Khám lâm sàng th n ti t ni uậ ế ệ
KHÁM LÂM SÀNG TH N TI T NI U Ậ Ế Ệ
M c tiêuụ
1. Phát hi n đc các tri u ch ng c năng th n, ti t ni u qua h i b nh s . ệ ượ ệ ứ ơ ậ ế ệ ỏ ệ ử
2. S d ng đc các bi n pháp khám th c th th n, ti t ni u m t cách thành ử ụ ượ ệ ự ể ậ ế ệ ộ
th o.ạ
3. Áp d ng các k t qu khám đ ch n đoán b nh lý th n, ti t ni u.ụ ế ả ể ẩ ệ ậ ế ệ
Khám lâm sàng h ti t ni u g m có khám th n, ni u qu n, bàng quang vàệ ế ệ ồ ậ ệ ả
ni u đo, nam gi i có thêm ti n li t tuy n. Khám h ti t ni u c n khám có hệ ạ ở ớ ề ệ ế ệ ế ệ ầ ệ
th ng t trên xu ng d i theo th t gi i ph u. Ngoài ra, cũng nh các c quanố ừ ố ướ ứ ự ả ẩ ư ơ
khác, khám h ti t ni u ph i ph i h p v i thăm khám toàn thân. ệ ế ệ ả ố ợ ớ
I.KHÁM LÂM SÀNG TI T NI U Ế Ệ
1.H i b nh s và các tri u ch ng c năng ỏ ệ ử ệ ứ ơ
B nh s có vai trò r t quan tr ng trong ch n đoán, nhi u khi nh b nh sệ ử ấ ọ ẩ ề ờ ệ ử
ng i khám có các d ki n c n cho phát hi n b nh. C n nh n m nh các đi mườ ữ ệ ầ ệ ệ ầ ấ ạ ể
sau :
1.1. Y u t gia đìnhế ố
Có nh ng b nh lý có tính ch t gia đình nh th n đa nang, s i ni u nh t làữ ệ ấ ư ậ ỏ ệ ấ
s i Cystin, Xanthin, các d t t b m sinh nh tinh hoàn n, b t th ng l ti u. ỏ ị ậ ẩ ư ẩ ấ ườ ỗ ể
1.2. Y u t ti n sế ố ề ử
Có nh ng b nh hi n t i là d ng tái phát c a m t b nh tr c đó nh s iữ ệ ệ ạ ạ ủ ộ ệ ướ ư ỏ
th n, lao th n, tinh hoàn teo do quai b . ậ ậ ị
1.3. Y u t ngh nghi pế ố ề ệ
M t s b nh lý có liên quan v i ngh nghi p nh u đc bàng quang ộ ố ệ ớ ề ệ ư ộ ở
nh ng ng i ti p xúc v i hóa ch t đc. ữ ườ ế ớ ấ ộ
1.4. Tri u ch ngệ ứ
Th ng g p các tri u ch ng sau: ườ ặ ệ ứ
1.4.1. R i lo n đi ti uố ạ ể
- Ti u khó: m i l n đi ti u ph i g ng s c nhi u, ti u ch m, tia ti u y u và cònể ỗ ầ ể ả ắ ứ ề ể ậ ể ế
dò r n c ti u sau khi đi ti u, th ng g p trong u tuy n ti n li t.ỉ ướ ể ể ườ ặ ế ề ệ
Khám lâm sàng th n ti t ni uậ ế ệ
- Ti u láu: do còn ph n th a sau khi đi ti u ( t c ngh n ni u đo, tuy n ti n li t)ể ầ ừ ể ắ ẽ ệ ạ ế ề ệ
ho c do bàng quang có kích th c nh ( lao, sau x li u pháp) ho c do kích thíchặ ướ ỏ ạ ệ ặ
bàng quang ( viêm, u, d v t ) ị ậ
- Ti u đêm: là b nh lý khi nó có tính đu đn,làm đánh th c ng i b nh d yể ệ ề ặ ứ ườ ệ ậ
ho c nó đi theo sau ti u d m. ặ ể ầ
- Đa ni u ban đêm: th ng th y trong suy th n m n, tăng huy t áp. ệ ườ ấ ậ ạ ế
- Ti u ng t quãng: Do có v t l ( s i, u ) trong lòng bàng quang, làm ti u b ng tể ắ ậ ạ ỏ ể ị ắ
quãng gi a dòng. ữ
- Ti u d m: Có th g p do nh ng b t th ng ph n th p c a h ti t ni u nhể ầ ể ặ ữ ấ ườ ở ầ ấ ủ ệ ế ệ ư
c bàng quang, ng i l n ti u d m th ng đc thay b ng ti u đêm.ổ ở ườ ớ ể ầ ườ ượ ằ ể
