intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bài giảng Kỹ thuật đo lường điện tử - Đỗ Lương Hùng, Phạm Thanh Huyền

Chia sẻ: 986753421 986753421 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST
Báo xấu
553
lượt xem 178
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Kỹ thuật Đo lường Điện tử được biên soạn dựa trên các giáo trình và tài liệu tham khảo mới nhất hiện nay, được dùng làm tài liệu tham khảo cho sinh viên các ngành: Kỹ thuật Viễn thông, Kỹ thuật Thông tin, Tự động hoá, Trang thiết bị điện, Tín hiệu Giao thông.... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Kỹ thuật đo lường điện tử - Đỗ Lương Hùng, Phạm Thanh Huyền

  1. §ç L−¬ng Hïng Ph¹m Thanh HuyÒn §µo Thanh To¶n ----- ----- Ω + - Bµi gi¶ng kü thuËt ®o l−êng ®iÖn tö Chuyªn ngµnh: KTVT, KTTT, §KH-THGT Hμ néi 6/ 2005
  2. BomonKTDT-§HGTVT Lêi nãi ®Çu: Kü thuËt §o l−êng §iÖn tö lµ m«n häc nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ph¸p ®o c¸c ®¹i l−îng vËt lý: ®¹i l−îng ®iÖn: ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn, c«ng suÊt,… vµ ®¹i l−îng kh«ng ®iÖn: nhiÖt ®é, ®é Èm, vËn tèc… Bµi gi¶ng Kü thuËt §o l−êng §iÖn tö ®−îc biªn so¹n dùa trªn c¸c gi¸o tr×nh vµ tµi liÖu tham kh¶o míi nhÊt hiÖn nay, ®−îc dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho sinh viªn c¸c ngµnh: Kü thuËt ViÔn th«ng, Kü thuËt Th«ng tin, Tù ®éng ho¸, Trang thiÕt bÞ ®iÖn, TÝn hiÖu Giao th«ng. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, c¸c t¸c gi¶ ®· ®−îc c¸c ®ång nghiÖp ®ãng gãp nhiÒu ý kiÕn, mÆc dï cè g¾ng söa ch÷a, bæ sung cho cuèn s¸ch ®−îc hoµn chØnh h¬n, song ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, h¹n chÕ. Chóng t«i mong nhËn ®−îc c¸c ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc. Xin liªn hÖ: daothanhtoan@uct.edu.vn 2
  3. DTT_PTH_DLH 3
  4. BomonKTDT-§HGTVT Ch−¬ng 1: Kh¸i niÖm c¬ b¶n trong kü thuËt ®o l−êng I. §Þnh nghÜa vμ kh¸i niÖm cHung vÒ ®o l−êng 1. §Þnh nghÜa vÒ ®o l−êng, ®o l−êng häc vµ KT§L a. §o l−êng §o l−êng lµ mét qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ®Þnh l−îng vÒ ®¹i l−îng cÇn ®o ®Ó cã ®−îc kÕt qu¶ b»ng sè so víi ®¬n vÞ ®o. KÕt qu¶ ®o ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng: X A= → X = A. Xo Xo trong ®ã: A: con sè kÕt qu¶ ®o X: ®¹i l−îng cÇn ®o Xo: ®¬n vÞ ®o b. §o l−êng häc §o l−êng häc lµ ngµnh khoa häc chuyªn nghiªn cøu ®Ó ®o c¸c ®¹i l−îng kh¸c nhau, nghiªn cøu mÉu vµ ®¬n vÞ ®o. c. Kü thuËt ®o l−êng (KT§L) KT§L lµ ngµnh kü thuËt chuyªn m«n nghiªn cøu ®Ó ¸p dông kÕt qu¶ cña ®o l−êng häc vµo phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi. 2. Ph©n lo¹i c¸ch thùc hiÖn phÐp ®o a. §o trùc tiÕp lµ c¸ch ®o mµ kÕt qu¶ nhËn ®−îc trùc tiÕp tõ mét phÐp ®o duy nhÊt. NghÜa lµ, kÕt qu¶ ®o ®−îc chÝnh lµ trÞ sè cña ®¹i l−îng cÇn ®o mµ kh«ng ph¶i tÝnh to¸n th«ng qua bÊt kú mét biÓu thøc nµo. NÕu kh«ng tÝnh ®Õn sai sè th× trÞ sè ®óng cña ®¹i l−îng cÇn ®o X sÏ b»ng kÕt qu¶ ®o ®−îc A. Ph−¬ng ph¸p ®o trùc tiÕp cã −u ®iÓm lµ ®¬n gi¶n, nhanh chãng vµ lo¹i bá ®−îc sai sè do tÝnh to¸n. vÝ dô: V«nmet ®o ®iÖn ¸p, ampemet ®o c−êng ®é dßng ®iÖn, oatmet ®o c«ng suÊt …. b. §o gi¸n tiÕp lµ c¸ch ®o mµ kÕt qu¶ ®o suy ra tõ sù phèi hîp kÕt qu¶ cña nhiÒu phÐp ®o dïng c¸ch ®o trùc tiÕp. NghÜa lµ, kÕt qu¶ ®o kh«ng ph¶i lµ trÞ sè cña ®¹i l−îng cÇn ®o, c¸c sè liÖu c¬ së cã ®−îc tõ c¸c phÐp ®o trùc tiÕp sÏ ®−îc sö dông ®Ó tÝnh ra trÞ sè cña ®¹i l−îng cÇn ®o th«ng qua mét ph−¬ng tr×nh vËt lý liªn quan gi÷a c¸c ®¹i l−îng nµy. X = f(A1, A2, …An) Trong ®ã A1, A2 … An lµ kÕt qu¶ ®o cña c¸c phÐp ®o trùc tiÕp. vÝ dô: ®Ó ®o c«ng suÊt (P) cã thÓ sö dông v«n met ®Ó ®o ®iÖn ¸p (U), ampe met ®o c−êng ®é dßng ®iÖn (I), sau ®ã sö dông ph−¬ng tr×nh: P = U.I ta tÝnh ®−îc c«ng suÊt C¸ch ®o gi¸n tiÕp m¾c ph¶i nhiÒu sai sè do sai sè cña c¸c phÐp ®o trùc tiÕp ®−îc tÝch luü l¹i. V× vËy c¸ch ®o nµy chØ nªn ¸p dông trong c¸c tr−êng hîp kh«ng thÓ dïng dông cô ®o trùc tiÕp mµ th«i. c. §o t−¬ng quan lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông trong tr−êng hîp cÇn ®o c¸c qu¸ tr×nh phøc t¹p mµ ë ®©y kh«ng thÓ thiÕt lËp mét quan hÖ hµm sè nµo gi÷a c¸c ®¹i l−îng lµ c¸c th«ng sè cña c¸c qu¸ tr×nh nghiªn cøu. 4
