
- Nhu cầu sinh trưởng:
UFL/ngày = W0,75 (0,0732 + 0,0218 G1,4 )
Tăng 20, 35 và 55 % so với nhu cầu duy trì tương ứng cho các tháng chửa thứ 7, 8 và 9.
- Nhu cầu mang thai:
- Nhu cầu tiết sữa:
0,44 UFL/kg sữa tiêu chuẩn (4% mỡ), hay 0,44x(0,4+0,15x% mỡ thực tế)/kg sữa thực tế
Nhu cầu protein
- Nhu cầu duy trì
PDI (g/ngày) = 3,25W0,75 PDI (g/ngày) = 95 + 0,5W
- Nhu cầu tăng trọng
280 g PDI/kg tăng trọng.
- Nhu cầu mang thai
19,5, 33 và 51g PDI/ngày/10 kg khối lượng bê sơ sinh tương ứng cho các tháng chửa thứ 7, 8 và 9
- Nhu cầu tiết sữa
hay
48 g PDI/ kg sữa tiêu chuẩn
48 x (0,4+0,15x% mỡ thực tế) g PDI/kg sữa thực tế
- Nhu cầu lao tác
0,1 UFL/100kg thể trọng/giờ lao tác
Nhu cầu Ca và P (INRA, 1978)
Ca (g/ngày) = = P (g/ngày)
6W/100 5W/100
Nhu cầu duy trì:
Nhu cầu sản xuất
- Nhu cầu sinh trưởng:
3,2g Ca và 1,8g P/kg tăng trọng
Ca: 2,25, 4,0 và 25 g/ngày P: 0,75, 1,4 và 2,13 g/ngày
- Nhu cầu mang thai: Tính cho 10 kg khối lượng bê sơ sinh cho tháng chửa thứ 7, 8 và 9:
- Nhu cầu tiết sữa:
4,2 g Ca và 1,7g P/kg sữa tiêu chuẩn
Nhu cầu vitamin
• Ở vùng nhiệt đới, bò thường cần bổ sung vitamin A và E (đối với bò chăn thả tự do) và vitamin D (đối với bò nuôi nhốt)
• Các vitamin B và K được tổng hợp trong các dạ dày trước và đáp ứng đủ nhu cầu (trừ gia súc rất cao sản)
Thiếu vitamin A – lông «dựng», loạn thị,
• Các nhu cầu về vitamin A và E được đáp ứng với cỏ xanh đầy đủ
hiệu quả sinh sản kém, dễ mắc bệnh.
Thiếu vitamin E – tác động đến chất lượng sữa (sữa và bơ dễ bị hôi khét)
NGUỒN THỨC ĂN
• THỨC ĂN XANH
• THỨC ĂN Ủ XANH
• CỦ QUẢ
• CỎ KHÔ
• PHỤ PHẨM CÂY TRỒNG
• PHỤ PHẨM CHẾ BIẾN
• THỨC ĂN BỔ SUNG
Thức ăn xanh
• Cỏ xanh là thức ăn chiến lược của trâu bò là khẩu phần cơ sở cho ăn được càng nhiều càng tốt • Bò ăn tự do khoảng10% thể trọng
Thức ăn xanh
Thức ăn hoà thảo
Ngon và giàu năng lượng giải phóng năng lượng dần dần từ 3 loại gluxít:
- đường từ thân cây - tinh bột từ hạt - xenluloza từ thân cây và các lõi (ít hoá gỗ)
Thức ăn xanh
Thức ăn xanh họ đậu
Leucaena leucocephala
Trichanthera gigantea
• Thường sử dụng như là thức ăn bổ sung protein
• Có thể chứa chất kháng dinh dưỡng.