- Bí ti u: có th hoàn toàn hay không hoàn toàn.ể ể
- Ti u không t ch : th ng x y ra khi đng ho c khi g ng s c, hay g p trongể ự ủ ườ ả ứ ặ ắ ứ ặ
sa sinh d c ph n , có th g p trong m t vài h i ch ng th n kinh. ụ ở ụ ữ ể ặ ộ ộ ứ ầ
1.4.2. Đau vùng th n, ti t ni uở ậ ế ệ
C n phân tích v trí và h ng lan truy n, m c đ đau, đau t ng c n hayầ ị ướ ề ứ ộ ừ ơ
liên t c, th i gian kéo dài, ti n s đã b ch a, đau có liên h v i đi ti u và thayụ ờ ề ử ị ư ệ ớ ể
đi d ng n c ti u không. ổ ạ ướ ể
- C n đau qu n th n đi n hìnhơ ặ ậ ể : th ng kh i phát đt ng t sau khi làm vi cườ ở ộ ộ ệ
n ng hay g ng s c, đau vùng hông sau l ng, đau d d i v n xo n (t ng ngặ ắ ứ ở ư ữ ộ ặ ắ ươ ứ
góc s n l ng) lan ra tr c xu ng d i vùng hông t i h ch u m t trong đùi vàườ ư ướ ố ướ ớ ố ậ ặ
c quan sinh d c ngoài. Đau th ng t ng c n, ngày có th vài ba c n, ngoài c nơ ụ ườ ừ ơ ể ơ ơ
còn đau âm vùng hông. Đi ti u s l ng nhi u h n sau c n đau. C n đau đcỉ ể ố ượ ề ơ ơ ơ ượ
gi i thích do giãn c p đng bài ni u. C n đau th ng kèm d u c năng và toànả ấ ườ ệ ơ ườ ấ ơ
th nh h t ho ng, xanh tái, lo l ng nh ng không s t, có th bu n nôn, nôn.ể ư ố ả ắ ư ố ể ồ
Nguyên nhân th ng g p c a c n đau là do s i ni u qu n, ngoài ra có th do c cườ ặ ủ ơ ỏ ệ ả ể ụ
máu đông, ho i t ti u đài th n, u b th n, h p do lao ho c do b m sinh, đôiạ ử ể ậ ở ể ậ ẹ ặ ẩ
khi có th do chèn ép t bên ngoài nh x hóa sau phúc m c, ung th h ch vùngể ừ ư ơ ạ ư ạ
th t l ng, các kh i u ti u khung.ắ ư ố ở ể
C n đau qu n th n c n ch n đoán phân bi t v i:ơ ặ ậ ầ ẩ ệ ớ
+C n đau qu n gaN.ơ ặ
+Viêm ru t th a bên ph i. ộ ừ ở ả
+Thai ngoài t cung, th ng t ng r ng, t c ru t, viêm t y c p. ử ủ ạ ỗ ắ ộ ụ ấ
- Đau th t l ng:ắ ư m t ho c hai bên, ít nh h ng b i t th ng i b nh, đôi khiộ ặ ả ưở ở ư ế ườ ệ
gi m đau sau khi ti u xong, c n đau x y ra là do giãn đng bài ni u ( t c, tràoả ể ơ ả ườ ệ ắ
ng c ) ho c do viêm ( th n to, t máu, nh i máu th n, abces).ượ ặ ậ ụ ồ ậ
- Đau c a viêm th n b th n c pủ ậ ể ậ ấ : đau vùng th n, th ng m t bên, không lan,ậ ườ ộ
kèm s t, rét run và nh ng tri u ch ng v bàng quang. ố ữ ệ ứ ề
Khám lâm sàng th n ti t ni uậ ế ệ
- Đau do trào ng c bàng quang - ni u qu n: ượ ệ ả Đau d d i vùng th t l ng ho cữ ộ ắ ư ặ
trên đng ni u qu n lúc đi ti u ho c đau tăng lên d n gi a hai l n ti u trongườ ệ ả ể ặ ầ ữ ầ ể
vùng th t l ng, bi n m t khi đi ti u. ắ ư ế ấ ể
1.4.3. S tố
M c đ n ng nh , liên h v i đau, r i lo n đi ti u, thay đi d ng n c ứ ộ ặ ẹ ệ ớ ố ạ ể ổ ạ ướ
ti u không. ể
1.4.4. Thay đi n c ti uổ ướ ể
H i màu s c, s l ng n c ti u trong 24 gi , r i lo n bài xu t đngỏ ắ ố ượ ướ ể ờ ố ạ ấ ườ