  5. Ch−¬ng 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n trong KT§L d. §o hîp bé lµ ph−¬ng ph¸p cã ®−îc kÕt qu¶ ®o nhê gi¶i mét hÖ ph−¬ng tr×nh mµ c¸c th«ng sè ®· biÕt tr−íc chÝnh lµ c¸c sè liÖu ®o ®−îc tõ c¸c phÐp ®o trùc tiÕp. e. §o thèng kª lµ ph−¬ng ph¸p sö dông c¸ch ®o nhiÒu lÇn vµ lÊy gi¸ trÞ trung b×nh ®Ó ®¶m b¶o kÕt qu¶ chÝnh x¸c. C¸ch nµy ®−îc sö dông khi ®o tÝn hiÖu ngÉu nhiªn hoÆc kiÓm tra ®é chÝnh x¸c cña dông cô ®o. II. C¸c ®Æc tr−ng cña KT§L KT§L gåm c¸c ®Æc tr−ng sau: ®¹i l−îng cÇn ®o, ®iÒu kiÖn ®o, ®¬n vÞ ®o, thiÕt bÞ ®o vµ ng−êi quan s¸t hay thiÕt bÞ nhËn kÕt qu¶ ®o 1. Kh¸i niÖm vÒ tÝn hiÖu ®o vµ ®¹i l−îng ®o a. TÝn hiÖu ®o l−êng lµ tÝn hiÖu mang th«ng tin vÒ gi¸ trÞ cña ®¹i l−îng ®o l−êng. b. §¹i l−îng ®o lµ th«ng sè x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh vËt lý cña tÝn hiÖu ®o. Do qu¸ tr×nh vËt lý cã thÓ cã nhiÒu th«ng sè nh−ng trong mçi tr−êng hîp cô thÓ ng−êi ta chØ quan t©m ®Õn mét hoÆc mét vµi th«ng sè nhÊt ®Þnh. vÝ dô: ®Ó x¸c ®Þnh ®é rung cã thÓ x¸c ®Þnh th«ng qua mét trong c¸c th«ng sè nh−: biªn ®é rung, gia tèc rung, tèc ®é rung … Cã nhiÒu c¸ch ®Ó ph©n lo¹i ®¹i l−îng ®o, d−íi ®©y lµ mét sè c¸ch th«ng dông. * Ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt thay ®æi cña ®¹i l−îng ®o: Cã hai lo¹i ®¹i l−îng ®o lµ: + §¹i l−îng ®o tiÒn ®Þnh lµ ®¹i l−îng ®o ®· biÕt tr−íc quy luËt thay ®æi theo thêi gian cña chóng. + §¹i l−îng ®o ngÉu nhiªn lµ ®¹i l−îng ®o mµ sù thay ®æi theo thêi gian kh«ng theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh nµo. NÕu ta lÊy bÊt kú gi¸ trÞ nµo cña tÝn hiÖu ta ®Òu nhËn ®−îc ®¹i l−îng ngÉu nhiªn. Chó ý: Trªn thùc tÕ, ®a sè c¸c ®¹i l−îng ®o ®Òu lµ ngÉu nhiªn. Tuy nhiªn, cã thÓ gi¶ thiÕt r»ng trong suèt thêi gian tiÕn hµnh phÐp ®o ®¹i l−îng ®o ph¶i kh«ng ®æi hoÆc thay ®æi theo quy luËt ®· biÕt tr−íc, nghÜa lµ tÝn hiÖu ë d¹ng biÕn ®æi chËm. Cßn khi ®¹i l−îng ®o ngÉu nhiªn cã tÇn sè thay ®æi nhanh th× cÇn sö dông ph−¬ng ph¸p ®o l−êng thèng kª. * Ph©n lo¹i theo c¸ch biÕn ®æi tÝn hiÖu ®o Cã hai lo¹i tÝn hiÖu ®o lµ tÝn hiÖu ®o liªn tôc hay t−¬ng tù vµ tÝn hiÖu ®o rêi r¹c hay sè. Khi ®ã øng víi 2 lo¹i tÝn hiÖu ®o nµy cã hai lo¹i dông cô ®o lµ dông cô ®o t−¬ng tù vµ dông cô ®o sè. * Ph©n lo¹i theo b¶n chÊt cña ®¹i l−îng ®o + §¹i l−îng ®o n¨ng l−îng lµ ®¹i l−îng mµ b¶n th©n nã mang n¨ng l−îng. vÝ dô: ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn, søc ®iÖn ®éng, c«ng suÊt … + §¹i l−îng ®o th«ng sè lµ ®¹i l−îng ®o c¸c th«ng sè cña m¹ch vÝ dô: ®iÖn trë, ®iÖn dung, ®iÖn c¶m … + §¹i l−îng phô thuéc vµo thêi gian vÝ dô: tÇn sè, gãc pha, chu kú … + §¹i l−îng kh«ng ®iÖn. §Ó ®o c¸c ®¹i l−îng nµy b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn cÇn biÕn ®æi chóng thµnh c¸c ®¹i l−îng ®iÖn vÝ dô: ®Ó ®o ®é co gi·n cña vËt liÖu cã thÓ sö dông tenzo ®Ó chuyÓn sù thay ®æi cña h×nh d¹ng thµnh sù thay ®æi cña ®iÖn trë vµ ®o gi¸ trÞ ®iÖn trë nµy ®Ó suy ra sù biÕn ®æi vÒ h×nh d¹ng. 2. §iÒu kiÖn ®o C¸c th«ng tin ®o l−êng bao giê còng g¾n víi m«i tr−êng sinh ra ®¹i l−îng ®o. M«i tr−êng ë ®©y cã thÓ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng tù nhiªn vµ c¶ m«i tr−êng do con ng−êi t¹o ra. 5
  6. BomonKTDT-§HGTVT Khi tiÕn hµnh phÐp ®o cÇn tÝnh ®Õn ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng tù nhiªn ®Õn kÕt qu¶ ®o vµ ng−îc l¹i. VÝ dô: c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸p suÊt, ®é rung … Khi sö dông dông cô ®o ph¶i kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn ®èi t−îng ®o. VÝ dô víi phÐp ®o c−êng ®é dßng ®iÖn th× cÇn sö dông ampe kÕ cã ®iÖn trë trong cµng nhá cµng tèt nh−ng khi ®o ®iÖn ¸p th× cÇn dïng v«n kÕ cã ®iÖn trë trong cµng lín cµng tèt. 3. §¬n vÞ ®o Mçi mét quèc gia cã mét tËp qu¸n sö dông c¸c ®¬n vÞ ®o l−êng kh¸c nhau. §Ó thèng nhÊt c¸c ®¬n vÞ nµy ng−êi ta thµnh lËp HÖ ®¬n vÞ ®o l−êng quèc tÕ. Ngµy 20- 1-1950 Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ký s¾c lÖnh sè 8/SL quy ®Þnh hÖ thèng ®o l−êng ViÖt nam theo hÖ SI, vµ ngµy 20/1 h»ng n¨m lµ ngµy §o L−êng ViÖt nam. Theo Ph¸p lÖnh §o l−êng ngµy 06 th¸ng 10 n¨m 1999, ®¬n vÞ ®o l−êng hîp ph¸p lµ ®¬n vÞ ®o l−êng ®−îc Nhµ n−íc c«ng nhËn vµ cho phÐp sö dông. Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam c«ng nhËn HÖ ®¬n vÞ ®o l−êng quèc tÕ (viÕt t¾t lµ SI). ChÝnh phñ quy ®Þnh ®¬n vÞ ®o l−êng hîp ph¸p phï hîp víi HÖ ®¬n vÞ ®o l−êng quèc tÕ. HÖ ®¬n vÞ ®o l−êng quèc tÕ SI bao gåm 7 ®¬n vÞ c¬ b¶n: §¬n vÞ chiÒu dµi met m §¬n vÞ khèi l−îng kilogram kg §¬n vÞ thêi gian second s §¬n vÞ c−êng ®é dßng ®iÖn Ampe A §¬n vÞ nhiÖt ®é Kelvin K §¬n vÞ c−êng ®é s¸ng Candela Cd §¬n vÞ sè l−îng vËt chÊt mol mol C¸c ®¬n vÞ kh¸c ®−îc ®Þnh nghÜa th«ng qua c¸c ®¬n vÞ c¬ b¶n gäi lµ c¸c ®¬n vÞ dÉn xuÊt. (xem chi tiÕt trong NghÞ ®Þnh cña chÝnh phñ sè 65/2001 N§-CP vÒ viÖc Ban hµnh hÖ thèng ®¬n vÞ ®o l−êng hîp ph¸p cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam) D−íi ®©y lµ mét sè ®¬n vÞ dÉn xuÊt ®iÖn vµ tõ §¬n vÞ §¹i l−îng Tªn Ký hiÖu C«ng suÊt o¸t W §iÖn tÝch, ®iÖn l−îng cul«ng C HiÖu ®iÖn thÕ, ®iÖn thÕ, ®iÖn ¸p, suÊt ®iÖn von V ®éng §iÖn dung fara F Ω §iÖn trë «m §iÖn dÉn simen S §é tù c¶m Henry H Th«ng l−îng tõ (tõ th«ng) vebe Wb MËt ®é tõ th«ng, c¶m øng tõ tesla T C−êng ®é ®iÖn tr−êng von trªn met V/m C−êng ®é tõ tr−êng ampe trªn met A/m N¨ng l−îng ®iÖn electronvon eV 6
  7. Ch−¬ng 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n trong KT§L ¦íc vµ béi thËp ph©n cña c¸c ®¬n vÞ SI Ch÷ ®äc Ký hiÖu HÖ sè nh©n 1024 yotta Y 1021 zetta Z 1018 exa E 1015 peta P 1012 tera T 109 giga G 106 mega M 103 kilo k 102 hecto h deka da 10 10-1 deci d 10-2 centi c 10-3 milli m μ 10-6 micro 10-9 nano n 10-12 pico p 10-15 femto f 10-18 atto a 10-21 zepto z 10-24 yocto y 4. ThiÕt bÞ ®o vµ ph−¬ng ph¸p ®o ThiÕt bÞ ®o lµ thiÕt bÞ kü thuËt dïng ®Ó gia c«ng tÝn hiÖu mang th«ng tin ®o thµnh d¹ng tiÖn lîi cho ng−êi quan s¸t. ThiÕt bÞ ®o gåm: thiÕt bÞ mÉu, chuyÓn ®æi ®o l−êng, dông cô ®o l−êng, tæ hîp thiÕt bÞ ®o l−êng vµ hÖ thèng th«ng tin ®o l−êng. (xem chi tiÕt ë phÇn sau) Ph−¬ng ph¸p ®o ®−îc chia lµm 2 lo¹i chñ yÕu lµ ph−¬ng ph¸p ®o biÕn ®æi th¼ng vµ ph−¬ng ph¸p ®o so s¸nh. (xem chi tiÕt ë phÇn sau) 5. Ng−êi quan s¸t Lµ ng−êi tiÕn hµnh ®o hoÆc gia c«ng kÕt qu¶ ®o. Yªu cÇu n¾m ®−îc ph−¬ng ph¸p ®o, hiÓu biÕt vÒ thiÕt bÞ ®o vµ lùa chän dông cô hîp lý, kiÓm tra ®iÒu kiÖn ®o (ph¶i n»m trong chuÈn cho phÐp ®Ó sai sè chÊp nhËn ®−îc) vµ biÕt c¸ch gia c«ng sè liÖu thu ®−îc sau khi ®o. 6. KÕt qu¶ ®o Gi¸ trÞ x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm ®−îc gäi lµ −íc l−îng cña ®¹i l−îng ®o, gi¸ trÞ gÇn gi¸ trÞ thùc mµ ë ®iÒu kiÖn nµo ®ã cã thÓ coi lµ thùc. Sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ sai sè ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®o. (xem chi tiÕt ë phÇn sau) III. C¸c ph−¬ng ph¸p ®o 1. Ph−¬ng ph¸p ®o biÕn ®æi th¼ng Lµ ph−¬ng ph¸p ®o cã cÊu tróc kiÓu biÕn ®æi th¼ng, kh«ng cã kh©u ph¶n håi. Qu¸ tr×nh ®o lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi th¼ng. ThiÕt bÞ ®o gäi lµ thiÕt bÞ biÕn ®æi th¼ng. 7
  8. BomonKTDT-§HGTVT X X Nx Nx/No B§ A/D SS Xo CT Xo No B§ lµ bé biÕn ®æi; SS lµ bé so s¸nh; A/D lµ bé chuyÓn ®æi t−¬ng tù / sè; CT lµ c¬ cÊu chØ thÞ. §¹i l−îng cÇn ®o X ®−îc ®−a qua c¸c kh©u biÕn ®æi vµ thµnh con sè Nx. §¬n vÞ ®o Xo còng ®−îc biÕn ®æi thµnh No sau ®ã so s¸nh gi÷a ®¹i l−îng cÇn ®o víi ®¬n vÞ ®o qua bé so s¸nh. KÕt qu¶ ®o ®−îc thÓ hiÖn bëi phÐp chia Nx/No Nx X= . Xo KÕt qña ®o: No 2. Ph−¬ng ph¸p ®o kiÓu so s¸nh Ph−¬ng ph¸p nµy cã sö dông kh©u håi tiÕp Nk X SS B§ A/D CT Xk D/A Trong ®ã: SS lµ bé so s¸nh; B§ lµ bé biÕn ®æi; A/D lµ bé chuyÓn ®æi t−¬ng tù / sè; D/A lµ bé chuyÓn ®æi sè / t−¬ng tù; CT lµ c¬ cÊu chØ thÞ. TÝn hiÖu X ®−îc ®em so s¸nh víi mét tÝn hiÖu Xk tØ lÖ víi ®¹i l−îng mÉu Xo. Khi ®ã qua bé so s¸nh ta cã Δ X = X – Xk Cã hai c¸ch so s¸nh lµ so s¸nh c©n b»ng vµ so s¸nh kh«ng c©n b»ng. a. So s¸nh c©n b»ng PhÐp so s¸nh ®−îc thùc hiÖn sao cho Δ X = 0 vµ khi ®ã: X = Xk = Nk.Xo Nh− vËy ®¹i l−îng mÉu Xk chÝnh lµ mét ®¹i l−îng thay ®æi b¸m theo X sao cho khi X thay ®æi lu«n ®−îc kÕt qu¶ nh− trªn. PhÐp so s¸nh lu«n ë tr¹ng th¸i c©n b»ng (®«i khi ng−êi ta cßn gäi ph−¬ng ph¸p nµy lµ ph−¬ng ph¸p c©n). §é chÝnh x¸c cña phÐp ®o phô thuéc vµo ®é chÝnh x¸c cña Xk vµ ®é nh¹y cña thiÕt bÞ chØ thÞ c©n b»ng (th−êng lµ thiÕt bÞ chØ thÞ 0) C¸c dông cô ®o theo ph−¬ng ph¸p so s¸nh c©n b»ng th−êng lµ c¸c cÇu ®o vµ ®iÖn thÕ kÕ c©n b»ng. b. So s¸nh kh«ng c©n b»ng NÕu Xk lµ ®¹i l−îng kh«ng ®æi, khi ®ã ta cã: X = Xk + Δ X NghÜa lµ kÕt qña ®o ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua Δ X víi Xk lµ ®¹i l−îng mÉu ®· biÕt tr−íc. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông ®Ó ®o c¸c ®¹i l−îng kh«ng ®iÖn nh− nhiÖt ®é, ¸p suÊt …. c. So s¸nh kh«ng ®ång thêi 8