Thức ăn xanh
Trồng cỏ • Tính toán diện tích trồng cỏ
=>
– Căn cứ vào nhu cầu về thức ăn thô xanh của bò: khoảng 10%
thể trọng theo VCT hay 2% thể trọng theo VCK
– Căn cứ vào năng suất của cỏ: phụ thuộc giống cỏ, đất trồng và
trình độ thâm canh
– Khả năng của các nguồn thức ăn thay thế • Chọn giống cỏ trồng
=>
– Căn cứ đặc điểm thổ nhưỡng và khí hậu thời tiết – Đặc điểm của các giống cỏ có thể tìm được – Kinh nghiệm trồng cỏ ở địa phương
Thức ăn xanh
Ví dụ về tính toán diện tích trồng cỏ
Tính diện tích cỏ cần trồng để nuôi 10 bò sữa HF - Giả sử bò có khối lượng bình quân là 500 kg/con - Cỏ định trồng là cỏ voi, ước tính năng suất 180
tấn/ha/năm
Cách tính:
= 182 500 kg/năm
- Nhu cầu: 500kg/con x 10% x10 con x365 ngày/năm
- Diện tích cỏ voi cần trồng = 182 500//180 000 = 1 ha
Thức ăn ủ xanh/chua
Thức ăn ủ xanh
Mục đích ủ xanh?
Phụ phẩm xanh
Ủ chua
TA thừa
Nhu cầu
Bảo quản, dự trữ thức ăn Khử độc (lá sắn, cao lương…)
Thức ăn ủ xanh
Thức ăn nào có thể ủ xanh?
• Cá tư¬i:
– Cá voi – Cá tù nhiªn…
• Th©n l¸ c©y ng«:
– Sau thu b¾p non – Cây ng« gieo dµy
• Phụ phẩm khác: – Ngọn lá mía – Thân lá l¹c – Ngän l¸ s¾n…
Thức ăn ủ xanh
Chuẩn bị nguyên liệu ủ
• Nguyên liệu ủ
– Số lượng thức ăn dự định ủ – Tình trạng thức ăn
héo
• Xanh, non (nhiều nước) Phơi
• Già, khô: trộn thêm cỏ non…
• Các chất bổ sung:
– Chặt, thái nhỏ 2-4cm
• Ủ c©y ng« cã b¾p xanh kh«ng cÇn thªm rØ mËt vµ
c¸m
– Cám (Bột ngô, sắn): 2-3% – Rỉ mật: 2-3% – Muối: 0,5%
Thức ăn ủ xanh
Ủ chua bằng túi nylon
Bước 1: Chuẩn bị túi ủ • • •
Cắt túi ủ: 2,5-3,5m dài ??? Kiểm tra túi ủ (thủng? …) Buộc chặt đầu dưới của túi
Bước 2: Chuẩn bị nguyên liệu và dụng cụ • •
Chặt, thái nhỏ (2-4 cm) Chuẩn bị các chất bổ sung (theo số lượng thức ăn ủ)
Thức ăn ủ xanh
Ủ chua bằng túi nylon
Bước 3: Cho nguyên liệu đã được thái vào túi nylon theo từng lớp dày khoảng 20cm rồi nén
Bước 4: Tưới rỉ mật và rắc các chất bổ sung (cám, bột sắn…) lên mỗi lớp rồi nén chặt cho đến khi đầy
Thức ăn ủ xanh
Ủ chua bằng túi nylon
Bước 5: Rải một lớp rơm khô lên trên thức ăn ủ chua rồi dùng dây cao su buộc chặt miệng túi
Bước 6: Để nơi râm mát, tránh nước mưa và chuột cắn làm hỏng túi và thức ăn ủ chua
Thức ăn ủ xanh
Kiểm tra chất lượng thức ăn ủ
Thức ăn ủ có chất lượng tốt: Mùi chua nhẹ, màu vàng sáng
