0
UBND TỈNH QUẢNG NGÃI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG
BÀI GIẢNG
(HỆ ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN THPT)
BIÊN SOẠN: NGÔ THỊ KIM NGỌC
(LƯU HÀNH NỘI BỘ)
Quảng Ngãi, Năm 2017
1
LỜI NÓI ĐẦU
Giáo dục học 2 là môn học cơ bản trong chương trình đào tạo giáo viên trung học
phổ thông, giúp sinh viên có được hệ thống tri thức, kĩ năng cần thiết để tiến hành tốt
các hoạt động dạy học và giáo dục trong lĩnh vực nghề nghiệp của mình.
Tiếp nối bài giảng Giáo dục học 1, chúng tôi biên soạn bài giảng Giáo dục 2 gồm
hai phần:
Phần 1. Lí luận dạy học, trình bày một cách hệ thống những vấn đề cơ bản về quá
trình dạy học; các nguyên tắc dạy học; về nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức
quá trình dạy học trong nhà trường trung học phổ thông.
Phần 2. Lí luận giáo dục, là hệ thống lí luận về tổ chức quá trình giáo dục (theo
nghĩa hẹp) bao gồm những vấn đề cơ bản như: Bản chất, đặc điểm, qui luật của quá
trình giáo dục; Nguyên tắc, phương pháp và nội dung giáo dục cho học sinh trung học
phổ thông.
Chúng tôi biên soạn trên cơ sở kế thừa chương trình Giáo dục học do Bộ Giáo
dục và Đào tạo ban hành; đồng thời cập nhật và điều chỉnh cho phù hợp với xu thế phát
triển của thời đại, đáp ứng phần nào yêu cầu của thực tiễn giáo dục các trường trung
học phổ thông và nhu cầu học tập của các bạn sinh viên sư phạm.
Bài giảng được trình bày một cách hệ thống, ngắn gọn, rõ ràng các nội dung cơ
bản về quá trình dạy học và giáo dục ở trường trung học phổ thông; sau mỗi chương có
câu hỏi ôn tập, thảo luận, thực hành… nhằm hỗ trợ sinh viên nắm bắt tri thức và luyện
tập kĩ năng thực hành.
Trong quá trình biên soạn, mặc dù chúng tôi đã cố gắng, song không thể tránh
khỏi thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý của quí thầy cô và anh chị em sinh viên.
2
PHẦN I. LÍ LUẬN DẠY HỌC
CHƯƠNG 1. QUÁ TRÌNH DẠY HỌC
1.1. Khái niệm về quá trình dạy học
Dạy học là bộ phận của quá trình sư phạm tổng thể, là con đường quan trọng nhất
để thực hiện mục đích giáo dục toàn diện nhân cách cho thế hệ trẻ, đồng thời là phương
thức để đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội.
Nói đến dạy học là nói đến hoạt động dạy và hoạt động học của thầy và trò trong
nhà trường, với mục tiêu là giúp học sinh nắm vững hệ thống tri thức khoa học, hình
thành hệ thống kĩ năng, kĩ xảo và thái độ tích cực đối với học tập và cuộc sống.
Theo quan niệm trước đậy, dạy học là quá trình hoạt động của giáo viên, nhiệm
vụ chủ yếu là truyền đạt kiến thức cho học sinh, học sinh thụ động tiếp thu, ghi nhớ và
tái hiện; nhà trường chỉ chú ý đến hoạt động của giáo viên, đến phương pháp truyền đạt
kiến thức một chiều mà ít quan tâm đến hoạt động học tập của học sinh. Ngày nay,
dưới ánh sáng của Lí luận dạy học và Tâm lí học sư phạm hiện đại, quan niệm dạy học
là quá trình hoạt động tương tác giữa hai chủ thể: giáo viên (chủ thể của hoạt động dạy)
và học sinh (chủ thể của hoạt động học). Hai hoạt động này phối hợp chặt chẽ với
nhau, kết quả của hoạt động này phụ thuộc vào hoạt động kia và ngược lại.
- Hoạt động dạy của giáo viên: Giáo viên là chủ thể, đóng vai trò là người lãnh
đạo, tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức – học tập của học sinh nhằm giúp học
sinh tìm tòi, khám phá tri thức, qua đó thực hiện hiệu quả chức năng học của bản thân.
Sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của giáo viên thể hiện ở chỗ:
+ Đề ra mục tiêu, yêu cầu nhận thức - học tập cho học sinh.
+ Xây dựng kế hoạch hoạt động của mình và dự tính hoạt động tương ứng của
học sinh.