  9. Ch−¬ng 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n trong KT§L Víi ph−¬ng ph¸p nµy, ®¹i l−îng X vµ Xk kh«ng ®−îc ®−a vµo thiÕt bÞ cïng mét lóc. Xk ®−îc ®−a vµo tr−íc ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ trªn thang kh¾c ®é, sau ®ã th«ng qua thang ®é x¸c ®Þnh ®¹i l−îng ®o. vÝ dô: c¸c thiÕt bÞ ®¸nh gi¸ trùc tiÕp nh− ampe kÕ, v«n kÕ …. chØ thÞ kim d. So s¸nh ®ång thêi Lµ ph−¬ng ph¸p so s¸nh cïng mét lóc ®¹i l−îng cÇn ®o X vµ ®¹i l−îng mÉu Xk. Khi X vµ Xk trïng nhau th× th«ng qua Xk sÏ x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ cña X. 3. C¸c thao t¸c c¬ b¶n khi tiÕn hµnh phÐp ®o 1) Thao t¸c t¹o mÉu: lµ qu¸ tr×nh lËp ®¬n vÞ t¹o ra mÉu biÕn ®æi hoÆc kh¾c trªn thang ®o cña thiÕt bÞ ®o. 2) Thao t¸c biÕn ®æi: lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®¹i l−îng ®o (hay ®¹i l−îng mÉu) thµnh nh÷ng ®¹i l−îng kh¸c tiÖn cho viÖc ®o hay xö lý, thùc hiÖn c¸c thuËt to¸n, t¹o ra c¸c m¹ch ®o vµ gia c«ng kÕt qu¶ ®o 3) Thao t¸c so s¸nh: lµ qu¸ tr×nh so s¸nh ®¹i l−îng ®o víi mÉu hay gi÷a con sè tØ lÖ víi ®¹i l−îng ®o vµ con sè tØ lÖ víi mÉu. 4) Thao t¸c thÓ hiÖn kÕt qu¶ ®o: lµ qu¸ tr×nh chØ thÞ kÕt qu¶ ®o d−íi d¹ng t−¬ng tù hoÆc con sè, cã thÓ ghi l¹i kÕt qña ®o trªn giÊy hay bé nhí. 5) Thao t¸c gia c«ng kÕt qu¶ ®o: lµ qu¸ tr×nh xö lý kÕt qña ®o b»ng tay hoÆc m¸y tÝnh. IV. Ph©n lo¹i thiÕt bÞ ®o ThiÕt bÞ ®o lµ sù thÓ hiÖn ph−¬ng ph¸p ®o b»ng c¸c kh©u chøc n¨ng cô thÓ. ThiÕt bÞ ®o gåm c¸c lo¹i sau: 1. MÉu Lµ thiÕt bÞ ®Ó kh«i phôc mét ®¹i l−îng vËt lý nhÊt ®Þnh. Nh÷ng dông cô mÉu ph¶i ®¹t ®é chÝnh x¸c rÊt cao tõ 0,001% ®Õn 0,1% tuú theo tõng cÊp chÝnh x¸c vµ tõng lo¹i thiÕt bÞ. MÉu ®−îc sö dông ®Ó chuÈn ho¸ l¹i c¸c dông cô ®o l−êng. * ChuÈn ho¸ thiÕt bÞ ®o l−êng: Yªu cÇu chuÈn ho¸ thiÕt bÞ ®o l−êng lµ rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt v× mçi quèc gia cã tËp qu¸n sö dông c¸c ®¬n vÞ ®o l−êng riªng vµ cã rÊt nhiÒu c«ng ty s¶n xuÊt c¸c thiÕt bÞ ®o l−êng. H¬n n÷a, viÖc sö dông c¸c ®¬n vÞ ®o l−êng kh¸c nhau, kiÓu mÉu kh¸c nhau sÏ ®em l¹i nh÷ng bÊt tiÖn kh«ng thÓ tr¸nh khái cho ng−êi dïng. Ngoµi ra, v× môc ®Ých sö dông cña c¸c thiÕt bÞ ®o l−êng rÊt kh¸c nhau nªn ngoµi viÖc quy −íc sö dông mét hÖ thèng quèc tÕ chung (hÖ SI) th× ®é chÝnh x¸c cña c¸c thiÕt bÞ còng ®−îc quy ®Þnh mét c¸ch chÆt chÏ. NÕu lÊy tiªu chÝ lµ ®é chÝnh x¸c th× thiÕt bÞ ®o l−êng ®−îc chia lµm 4 cÊp: + CÊp 1- chuÈn quèc tÕ (International standard), c¸c thiÕt bÞ ®o chuÈn quèc tÕ ®−îc ®Æt t¹i trung t©m ®o l−êng quèc tÕ- t¹i PARIS -Ph¸p + CÊp 2- chuÈn quèc gia (National standard) lµ chuÈn ®o l−êng cã ®é chÝnh x¸c cao nhÊt cña quèc gia ®−îc dïng lµm gèc ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ c¸c chuÈn cßn l¹i cña lÜnh vùc ®o l−êng. ChuÈn quèc gia ®−îc ®Æt t¹i c¸c viÖn ®o l−êng quèc gia, chóng ®−îc chuÈn ho¸ ®Þnh kú theo chuÈn quèc tÕ hoÆc qua c¸c chuÈn quèc gia cña n−íc ngoµi. + CÊp 3- chuÈn khu vùc (Zone standard) lµ chuÈn cho c¸c trung t©m khu vùc, nã tu©n theo chuÈn quèc gia. + CÊp 4- chuÈn phßng thÝ nghiÖm (Lab-standard) ®©y lµ cÊp chuÈn ®Ó chuÈn ho¸ c¸c thiÕt bÞ ®o l−êng dïng cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nã tu©n theo cÊp nµo th× sÏ mang chuÈn cÊp ®ã (cÊp 2,3) 9
  10. BomonKTDT-§HGTVT CÊp chÝnh x¸c cña thiÕt bÞ ®o C¸c thiÕt bÞ ®o l−êng trªn thÞ tr−êng lµ c¸c thiÕt bÞ ®· ®−îc kiÓm nghiÖm chÊt l−îng theo c¸c cÊp nh− trªn, kÕt qu¶ kiÖm nghiÖm sÏ x¸c ®Þnh ®−îc cÊp chÝnh x¸c. Chóng th−êng ®−îc ghi trªn vá m¸y, cataloge giíi thiÖu s¶n phÈm, hoÆc tra trong sæ tay kü thuËt, th«ng th−êng chØ nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt ta míi quan t©m tíi th«ng sè nµy. T¹i Trung t©m ®o l−êng Nhµ n−íc ViÖt Nam cã ®¹i l−îng chuÈn: 1. §é dµi 13. §iÖn trë 2. Gãc 14. §iÖn dung 3. Khèi l−îng 15. §iÖn c¶m 4. Khèi l−îng riªng 16. C«ng suÊt 5. Dung tÝch 17. §iÖn n¨ng 6. §é nhít 18. §iÖn ¸p cao tÇn 7. pH 19. C«ng suÊt cao tÇn 8. Lùc 20. Møc 9. §é cøng 21. §é suy gi¶m 22. Thêi gian 10. ¸p suÊt 23. TÇn sè 11. §iÖn ¸p DC 24. NhiÖt ®é 12. Dßng DC T¹i Côc Tiªu chuÈn - §o l−êng - ChÊt l−îng Bé Quèc Phßng cã 2 ®¹i l−îng chuÈn: 1. C−êng ®é s¸ng 2. Quang th«ng. T¹i ViÖn n¨ng l−îng nguyªn tö ViÖt Nam cã 2 ®¹i l−îng chuÈn: 1. Ho¹t ®é phãng x¹ 2. LiÒu l−îng phãng x¹. C¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ ®o l−êng c¸c cÊp cã tr¸ch nghiÖm tæ chøc x©y dùng c¸c cÊp cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc x©y dùng c¸c c¬ së cã ®ñ ®iÒu kiÖn thùc hiÖn viÖc kiÓm ®Þnh, ta ®· cã c¸c ®¬n vÞ kiÓm ®Þnh tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng bao gåm c¸c c¬ së kiÓm ®Þnh thuéc c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ®o