Thức ăn kém chất lượng: Mùi lạ, màu đen hoặc bị mốc
Thức ăn ủ xanh
Lấy thức ăn ủ chua
Lấy vừa đủ lượng cho bò ăn
Đậy và buộc kín sau mỗi lần lấy
Kiểm tra thức ăn ủ chua xem có bị mốc không
Thức ăn ủ xanh
Sử dụng thức ăn ủ chua
Tập cho bò ăn dần
Có thể cho ăn 5-7kg/100 kg thể trọng
Lưu ý: Đối với bò sữa không cho ăn trước khi vắt sữa
Cỏ khô
trang thiết bị
• Dự trữ thức ăn lâu dài • Phương pháp đơn giản • Không cần đầu tư nhiều
• Trâu bò ăn được nhiều,
không gây rối loạn tiêu hoá
Cỏ khô
Nguyên liệu làm cỏ khô
• Loại cỏ: Cỏ tự nhiên, cỏ trồng có thân cành nhỏ, ít nước • Thời gian cắt cỏ: lúc cỏ mới ra hoa (28-42 ngày tái sinh)
25
20
Protein
15
B¾t ®Çu mïa ma
10
Kho¸ng
5
0
Cỏ khô
Kỹ thuật làm khô cỏ
• •
Cắt cỏ ở giai đoạn tối ưu Phơi khô cho đến lúc còn 85% chất khô: – Rải đều và mỏng phơi dưới nắng 4-5 giờ – Cào dồn cỏ thành băng để phơi 2– 3 ngày –
Lúc có mưa nên gom cỏ thành đống, che phủ giữ cho cỏ khỏi mất phẩm chất.
– Tránh phơi quá nắng, cỏ sẽ mất nhiều chất dinh
dưỡng, nhất là vitamin
•
Cỏ khô phẩm chất tốt giữ được màu xanh, thân, cuống và lá đều mềm và có mùi thơm dễ chịu.
Cỏ khô
Cất trữ cỏ khô
• Đánh đống: nơi cao ráo, lót cành cây, dá, xỉ than, hoặc dùng gạch và cành cây, tre để kê giá đánh đống. Cỏ tốt xếp ở giữa và nén chặt, phía trên để dốc thành mái cho thoát nước, có thể dùng rơm, rạ, cỏ xấu phủ lên trên.
• Kho chứa: Cỏ khô chiếm thể tích lớn (14-15 m3/tấn). Muốn tăng sức chứa của nhà kho thì bó cỏ thành bó, tốt nhất là dùng máy đóng bánh (chỉ còn 6 m3/tấn).
Cỏ khô
Sử dụng cỏ khô
• Trâu bò có thể ăn tự do được 2,5-3,0 kg cpr khô/100kg
thể trọng
• Không nên cho ăn quá 50% thức ăn thô trong khẩu phần • Nên phối hợp với cỏ xanh, thức ăn ủ chua, thức ăn tinh,
củ quả, rỉ mật và phụ phẩm chế biến rau quả.
Củ quả
• Củ quả tươi chứa nhiều nước (70- 90%).
… Protein, mì, kho¸ng vµ cenlulose thÊp
… Chøa nhiÒu gluxit dÔ tiªu ho¸, chñ yÕu lµ ®ưêng vµ tinh bét.
… Chøa nhiÒu vitamin C, c¸c lo¹i cñ qu¶ cã mµu vµng như cµ rèt, bÝ ®á chøa nhiÒu caroten.
… Khi cho ăn qu¸ nhiÒu lªn men nhanh giảm pH dạ cỏ kh«ng nªn cho ăn nhiÒu cïng lóc
Rơm rạ
• Có hàm lượng xơ cao (36-42%), protein thấp (3-5%), mỡ rất thấp (1-2%), vitamin và các chất khoáng nghèo nàn.
• Tỷ lệ tiêu hoá thấp (30-40%) do vách tế bào rơm bị lignin hoá cao.