+ Tổ chức thực hiện hoạt động dạy của mình với hoạt động nhận thức – học tập
tương ứng của học sinh.
3
+ Kích thích tính tự giác, tích cực, độc lập, chủ động, sáng tạo của học sinh.
+ Theo dõi, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh, qua đó có biện pháp
điều chỉnh, sửa chữa kịp thời những sai sót của học sinh cũng như trong công tác giảng
dạy của mình.
- Hoạt động học của học sinh: Học sinh là đối tượng của hoạt động dạy, đồng thời
là chủ thể hoạt động tích cực, sáng tạo nhằm chiếm lĩnh tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, phát
triển trí tuệ, năng lực nhận thức, phát triển nhân cách. Tính tích cực, chủ động nhận
thức – học tập của học sinh thể hiện ở các mặt:
+ Tiếp nhận nhiệm vụ, kế hoạch học tập do giáo viên đề ra.
+ Tự lập kế hoạch hoặc cụ thể hóa các nhiệm vụ học tập của mình.
+ Tiến hành thực hiện các hành động, thao tác nhận thức – học tập nhằm giải
quyết những nhiệm vụ học tập đã đặt ra.
+ Tự điều chỉnh hoạt động nhận thức – học tập của mình dưới tác động kiểm tra,
đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của bản thân.
+ Phân tích kết quả nhận thức – học tập dưới tác động của giáo viên, qua đó cải
tiến hoạt động học tập của bản thân.
- Hoạt động dạy và hoạt động học luôn thống nhất biện chứng, gắn bó hữu cơ, bổ
sung, hỗ trợ nhau cùng phát triển để đạt đến mục tiêu dạy học, thiếu một trong hai hoạt
động đó thì quá trình dạy học không diễn ra.
Như vậy, quá trình dạy học là quá trình hoạt động thống nhất biện chứng giữa
giáo viên và học sinh, trong đó dưới sự lãnh đạo, tổ chức và điều khiển của giáo viên,
học sinh tự giác, tích cực, chủ động tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức -
học tập của mình nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học.
1.2. Cấu trúc của quá trình dạy học
Quá trình dạy học (QTDH) là một hệ thống toàn vẹn, bao gồm nhiều thành tố có
mối quan hệ biện chứng với nhau.
4
1.2.1. Mục đích dạy học
Mục đích dạy học là dự kiến về kết quả phải đạt được của quá trình dạy học, nó
gắn với mục đích giáo dục nói chung, mục đích của từng bậc học nói riêng.
Mục đích dạy học là điểm xuất phát trong quá trình dạy học, nó có chức năng
định hướng, chi phối sự vận động của các nhân tố khác, đồng thời là tiêu chuẩn để
đánh giá kết quả - chất lượng của quá trình dạy học.
1.2.2. Giáo viên và học sinh
Giáo viên và học sinh là hai thành tố đặc biệt quan trọng, quyết định chất lượng
của quá trình dạy học. Trong đó, giáo viên là người giữ vai trò chủ đạo, định hướng, tổ
chức, quản lí và điều khiển quá trình dạy học, học sinh là người giữ vai trò chủ động,
tích cực và sáng tạo trong học tập, là người quyết định kết quả học tập.
Nhà trường cần một đội ngũ giáo viên có phẩm chất và năng lực chuyên môn tốt,
cần lực lượng học sinh có trình độ học lực cao, thái độ học tập nghiêm túc. “Dạy tốt,
học tốt” là yêu cầu tối quan trọng để đảm bảo chất lượng dạy học của nhà trường.
1.2.3. Chương trình, nội dung dạy học
Nội dung dạy học là hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo mà người học cần lĩnh hội
(gồm nhiều môn học được chọn lọc từ các lĩnh vực khoa học tương ứng). Nội dung
chương trình được xây dựng phù học với mục đích dạy học và đặc điểm nhận thức của
lứa tuổi học sinh. Nó tạo nên nội dung hoạt động của giáo viên và học sinh.
Như vậy, nội dung dạy học bị chi phối bởi mục đích dạy học và phục vụ trực tiếp
cho việc thực hiện tốt mục đích, nhiệm vụ dạy học của nhà trường, nó quy định việc
lựa chọn và vận dung phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học.
1.2.4. Phương pháp dạy học
Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động dạy và học của giáo viên và học
sinh, nó có chức năng xác định phương thức hoạt động dạy học theo nội dung nhất
định nhằm thực hiện tốt mục đích dạy học, vì vậy phương pháp dạy học có vai trò rất
lớn trong việc quyết định chất lượng dạy học.