l−êng vµ c¸c c¬ së ®−îc uû quyÒn kiÓm ®Þnh. Trung t©m ®o l−êng nhµ n−íc vµ c¸c trung t©m tiªu chuÈn kü thuËt ®o l−êng chÊt l−îng ba miÒn B¾c, Trung, Nam thùc hiÖn viÖc kiÓm ®Þnh ®èi víi chuÈn ®o l−êng, nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®ã cã yªu cÇu kü thuËt cao nhÊt. C¸c c¬ së kiÓm ®Þnh thuéc Chi côc Tiªu chuÈn, §o l−êng, ChÊt l−îng tØnh, thµnh phè thùc hiÖn viÖc kiÓm ®Þnh ®èi víi nh÷ng ph−¬ng tiÖn th«ng dông, phæ biÕn ®−îc sö dông víi sè l−îng lín g¾n víi ®êi sèng nh©n d©n. C¬ së ph¸p lý lµ c¸c v¨n b¶n: Ph¸p lÖnh ®o l−êng sè 16/1999/PL - UBTVQH 10, nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 65/2001/N§ - CP Ban hµnh hÖ thèng ®¬n vÞ ®o l−êng hîp ph¸p cña ViÖt Nam, c¸c th«ng t− h−íng dÉn c¸c vÊn ®Ò cô thÓ vÒ quy chÕ vµ quy tr×nh kiÓm ®Þnh ph−¬ng tiÖn ®o, duyÖt mÉu, c«ng nhËn kh¶ n¨ng vµ uû quyÒn kiÓm ®Þnh... 2. ThiÕt bÞ ®o l−êng ®iÖn Lµ thiÕt bÞ ®o l−êng b»ng ®iÖn ®Ó gia c«ng c¸c th«ng tin ®o l−êng, tøc lµ tÝn hiÖu ®iÖn cã quan hÖ hµm víi c¸c ®¹i l−îng vËt lý cÇn ®o. Dùa vµo c¸ch biÕn ®æi tÝn hiÖu vµ chØ thÞ ng−êi ta ph©n dông cô ®o ®iÖn thµnh 2 lo¹i lµ: * Dông cô ®o t−¬ng tù: lµ dông cô ®o mµ gi¸ trÞ cña kÕt qña ®o thu ®−îc lµ mét hµm liªn tôc cña qu¸ tr×nh thay ®æi ®¹i l−îng ®o. Dông cô ®o chØ thÞ kim vµ dông cô ®o kiÓu tù ghi (cã thÓ ghi trªn giÊy, mµn h×nh, b¨ng ®Üa tõ …) lµ hai lo¹i dông cô ®o t−¬ng tù. * Dông cô ®o sè: lµ dông cô ®o mµ kÕt qña ®o ®−îc thÓ hiÖn b»ng con sè 3. ChuyÓn ®æi ®o l−êng 10
  11. Ch−¬ng 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n trong KT§L Lµ lo¹i thiÕt bÞ ®Ó gia c«ng tÝn hiÖu th«ng tin ®o l−êng ®Ó tiÖn cho viÖc biÕn ®æi, ®o, gia c«ng vµ l−u gi÷ kÕt qu¶ Cã hai lo¹i chuyÓn ®æi ®o l−êng lµ: * ChuyÓn ®æi tõ ®¹i l−îng kh«ng ®iÖn thµnh ®¹i l−îng ®iÖn * ChuyÓn ®æi tõ ®¹i l−îng ®iÖn thµnh ®¹i l−îng ®iÖn kh¸c 4. HÖ thèng th«ng tin ®o l−êng Lµ tæ hîp c¸c thiÕt bÞ ®o vµ nh÷ng thiÕt bÞ phô trî ®Ó tù ®éng thu thËp kÕt qña tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, truyÒn th«ng tin ®o l−êng … ®Ó phôc vô viÖc ®o vµ ®iÒu khiÓn. Cã thÓ ph©n thµnh nhiÒu nhãm nh− sau: * HÖ thèng ®o l−êng: ®o vµ ghi l¹i kÕt qu¶ ®o * HÖ thèng kiÓm tra tù ®éng: kiÓm tra ®¹i l−îng ®o * HÖ thèng chÈn ®o¸n kü thuËt * HÖ thèng nhËn d¹ng: kÕt hîp gi÷a viÖc ®o vµ kiÓm tra ®Ó ph©n lo¹i * Tæ hîp ®o l−êng tÝnh to¸n V. §Þnh gi¸ sai sè trong ®o l−êng 1. Nguyªn nh©n vµ ph©n lo¹i sai sè a. Nguyªn nh©n g©y sai sè §o l−êng lµ mét ph−¬ng ph¸p vËt lý thùc nghiÖm nh»m môc ®Ých thu ®−îc nh÷ng tin tøc vÒ ®Æc tÝnh sè l−îng cña mét qu¸ tr×nh cÇn nghiªn cøu. Nã ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch so s¸nh mét ®¹i l−îng cÇn ®o víi ®¹i l−îng ®o tiªu chuÈn. KÕt qu¶ ®o cã thÓ biÓu thÞ b»ng sè hay biÓu ®å. Tuy nhiªn, kÕt qña ®o ®−îc chØ lµ mét trÞ sè gÇn ®óng, nghÜa lµ phÐp ®o cã sai sè. VÊn ®Ò lµ cÇn ®¸nh gi¸ ®−îc ®é chÝnh x¸c cña phÐp ®o. Khi tÝnh to¸n sai sè cÇn tÝnh tíi tr−êng hîp c¸c sai sè kÕt hîp víi nhau theo h−íng bÊt lîi nhÊt víi c¸c nguyªn nh©n: * Nguyªn nh©n chñ quan: do lùa chän ph−¬ng ph¸p ®o vµ dông cô ®o kh«ng hîp lý, tr×nh ®é cña ng−êi sö dông thiÕt bÞ ®o kh«ng tèt, thao t¸c kh«ng thµnh th¹o … * Nguyªn nh©n kh¸ch quan: do dông cô ®o kh«ng hoµn h¶o, ®¹i l−îng ®o bÞ can nhiÔu do m«i tr−êng bªn ngoµi nh− nhiÖt ®é, ®é Èm, bôi bÈn, ¸p suÊt … b. Ph©n lo¹i sai sè * Ph©n lo¹i theo nguyªn nh©n g©y ra sai sè: + Sai sè chñ quan + Sai sè kh¸ch quan * Ph©n lo¹i theo quy luËt xuÊt hiÖn sai sè: + Sai sè hÖ thèng lµ do nh÷ng yÕu tè th−êng xuyªn hay c¸c yÕu tè cã quy luËt t¸c ®éng. Nã khiÕn cho kÕt qu¶ ®o cã sai sè cña lÇn ®o nµo còng nh− nhau, nghÜa lµ kÕt qu¶ cña c¸c lÇn ®o ®Òu lín h¬n hoÆc nhá h¬n gi¸ trÞ thùc cña ®¹i l−îng ®o. Nhãm c¸c sai sè hÖ thèng th−êng do c¸c nguyªn nh©n sau: . Do dông cô, m¸y mãc ®o kh«ng hoµn h¶o . Do ph−¬ng ph¸p ®o, c¸ch xö lý kÕt qu¶ ®o hoÆc bá qua c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng. . Do khÝ hËu + Sai sè ngÉu nhiªn lµ sai sè do c¸c yÕu tè bÊt th−êng, kh«ng cã quy luËt t¸c ®éng. Do vËy, sai sè hÖ thèng cã thÓ xö lý ®−îc nhê lÊy l¹i chuÈn nh−ng sai sè ngÉu nhiªn kh«ng thÓ xö lý ®−îc v× kh«ng biÕt quy luËt t¸c ®éng. * Ph©n lo¹i theo biÓu thøc + Sai sè tuyÖt ®èi lµ hiÖu sè gi÷a 2 trÞ sè tuyÖt ®èi cña gi¸ trÞ ®o ®−îc vµ gi¸ trÞ thùc cña ®¹i l−îng cÇn ®o. 11