• Nên bổ sung rỉ mật, urê (nếu không xử lý), cỏ xanh hay các phụ phẩm khác dễ lên men nhằm tối ưu hoá hoạt động của VSV dạ cỏ
• Nên ủ kiềm hóa (rơm khô hoặc tươi) trước kho cho ăn
CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO KHẢ NĂNG SỬ DỤNG RƠM CHO TRÂU BÒ
DỰ TRỮ
KIỀM HOÁ
BỔ SUNG
Mùa vụ
Lignin hoá
Mất cân bằng dinh dưỡng
Thức ăn bổ sung
• Mục đích:
• Một số loại thức ăn bổ sung
– Cân bằng dinh dưỡng cho khẩu phần cơ sở – Đáp ứng nhu cầu sản xuất của gia súc cao sản – Khắc phục thiếu cỏ xanh trong vụ đông xuân
cỏ
– Thức ăn tinh – Urê – Hỗn hợp khoáng – Bánh đa dinh dưỡng
Thức ăn tinh
• Hàm lượng nước và xơ thấp • Chứa nhiều đạm, bột đường, chất béo, các chất khoáng và vitamin • Tỷ lệ tiêu hoá cao • Chỉ nên dùng để bổ sung dinh dưỡng khi thức ăn thô xanh không đáp ứng đủ. • Cho ăn quá nhiều làm bò bị rối loạn tiêu hoá, bị các bệnh về trao đổi chất và chân móng • Cho ăn rải càng đều trong ngày càng tốt.
Thành phần thức ăn tinh ép viên cho bò sữa (VD của Úc)
Thành phần dinh dưỡng
Tỷ lệ trong VCK
CP tối thiểu
16.0%
ME tối thiểu
12.5 MJ/kg
Xơ thô (CF) tối đa
6.0%
Ure tối đa
0.5%
Muối tối đa
0.7%
Cu bổ sung
15mg/kg
Selen bổ sung
0.3mg/kg
Momensin sodium
33mg/kg
SỬ DỤNG: • Cho ăn 6-8kg/con/ngày tủy theo năng suất và giai đoạn chu kỳ sữa • Sau khi đẻ chỉ cho ăn 3-4kg để hạn chế xeton huyết cận lâm sàng • Tăng mức cho ăn lên bình thường sau khi đẻ 21 ngày • Cho ăn theo bữa hay trộn với thức ăn thô thành TMR
Thức tinh và sức khoẻ của bò
hạ pH dạ cỏ do sản xuất nhiều axít lactic (nhiễu axít )
giảm nhai lại thành dạ cỏ hoá sừng (có thể các rối loạn thần kinh
Quá nhiều thức ăn tinh giàu năng lượng
và các chứng bệnh về chân)
Nên cho ăn rải đều thức ăn tinh và cân bằng năng lượng khẩu phần Nên duy trì 1 tỉ lệ cỏ phù hợp trong khẩu phần để duy trì sự hoạt động của dạ cỏ (> 40% cỏ khô hoặc > 55% thức ăn ủ tươi) Khẩu phần trộn hoàn chỉnh (TMR)
Giải pháp :
Cần phải tránh cho ăn quá nhiều năng lượng vào cuối chu kì vắt sữa
và có chửa để hạn chế sự béo quá của bò, là nguyên nhân gây ra các
hậu quả đến sinh sản và bộ máy sinh sản
Công thức thức ăn tinh tham khảo cho nông hộ
C«ng thøc 1
C«ng thøc 2
Nguyªn liÖu
C¸m g¹o, tÊm
35
35
Bét s¾n
10
30
Bét ng«
30
-
Kh« dÇu c¸c lo¹i
10
20
Bét c¸ (<15% muèi)
10
-
Bét th©n, l¸ vá l¹c
-
10
RØ mËt
-
2
Bét sß hoÆc bét x¬ng
4
1
Urª
0,5
1
Muèi an
-
1
Premix kho¸ng vµ vitamin
0,5
-
Céng
100
100
Urê
không cung cấp đủ N.