ti u. Có th g p: ti u máu, ti u đc, ti u ra s i hay n c ti u màu m n chínể ể ặ ể ể ụ ể ỏ ướ ể ậ
trong đái huy t s c t . Có th tìm Protein ni u s b b ng cách đt n c ti u. ế ắ ố ể ệ ơ ộ ằ ố ướ ể
2.Khám th c th ự ể
2.1. Khám th n ậ
- Nhìn h th t l ng, vùng b ng có s ng n , có u hay không. ố ắ ư ụ ư ề
- S : là ph ng pháp quan tr ng nh t đ phát hi n th n to. ờ ươ ọ ấ ể ệ ậ
+ T th b nh nhân n m ng a: chân du i th ng, th đu, s lúc b nh nhân thư ế ệ ằ ữ ỗ ẳ ở ề ờ ệ ở
ra, ng i khám ng i g n bên b nh nhân, th ng ng i bên ph i b nh nhân. Đtườ ồ ầ ệ ườ ồ ả ệ ặ
bàn tay trái d i h th t l ng ph i b nh nhân ( khám th n ph i, tay ph i phíaướ ố ắ ư ả ệ ậ ả ả
trên b ng b nh nhân) n u ng i bên trái b nh nhân thì ng c l i.ụ ệ ế ồ ệ ượ ạ
Tìm d u ch m th t l ngấ ạ ắ ư : Dùng m t bàn tay đt phía sau vùng h th t l ng cònộ ặ ố ắ ư
bàn tay kia s nh và n lên vùng b ng phía tr c. N u th n to s th y c m giácờ ẹ ấ ụ ướ ế ậ ẽ ấ ả
ch m bàn tay.ạ ở
Tìm d u b p b nh th n:ấ ậ ề ậ M t tay đt d i h th t l ng, m t tay đ trên b ngộ ặ ướ ố ắ ư ộ ể ụ
vùng m n s n. Tay trên đ yên, tay d i dùng đu ngón tay h t m nh lên. Khiạ ườ ể ướ ầ ấ ạ
th n to, tay trên có c m giác nh có m t c c đá ch m vào r i m t đi.ậ ả ư ộ ụ ạ ồ ấ
+ T th b nh nhân n m nghiêng: nghiêng ng i v phía đi di n v i th n đnhư ế ệ ằ ườ ề ố ệ ớ ậ ị
khám, ng i khám ng i sau l ng, hai tay đt trên và d i h th t l ng. Khi b nhườ ồ ư ặ ướ ố ắ ư ệ
nhân hít vào sâu, th n b đy xu ng, hai bàn tay ng i khám n sát vào nhau. Khiậ ị ẩ ố ườ ấ
th n l n thì s đc th n.ậ ớ ờ ượ ậ
2.2. Tìm đi m đau th n, ni u qu nể ậ ệ ả
- Phía tr c: ướ
Đi m ni u qu n trên: đi m c a đng ngang r n g p b ngoài c th ng to. ể ệ ả ể ủ ườ ố ặ ờ ơ ẳ
Đi m ni u qu n gi a:hai đu c a đo n 1/3 gi a đng n i hai gai ch u tr cể ệ ả ữ ầ ủ ạ ữ ườ ố ậ ướ
trên.
Đi m ni u qu n d i: B nh nhân n m ng a, thăm tr c tràng hay âm đo m i ể ệ ả ướ ệ ằ ữ ự ạ ớ ở
v trí 10 và 2 gi . N u b nh nhân n m t th ch ng mông lhám v trí 4 và 8ị ờ ế ệ ằ ư ế ổ ở ị
gi . ờ
Khám lâm sàng th n ti t ni uậ ế ệ
- Phía sau:
Đi m s n l ng: giao c a b d i x ng s n 12 và b ngoài c l ng to. ể ườ ư ủ ờ ướ ươ ườ ờ ơ ư
Đi m s n s ng: góc x ng s n 12 và c t s ng. ể ườ ố ươ ườ ộ ố
- D u rung th n:M t bàn tay đ trên vùng th n, dùng mép bàn tay kia v lên. Khiấ ậ ộ ể ậ ỗ
có b nh lý th n, đc bi t là n c ho c m thì b nh nhân r t đau. ệ ở ậ ặ ệ ứ ướ ặ ứ ủ ệ ấ
2.3. Khám bàng quang
Khi n c ti u s khám th y c u bàng quang.ứ ướ ể ẽ ấ ầ
Nhìn: vùng h v n i lên m t kh i u tròn b ng qu cam hay lên t n r n. ạ ị ổ ộ ố ằ ả ậ ố
S : kh i u tròn, nh n, c m giác căng, không di đng. ờ ố ẵ ả ộ