  12. BomonKTDT-§HGTVT ΔX * = a − X víi a lµ gi¸ trÞ ®o ®−îc vµ X lµ gi¸ trÞ thùc v× ch−a biÕt X nªn th«ng th−êng ng−êi ta lÊy ΔX * = ΔX max cña mét lo¹t c¸c phÐp ®o. + Sai sè t−¬ng ®èi lµ tû sè cña sai sè tuyÖt ®èi vµ trÞ sè thùc cña ®¹i l−îng ®o. Sai sè t−¬ng ®èi biÓu thÞ ®Çy ®ñ h¬n sai sè tuyÖt ®èi. ΔX δX = .100% sai sè t−¬ng ®èi ch©n thùc X ΔX δX = .100% sai sè t−¬ng ®èi danh ®Þnh a CÊp chÝnh x¸c cña dông cô ®o: lµ gi¸ trÞ sai sè cùc ®¹i mµ dông cô ®o m¾c ph¶i. Ng−êi ta quy ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cña dông cô ®o ®óng b»ng sai sè t−¬ng ®èi quy ®æi cña dông cô ®o vµ ®−îc nhµ n−íc quy ®Þnh cô thÓ. (®«i khi ng−êi ta cßn gäi ®©y lµ sai sè t−¬ng ®èi chiÕt hîp, nã ®−îc ghi trùc tiÕp lªn mÆt dông cô ®o). ΔXm γx% = .100% Xm ΔXm lµ sai sè tuyÖt ®èi cùc ®¹i Xm lµ gi¸ trÞ lín nhÊt cña thang ®o (giíi h¹n cùc ®¹i cña l−îng tr×nh thang ®o) 3. Quy luËt tiªu chuÈn ph©n bè sai sè §Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ phÐp ®o ta cÇn xÐt giíi h¹n vµ ®Þnh l−îng ®−îc sai sè ngÉu nhiªn. NÕu ta xÐt kÕt qu¶ cña c¸c lÇn ®o riªng biÖt, sau khi lo¹i bá sai sè hÖ thèng th× nã hoµn toµn mang tÝnh ngÉu nhiªn. Muèn ®¸nh gi¸ sai sè ngÉu nhiªn ta ph¶i t×m ®−îc quy luËt ph©n bè sai sè ngÉu nhiªn th«ng qua lý thuyÕt x¸c suÊt thèng kª. §Ó lo¹i bá sai sè hÖ thèng th× c¸c lÇn ®o ph¶i tiÕn hµnh víi cïng mét ®é chÝnh x¸c nh− nhau (cïng mét m¸y ®o, cïng mét ®iÒu kiÖn ®o, cïng mét ph−¬ng ph¸p ®o …). Hµm ph©n bè tiªu chuÈn sai sè Gi¶ sö ®o ®¹i l−îng X n lÇn víi c¸c sai sè lÇn luît lµ x1, x2, … xn S¾p xÕp c¸c sai sè theo ®é lín thµnh tõng nhãm riªng biÖt n1, n2 … nm vÝ dô: cã n1 sai sè n»m trong kho¶ng 0 – 0,01 cã n2 sai sè n»m trong kho¶ng 0,01 – 0,02 cã n3 sai sè n»m trong kho¶ng 0,02 – 0,03 …. n1 ν1 = n LËp tØ sè: n ν2 = 2 n …. gäi lµ tÇn suÊt c¸c lÇn ®o cã sai sè ngÉu nhiªn n»m trong kho¶ng t−¬ng øng. BiÓu ®å ph©n bè tÇn suÊt x nh− h×nh bªn 12
  13. Ch−¬ng 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n trong KT§L DiÖn tÝch c¸c h×nh ch÷ nhËt biÓu thÞ x¸c suÊt xuÊt hiÖn c¸c sai sè ngÉu nhiªn ë nh÷ng kho¶ng t−¬ng øng trªn trôc hoµnh. Khi thùc hiÖn phÐp ®o nhiÒu lÇn, n tiÕn tíi v« cïng, theo quy luËt tiªu chuÈn cña lý thuyÕt x¸c suÊt biÓu ®å trªn sÏ tiÕn ®Õn mét ®−êng cong trung b×nh p(x) gäi lµ hµm ph©n bè tiªu chuÈn sai sè. p(x) p ( x) = limν ( x) n →∞ h1 Hµm p(x) cßn ®−îc gäi lµ hµm Gausse h1 > h2 > h3 h2 víi c«ng thøc sau: h3 h −h 2 x 2 .e p(x) = π x víi h lµ tham sè vÒ ®é chÝnh x¸c NhËn xÐt: + Hµm ph©n bè tiªu chuÈn sai sè cã d¹ng h×nh chu«ng ®èi xøng qua trôc tung, h cµng lín ®−êng cong cµng cao vµ cµng hÑp, tøc lµ ®é chÝnh x¸c cµng cao. + X¸c suÊt xuÊt hiÖn c¸c sai sè cã gi¸ trÞ bÐ lín h¬n x¸c suÊt xuÊt hiÖn c¸c sai sè cã gi¸ trÞ lín + X¸c suÊt xuÊt hiÖn kh«ng phô thuéc vµo dÊu, tøc lµ c¸c sai sè cã gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nh− nhau sÏ cã x¸c suÊt xuÊt hiÖn nh− nhau. + Khi biÕt p(x) th× cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc x¸c suÊt xuÊt hiÖn sai sè trong mét kho¶ng bÊt kú nh− sau: x2 x2 h ∫ p( x)dx = ∫ e dx −h x p( x1 ≤ x ≤ x 2) = 22 π x1 x1 (®©y chÝnh lµ diÖn tÝch giíi h¹n bëi ®−êng cong p(x) vµ 2 ®−êng x1, x2) x1 x1 2h p ( x ≤ x1) = 2 ∫ p ( x)dx = ∫ e dx −h2 x 2 π 0 0 p ( x ≥ x1) = 1 − p( x ≤ x1) 13
  14. BomonKTDT-§HGTVT 4. Sai sè trung b×nh b×nh ph−¬ng vµ sai sè trung b×nh a. Sai sè trung b×nh b×nh ph−¬ng σ n ∑x 2 i σ= i =1 víi xi lµ sai sè cña phÐp ®o thø i n x2 − 1 2σ 2 khi ®ã p(x) = .e 2π σ p(x) x h biÓu thÞ ®é cao cña ®å thÞ cßn σ biÓu thÞ ®é réng cña ®å thÞ p(−σ , σ ) ≈ 68,3% p(−2σ ,2σ ) ≈ 95% p(−3σ ,3σ ) ≈ 99,7% b. Sai sè trung b×nh d d lµ trÞ sè trung b×nh céng cña tÊt c¶ c¸c trÞ sè tuyÖt ®èi cña c¸c sai sè cña n ∑x i 1 2 σ d= = = i =1 phÐp ®o. π hπ n 5. Sù kÕt hîp cña c¸c sai sè ë nh÷ng phÐp ®o cã sö dông nhiÒu dông cô ®o hay nhiÒu phÐp ®o th× c¸c sai sè hÖ thèng cã xu h−íng tÝch tô l¹i, khi ®ã sai sè cña toµn bé hÖ thèng th−êng lín h¬n bÊt kú sai sè cña phÐp ®o ®¬n lÎ nµo. Khi tÝnh to¸n cÇn gi¶ ®Þnh r»ng sai sè kÕt hîp víi nhau theo h−íng bÊt lîi nhÊt. a. Sai sè cña tæng c¸c ®¹i l−îng E = (V1 ± ΔV1 ) + (V2 ± ΔV2 ) = (V1 + V2 ) ± (ΔV1 + ΔV2 ) b. Sai sè cña hiÖu c¸c ®¹i l−îng E = (V1 ± ΔV1 ) − (V2 ± ΔV2 ) = (V1 − V2 ) ± (ΔV1 + ΔV2 ) vÝ dô: = 100V ± 2V = 100V ± 2% E1 = 80V ± 4V = 80V ± 5% E2 E1 + E2 = 180V ± 6V = 180V ± 3,3% 14