• Là nguồn bổ sung NPN khi các loại thức ăn khác
• Urê = 281% CP N = 45% urê 45%N x 6.25 = 281% CP
• Mức bổ sung
– Tối đa ~1% VCK khẩu phần – Cho ăn nhiều giảm ngon miệng => giảm thu
nhận thức ăn
Nguyên tắc bổ sung urê
xanh).
- Chỉ sử dụng khi khẩu phần thiếu đạm. - Phải cung cấp đầy đủ các chất dễ lên men (bột, đưường, cỏ
- Đối với những con bò trước đó chưưa ăn urê thì cần có thời
- Chỉ sử dụng urê cho bò trưưởng thành, không sử dụng cho bê
gian làm quen: hàng ngày cho ăn từng ít một và thời gian làm quen kéo dài từ 5 đến 10 ngày.
vì dạ cỏ chưưa phát triển hoàn chỉnh.
- Phải cho ăn nhiều lần trong ngày. Nên trộn đều với các thức ăn
khác.
bầu bí (vì trong đó có nhiều men urease).
- Không hoà urê vào nưước cho bò uống trực tiếp hay cho ăn với
Bánh urê và rỉ mật
Bánh « rỉ mật – urê »
Bổ sung thức ăn nghèo năng lượng và đạm
Amoniac có nguồn gốc từ phân giải urê là một nguồn đạm trực tiếp trong dạ cỏ
Phát huy tác dụng tốt nhất khi kết hợp với nguồn năng lượng lên men nhanh trong dạ cỏ–nguồn năng lượng phù hợp nhất là rỉ mật
Hỗn hợp khoáng
• Canxi, phốt pho và natri là những
khoáng quan trọng hàng đầu
• Các loại khoáng vi lượng quan trọng
• Cách bổ sung: + Trộn các chất khoáng với nhau theo những tỷ lệ nhất định gọi là premix khoáng. Sau đó dùng hỗn hợp khoáng này trộn vào các loại thức ăn tinh, với tỷ lệ 0,2- 0,3% hoặc bổ sung vào khẩu phần hàng ngày với lượng 10-40g cho mỗi con. + Trộn các thành phần khoáng với nhau và với các chất mang (chất độn) như đất sét, xi măng... Sau đó hỗn hợp được đóng thành bánh, làm khô gọi là đá liếm. Đá liếm này được đặt trong chuồng nuôi, trên bãi chăn (dưới gốc cây) để bò liếm tự do.
Bánh dinh dưỡng tổng hợp
• Các chất độn, các chất kết dính tạo
• Thành phần chủ yếu của bánh dinh dưỡng gồm: rỉ mật (cung cấp năng lượng), urê (cung cấp protein) và các chất khoáng.
thuận lợi cho việc ép thành bánh và làm cho bánh xốp: vôi, ximăng, vỏ lạc xay nhỏ, bột bã mía, rơm nghiền ...
