Bài giảng Nguyên lý cơ bản chủ nghĩa Mác-Lênin: Chương 3 - ThS. Nguyễn Ngân Hà

Chương III của tài liệu giới thiệu về Chủ nghĩa duy vật lịch sử (CNDVLS), một hệ thống quan điểm duy vật biện chứng về xã hội và kết quả của việc vận dụng phép biện chứng duy vật vào nghiên cứu đời sống xã hội và lịch sử nhân loại. Chương này nhấn mạnh vai trò của sản xuất vật chất như là tiền đề của mọi lịch sử, khác với cách tiếp cận của các nhà triết học trước Mác. Mục tiêu của chương là giúp sinh viên trình bày được các vấn đề cốt lõi của CNDVLS.

Sinh viên có khả năng trình bày và hiểu rõ các nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa duy vật lịch sử, bao gồm vai trò của sản xuất vật chất, quy luật QHSX phù hợp với LLSX, biện chứng giữa CSHT và KTTT, tồn tại xã hội và ý thức xã hội, hình thái kinh tế - xã hội, đấu tranh giai cấp, cách mạng xã hội, và vai trò của quần chúng nhân dân.

Chương này trình bày một cách có hệ thống các nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa duy vật lịch sử (CNDVLS). Đầu tiên, chương đi sâu vào phân tích vai trò của sản xuất vật chất, nhấn mạnh rằng nó không chỉ là yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người, mà còn là cơ sở cho sự hình thành các quan hệ xã hội và tiến bộ xã hội.

Tiếp theo, chương giới thiệu quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất (QHSX) với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất (LLSX). Quy luật này được xem là một trong những quy luật cơ bản của sự phát triển xã hội, trong đó LLSX đóng vai trò quyết định, còn QHSX có tác động trở lại, thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của LLSX. Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng (CSHT) và kiến trúc thượng tầng (KTTT) cũng được phân tích kỹ lưỡng, làm rõ vai trò quyết định của CSHT đối với KTTT, đồng thời nhấn mạnh sự tác động ngược trở lại của KTTT đối với CSHT.

Chương cũng đề cập đến mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, trong đó tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, nhưng ý thức xã hội có tính độc lập tương đối và tác động trở lại tồn tại xã hội. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội (KT-XH) được giới thiệu như một phạm trù cơ bản để phân tích sự phát triển của xã hội loài người, trong đó quá trình phát triển của các hình thái KT-XH được xem là một quá trình lịch sử - tự nhiên.

Cuối cùng, chương làm sáng tỏ vai trò của đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội đối với sự vận động và phát triển của các xã hội có giai cấp đối kháng, đồng thời trình bày quan điểm của CNDVLS về con người và vai trò sáng tạo lịch sử của quần chúng nhân dân.