  15. Ch−¬ng 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n trong KT§L E1 – E2 = 20V ± 6V = 20V ± 30% tõ ®ã ta thÊy sai sè % trong hiÖu cña c¸c ®¹i l−îng rÊt lín nªn cÇn tr¸nh c¸c phÐp ®o cã bao hµm phÐp hiÖu cña c¸c ®¹i l−îng. c. TÝch cña hai ®¹i l−îng E = (V1 ± ΔV1 )(V2 ± ΔV2 ) = V1 .V2 ± V1 .ΔV2 ± V2 .ΔV1 ± ΔV1 .ΔV2 ≈ V1 .V2 ± (V1 .ΔV2 + V2 .ΔV1 ) V .ΔV + V2 .ΔV1 ΔV ΔV2 δE = ± ( 1 2 ).100% = (± 1 ± ).100% V1V2 V1 V2 NhËn xÐt: sai sè t−¬ng ®èi cña tÝch hai ®¹i l−îng b»ng tæng sai sè t−¬ng ®èi cña tõng thµnh phÇn. Tr−êng hîp riªng, khi n©ng lªn luü thõa δ ( E α ) = α .δE d. Th−¬ng cña hai ®¹i l−îng V ± ΔV1 V1 ≈ E= 1 V2 ± ΔV2 V2 δE = ± (δV1 + δV2 ) VÝ dô minh ho¹: 1. Mét ®iÖn trë cã gi¸ trÞ trong kho¶ng 1,14k Ω – 1,26k Ω TÝnh sai sè cña ®iÖn trë nµy BiÕt R = 1,2k Ω t¹i 250C, tÝnh gi¸ trÞ lín nhÊt t¹i 750C, hÖ sè nhiÖt lµ 500ppm/0C ΔR = 0,06kΩ → R = 1,2 ± 0,06 = 1,2kΩ ± 5% 1,26.10 3.500 = 0,63Ω Khi nhiÖt ®é t¨ng 10C R t¨ng mét l−îng: 10 6 VËy gi¸ trÞ Rmax = 1,26 + 0,63.(75-25).10-3 = 1,2915k Ω 2. Mét nguån 12V ®−îc m¾c víi mét ®iÖn trë 470 Ω ± 10%. §iÖn ¸p cña nguån ®−îc ®o b»ng mét v«n kÕ cã kho¶ng ®o 25V vµ ®é chÝnh x¸c lµ 3%. TÝnh c«ng suÊt cña ®iÖn trë vµ sai sè cña phÐp ®o U2 Ta cã: P = R V× V«n kÕ cã ®é chÝnh x¸c lµ 3% víi kho¶ng ®o 25V nªn sai sè tuyÖt ®èi lín nhÊt gÆp ph¶i lµ ΔU ®−îc tÝnh b»ng: ΔU = 25V .3% = ±0,75V → U = 12V ± 0,75V = 12V ± 6,25% → δ (U 2 ) = 2.6,25% = 12,5% U2 →δ( ) = 12,5% + 10% = 22,5% R 15
  16. BomonKTDT-§HGTVT 12 2 VËy: P = ± 22,5% 470 3. Mét V«n kÕ cã thang ®o 30V vµ ®é chÝnh x¸c 4%, ampe kÕ cã thang ®o 100mA vµ ®é chÝnh x¸c 1% ®−îc sö dông ®Ó ®o ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn qua ®iÖn trë R. KÕt qu¶ ®o lµ 25V vµ 90mA. H·y tÝnh gi¸ trÞ R vµ Pmin vµ Pmax ΔU = 30V .4% = 1,2V ⇒ U = 25V ± 1,2V = 25V ± 4,8% ΔI = 100mA.1% = 1mA ⇒ I = 90mA ± 1mA = 90mA ± 1,1% U 25 →R= = ± (4,8 + 1,1)% = 277,78Ω ± 5,9% I 0,09 → P = U .I = 25.0,09 ± (4,8 + 1,1)% = 2,25W ± 5,9% = 2,25W ± 0,13W P min = 2,25 − 0,13 = 2,12W = 2,25.(1 − 0,059) VËy: P max = 2,25 + 0,13 = 2,38W = 2,25.(1 + 0,059) 16
  17. Ch−¬ng 2. CÊu tróc vμ c¸c phÇn tö chøc n¨ng Ch−¬ng 2: CÊu tróc vμ C¸c phÇn tö chøc n¨ng cña thiÕt bÞ ®o I. CÊu tróc c¬ b¶n cña thiÕt bÞ ®o 1. S¬ ®å khèi cña thiÕt bÞ ®o C§SC M§ CT + C§SC - ChuyÓn ®æi s¬ cÊp: lµm nhiÖm vô biÕn ®æi c¸c ®¹i l−îng ®o thµnh tÝn hiÖu ®iÖn. §©y lµ kh©u quan träng nhÊt cña thiÕt bÞ ®o. + M§ - M¹ch ®o: lµ kh©u gia c«ng tÝnh to¸n sau C§SC, nã lµm nhiÖm vô tÝnh to¸n vµ thùc hiÖn phÐp tÝnh trªn s¬ ®å m¹ch. §ã cã thÓ lµ m¹ch ®iÖn tö th«ng th−êng hoÆc bé vi xö lý ®Ó n©ng cao ®Æc tÝnh cña dông cô ®o + CT - C¬ cÊu chØ thÞ: lµ kh©u cuèi cïng cña dông cô ®o ®Ó hiÓn thÞ kÕt qu¶ ®o d−íi d¹ng con sè so víi ®¬n vÞ ®o. Cã 3 c¸ch hiÓn thÞ kÕt qu¶ ®o: . ChØ thÞ b»ng kim trªn v¹ch chia ®é . ChØ thÞ b»ng thiÕt bÞ tù ghi (mµn h×nh, giÊy tõ, b¨ng ®Üa tõ …) . ChØ thÞ b»ng sè 2. S¬ ®å cÊu tróc cña dông cô ®o biÕn ®æi th¼ng Dông cô ®o sö dông ph−¬ng ph¸p ®o biÕn ®æi th¼ng cã cÊu tróc nh− sau: Y2 Yn Y1 X C§1 C§2 C§n CT C§: bé chuyÓn ®æi CT: c¬ cÊu chØ thÞ X: ®¹i l−îng cÇn ®o Yi: ®¹i l−îng trung gian (cho tiÖn quan s¸t vµ chØ thÞ) 3. S¬ ®å cÊu tróc cña dông cô ®o kiÓu so s¸nh Dông cô ®o theo ph−¬ng ph¸p so s¸nh cã s¬ ®å cÊu tróc nh− sau: Y1 Yn X C§1 SS C§1 C§n CT Xk C§Nm C§N1 C§: bé chuyÓn ®æi C§N: bé chuyÓn ®æi ng−îc CT: c¬ cÊu chØ thÞ SS: bé so s¸nh ΔX = X – Xk 17
  18. BomonKTDT-§HGTVT Chó ý: + NÕu qu¸ tr×nh håi tiÕp ®−îc ®−a vÒ bé so s¸nh liªn tôc tíi khi ΔX = 0 th× dông cô ®o gäi lµ dông cô ®o so s¸nh c©n b»ng. + NÕu qóa tr×nh håi tiÕp ®−a Xk vÒ so s¸nh vµ cho ΔX ≠ 0 th× dông cô ®o gäi lµ dông cô ®o so s¸nh kh«ng c©n b»ng. II. C¸c c¬ cÊu chØ thÞ §©y lµ kh©u hiÓn thÞ kÕt qu¶ ®o d−íi d¹ng con sè so víi ®¬n vÞ cña ®¹i l−îng cÇn ®o. Cã 3 kiÓu chØ thÞ c¬ b¶n lµ chØ thÞ b»ng kim chØ (cßn gäi lµ c¬ cÊu ®o ®é lÖch hay c¬ cÊu c¬ ®iÖn); chØ thÞ kiÓu tù ghi (ghi trªn giÊy, b¨ng ®Üa tõ, mµn h×nh ...) vµ chØ thÞ sè. D−íi ®©y ta sÏ xem xÐt nh÷ng c¬ cÊu ®iÓn h×nh nhÊt cho mçi kiÓu thÞ trªn. 1. C¬ cÊu chØ thÞ c¬ ®iÖn Víi lo¹i chØ thÞ c¬ ®iÖn, tÝn hiÖu vµo lµ dßng ®iÖn hoÆc ®iÖn ¸p, cßn tÝn hiÖu ra lµ gãc quay cña phÇn ®éng (cã g¾n kim chØ). Nh÷ng dông cô nµy lµ lo¹i dông cô ®o biÕn ®æi th¼ng. §¹i l−îng cÇn ®o nh− dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p, ®iÖn trë, tÇn sè hay gãc pha ... ®−îc biÕn ®æi thµnh gãc quay cña phÇn ®éng, nghÜa lµ biÕn ®æi n¨ng l−îng ®iÖn tõ thµnh n¨ng l−îng c¬ häc: α = F ( X ) víi X lµ ®¹i l−îng ®iÖn, α lµ gãc quay (hay gãc lÖch) Nguyªn t¾c lµm