GIẢI QUYẾT THỨC ĂN THÔ VỤ ĐÔNG
CỎ KHÔ
Ủ XANH
TẬN THU PHỤ PHẨM
TẬN THU CỎ TỰ NHIÊN
TRỒNG CÂYCỎ ĐÔNG
KHẨU PHẦN ĂN
• Yêu cầu của khẩu phần
• Thành phần dinh dưỡng của khẩu phần
• Bổ sung dinh dưỡng
• Cơ cấu thức ăn trong khẩu phần
• Các bước xây dựng khẩu phần
• Kiểm tra đánh giá chất lượng khẩu phần
Yêu cầu chung của khẩu phần
Khoáng
Urê Protein
Xơ/Bột/Đường
N
• Con vật ăn hết và đủ no • Cung cấp đủ và cân bằng dinh dưỡng cho VSV dạ cỏ và vật chủ
Vi sinh vật Dạ cỏ
• Khai thác tối đa thức ăn
sẵn có và rẻ tiền
Năng lượng
Protein
Khoáng
• An toàn • Tiện lợi và khả thi • Kinh tế
Cơ cấu khẩu phần
Nguyên tắc: Khai thác tối đa các nguồn thức ăn thô sẵn có làm khẩu phần cơ sở và bổ sung tối thiểu cần thiết để tối ưu hoá hoạt động VSV dạ cỏ nhằm đáp ứng được nhu cầu duy trì và một mức sản xuất nhất định
Ngoài ra, cần bổ sung sản xuất để cho phép đạt được tiềm năng di truyền của con vật
KP cơ sở (hiệu chỉnh) = KP cơ sở + Bổ sung tối thiểu
Khẩu phần = KP cơ sở (hiệu chỉnh) + Bổ sung sản xuất
Bổ sung dinh dưỡng
Đáp ứng dinh dưỡng cho 2 đối tượng: • VSV dạ cỏ: là tác nhân chuyển hoá
các thành phần của thức ăn thành các nguồn dinh dưỡng cho vật chủ (như ABBH, protein VSV)
• Vật chủ: ngoài nguồn dinh dưỡng
cung cấp nhờ tiêu hoá dạ cỏ có thể cần thêm các chất dinh dưỡng thoát qua khi nhu cầu dinh dưỡng tăng cao (sản xuất)
Bổ sung dinh dưỡng cho thức ăn thô chất lượng thấp
• Bổ sung để tối ưu hoá hoạt động của VSV dạ cỏ
– Urê, rỉ mật, bã bia, thức ăn giàu protein – Thức ăn xanh (cỏ hoad thảo, họ đậu) – Bánh dinh dưỡng tổng hợp (N, năng lượng, S, P, …) • Bổ sung dinh dưỡng thoát qua cho nhu cầu sản xuất – Những thức ăn protein có tỷ lệ thoát qua cao: bột cá, khô
dầu thực vật, protein được bảo vệ
– Năng lượng thoát qua: ngũ cốc nghiền mịn hay xử lý – Khoáng đa và vi lượng: Ca, P, Mg, …
Bổ sung sản xuất
Thường dùng thức ăn tinh hỗn hợp để bổ sung sản xuất
Từ thành phần và giá trị dinh dưỡng của thức ăn tinh hỗn hợp tính toán số lượng cần cho ăn dựa vào sức sản xuất của từng con (thường tính 1 kg thức ăn tinh đủ cho sản xuất 2-2,5 lít sữa)
Các bước xây dựng khẩu phần
Nhu cầu dinh dưỡng của gia súc Thành phần dinh dưỡng thức ăn
Khẩu phần lí thuyết (tính toán)
Cho ăn và theo dõi
Giải thích
Tiến triển về năng suất và sức khoẻ
Điều chỉnh hợp lí
Khẩu phần thực tế (đã điều chỉnh)
Kiểm tra đánh giá chất lượng khẩu phần
• Kiểm tra thức ăn và thành phần dinh dưỡng
• Đánh giá lượng thức ăn ăn vào
• Đánh giá độ ngon miệng
• Đánh giá hàm lượng xơ trong khẩu phần
• Đánh giá qua năng suất và thể trạng
Kiểm tra đánh giá chất lượng khẩu phần
• Kiểm tra thức ăn và thành phần dinh dưỡng:
Những loại thức ăn nào được cho ăn?
Thức ăn được băm, nghiền và trộn ra sao?
Thời điểm cho ăn trong ngày?
Tính toán và so sánh thành phần dinh dưỡng
của khẩu phần so với mục tiêu (tiêu chuẩn ăn) và cân bằng lại cho phù hợp.
Kiểm tra đánh giá chất lượng khẩu phần
• Đánh giá lượng thức ăn ăn vào (2,5-3,5% BW?)
Nguy cơ về stress nhiệt?
Thừa xơ trong khẩu phần?