Gõ: vùng đc hình tròn đnh l i lên trên.ụ ỉ ồ
Thông ti u: ra nhi u n c ti u, kh i u x p ngay. ể ề ướ ể ố ẹ
n đi m trên x ng mu b nh nhân đau trong viêm bàng quang.Ấ ể ươ ệ
Thăm tr c tràng hay âm đo th y kh i u tròn căng, nh n. ự ạ ấ ố ẵ
C n ch n đoán phân bi t v i có thai, u x t cung, u nang bu ng tr ng. ầ ẩ ệ ớ ơ ử ồ ứ
2.4. Khám ni u đoệ ạ
nam gi i: nâng qui đu lên, l y tay n n t phía trong ra. n gi i:Ở ớ ầ ấ ặ ừ Ở ữ ớ
v ch môi l n và nh trên l ni u đo. Có th ng t n n u th y viêm đ l ni uạ ớ ỏ ỗ ệ ạ ươ ổ ế ấ ỏ ỗ ệ
đo,loét mi ng sáo ho c có m ch y ra. Khi có m ph i l y đ soi và c y viạ ệ ặ ủ ả ủ ả ấ ể ấ
khu n. ẩ
2.5. Khám ti n li t tuy nề ệ ế
Ph i thăm tr c tràng, b nh nhân n m ng a ho c ch ng mông, đa ngónả ự ệ ằ ữ ặ ổ ư
tay vào tr c tràng, quay đu ngón tay lên phía trên 12gi (n m ng a) ho c 6ự ầ ở ờ ằ ữ ặ ở
gi (n m s p), bình th ng đu ngón tay s ch m vào m t kh i nh h i l i lênờ ằ ấ ườ ầ ẽ ạ ộ ố ỏ ơ ồ
trên m t tr c tràng,m m, có hai thùy, có rãnh gi a, đó là ti n li t tuy n.ặ ự ề ữ ề ệ ế
-Ung th tuy n ti n li t: th y kh i u to, r t c ng, l i h n lên,l n m t ho c haiư ế ề ệ ấ ố ấ ứ ồ ẳ ớ ộ ặ
thùy, nham nh , xâm l n, m t rãnh gi a. ở ấ ấ ữ
-U x tuy n ti n li t th y kh i tròn b đu nh n, c ng, không xâm l n, m tơ ế ề ệ ấ ố ờ ề ẵ ứ ấ ấ
rãnh gi a. Viêm tuy n ti n li t th y tuy n ti n li t to, m m và đau. ữ ế ề ệ ấ ế ề ệ ề
II. KHÁM TOÀN THÂN
1.Phù
Đc đi m phù do b nh th n là phù m t tr c, sau đó đn chân, cu i cùngặ ể ệ ậ ặ ướ ế ố
là phù toàn thân,ngh ng i không h t phù. ỉ ơ ế
2.Tim m chạ
Nghe tim nh , nhanh ho c ti ng c màng tim khi tăng Ure máu.ỏ ặ ế ọ
Khám lâm sàng th n ti t ni uậ ế ệ
Tăng huy t áp th ng g p trong các b nh lý c u th n... ế ườ ặ ệ ầ ậ
3.Thi u máuế
Th ng g p trong suy th n m n. ườ ặ ậ ạ
4.Soi đáy m tắ
T n th ng trong b nh th n m n có tăng huy t áp.ổ ươ ệ ậ ạ ế
Ngoài ra, khi khám th n ti t ni u c n chú ý đn tình tr ng toàn thân nh g yậ ế ệ ầ ế ạ ư ầ
y u, m t m i, ăn u ng kém, theo dõi cân n ng, mùi h i th , nh p th , m ch,ế ệ ỏ ố ặ ơ ở ị ở ạ
nhi t đ...ệ ộ
Tài li u tham kh oệ ả
1.Nguy n B u Tri u (1998), Thăm Khám lâm sàng th n ti t ni u, B nh h c ti tễ ử ề ậ ế ệ ệ ọ ế
ni u, H i ti t ni u Hà N i, Nhà xu t b n Y H c.ệ ộ ế ệ ộ ấ ả ọ
2.Nguy n văn Xang (2002), Khám phát hi n b nh th n, N i khoa c s , Tr ngễ ệ ệ ậ ộ ơ ở ườ
Đi H c Y Khoa Hà N i, Nhà xu t b n Y H c.ạ ọ ộ ấ ả ọ
3.Alain Castaigne (1989), Sémiologie nephrologique, Sémiologie Médicale, Sandoz
Editions, pp.132-136.
4.Maurice Bariety (1990), Sémiologie Uronephrologique, Sémiologie médicale,
Masson, pp. 188-202.