viÖc cña c¸c chØ thÞ c¬ ®iÖn: ChØ thÞ c¬ ®iÖn bao giê còng gåm hai phÇn c¬ b¶n lµ phÇn tÜnh vµ phÇn ®éng. Khi cho dßng ®iÖn vµo c¬ cÊu, do t¸c ®éng cña tõ tr−êng gi÷a phÇn ®éng vµ phÇn tÜnh mµ mét m«men quay xuÊt hiÖn lµm quay phÇn ®éng. Momen quay nµy cã ®é lín tØ lÖ víi ®é lín dßng ®iÖn ®−a vµo c¬ cÊu: dWe víi We lµ n¨ng l−îng tõ tr−êng vµ α lµ gãc quay cña phÇn ®éng Mq = dα NÕu g¾n mét lß xo c¶n (hoÆc mét c¬ cÊu c¶n) víi trôc quay cña phÇn ®éng th× khi phÇn ®éng quay lß xo sÏ bÞ xo¾n l¹i vµ sinh ra mét momen c¶n, momen nµy tØ lÖ víi gãc lÖch α vµ ®−îc biÓu diÔn qua biÓu thøc: Mc = D. α víi D lµ hÖ sè momen c¶n riªng cña lß xo, nã phô thuéc vµo vËt liÖu, h×nh d¸ng vµ kÝch th−íc cña lß xo. ChiÒu t¸c ®éng lªn phÇn ®éng cña hai momen kÓ trªn ng−îc chiÒu nhau nªn khi momen c¶n b»ng momen quay phÇn ®éng sÏ dõng l¹i ë vÞ trÝ c©n b»ng. Khi ®ã: 1 dWe dWe = D.α ⇒ α= Mc = Mq ⇒ . dα D dα Ph−¬ng tr×nh trªn ®−îc gäi lµ ph−¬ng tr×nh ®Æc tÝnh cña thang ®o, tõ ph−¬ng tr×nh nµy ta biÕt ®−îc ®Æc tÝnh cña thang ®o vµ tÝnh chÊt cña c¬ cÊu chØ thÞ. 18
  19. Ch−¬ng 2. CÊu tróc vμ c¸c phÇn tö chøc n¨ng Nh÷ng bé phËn chÝnh cña c¬ cÊu chØ thÞ c¬ ®iÖn + Trôc vµ trô: lµ bé phËn ®¶m b¶o cho phÇn ®éng quay trªn trôc nh− khung d©y, kim chØ, lß xo c¶n ... Trôc th−êng ®−îc lµm b»ng lo¹i thÐp cøng pha irini hÆc osimi, cßn trô ®ì lµm b»ng ®¸ cøng. + Lß xo ph¶n kh¸ng hay lß xo c¶n lµ chi tiÕt thùc hiÖn nhiÖm vô lµ t¹o ra Lß xo Lß xo momen c¶n, ®−a kim chØ thÞ vÒ vÞ trÝ 0 khi Thang Kim chØ ch−a ®¹i l−îng cÇn ®o vµo vµ dÉn dßng ®iÖn ®o vµo khung d©y (trong tr−êng hîp c¬ cÊu chØ thÞ tõ ®iÖn hoÆc ®iÖn ®éng). Lß xo ®−îc chÕ t¹o d¹ng xo¾n èc b»ng ®ång berili hoÆc ®ång Lß xo phèt pho ®Ó cã ®é ®µn håi tèt vµ dÔ hµn. Th«ng th−êng sÏ cã hai lß xo ®èi xøng ë hai Khung d©y ®Çu khung d©y, chóng cã kÝch th−íc rÊt m¶nh nªn rÊt dÔ háng. + D©y c¨ng vµ d©y treo: ®Ó t¨ng ®é nh¹y cho chØ thÞ ng−êi ta thay lß xo b»ng d©y c¨ng hoÆc d©y treo. Lß xo + Kim chØ th−êng ®−îc chÕ t¹o b»ng nh«m, hîp kim nh«m vµ cã thÓ lµ c¶ b»ng thuû tinh víi nhiÒu h×nh d¸ng kh¸c nhau. H×nh d¸ng cña kim chØ phô thuéc vµo cÊp chÝnh x¸c cña dông cô ®o vµ vÞ trÝ ®Æt dông cô ®Ó quan s¸t. Kim chØ ®−îc g¾n vµo trôc nh− h×nh bªn. + Thang ®o lµ bé phËn ®Ó kh¾c ®é c¸c gi¸ trÞ cña ®¹i l−îng cÇn ®o. Cã nhiÒu lo¹i thang ®o tuú vµo ®é chÝnh x¸c cña chØ thÞ còng nh− b¶n chÊt cña c¬ cÊu chØ thÞ.. Thang ®o th−êng ®−îc chÕ t¹o tõ nh«m l¸, ®«i khi cßn cã c¶ g−¬ng ph¶n chiÕu phÝa G−¬ng d−íi thang ®o. + Bé phËn c¶n dÞu lµ bé phËn ®Ó gi¶m qu¸ tr×nh dao ®éng cña phÇn ®éng vµ x¸c ®Þnh vÞ trÝ c©n b»ng. Qu¸ tr×nh nµy cßn gäi lµ qu¸ tr×nh lµm nhôt. Cã hai lo¹i c¶n dÞu lµ c¶n dÞu kh«ng khÝ vµ c¶n dÞu c¶m øng tõ. C¶n dÞu kh«ng khÝ ®¬n gi¶n nhÊt lµ lµm hép kÝn cã n¾p ®Ëy bªn trong cã c¸nh c¶n dÞu (xem h×nh bªn). C¶n dÞu c¶m øng tõ cã thÓ thùc hiÖn nhê lîi dông chÝnh dßng xo¸y (dßng Fuco) xuÊt hiÖn trong phÇn ®éng khi phÇn ®éng quay. Ngoµi ra ®Ó tr¸nh ¶nh h−ëng cña c¸c t¸c ®éng tõ bªn ngoµi, toµn bé c¬ cÊu cã thÓ ®−îc ®Æt trong mét mµn ch¾n tõ. a. C¬ cÊu chØ thÞ tõ ®iÖn sö dông nam ch©m vÜnh cöu (T§NCVC) Dông cô ®o tõ ®iÖn cßn gäi lµ dông cô ®o kiÓu D’Arsonval víi cÊu t¹o bao gåm: 19
  20. BomonKTDT-§HGTVT PhÇn tÜnh: Nam ch©m vÜnh c÷u (nam ch©m h×nh mãng ngùa), lâi s¾t, cùc tõ (b»ng s¾t non). Gi÷a cùc tõ vµ lâi s¾t cã khe hë kh«ng khÝ rÊt hÑp. PhÇn ®éng: Khung d©y ®−îc quÊn b»ng d©y ®ång. Khung d©y g¾n trªn trôc, nã quay trong khe hë kh«ng khÝ. Kim chØ Ngoµi ra cßn mét sè bé phËn kh¸c nh−: trôc, trô, 2 lß xo c¶n ë hai ®Çu trôc, kim chØ … Nguyªn t¾c ho¹t ®éng: Khi cã dßng ®iÖn ch¹y trong khung d©y, d−íi t¸c ®éng cña tõ tr−êng nam ch©m vÜnh cöu khung d©y sÏ bÞ lÖch khái vÞ trÝ c©n b»ng ban ®Çu mét gãc α . Momen quay do tõ tr−êng cña nam ch©m t−¬ng t¸c víi tõ tr−êng cña khung d©y t¹o ra ®−îc tÝnh b»ng: dWe Mq = víi We lµ n¨ng l−îng ®iÖn tõ tØ lÖ víi ®é lín cña tõ th«ng trong dα khe hë kh«ng khÝ vµ ®é lín cña dßng ®iÖn ch¹y trong khung d©y. We = Φ.I = B.S .W .α .I víi B lµ ®é tõ c¶m cña nam ch©m S lµ diÖn tÝch cña khung d©y W lµ sè vßng d©y cña khung d©y d ( B.S .W .α .I ) ⇒ Mq = = B.S .W .I dα I mµ ta cã : Mc = D.α ⇒ Mc = Mq ⇔ D.α = B.S.W.I 1 ⇒ α = B.S .W .I = K .I D 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.15: Bộ Đồ Án Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Cơ Khí
65 tài liệu
2431 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
3=>0