Độ ngon miệng kém?
Không đủ lượng thức ăn theo nhu cầu?
Không đủ lượng nước uống theo nhu cầu hoặc chất
lượng nước không tốt?
Kiểm tra đánh giá chất lượng khẩu phần
• Đánh giá độ ngon miệng
Đối với mỗi loại thức ăn, đặc biệt là thức ăn ủ chua, cần kiểm tra:
Sờ vào thấy nóng?
• Mùi không điển hình? • Bị đen? • • Lẫn phân? • Mốc? • Các biểu hiện khác? • Hành vi ăn của bò – háo hức đến máng ăn, ít lựa thức ăn
trong khi ăn?
Kiểm tra đánh giá chất lượng khẩu phần
• Đánh giá hàm lượng xơ:
Tình trạng phân – độ cao, màu
sắc, độ đặc (Mục tiêu >80% phân có độ cao từ 2.5-5cm, nhuyễn, màu xanh lá/nâu, không có bong bóng, lún ở giữa); >5cm, đặc thành tảng = dư thừa xơ trong KP
Tình trạng nhai lại - % bò nhai lại (mục tiêu 60% bò nhai lại sau khi ăn 45 phút); >60% = dư thừa chất xơ
Kiểm tra đánh giá chất lượng khẩu phần
• Đánh giá qua năng suất và
thể trạng
Năng suất có đạt được như dự
Bò có điểm thể trạng trong phạm
kiến không?
Quá béo có thể do thiếu hụt protein trong khẩu phần tích lũy mỡ
Quá gầy có thể do thiếu năng
lượng trong khẩu phần
vi mục tiêu không?
CHẾ ĐỘ CHO ĂN
• Thức ăn thô:
– Liên tục có sẵn – Được ăn tự do – Nhiều loại đồng thời
VSV dạ cỏ cần được cung cấp đầy đủ, đều đặn, đồng thời, liên tục và ổn định các chất dinh dưỡng cần thiết.
CHẾ ĐỘ CHO ĂN
• Thức ăn tinh
Cho ăn càng nhiều lần/ngày và rải càng đều càng tốt
pH
Ăn tinh nhiều lần/ngày
150 L
6
40 L
Ăn tinh 2 lần/ngày
•TĂ thô Hạt & TĂ tinh
CHẾ ĐỘ CHO ĂN
Khẩu phần trộn hoàn chỉnh (TMR) Trộn đều tất cả các loại thức ăn có trong khẩu phần trước khi cho ăn (theo nhóm cùng nhu cầu)
CHẾ ĐỘ CHO ĂN
Nước uống
• Đủ (luôn sẵn có, uống tự do) • Sạch • Lành • Ngon
CHẾ ĐỘ CHO ĂN
Tóm tắt các nguyên tắc cho ăn: • Thức ăn thô xanh phải cắt ngắn, trộn đều với nhau, cho ăn rải đều trong
ngày, không hạn chế về số lượng.
• Thức ăn tinh chia ra càng nhiều bữa càng tốt, các bữa cách đều nhau, mỗi
bữa không quá 2 kg/bò.
• Thức ăn bổ sung khoáng cần trộn đều với thức ăn tinh. Hỗn hợp khoáng bổ
sung có thể dùng dưới dạng đá liếm.
• Tốt nhất là trộn đều tất cả các loại thức ăn với nhau để cho bò ăn (TMR).
• Cho ăn càng nhiều lần trong ngày càng tốt để kích thích bò ăn nhiều và đảm bảo có thức ăn liên tục có sẵn cho bò ăn, nhất là vào ban đêm và sáng sớm.
• Nước uống phải luôn luôn có sẵn và cho uống tự do.
• Khi thay đổi thức ăn mới phải thay đổi từ từ bằng cách giảm dần thức ăn cũ
và tăng dần thức ăn mới để vi sinh vật dạ cỏ và gia súc quen dần.
